1

Maatschappelijke Kosten Baten Analyses in het beleidsproces Stand van zaken MKBA’s bij VWS

Valentin Neevel

VGE/NVTAG Symposium

Ministerie van VWS, 30 oktober 2014

2

Inhoud

• De beleidscyclus

• Enkele recente MKBA’s in de zorg

• MKBA in het besluitvormingsproces

• MKBA en draagvlak

• Uitstapje: gebruik Systeem Dynamica

• Praktische grenzen aan de uitvoering

• Openstaande vraag omtrent

(bepaling) hoogte discontovoet

• Werkwijzer MKBA sociaal domein

• Conclusie

Titel 2

3 Titel 3

De beleidscyclus

Bron: Dunn, P. (2014). Public Policy Analysis. Harlow: Pearson

4

Enkele recente (maatschappelijke) kosten-batenanalyses zorg

Titel 4

APE (2012), E-health en zelfmanagement: een panacee voor arbeidstekorten en kostenoverschrijdingen in de zorg?

BMC (2012), De 'Zichtbare schakel'-wijkverpleegkundige: een hele zorg minder. Kosten-batenanalyse

BMC (2011), De Wijkzuster terug in West-Brabant: worden we er beter van? Een onderzoek naar de maatschappelijke kosten en baten

College voor Zorgverzekeringen (2010), De gecombineerde leefstijlinterventie: kosten, opbrengsten en de praktijk

LPBL (2012), MKBA Gezonde wijken: een meta-analyse

LPBL (2011), Kosten en baten van de "Gezonde wijk". Resultaten van een indicatieve MKBA in een pilotwijk

Omring (2010), Maatschappelijke Business Case (mBC) Van Solex naar Laptop

RIVM (2012), Kosten en baten van gezondheidsbevordering op de werkplek. Literatuuronderzoek naar economische evaluaties op het

gebied van psychische problemen en overgewicht

RIVM (2010), Maatschappelijke baten. Deelrapport van de VTV 2010. Van gezond naar beter

SEO (2014), Veilig sederen buiten de operatiekamer. Kosten en baten van invoering van de richtlijn procedurele sedatie en analgesie

buiten de OK

SEO (2013), Kosten en baten van actieve screening naar HCM

SEO (2012), Kosten-batenanalyse diëtetiek

SEO (2012), De waarde van logopedie. De kosten en baten van logopedie bij kinderen met spraak-/taalstoornissen

SEO (2012), Kosten en baten Thuisbegeleiding voor psychiatrische patiënten

SEO (2010), Kosten en baten verlenging zwangerschaps- en bevallingsverlof

Verwey-Jonker Instituut (2013), Daar doen we het voor! Opbrengsten en effecten van verslavingsreclassering

Bron: http://www.vanzutpheneconomischadvies.nl/index.php/mkba-database#Kosten-batenanalyses_zorg

5

MKBA in het besluitvormingsproces

Titel 5

1. Probleemidentificatie

2. Probleemanalyse

3. Formuleren beleidsdoelen

4. Formuleren programma/plan

5. Politieke keuze

6. Uitvoering

7. Ex-post evaluatie

Ex-ante evaluatie MKBA

• Economische legitimiteit

• Effectiviteit

• Efficiëntie

6

Functies van een MKBA in besluitvormingsproces

• Het bepalen van nut en noodzaak van een beleidsalternatief;

• Het prioriteren van beleidsalternatieven;

• Het optimaliseren van beleidsalternatieven.

Maar let op

Titel 6

• Een MKBA beoordeelt alleen of een maatregel welvaartseconomisch rendabel is, en beoordeelt NIET of het met de maatregel het beoogde beleidsdoel al of niet wordt gehaald;

• Een MKBA is NIET bedoeld om achteraf te gebruiken om al genomen beslissingen naar de samenleving te verantwoorden.

7

MKBA en draagvlak

• Betrek stakeholders en actoren bij de MKBA in het besluitvormings-proces: geen blauwdruk beschikbaar, maar liefst wel met richtlijnen per beleidsveld voor de manier waarop.

• Effecten die impliciet aanwezig zijn in kosten en baten ook expliciet zichtbaar te maken, vooral als deze effecten van belang zijn voor beleidsafwegingen.

• Als er sprake is van aanmerkelijke verdelingseffecten, naast het saldo ook de verdeling van de kosten en baten voor verschillende relevante groepen in beeld brengen.

• Maar bovenal, zorg dat de effectinschattingen navolgbaar en verifieerbaar zijn

Titel 7

8

Uitstapje: gebruik Systeem Dynamica bij effectanalyses

• Endogene focus: welke variabelen binnen het systeem veroorzaken (met welke feedbackloops) het gedrag?

• Tekenen van de causale structuur:

• Grenzen van het model: wat is binnen en wat is buiten het model?

• Welke subsystemen zijn er te identificeren?

• Oorzaak en gevolg

• Meenemen tijdsaspecten

• Voorraden en stromen • Knoppen: welke beleidsopties zijn er aan te wijzen?

• Vergelijken met de ‘reference mode’

• Extreme waarden invoeren

• Gevoeligheid en onzekerheid in de sleutelvariabelen

Titel 8

9 Titel 9

Causal loop diagram of health in deprived districts. Bron: “Towards an integrated framework for public policy analysis: A design-research on integrating small system dynamics models and societal cost-benefit analysis in the Dutch health care domain”, masterthesis van Jitske Nijhuis

10

Praktische grenzen aan de uitvoering van een MKBA

In principe is elk type beleidsmaatregel te analyseren met een MKBA. Maar heroverwegen als

• de omvang en/of de waardering van één of meer belangrijke effecten van een maatregel niet bekend zijn. In dat geval een MKBA alleen schetsmatige informatie verschaffen;

• de vraag of de inspanningen die met een MKBA gepaard gaan, niet in verhouding staan tot het belang van de te onderzoeken maatregel;

• het om gaat om een situatie te beoordelen. Een MKBA kan worden ingezet om de welvaarts-economische gevolgen van een verandering te laten zien.

Alternatieven zijn een KEA, IAK of MC-analyse.

Titel 10

11

Openstaande vraag omtrent (bepaling) hoogte discontovoet

• Disconto = de huidige waarde van toekomstige euro’s) = rendementseis.

o Macroeconomische onzekerheden

o Projectrisico’s

• Tijdsvoorkeur: de vergoeding die minimaal nodig is om mensen te laten sparen, ook intergenerationeel

• Opportunity costs: productiefactoren die zonder beleid (of project) ook een productieve bijdrage zouden hebben geleverd.

• Mag je effecten van de kosten anders verdisconteren dan de effecten van de baten? CVZ stelde in 2010 voor te verdisconteren tegen 4% resp. 1,5%.

Titel 11

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Contante waarde van 100 euro

r=1% r=4% r=5,5%

12

Onderzoeksopdracht werkwijzer MKBA sociaal domein Het maken van een “afwegingskader”: waar zit mbt MKBA’s overlap en verschillen op beleidsterreinen van OCW, SZW, VWS en WenR

Specifieke aandacht voor de uitwerking van de MKBA-stappen

1. de aard van de beoogde effecten en mogelijkheid deze te kwantificeren,

2. de beschikbaarheid van goed kwantitatief effectonderzoek,

3. de lange termijn aspecten bij de bepaling van baten

4. hoe omgaan met risico-opslag (incl. de implicaties

verzekeringskarakter van beoogde gevolgen van beleid)

1. de rol van “onomkeerbaarheden”.

Product is een kernhandreiking sociaal domein

(voorjaar 2015 gereed)

Titel 12

13

Conclusie van waar VWS staat:

Titel 13

1. Afronden MKBA-werkwijzer Sociaal Domein: Het CPB en/of het PBL worden vanuit hun expertise daarbij betrokken.

2. Werkgroepen: (i) discontovoet en (ii) kosten van belastingheffing (Marginal costs of public funds). Het Ministerie van Financien is ‘dossierhouder’ van deze werkgroepen.

3. Verder toepassen van Systeem-dynamica tbv transparant maken effectanalyses.

4. Doorgaan met MKBA toepassen op vraagstukken rond preventie etc.

5. Mogelijkheden en wenselijkheden verkennen van toepassen MKBA’s op vraagstukken rond pakketbeheer en (eigen)betaling. Dit moet samen met Zorginstituut Nederland.

6. Nadenken over bruikbare gezondheidsmaat (à la de QALY) op terrein van de langdurige zorg. Proefschrift van Peter Makai “Quality of Life” geeft goede aanknopingspunten.