Maandblad van de

Evangelisch-Lutherse gemeente

te ’s-Gravenhage

127e jaargang

no. 9

Sept. 2012

Lutherse Burgwal 7-9, 2512 CB Den Haag Tel: 070-363 66 10 www.luthersdenhaag.nl e-mail: mail@luthersdenhaag.nl

Een kerkenraad

komt niet uit de

lucht vallen...

Pag. 3

Over liturgie:

kyrië en Gloria

Pag. 7

250 jaar

Bätz-orgel:

veelzijdig – veel-

kleurig

Pag. 9

Weer iedere

zondag kinderkerk!

Pag. 13

Sinds de derde eeuw worden de evangelisten aangeduid met vier symbolische wezens. Matteüs wordt afgebeeld als gevleugeld mens (ook wel als engel); Markus als [gevleugelde] leeuw; Lu-kas als [gevleugeld] rund (ook wel koe of os); en Johannes als gevleugelde adelaar of arend. De herkomst van de vier wezens gaat terug op oude, oosterse mythen. Daarin fungeren zij als bewakers van de vier zuilen, waarop de wereld is gegrondvest. Zó komen ze ook in de bijbel terecht, zowel in het Oude als in het Nieuwe Testament. In het boek Openbaring (4:5-7) on-dersteunen zij de verering van God. Waarschijnlijk waren het Ireneus van Lyon († 202) en Hippolytus van Rome († 235), die bedachten dat deze vier diersymbolen op de evangelisten toegepast konden worden. Op allerlei wijzen zijn ze in de loop der eeuwen talloze malen afge-drukt op papier, in steen gebikt, in hout uitgesneden, geschilderd en hier staan ze voor u afge-beeld in koper.

Lezenaar in de kathedraal van Trivento (regio Molise, Italië): ‘La Chiesa dei Santo Nazario, Celso e Vittore’

[foto: Marianne en Anders van der Meij]

2

Inhoudsopgave Pastoralia 2 Uit de gemeente 3 (berichten van de Kerkenraad, Kerkrentmeesters, ouderlingen en gemeenteleden) Rondom de zondag 6 Door de week heen 7 In de stad en verder… 9 Overzicht activiteiten 10 Young Info 13 Overzicht diensten 14

Pastoralia Beste mensen, Als ik dit schrijf, gaat mijn jubileum nog gevierd worden. Ik verheug me er erg op. 25 jaar in het ambt is niet niks. Zo’n jubileum is een feest en een moment om terug te kijken en je af te vra-gen wat er belangrijk is. De laatste tijd ben ik erg bezig met de betekenis van de kerk. Maarten Luther schrijft in de Schmalkaldische artikelen, een belijdenisgeschrift van onze kerk: "Want een kind van zeven jaar weet - Godlof - wat de kerk is, namelijk de heilige gelovigen en de schaapjes die de stem van hun herder horen [Joh.10:3]." Wij zijn de kerk moet je misschien zeggen. Maar dat is me te eenvoudig. We hopen kerk te zijn, zijn stem te horen. Maar wat betekent zijn stem horen. Ik ontdek dat ik steeds radicaler zeg: de stem van God komt tot mij in de stem van mijn naaste die mij om hulp vraagt. En ik ben erg be-zig met het verhaal van de barmhartige Samari-taan. De priester en de Leviet waren ongetwijfeld oprechte gelovigen, maar ze misten de stem van de Heer. Het geeft mij zeer te denken. Geloof is voor mij steeds uitdagender. Tegelijkertijd wil ik niet in een akelig activisme vervallen. Ik moet ook bemoediging en troost in het geloof kunnen vinden. Het blijft zoeken naar de balans. Ik hoop nog lang met u de zoektocht te kunnen maken. U vormt al 18 jaar mijn basis waarop ik terugval. Ik ben u daar dankbaar voor. De maand september belooft een drukke maand te worden. De eerste zondag is onze startzondag. Na de dienst wordt het winterprogramma geïntro-duceerd. Na de dienst zijn voor wie er wil work-shops. We maken het niet te gek lang. Om 13.30 uur sluiten we af. Op 8 september staat de kerk open i.v.m. de open monumentendag. Op die dag vertrekken ouderen uit onze gemeente voor een week vakantie in Lunteren. 9 September is dan een gewone zondag. Maar op 16 september zetten we de deuren open voor de binnenstad om

bij ons de gezamenlijke vredeszondag te vieren. Natuurlijk hoop ik dat u er allemaal bent. 23 Sep-tember komt er een theologiestudent uit India bij ons op bezoek. Na de dienst is er een lunch waar-bij we nader kennis kunnen maken met elkaar. En dan is september ook nog eens de maand van de huwelijken. Op 1 september trouwen *** *** en *** *** *** ***. Op 20 september trouwen *** *** en *** ***. En tenslotte trouwen op 21 september *** *** *** *** en *** Kro***on. Onze hartelijke gelukwensen gaan naar alle drie de paren. September is altijd een bijzondere maand, omdat er dan weer het een en ander opgestart wordt. Onze gemeente heeft dit jaar een uitgebreid win-terprogramma met de Lukaskerk opgezet. Ik hoop dat u er iets van uw gading bij vindt. Som-mige avonden zoals die van zien en gezien wor-den vragen een grotere eigen bijdrage dan ande-ren. Tijdens de avonden over Johannes Hus gaat het veel meer om kennisoverdracht. U kent Jo-hannes Hus toch wel, de voorloper van Luther die zei: heden verbranden jullie een hus, een gans, maar na mij zal een zwaan opstaan die jullie niet kunnen verbranden? Uw bijzondere aandacht vraag ik ook voor de avonden over Huub Ooster-huis en Maarten Luther. Samen willen we ontdek-ken of die meer overeenkomsten hebben dan we misschien zouden denken. In oktober komt er bovendien een zaterdagmiddag voor ‘jonge’ ou-ders. Als u kinderen jonger dan 4 hebt wordt u uitgenodigd. Heeft u sowieso belangstelling, bel dan even. We spreken over kinderbijbels. Marianne van der Meij en ik komen bovendien graag bij u langs. Marianne bezoekt in principe iedereen boven de vijftig jaar. Terwijl ik iedereen jonger dan vijftig bezoek. Maar u kunt ons na-tuurlijk allebei bellen. Met ons valt te schuiven.

We horen graag van u,

namens collega

Marianne van der Meij – Seinstra,

ds. Trinette Verhoeven

DE LUTHER HERAUT voor oktober 2012 zal verschijnen op zaterdag 6 oktobver 2012. Uiterste inleverdatum van kopij: vrijdag 21 september 2012. Kopij voor de LH kunt u digitaal inleveren via lutherheraut@gmail.com of via het adres van de kerk (onder vermelding van kopij LH). Bij digitale verzending ontvangt u altijd een

ontvangstbevestiging. Zo niet, neemt u dan

contact op met Mascha de Haan (070-

3689044).

3

In Memoriam Mevrouw ***, - geboren op 6 maart *** - was tot voor kort woonachtig op de *** te ***. Maar begin juli is zij onverwacht getroffen door een hersenbloeding en na nauwelijks een week is zij op zondagavond 15 juli overleden in huize Vival-di, in de leeftijd van 92 jaar. Kort geleden was zij nog zo enthousiast om nogmaals naar de vakan-tieweek te Lunteren te gaan. Zij beleefde daar veel plezier aan en keek er erg naar uit. Zij zal zeker gemist worden door haar familie, maar ook door gemeenteleden en haar vrienden van de va-kantieweek. Met de woorden van Psalm 23: ‘de Heer is mijn Herder’ gedenken wij haar en putten uit deze hymne troost en sterkte. Mevrouw *** is geboren te Rotterdam op 22 de-cember *** en zij is overleden op donderdag 26 juli, in de leeftijd van 104 jaar. Zij was voor ons het oudste gemeentelid en heeft veel meege-maakt: de eerste oorlog, de crisis van 1929, de tweede wereldoorlog en dan nu kort geleden weer recessie. Van Rotterdam verhuisde zij naar Delft, waar zij trouwde. Eén dochter is uit het hu-welijk geboren. Als klein gezin verhuisden zij een aantal malen: van Delft naar Zutphen, vervolgens naar Zwolle en tenslotte, - na het overlijden van haar echtgenoot - naar Zoetermeer. Zijzelf en haar echtgenoot hebben, - overal waar zij woon-den - vrijwilligerswerk gedaan in en voor de lutherse gemeenten. Ook toen er eenmaal per maand lutherse diensten werden gehouden in Zoetermeer kwam zij daar trouw naartoe. Tot haar honderdste heeft zij goed gefunctioneerd, maar toen begon zij enigszins te kwakkelen. Nu gedenken wij haar, want zij heeft haar leven doorgebracht als gelovig mens. Zó spreekt de tekst van Paulus [Rom.14: 7-8]: “hetzij wij leven, hetzij wij sterven; wij zijn van de Heer”. Huwelijksaankondiging Op vrijdag 21 september 2012, om 11.00 uur zullen *** *** *** ***, dochter van *** & *** *** *** *** & *** ***, zoon van *** & *** ** elkaar het ja-woord geven in het stadhuis te Delft. Om 13.15 uur zal de kerkelijke inzegening plaatsvinden in de Evangelisch-Lutherse Kerk te Den Haag. Na de eredienst is er gelegenheid om het bruidspaar te feliciteren onder het genot van een kopje koffie of thee en een stukje bruidstaart. U allen bent van harte uitgenodigd om deze viering bij te wonen!

Uit de gemeente Uit de kerkenraad De kerkenraad vergaderde op 2 juli. Het was een vergadering om aan het einde van dit deel van het jaar de puntjes op de ‘ i’ te zetten. Het wa-ren vooral lopende zaken die aandacht kregen. Dit voorjaar heeft u allemaal kunnen zien dat de kosterij ernstige waterschade heeft geleden. Het traject om offertes te krijgen van een aantal aan-nemers loopt niet helemaal soepel; er zijn nogal wat eisen waaraan moet worden voldaan vanwe-ge de status van het pand; KRM zijn er druk mee bezig. Verder is het projectplan besproken dat is opge-steld door Jan Grotendorst van STEK; hij bege-leidt een traject waarin de ELG en de Lukaskerk met elkaar bekijken hoe het tot een vorm van intensieve samenwerking kan komen. Op 30 mei werden de resultaten van het februari-weekeinde in Helvoirt met bestuur en leden van de Lukas-kerk besproken (zie voor meer informatie de vo-rige Luther Heraut). Ook besproken zijn de voortgang t.a.v. de orga-nisatie van de viering van het 25-jarig predi-kantsjubileum van ds. Verhoeven en de gang van zaken rond Monumentendag op 8 september. El-ders vindt u daarover meer. Tot slot kreeg ook een nieuw bericht van het in-terim-bestuur van de Evangelisch Lutherse Syno-de aandacht; dit najaar zijn verkiezingen ge-pland. De procedure is bekend gemaakt en de kerkenraad zal in de september vergadering hier verder op in gaan. U krijgt daarover bericht via de Luther Heraut, zondagsbrief en in de kerk. De volgende kerkenraadsvergadering is op maan-dag 3 september in de gemeentezaal en start om 19.30 uur. Hans Koopman, secretaris

Een kerkenraad komt niet uit de lucht val-len... In de gemeente gebeurt veel spontaan. Hulp en bijstand, omzien naar elkaar... Er komt veel voort uit een goed hart. Veel gebeurt achter de scher-men en hoeft ook niet aan de grote klok gehan-gen te worden. Zo vormen we een kleine, hechte gemeenschap. En tegelijkertijd zijn we deel van een grotere kerk, landelijk en wereldwijd. Ondanks spontaniteit gebeurt niet alles vanzelf. De kerkenraadsleden dragen er zorg voor dat dingen georganiseerd worden, dat mensen bij elkaar gebracht worden en dat de benodigde mid-delen beschikbaar zijn.

4

Ouderlingen dragen zorg voor het organiseren van activiteiten, de zondagse diensten, en de in-vulling van het pastoraat. Diakenen zorgen voor praktische hulp dicht bij huis en wereldwijd, en organiseren bezoekwerk. Kerkrentmeesters behe-ren de financiën, zorgen voor het onderhoud van de gebouwen. Vanuit deze diverse invalshoeken maakt de kerkenraad steeds weer plannen en keuzes hoe we als gemeente met elkaar voort kunnen. U begrijpt dat daar veel werk bij komt kijken. De kerkenraad is dringend, heel dringend op zoek naar mensen die daarin mee willen werken, om al het werk goed te kunnen doen. Denkt u eens na over wat u zou kunnen en willen doen. En ga eens in gesprek met een van de kerkenraadsle-den of predikanten. Want de kans is groot dat we u nodig hebben. Rien Sprong

Wie doet wat? Op het blauwe bord bij de kaarsentafel in de kerk hangt sinds kort een overzicht van alle groepen en commissies die in onze gemeente actief zijn. Op deze lijst staan niet de namen van alle vrijwil-ligers, maar die zijn wel bekend. Na heel wat ge-puzzel hebben we een overzicht gekregen. Er ge-beurt veel, heel veel in onze gemeente. Veel vrij-willigers zetten zich op diverse fronten in om kerk zijn in alle facetten vorm te geven. Op het overzicht ziet u welke colleges het aan-spreekpunt zijn voor deze mensen. Omdat veel werk soms ongemerkt gebeurt zijn we deze zo-mer gestart om alle vrijwilligers eens aan te spre-ken hoe het gaat, of ze nog plezier hebben in hun taak, of misschien nog iets nodig hebben. Dat is een heel project dat niet zomaar in een paar we-ken afgerond is. Ds. Marianne van der Meij, Rien Sprong en Gerard van der Laan zullen zo de ko-mende periode proberen een ieder te spreken. Wanneer u heel graag een gesprek wilt mag u een van hen ook zelf aanspreken. En mist u nog een activiteit op de lijst, meldt dat dan ook aan hen. Want we zouden niet vreemd opkijken als er ergens nog iemand heel ongezien toch heel waar-devolle dingen doet.

Rien Sprong

Gedachten: Spinoza Als ik op zondag naar de kerk ga en soms met enige moeite een parkeerplaats op de Paviljoens-gracht heb gevonden, kijk ik even naar het huis waar Spinoza gewoond heeft en blijf vervolgens even staan bij zijn standbeeld. Eerder woonde hij aan de Stille Veerkade op een bovenverdieping bij een lutherse familie. Soms ging hij – hoewel hij weinig ophad met geloof en kerk – wel eens met zijn hospita naar de lutherse kerk. Denk u eens in! Hij zat op de banken waar wij nu zitten, als jood, met het lutherse gezin van zijn hospita! De preken van de daar toen dienstdoende ds. Cordes waren blijkbaar voldoende ruimdenkend om hem te kunnen boeien. De jaren later op zijn voormalige kamer wonende eveneens lutherse dominee Colerus schreef hierover: “De huysgeno-ten uit de Vergadering komende, vraagde hij dik-wijls wat ze tot stichting uit de Praedicatie behou-den hadden. Mijn voorzaat Ds Cordes, zijnde een geleert man, en van een opregten imborst, was bij hem in groote agting, en wierd dieswegen dik-wils van hem geprezen. Hij ging ook wel zomtijds om hem te hooren, roemende deszelfs geleerde Schrift verklaringen en bondige toepassingen, vermanende met eenen zijnen Huisheer en ver-dere huisgenoten, geene praedicatiën van hem te verzuimen. Van de Huisvrouw eens gevraagt zijn-de of zij, na zijn oordeel in haare Religie wel kon-de Zalig worden, gaf hij ten antwoord: Uwe Reli-gie is wel, gij behoeft geen andere te zoeken om Zalig te worden, als gij u maar tot een stil en Godzalig leven appliceert. 't Huis zijnde, viel hij niemand overlastig, maar zat de meeste tijd stil op zijn kamer; dog van zijn bespiegelingen ver-moeit zijnde, quam hij na beneede en sprak met de huisgenooten van al wat er na voorging; al waren 't zelfs beuzelingen.” Ds. Colerus (latijnse naam voor Köhler) die ds. Cordes opvolgde heeft ook Spinoza's leven kort beschreven, uiteraard was hij het als predikant niet helemaal met hem eens, maar achtte hem toch hoog. Ds. Colerus hangt bij de portrettenga-lerij in de gang, ds. Cordes helaas niet. Eigenlijk heeft Spinoza tegen de othodoxe rabijnen het-zelfde gezegd als Jezus tegen de Farizeeërs: “Dit volk eert mij met de lippen, maar hun hart is ver-re van mij, omdat zij leringen leren, die geboden van mensen zijn. En zo maakt gij het woord Gods krachteloos door uw overlevering, die gij overge-leverd hebt.”. [Marcus 7]. Al zijn diepgravende boeken heb ik niet gelezen, maar wel weet ik dat hij een grote invloed heeft gehad op geestelijk terrein en dat hij de verlichte geesten van zijn tijd, zoals Constantijn Huygens, Johan de Wit, Hooft, als vrienden had. Maar om hem als gewoon mens, levende in de buurt waar onze kerk staat, beschreven te zien, en hem te leren kennen als oprecht mens, die naast zijn ge-leerdheid zo menselijk en sympathiek was, deed me toch wel wat. DJvR

5

Rekeningnummers (ING) Ev. Luth. Gem. ´s-Gravenhage 86053 te Nootdorp Restauratiefonds Ev. Luth. Gem. 350250 te Den Haag diaconie ELG ’s-Gravenhage 37958 te Den Haag Orgelfonds ELG ’s-Gravenhage 614866 te Leidschendam Jeugdraad ELG ’s-Gravenhage 251968 te Den Haag Kampcommissie ELJR ’s-Gravenhage 124553 te Delft Penningm. Kerkkoor Maarten Luther 1917129 te Delft Stichting Cultuur en Muziek in de 6817612 Lutherse Kerk te Leidschendam Contactadressen en activiteiten Alle activiteiten vinden plaats in de kosterij, Lutherse Burgwal 7, tenzij anders aangegeven. Kosters: H. Baaima en N. Lamb, tel. 070-3636610, e-mail: koster@luthersdenhaag.nl. De kerkenraad Voorzitter: mw. A.P.M. de Jong-Cosman, tel. 015-3109545. Secretaris: J.P.J.F. Koopman, tel. 070-3966700, mail@luthersdenhaag.nl; Ouderlingen: mw. J. Dekker, mw. M. Grund-van Wattum, mw. I.F. Kliwon, M. Sprong; Kerkrentmeesters: mw. A.P.M. de Jong-Cosman, J.P.J.F. Koopman, F.M. Zoeteweij; Diaconie: mw. I. Peereboom Voller-Lelieveld, mw. D. Janssen van Raay-Robertson, Chr. Min-derhoud, mw. A. Sapioper. Predikanten • Ds. W.T.V. Verhoeven, Ursulaland 147, 2591

GW Den Haag, tel. 070-3470873, wtv.verhoeven@hetnet.nl, meestal bereikbaar van 9.00 uur tot 9.30 uur, vrije dag: dinsdag.

• Ds. M.M.B. van der Meij-Seinstra, Anna van Hannoverlaan 52, 2291 ZG Wateringen, 0174-769072, marianne.seinstra@xs4all.nl, meestal bereikbaar van 9.00 uur tot 9.30 uur, vrije dag: donderdag

Swaenesteyn en Swaenehove De stichting Saffier, die de verzorgingshuizen van voormalige Lutherse signatuur beheert, heeft Ds. Richard Drenth aangesteld als geestelijk verzor-ger in Huize Swaenehove. Hij werkt tevens in de Lozerhof. Ds. Drenth is predikant van de Verenig-de Pinkster- en Evangeliegemeenten. Algemene informatie: 070-4487000, ds. Y. Schoonhoven. Seniorenbijeenkomst Els Pellen, tel. ***-*******en Joke Momberg, tel. ***-*******. Stichting Cultuur en Muziek in de Lutherse Kerk / Orgelcomité dhr. A.E. Grund, tel. ***-*******. Kerkkoor Maarten Luther Cantor: Monique Schendelaar Contact: mw. T.I. Gelsema, tel. ***-*******. Elke dinsdagavond van 20.00-22.00 uur. Stichting Wees– en Oudeliedenhuis drs. H.H. de Klerk, tel. ***-*******. Jour der Senioren Informatie via mw. Y. Indemans, tel. ***-*******. Coördinatie auto– en taxivervoer Mw. Th. Jager, tel. ***-*******. Kunt u door omstandigheden niet op uw gebruikelijke manier naar de zondagse eredienst komen, dan kunt u in overleg treden met mw. Th. Jager voor vervoer per taxi. U kunt van deze mogelijkheid 12 keer per jaar gebruik maken, tegen betaling uwerzijds van de kosten van het openbaar vervoer. Schroom niet om hiervan gebruik te maken. Diaconale hulp Mw. I. Peereboom Voller-Lelieveld, ***-*******. Heeft u behoefte aan maatschappelijk werk, wendt u zich dan tot het algemeen maatschappe-lijk werk in uw woonplaats. Vaak is dit per wijk georganiseerd, in het telefoonboek doorgaans onder de A of de M te vinden. Buiten kantooruren kunt u spoedhulp bellen: 070-3795748.

6

Rondom de zondag Opbrengsten van de collecten Vanaf 17 juni tot en met 5 augustus Diaconie STEK € 138,30 Zomerkamp Haagse Jeugdraad € 92,65 Prelude € 104,63 Straatpastoraat € 111,10 Orgelfonds € 121,90 Kusu Kusu Sereh € 76,25 St Francis Helper Plan € 76,25 Luther Heraut € 82,35 Kerk € 383,20 Onderhoud Gebouwen € 545,03 U kunt een collecte ondersteunen door een bij-drage over te maken aan: � Ev. Luth. Gem. ’s-Gravenhage te Nootdorp,

giro 86053, onder vermelding van het doel: kerk, onderhoud gebouwen.

� Diaconie ELG ’s-Gravenhage te Den Haag, giro 37958, onder vermelding van het doel: STEK, Zomerkamp Haagse Jeugdraad, Straatpasto-raat, Orgelfonds, Kusu Kusu Sereh, St Francis Helper Plan, Luther Heraut

Alle gevers hartelijk dank.

Collecten Diaconie Zondag 2 september – De voedselbank

De kist is niet altijd gevuld. Als u het makkelijker vindt om een donatie te geven is dit de mogelijk-heid. Veel mensen zijn afhankelijk van de voed-selbank en kunnen niet zonde deze steun. Zondag 9 september – Orgelfonds

Al 250 jaar klinkt ons mooie Bätzorgel. Dat vieren we op twee manieren, met een symposium en een Bätz-orgelmaand. Het is van belang om de mooie klank van het orgel te behouden, daarvoor is onderhoud essentieel. Vandaar dat er regelma-tig voor het orgelfonds gecollecteerd wordt. Zondag 16 september – Luther Heraut

Ook dit is een terugkerende collecte. Het is be-langrijk om onze gemeenteleden van informatie te voorzien, dit gebeurt onder andere door het toesturen van de Luther Heraut.

Zondag 23 september – Vredesweek

Werken in diverse conflict- en oorlogsgebieden gaat niet vanzelf en vraagt vaak om een lange adem. Daarbij kunnen wij uw steun goed gebrui-ken! Dit vraagt IKV Pax Christi. Zij zijn o.a. werk-zaam in Colombia, (Zuid-) Soedan en DR Congo. Wij hebben ervoor gekozen om aan het eind van de vredesweek te collecteren. Zondag 30 september – Prelude

Prelude Foundation brengt kinderen en jongeren in het Midden-Oosten samen, door het bevorde-ren van gezamenlijke projecten en initiatieven op het gebied van kunst, sport, onderwijs, sociale interactie en muziek. De nadruk ligt op toleran-tie, wederkerigheid, intercultureel bewustzijn en geweldloosheid. Dit jaar is er een Sing and Smile workshop georganiseerd, was er een zomerkamp en is er gepicknickt bij Beth Jala.

Oecumenische eredienst op zondag 16 september Deze eredienst op de 15e zondag na Trinitatis vindt plaats in de Evangelisch-Lutherse Gemeen-te, aanvang 10.15 uur. Voorgangers zijn: Marijke Witteman-Bom, Eckhard Benz-Wenzlaff en Mari-anne van der Meij-Seinstra. De binnenstadspas-tores van Den Haag zullen in deze oecumenische eredienst samenwerken. De cantorij ‘Maarten Luther’ zal medewerking verlenen en staat onder leiding van cantor Monique Schendelaar. Het the-ma van IKV Pax-Christi is voor 2012: ‘Vrede vie-ren’. Bridging Gaps—23 september Aan de Protestantse Theologische Universiteit – onze eigen universiteit dus - studeren jaarlijks acht tot twaalf studenten vanuit de gehele we-reld. Zij komen onder andere uit India, Gambia, Indonesië en Myanmar om hier rond speciale thema’s bezig te zijn. In het najaar zwermen de-ze studenten in de weekends uit om het gemeen-televen van de kerk in Nederland te leren ken-nen. Onze commissie externe contacten besloot een van de studenten uit te nodigen, omdat zij van mening was dat het niet alleen de student ten goede zou komen, maar ook onze gemeente. Verbreding van de kennis van de wereldwijde ge-meenschap van christenen kan immers zeer in-spirerend zijn. Op 23 september vertelt een van deze studenten in de dienst wat het betekent christen te zijn in India. Na de dienst is er een lunch waarin u van harte uitgenodigd wordt met de student in gesprek te gaan. Opgave voor de lunch graag bij mij: wtv.verhoeven@hetnet.nl.

ds. Trinette Verhoeven

7

Door de week heen Over liturgie: Kyrie & Gloria Gezongen liederen, gebeden en preek maken de eredienst niet helemaal. Er zijn wat mij betreft diep verborgen onderdelen, die wij er eens uit mogen lichten. Bijvoorbeeld: het Kyrie komt van het Griekse ‘Kyrie-eleison’: Heer, ontferm U! Het is de blinde Bartimeüs bij Jericho, die het Jezus toeroept [Marcus 10:46-52]. Als een ware zoon van David, die met ontferming wordt bewogen, hoort Christus het geroep. Ondanks het verzet van zijn eigen discipelen - die de blinde de mond willen snoeren - laat Jezus hem bij zich brengen, én in die nabijheid vraagt Hij wat hij wil. “Dat ik weer zie” is het antwoord. Jezus geeft hem het gezicht, zodat hij vanuit het diepe Jericho het zicht ontvangt op het hoge Jeruzalem. Hij mag de leerlingen vóórgaan, die blind waren in hun hart. Al vroeg vinden we dit ‘Kyrie’ in de liturgie. Vol-gens de non Egeria werd het door de kinderen gezongen, al omstreeks 380 na Christus. In de Middeleeuwen worden er volksliederen gezongen en die noemen we nog steeds ‘leisen’. De Refor-matie heeft allereerst het Kyrie & Gloria faculta-tief gesteld en vervolgens laten vallen. Dat heeft lang geduurd. Pas in de zestiger jaren - met de nieuwe liturgische beweging na de tweede we-reldoorlog - komt het terug door de oecumeni-sche contacten. Men is dan op zoek naar een nieuw oecumenisch ordinarium, juist meer inhou-delijk. De gemeenten leven met hun mensen im-mers middenin de wereld, niet alleen met hun schuld maar ook met hun nood. Van de blinde Bartimeüs hebben wij, - als discipelen, als volge-lingen - dat God in Christus voor ons stil wil staan, en Hij vraagt - terwijl Hij zich omdraait - met een ontfermend hart aan ons: “wat wil jij, dat Ik voor jou zal doen?” Dán - vanuit de diepste nood en ellende - gaan we zonder overgang naar het Gloria: van de schreeuw uit de diepte naar de hoogste lofzang. En waar kunnen we voor die lofzang beter terecht dan bij de engelen? Zij hebben dienst om de glo-rie God toe te zingen. Dan zingen we zomaar de engelenzang uit de Kerstnacht [Lucas 2:14], als de mensenzoon, - de Messias - geboren wordt en zijn ontferming voor ons allemaal gestalte krijgt. ‘Gloria in excelcis Deo’: ere zij God in de hoge, én vrede op aarde. Het Gloria kan vervallen in de adventstijd en in de vastentijd of 40-dagen-tijd. Maar er is groot feest, als we het opnieuw mogen laten klinken. Marianne van der Meij-Seinstra

Seniorenbijeenkomsten september 2012 Voordat de vakantieweek in Lunteren gehouden wordt (van 8 t/m 15 september) ontmoeten wij elkaar nog een keer. Op dinsdag 4 september van 13.30 tot 15.30 uur gaan we gezellig bijpraten en natuurlijk is er weer gelegenheid om Scrabble, Triominos of Rummycub te spelen. Op woensdag 19 september is er een Jour der Senioren, aanvang 13.30 uur. En op dinsdag 2 oktober is er weer een senioren-bijeenkomst met spelletjes. Later in oktober (op dinsdag de 16e) is er weer een heel speciale bijeenkomst voor de senioren. Jowien verzorgt de middag en zij heeft Sarah de Weerd uitgenodigd. Meer hierover leest u in de volgende Luther Heraut. Op al deze bijeenkomsten bent u van harte wel-kom en de thee en koffie staan zoals vanouds weer voor u klaar. Met een hartelijke groet,

namens de vrijwilligers,

Els Pellen

Herhaalde oproep medewerkers

Open Monumentendag op zaterdag 8 september 2012

van 10.00-17.00 uur Het programma zal bestaan uit het bezichti-gen van de kerkzaal, het bezoeken van de zolder en gedurende de gehele dag korte or-gelbespelingen door amateurorganisten (alleen na voorafgaande melding via koster Nigel Lamb) als extra aandacht voor het 250-jarig bestaan van ons fraaie Bätzorgel. Er wordt tussen 12.00-16.00 uur de meeste drukte verwacht. Ook gemeenteleden en hun gasten zijn van harte welkom om deel te ne-men aan de activiteiten van deze dag! Het eigen programma op deze dag zal tevo-ren worden opgehangen in de kerk. Er zijn eind augustus ook strooifolders beschikbaar; deze kunt u zelf uitdelen! Als u bereid bent (een deel van) de dag mee te werken aan het opvangen en – als nodig – begeleiden van bezoekers aan en in onze kerk, dan kunt u zich aanmelden bij de kos-ters: persoonlijk na de zondagse dienst, per e-mail: koster@luthersdenhaag.nl of telefoon (070) 363 66 10. Gedurende de dag worden koffie en thee en iets lekkers geserveerd tegen betaling. Voor de vrijwilligers wordt op de gebruikelijk tijd gezorgd voor een eenvoudige lunch.

De monumentendagcommissie:

Marianne Grund, Henk Baaima, Ewald Grund,

Hans Koopman, Nigel Lamb

8

Dagje uit: senioren naar ijsboerderij Op dinsdag 26 juni reden we met twee busjes, bestuurd door Huib en Peter, naar ijsboerderij Middelbroeck in Meerkerk. We troffen een zon-overgoten dag! Na de koffie in de kerk met iets lekkers werden we in Meerkerk weer ontvangen met koffie. Me-vrouw van der Ham vertelde ons op haar sponta-ne wijze, hoe zij schepijs maakt van de melk van hun eigen koeien. Wij mochten zien hoe de berei-ding van ons eigen ijsdessert plaats vond: ijs met boerenjongens. We schoven daarna aan voor een heerlijke lunch, met zelfgemaakte soep, broodjes en het ijsdes-sert. Na de lunch was er de mogelijkheid om in het winkeltje rond te snuffelen. Vooral de oud-Hollandse snoepjes vonden goede aftrek. Vanwege het mooie weer besloten de chauffeurs om ons nog even de molens van Kinderdijk te laten zien. Dit werd een prachtige rit. Dank aan de mensen die deze tocht hadden voorbereid en aan de vrijwilligers die meegingen.

Wilma Lubsen

Foto’s: Wilma Lubsen en Jowien de Klerk

"250 jaar Bätz-orgel: Veelzijdig - Veelkleurig" Op 6 oktober is er ter gelegenheid van de 250e verjaardag van ons orgel een bijzonder concert (zie el-ders in het blad). Lutheranen stellen wij graag in de gelegenheid dit concert bij te wonen. Bij inlevering van onderstaande bon krijgt u 50% korting op de entreeprijs.

Stichting Cultuur en Muziek in de Lutherse kerk

9

250ste verjaardag Bätz-orgel Evangelisch-Lutherse Kerk De Stichting Cultuur en Muziek in de Lutherse Kerk te Den Haag organiseert ter gelegenheid van de 250ste verjaardag van het Bätz-orgel in onze kerk een symposium rond dit instrument op 29 september 2012 en in oktober een reeks or-gelconcerten. Naast de rijke muzikale traditie die het instru-ment zelf vertegenwoordigt, zijn ook heel wat bekende, of zelfs beroemde organisten eraan ver-bonden geweest zoals Feike Asma en Willem Mudde. Het bijna een eeuw oude ‘fernwerk’, een apart werk in een zwelkast geplaatst, is een merkwaardige toevoeging die echter van een an-dere muzikale visie uit gaat en inmiddels ook on-derdeel is van de geschiedenis van het instru-ment. Het thema van de reeks orgelconcerten in 2012 is “250 jaar Bätz-orgel: veelzijdig – veelkleurig” en dat zijn precies de facetten die tijdens het sym-posium aan bod komen: repertoire, omvang van het instrument, toevoegingen van later datum, het orgel als ‘vehikel’ van de organist, enzover-der. Aan het symposium wordt meegewerkt door pro-minenten uit de Nederlandse orgelwereld: ∗ Drs. Reitze Smits (docent orgel en improvisa-

tie, organist te Vianen en musicoloog) Avontuur en eigenheid: bewerkingen als ver-

rijking voor de orgelcultuur

∗ Prof. dr. Hans Fidom (hoogleraar orgelkunde aan de VU) Bätz of Asma? Het orgel als drager van de re-

putatie van de organist

∗ Peter van Dijk (organist en adviseur) Het orgelrepertoire van J.H.H. Bätz. Met

klankvoorbeelden.

∗ Frits Elshout (Flentrop Orgelbouw) Het Bätz-concept: Van Barok tot Romantiek?

Wat maakt dit orgel tot wat het is?

∗ Dr. Arie Eikelboom (kerkmusicus en docent) De kerkzang bij de lutheranen in Nederland.

Wat weten we daarvan? Hoe zongen zij?

∗ Aart Bergwerff (organist Lutherse Kerk Den Haag en Grote Kerk, Breda) klankdemonstraties

De dagvoorzitter is Dr. Frits Zwart (musicoloog). Ter afsluiting vindt er om 16.15u een concert plaats door Aart Bergwerff , Reitze Smits en Peter van Dijk met onder andere vierhandige orgelmuziek. Behalve aan het eind van de middag is het instru-ment ook op verschillende momenten tijdens het symposium te horen. Het symposium duurt van 10.30 tot 15.45. Het afsluitend concert is van 16.15-17.15 uur. In de symposiummap vindt u o.a. twee CD’s en het boekje over de geschiedenis van het orgel, ter waarde van € 25,-.

Dagkaart € 25,00 Dagkaart met lunch € 30,00* Concert (zonder symposium) € 10,- / € 8,- Aanmelden via batz250@nplamb.eu (secretaris) * Bij aanmelding en betaling vóór 10 september 2012 is de lunch voor u gratis. Voor de laatste stand van zaken verwijzen wij u naar www.hetbatzorgel.com. Orgelconcerten op de jarige… Het Bätz-orgel is dit jaar 250 jaar oud. In sep-tember 1762 werd het orgel, na een keuring, in gebruik genomen. Een verjaardag die we niet on-opgemerkt voorbij willen laten gaan. Het orgel behoort tot de absolute top van de Nederlandse orgels en is een veelzijdig en veelkleurig instru-ment. In oktober presenteren wij een concertse-rie de Bätz-orgelmaand. Het eerste jubileumconcert in de reeks belooft zeer bijzonder te zijn: onze organist Aart Berg-werff verzorgt samen met Jaap Drupsteen (de ontwerper van de oude gulden biljetten en van de gevel van Beeld en Geluid in Hilversum) een con-cert waar niet alleen het geluid een belangrijke factor is, maar ook licht. Licht in alle kleuren. De volgende concerten hebben een thema dat de veelzijdigheid van het orgel zal laten klinken. De concerten op een rij: Toegang: € 10,- / € 8,- Aanvang 15.30 uur (op 6 en 31 oktober: 20.15 uur) ∗ 6 oktober Aart Bergwerff en Jaap Drupsteen:

veelzijdig en veelkleurig, let op! Aanvang 20.15 uur

∗ 13 oktober Everhard Zwart: 100ste geboorte-jaar van Feike Asma

∗ 20 oktober Hayo Boerema: Franse Muziek en Max Reger

∗ 27 oktober Cor Ardesch: de muziek van J.S. Bach

Op 31 oktober vieren wij de Dag der Reformatie met een bijzonder concert van Aart Bergwerff met samenzang. Let op! Aanvang 20.15 uur, toegang € 5,- tot 16 jaar gratis. Hoe verkrijgt u meer infor-matie over de activiteiten rondom het orgel? ∗ www.hetbatzorgel.com ∗ www.luthersdenhaag.nl ∗ www.facebook.com/

hetbatzorgel ∗ via batz250@nplamb.eu

10

Het orgel van de Evangelisch-Lutherse kerk Den Haag In 1620 werd aan de Sustersloot (de vroegere naam van de Lutherse Burgwal) een kerkgebouw voor de Lutherse gemeente gesticht. In dit ge-bouw werd in 1648 een orgel geplaatst van de bouwer Hans Wolff Schonat. Rudolph Garrels ver-plaatste dit instrument in 1724 en breidde het daarbij tevens uit. Johann Heinrich Hartmann Bätz kreeg in 1751 de opdracht voor het maken van een nieuw orgel, te plaatsen in de bestaande kassen met overname van bestaand pijpwerk. In deze hoedanigheid heeft het orgel slechts kort bestaan: in 1759 werd besloten een nieuw, groter gebouw te stich-ten op de plaats van het bestaande en het instru-ment werd gedemonteerd en opgeslagen. Nadat in 1761 het huidige kerkgebouw tot stand was gekomen werd besloten dat het te herplaat-sen orgel tevens een belangrijke uitbreiding zou ondergaan. In de nieuwe kassen verrees een drieklaviers orgel met vrij pedaal, waarbij hoofd- en rugwerk uit het oude orgel werden overgeno-men. Op 23 september 1762 werd het 39 stem-men tellende instrument in gebruik genomen. Nadat Bätz tot aan zijn overlijden in 1770 het on-derhoud verzorgt, krijgen de orgelmakers Gebr. Bätz in 1824 de opdracht het orgel te herstellen en te verbeteren. Naast onder andere het toevoe-gen van extra spaanbalgen wordt de oude stem-ming vervangen door een evenredig-zwevende stemming. Enkele jaren later, in 1837, worden dispositiewijzigingen doorgevoerd op alle werken. Een belangrijke toevoeging aan het orgel ver-schijnt in 1921. Orgelbouwer A. Bik plaatst een nieuw werk, dat vanaf het bovenwerkklavier be-speelbaar is en het instrument geschikter maakt om romantische muziek voort te brengen. Dit zwelwerk is zodanig geconstrueerd dat de gevol-gen voor het oude instrument minimaal zijn. Ook in 1948 werkt Bik aan het instrument en voegt nog enkele registers toe op het bovenwerk. Vanaf 1975 begint dan de restauratie van het ge-hele orgel, waarbij de eerste jaren hoofdzakelijk worden besteed om te bepalen welke van de his-torische situaties als uitgangspunt moet worden genomen én om fondsen te werven. Maar in 1987 is het zover: als eerste worden de windladen van het pedaal gerestaureerd. In 1994 volgt de wind-lade van het rugwerk en wordt tevens een nieu-we Sexquialter geplaatst. Tenslotte worden in 2006, naast talrijke andere reparaties, de hoofd-werk- en bovenwerkladen gerestaureerd en wordt de wind-druk van het gehele orgel teruggebracht naar een waarde die Bätz voor ogen moet hebben gehad. Na deze restauratie, die tot september 2007 geduurd heeft, is het orgel vitaler dan ooit en is het weer voor vele jaren in zijn volle klank-schoonheid te beluisteren!

Ewald Grund en Nigel Lamb

In de stad en verder…

Ontmoeting van de Haagse Lutherse Vrou-wengroep met dames uit Delft op 28 april 2012 Deze keer reisden we ieder op eigen gelegenheid in plaats van samen met de trein. Dieuwke Jans-sen van Raay-Robertson en Meriam de Vries arri-veerden als eerste op deze regenachtige zater-dagochtend. Gelukkig liet de dochter van domi-nee Smit ons in de kerk. Daarna druppelden de andere dames, Tonny de Jong-Cosman, Janey Keuning-van Dam en Betty Beijen binnen. We werden hartelijk welkom geheten door Hanny van der Horst, Lies Bakker, Suus Riet en Corrie van Leeuwen. Tijdens de koffie/thee en heerlijke appeltaart arri-veerde Coby Aartsen-Kraaypoel uit Zutphen. Co-by is secretaris van het NLVB bestuur. Zij is erg blij met ons initiatief om een vrouwengroep in Den Haag op te richten. Onze gastvrouwen vertelden, dat de vrouwen-groep in Delft ongeveer drie jaar geleden is opge-heven. Deze groep was zeer creatief bezig. Onze geanimeerde discussie ging onder andere over hoe we meer mensen in de kerk kunnen krijgen en ook hoe we jonge ouders met kinderen aantrekken. Wat het eerste betreft zijn er in Delft meerdere activiteiten om dit te bewerkstelligen. Zo wordt er één keer in de maand een koffieoch-tend georganiseerd met activiteiten als spelletjes, gedichten, zingen en natuurlijk gesprekken. Er zijn twee gesprekskringen en een leeskring. Ver-der is er een groep die het bezoekwerk op zich neemt en activiteiten voor de senioren organi-seert (de contactbezoekgroep). Er is een actieve cantorij. Deze activiteiten worden ook vermeld in het PKD-blad (Kerkblad voor de Protestantse Ge-meente Delft). Ook wordt er samengewerkt met andere kerken, zoals onder andere de Oud-Katholieke kerk. Wat de jonge ouders en kinde-ren betreft, zijn er ook enkele activiteiten. Sinds vorig jaar is er gestart met een kinderkoortje, dat op bijzondere zondagen meedoet in de dienst. Er worden een paar maal per jaar lunches georgani-seerd voor jonge ouders. En er is weer gestart met oppas- en kinderdiensten (meestal op bijzon-dere zondagen). Tonny opperde dat het wellicht een goed idee is dat de gemeenten Delft en Den Haag samen din-gen zouden kunnen organiseren. Zij vertelde ver-der over de Haagse contacten met gemeenten in het buitenland; Kusu Kusu Sereh, Praag, Alaba-ma U.S. Van 12.00 tot 13.00 hebben we de wandeling ge-maakt die beschreven staat in de Luther Glossy. We konden een kijkje nemen in de Oud-Katholieke kerk aan het Begijnhof. Deze kerk is een zogenaamde schuilkerk.

11

We liepen langs historische gebouwen, o.a. het Prinsenhof, de Nieuwe Kerk en de Markt. Geluk-kig troffen we het droog. Hierna volgden een heerlijke lunch met zelfgemaakte soep en brood-jes. Rond drie uur namen we hartelijk afscheid. Het was een zeer geslaagde ontmoeting en we kijken er met plezier op terug. Hebt u zin om de volgende keer, op 22 septem-ber met ons mee te gaan naar Rotterdam, dan bent u hierbij van harte uitgenodigd.

Bestuur Haagse Lutherse Vrouwengroep

Evangelisch-Luthers Dagboek 2012–2013 Binnenkort verschijnt het Evangelisch-Luthers Dagboek 2012-2013. Dit boek kan voor u een dagelijkse begeleider worden voor het komende kerkelijk jaar. Elke dag wordt een bijbellezing aangereikt met een bijbehorende uitleg, gedicht, lied of gebed. U heeft met dit boek een waarde-volle verzameling van teksten in handen. Traditiegetrouw vindt u in deze uitgave de liturgi-sche gegevens van de zon- en feestdagen met de bijbellezingen van het Luthers rooster en het ge-meenschappelijke rooster, het zondagslied en de liturgische kleuren van de zondagen. Een boek dat zeer de moeite waard is! De prijs van het dagboek is vastgesteld op €12,50 (exclusief verzendkosten). De versprei-ding is in handen van de Stichting Lutherse Uit-geverij en Boekhandel (SLUB). Bestellen is moge-lijk via de intekenlijst die binnenkort in de kerk gereed ligt. U kunt ook rechtstreeks bestellen via e-mail: slubdenhaag@hetnet.nl of per post/telefonisch bij de SLUB, Lutherse Burgwal 7, 2512 CB ’s-Gravenhage, tel. 070 3648094. Prentenbijbel Onlangs lanceerde het Nederlands Bijbelgenoot-schap de website www.prentenbijbel.nl. Deze si-te, bedoeld voor zowel kinderen als ouders, is nu uitgebreid met een bijzondere game. Deze game is een combinatie van kennis en behendigheid, en daagt kinderen tussen de 5 en 8 jaar uit om hun kennis van de bijbelverhalen te testen.

Schrijven voor Amnesty: Israël/Palestijnse Gebieden: Waleed Ha-natsheh Waleed Hanatsheh (43) uit Ramallah, is vader van twee kinderen en werkt voor de Palestijnse liefdadigheidsorganisatie Health Works Commit-tee. Op 22 november 2011 drong een grote groep gemaskerde soldaten ’s nachts zijn huis binnen. Waleed werd door de Israëlische Veilig-heidsdienst ondervraagd. Daarna werd hij mee-genomen en onder administratieve detentie ge-plaatst. Deze detentie zonder aanklacht of rechts-zaak werd op 22 maart 2012 verlengd tot 22 au-gustus 2012. Waleed Hanantsheh zit vast in een detentiecen-trum in Ofer. Hij werd in 1994, 2002 en 2009 ook al opgepakt en jaren zonder aanklacht vastge-houden. Hij heeft hierdoor geen normaal gezins-leven kunnen opbouwen. Zijn vrouw en dochters mogen hem sinds kort bezoeken. Ze hebben 45 minuten de tijd om via een telefoon vanachter glas met hem te praten. De moeder van Waleed en andere familieleden mogen hem vanwege ‘veiligheidsredenen’ niet bezoeken. Waleed’s vrouw bezocht hem op 24 juni en ver-telde Amnesty dat hij depressief was omdat zijn periode van detentie weer was verlengd. U kunt vóór 1 oktober 2012 een brief naar de Is-raëlische autoriteiten schrijven, waarin u hen ver-zoekt Waleed Hanantsheh vrij te laten of aan te klagen en een eerlijke rechtszaak te geven. Mocht u niet in de gelegenheid zijn een brief in handen te krijgen, dan kunt u de brief ook als volgt van de website van onze kerk downloaden: www.luthersdenhaag.nl, ga naar Activiteiten, In-ternationaal, Amnesty brievenacties. Daar vindt u ook een mailbericht, waarmee u een kopie van de door u naar Israël gezonden brief ter kennisname kunt sturen naar de Ambassade van Israël in Den Haag. Deze is verplicht de overheid in Israël te rapporteren over ontvangen post!! Wij hopen dat u weer aan onze schrijfactie wilt meewerken, onze hartelijke dank alvast.

Helena Axler, Lideke Gaemers,

Nigel Lamb en Jolly Valstar

Deutsche Evangelische Gemeinde

Bleijenburg 3b, Den Haag

Kledingmarkt 15 september 2012

9.30 t/m 15.00 uur

Er is ook weer koffie, thee en gebak uit eigen keuken

12

Het “Witte paleisje” aan de Kneuterdijk Op de hoek van de Kneuterdijk en de Heulstraat staat in de ‘ronde hoek’ het Paleis Kneuterdijk, voor vele Hagenaars bekend als ‘witte paleisje’. Dit stadspaleisje werd gebouwd van 1720 tot 1730 in opdracht van Johan Hendrik, graaf van Wassenaer-Obdam (1692-1768). Hij was lid van de Raad van State en vervulde verder nog vele goed gehonoreerde functies. Genoeg om zo’n prachtig huis te kunnen laten bouwen. Als bouw-meester had hij in 1716 de befaamde architect Daniël Marot (1661-1752), een uit Frankrijk ge-vluchte Hugenoot, aangetrokken. Het huis is dan ook gebouwd in de Barok- of Lodewijk XIV-stijl. Marot zag zich voor een moeilijke opgaaf ge-plaatst. Hij moest een hoekpand bouwen in een in de stijl van de Barok en dat vroeg een symme-trisch constructie neer te zetten. Omdat te berei-ken realiseerde Marot de hoofdingang in het mid-den, geflankeerd door twee gelijke vleugels, haaks op elkaar. Door deze hoofdingang komt men in de ruime, ronde vestibule, die toegang geeft tot alle delen van het paleisje. Marot liet de as van het gebouw naar rechts afbuigen, in de richting van de tuin, zodat het paleisje aan deze zijde eveneens een symmetrische aanblik gaf. Honderd jaar later, in 1816, verkocht de achter-kleindochter van Van Obdam, Marie Cornélie van Wassenaer Obdam, het paleisje aan koning Wil-lem I, die het ten geschenke gaf aan zijn zoon, kroonprins Willem (II), die een jaar daarvoor in het huwelijk was getreden met Anna Paulowna (1795-1865), dochter van Tsaar Paul I van Rus-land. Voordat Willem en Anna Paulowna het pa-leisje in gebruik gingen nemen, liet Willem II liet het door de architecten Jan de Greef en Adriaan Noordendorp tussen 1817 en 1820 renoveren tot een paleis dat aan de eisen van die tijd moest voldoen. Tijdens deze renovatie werden aan het paleisje een eetzaal en een balzaal toegevoegd. Op de bovenverdieping ontwierp de Greef een kapel voor Anna Paulowna, waar zij de Russisch orthodoxe diensten kon bijwonen, met slechts enkele tientallen personen. In september 1840, een maand vóór dat hij inge-huldigd zou worden als koning Willem II , gaf Wil-lem het startsein voor werkzaamheden tot de bouw van de neogotische galerij achter zijn paleis aan de Kneuterdijk, waarvan de huidige, zogehe-ten Gotische Zaal nog deel uitmaakt. De uitbrei-ding had Willem nodig om zijn kunstschatten die in 1839 waren vrijgekomen na de scheiding van België in 1830, te kunnen onderbrengen. Willem, een groot bewonderaar van de neogotiek, fungeerde zelf als architect en liet zich nauwelijks adviseren door echte bouwmeesters. Begin 1848 was de aanbouw gereed. Vanwege bouwkundige gebreken moest deze aanbouw in 1882 worden gesloopt. Op de Gotische Zaal na, die geen ge-breken vertoonde. Willem II bewoonde voornamelijk de parterre, hier waren onder anderen zijn werkkamer en zijn

slaapvertrek gelegen. Zijn slaapkamer had een afmeting van slechts 4,5 x 4,5 meter. Hier sliep hij op een ijzeren veldbed. Zijn vrouw bewoonde de weelderig ingerichte verdieping, voorzien van toiletartikelen van zuiver goud. In 1848 ondertekende koning Willem II in dit pa-leisje de nieuwe grondwet van Thorbecke. De po-litieke omstandigheden in die tijd noopte de ko-ning de nieuwe grondwet te ondertekenen, hoe-wel hij er zelf bepaald niet enthousiast over was. Hij ontving Thorbecke dan ook niet in zijn werk-kamer. De staatsman kwam niet verder dan in de vestibule. Daar ondertekende de koning de nieu-we grondwet. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het paleisje gevorderd door de Duitse bezetter. Na de oorlog zetelde van 1945 tot 1949 het ‘Bijzondere Gere-chtshof’ in het paleisje. De balzaal werd toen in-gericht als rechtszaal. In die jaren werden 4000 rechtszaken behandeld die waren aangespannen tegen oorlogsmisdadigers. Hier hoorden onder anderen Anton Mussert en Max Blokzijl de dood-straf tegen zich eisen. Vanaf 1983 raad is het stadspaleisje in gebruik bij de Raad van State. Aan de tuinzijde werden bij de laatste restauratie in 2011 teksten van Spi-noza uit zijn Ethica aangebracht. Na alle renovaties is de voorgevel, het ontwerp van Marot slechts intact gebleven.

Otto van Soldt

Paleis Kneuterdijk, achterzijde

13

Kinderkerk Wat is die vakantie snel voorbij gegaan! Hebben jullie ook veel leuke dingen kunnen doen? Mis-schien zijn jullie wel weggeweest of juist lekker thuis. Tussen alle regen door was het soms ook heel lekker weer, dus dan konden we weer naar buiten. Nu is het weer tijd om naar school te gaan en ook in de kerk gaan we er helemaal tegenaan. We zijn natuurlijk begonnen met het grote feest van dominee Trinette. Zij is al 25 jaar dominee. Dat is niet niks. Op 2 september is het Startzondag. We hebben dan natuurlijk kinderkerk en na de dienst kunnen we nog even blijven om te zien wat de mensen in de kerk allemaal met elkaar kunnen doen. De week erop gaan we dan echt op pad. Na de dienst eten we een broodje en dan gaan we met z’n allen naar Madurodam. Er is daar heel veel

moois gebouwd en dat kunnen we met elkaar goed bekijken. We sluiten natuurlijk af met patat-jes. Alle kinderen, groot en klein en hun ouders kunnen mee. We maken er een groot feest van. Aanmelden is handig: via e-mail bij Mascha (kruisbesmascha@gmail.com) of doorgeven in de kerk. Drie feestjes op rij dus: het feest van Trinette, de startzondag en het uitje. Is het dan daarna nog leuk? Natuurlijk! Iedere zondag hebben we de doos en daarna een mooi verhaal in de kinder-kerk. Dan gaan we knutselen of een spel doen. Het is gewoon iedere zondag feest!

Groeten van de leiding van de kinderkerk:

Annemieke, Diana, Ineke, Jolien, Jolly,

Marianne, Mascha, Nienke, Sara en Trinette

41e jaargang

no. 9

Sept. 2012

Overzicht activiteiten (ook op www.luthersdenhaag.nl)

en in de zondagsbrief

Maandag 3 september

Openb. Kerkenraadsverg., 19.30 uur (pag. 3) Dinsdag 4 september Seniorenkring, 13.30 uur (pag. 7) Woensdag 19 september

Jour der Senioren, 13.30 uur (pag. 7) Dinsdag 2 oktober Seniorenkring, 13.30 uur (pag. 7)

14

Citykwartier: elke woensdagmiddag van 12.00 tot 13.30 uur. Liturgisch moment van 12.45 tot 13.00 uur.

Kerkdiensten Evangelisch-Lutherse kerk Lutherse Burgwal 9, aanvang 10.15 uur Wekelijks crèche 0 t/m 3 jaar en kinderkerk Swaenehove (14.15 uur) / Swaenesteyn

(14.30 uur)

Lezingen Collecten (pag. 6)

Zondag 2 september 13e na Trinitatis Ds. M.M.B. van der Meij-Seinstra en ds. W.T.V. Verhoeven Startzondag Swaenehove: ds. M. van der Laan

Zacharia 8:4-8:20-23 Efeziërs 6:10-20 Marcus 8:22-26

Voedselbank Kerk

Zondag 9 september 14e na Trinitatis Ds. M.M.B. van der Meij-Seinstra Viering Heilig Avondmaal Swaenesteyn: ds. Y. Schoonhoven

Deuteronomium 4:1-2,9-20 Jakobus 1:17-27 Marcus 8:27-9:1

Orgelfonds Onderhoud gebouwen

Zondag 16 september 15e na Trinitatis Ds. M.M.B. van der Meij-Seinstra Oecumenische viering (zie pagina 6) Swaenehove: ds. L. Ridderhof-Boon

Jesaja 45: 20-25 Marcus 9: 14-29.

Luther Heraut Kerk

Zondag 23 september 16e na Trinitatis Ds. W.T.V. Verhoeven Swaenesteyn: ds. A. Wicke

Deuteronomium 13:1-5 Jakobus 3:16-4:6 Marcus 9:30-37

Vredesweek Onderhoud gebouwen

Zondag 30 september 17e na Trinitatis Ds. M.M.B. van der Meij-Seinstra Swaenehove: ds. M. van der Meij-

Seinstra

Numeri 11:24-29 Jakobus 4:11-17 Marcus 9:38-50

Prelude Kerk

Zondag 7 oktober 18e na Trinitatis Ds. M.M.B. van der Meij-Seinstra Viering Heilig Avondmaal Swaenesteyn: ds. Y. Schoonhoven, HA

Maleachi 2:10-16 Hebreeën 3:1-6 Marcus 10:1-16

KiA-Werelddiaconaat—voedselzekerheid Onderhoud gebouwen

Colofon

Administratie: Kosterij, Lutherse Burgwal 7, 2512 CB Den Haag, telefoon: 070-3636610 Internet: www.luthersdenhaag.nl Abonnement: gratis voor gemeenteleden, vrijwillige bijdrage welkom op ING no. 86053 t.n.v. ELG te Nootdorp Redactie: Jolien Dekker Eindredactie: Hans Koopman Opmaak: Mascha de Haan