m DE KERSENTUIN VAN ANTON TSJECHOV - Amazon...

6

:.: .:. ::: ::: ::: '.' ::: ::: EEN KLASSIEKER VAN FORMAAT: :::

m DE KERSENTUIN ::: ::: VAN ANTON TSJECHOV ::: ::: ::: :.:

De kersentuin is Tsjechovs laatste stuk. Geschreven aan het begin van de 20e eeuw is het een voorafspiegeling

van een oprukkend neoliberalisme, dat alles op zijn weg onderwerpt aan de logica van het geld. De kersentuin is

als een moderne hof van eden: een plek waar harmonie heerst en ieder zijn plaats heeft. Wanneer de eigenares

ldoebov Ranjevskaja zich weigert te schikken naar de wetmatigheden van het geld wordt ze, samen met haar

dierbaren, als een moderne Eva van haar landgoed verdreven. In De kersentuin resoneert iets mee van onze

tijd, waarin financiële schuld gelijk staat aan zonde tegen een allesoverheersend geloof. Hier kunnen we niet

blijven. We moeten terug naar het verleden. Of we storten ons in een toekomst waarin alles anders zal. zijn.

[!}------ La Cerisaie est la dernière pièce de Tchékhov. Ce texte écri.t au début du vingtième siècie est une

préDgura.tion du néolibéralisrne triomphant, qui sournet tout à la logique de l'argent. La cerisaie est un peu un

jardin d'Eden: un lieu ou règne l'harmonie et ou chacun a sa place. Lorsque la propriétaire, Lioubov Raneskaïa

refuse de se soumettre aux lois de l'argent, elle est, avec ses êtres chers, et un peu comme une Eve moderne,

chassée de son bien. Il résonne dans La Cerisaie quelque chose de notre époque, ou toute dette financière fait

:figure de péché à l'encontre d'une croyance toute-puissante. Il nous est impossible de rester ici. Nous devons

retoumer dans la passé. Sans quoi nous nous jetons dans un avenir ou tout sera différent.

@}----------- Der Kirschgarten ist Tschechows letztes Stück. Es wurde An:fang des 20. Jahrhunderts geschrieben

und gibt einen Vorgeschmack auf den aufkommenden Neoliberalismus, der alles auf seinem Weg der Logik des

Geldes unterwirft. Der Kirschgarten ist ein modernes Paradies: ein Ort, an dern Harmonie herrscht und wo

jeder seinen Platz hat. Als die Eigentümerin Ljubow Ranjewskaja sich weigert, sich den Gesetzrnä.Sigk:eiten des

Geldes zu ftlgen, wird sie, zusammen mit wen Lieben, wie eine moderne Eva van ihrern Landgut vertrieben. In

Der Kirschgarten schwingt etwas mit von unserer Zeit, in der finanzielle Schulden mit Sünde gegen einen alles

beherrschenden Glauben gleichgestellt werden. Hier können wir nicht bleiben. WIr müssen zur Vergangenheit

zurück. Oder wir stürzen uns in eine Zukunft, in der alles anders sein wird.

~ The Gherry Qrc/w,rd was Chekhov's last play. It was Mitten at !he start of !he 20th century and was

a premonition of the advance of neoliberalisrn, which subjects everything in its path to the logic of money. The

cherry orehard is a modem Garden of Eden: a place where harmony reigns and everyone has their place. When

the owner, Lynbov Ranevskaya, refuses to conform to the laws of money, she is forced offher land like a modem

Eve, together with her loved ones. Something of our own era resonates in The Cherry Orchard; nowadays

financial debt is equivalent to a sin against a universally prevailing faith. We cannot rernain here. We have to go

back to the past. Or else we shall cast ourselves into a future where everything wiJl be different.

PREMIt;RE DE KERSENTUIN

8

WE MOETEN ONS ERNSTIG GAAN AFVRAGEN WAT ONZE WAARDEN ZIJN EN HOE WE DIE WILLEN VERDEDIGEN. WAAR WILLEN WE NAARTOE? DRAMATURG KOEN HAAGDORENS SCHETST DE OPZET VAN DEZE NIEUWE PRODUCTIE

PREMI!1;RE DE KERSENTUIN

~oebav Razljevsk!ija is eigenares van een groot land

goed, overgedragen van generatie op generatie. Het

landgoed is in de wijde omtrek bekend vanwege een

mooie uitgestrekte lrer!Ientuin, gelegen aan de oever

van een rivier. Het is in die rivier dat ~oebavs jongste

kind verdrinkt, kort nadat ze haar man verloren heeft

aan de alcohoL De dood van haar zoon: een omen

dat haar leven voorgoed lijkt te veranderen ~oebav

vtucht weg van de plek des onheils, vestigt zich in

Frankrijk, en vertiest zich in een destructieve relatie

met een man die haar bedriegt. Na een mislukte zelf

moordpoging wmdt ze gered door haar zeventienja

rige dochter Anja, die haar terug naar RUBland haalt.

Eens ze terug in haar vaderlijk hUÎ9 is, ontmoet ze daar

Trotlmov. Tro:IImov was de huisleraar van ~oebovs

overleden kind HJj brengt: het onverwerkte verdriet

over een al te vroege dood in haar naar bImm ...

CNllleIluJot

FAMILIEDRAMA IN EEN OORD VAN RUST

Zo !JIll[\engevat biedt De kersentuin genoeg verhaal

stof voor een familiedrama. 'Ibch komt dit drama

Illechts zijdelingll aan bod.. Meer nog: het trijgt geen

Bchijn van kans, andere zorgen nemen de overhand,

zorgen over geld. ~oebav zit diep in de Bchulden, wat

te wijten is aan haar onvermogen om met geId om te

gaan en haar weigering om zich met geldzaken bezig

te houden. ~oebov heeft iet!! subversiefs: geId heeft

voor haar geen waarde, ze behandelt de geIdstukken

in haar portefeuille met een achteloosheid al9 zijn het

gebruitsvoorwerpen. Zo weigert ze ook om de lremen

tuin te zien in termen van zijn economische waarde

en hem te exploiteren om er munt uit te slaan - de

kennis van het lremen oogsten en kersen opleggen

heeft ze verloren laten gaan. Voor haar .Is de tuin een louter spirituele plel:. Een oord van rust, dat haar als

het ware naar een andere dimensie transporteert waar ze In contact komt met de doden; In de vorm van een kromme boom herkent ze de :figuur van haar overle

den_.

DRIE REDDINGSCENARIO'S

Door de opgehoopte schulden dreigt het landgoed te

worden verkocht. Ljoebov schildert zichzelf in bijbelse

bewoordingen af als een zondares, een eigentijdse Eva

die zich Iaat verdrijven uit haar persoonlijke Eden. Fi

nanciële schuld krijgt hier de lading als van een zonde

tegen een geloof. Het maakt ~oebov tot een gevallen

vrouw, op zoek naar redding. Drie reddingsscena:ri.'B

dienen zich aan, bij monde van drie mannen die ~oe-

P"EMI_ DE IlE"IENTUIN 11

10

bOY bij haar terugkeer uit Parijs komen bezoeken:

Gajev (haar broer), Lopachin (een rijke ondernemer

wiens voorvaderen lijfeigene waren bij de voorvaderen

van ldoebov) en Trofunov (een student met revoluti

onaire ideeën).

The occupa;nts canno! IJJave fJuJ rountly hov.se ft18!

erwugh. An o1d warlà oames to an end, wiIk a "lJeeà tIuJt drives the c1u:Itracters on lw hunted anirnals anà means fJuJ play end& in a diaspora. As Jo/um

Simonsputsit: 'TheimpUu:abüitg ofneoliberal'is1n.

I! seems to be embodied by Lupaldr,in. He appears to be a ruIhless entrepreneur, but I see him as a tragi.c jigure: Iw luis acquired an identitg fJwugh

money anà acts in fJuJ fuJJ, realisation that Iw van no tonger escape fJuJ tUlstructive togic of neoliberal

thinking. That is verg muc'h what is going on

today. Wtfh. all qfus.

ONVERBIDDELIJK NEOLIBERALISME

Gajev belichaamt een grenzeloos vertrouwen in het

gelijkheid uit het verleden te vereffenen en te bouwen

aan een nieuw samenlevingsmodel. Drie elkaar becon

currerende heilsverhalen: het behoudsgezinde, het

neoliberale en het revolutionaire. Uiteindelijk zal. het

Lopachins visie zijn die Ljoebovs toekomst bezegelt.

Hij is de man met het geld. Om zijn transactie te fi

nancieren moet het landhuis worden afgebroken en de

kersentuin gekapt. Daarmee zijn Ljoebovs schulden

vereffend. Het stuk eindigt in een roes, waarin alles

wordt bepaald door de dynamieken van het geld. De

bewoners kunnen niet snel genoeg het landgoed ver

laten. Een oude wereld komt aan zijn einde, met een

snelheid die de personages voorstuwt als opgejaagd

wild en het stuk doet eindigen in een diaspora. 'De on

verbiddelijkheid van het neoliberalisme', aldus Johan

SimOIlS. 'Die lijkt te worden belichaamd door Lopa

chin. Lopachin lijkt een nietsontziende ondernemer,

maar voor mij is het een tragische figuur: hij heeft zich

een identiteit verworven via het geld en handelt in het

volle besef dat hij niet meer kan ontsnappen aan de

vernietigende logica van het neoliberale denken. Dat

is vandaag heel erg aan de hand. Met 0llB, allemaal.'

linanciêle systeem. Voor Ga,jev zal er altijd wel ergens GROTE EXPLOSIEVE LADING

een oplossing uit de bus vallen, of het nu door de uit-

huwelijking is van een van ldoebovs dochters aan ie- Maar De kersentuin gaat verder dan dat. Aan het slot

mand met geld, dan wel door een erfenis of gewoon van het stuk blijft de oude huisbediende Firs alleen

een nieuwe lening. Een tweede voorstel om de schul- achter in het verlaten landhuis. Vergeten door zijn

denput van ldoebov te delven komt er van Lopachin: meesters, die in allerijl zijn vertrokken. In een korte

hij stelt voor het landgoed te verkavelen, te verpach- slotscène sloft Firs nog wat rond, om dan te gaan lig-

ten en als bouwgrond te exploiteren. En dan is er Tra- gen en nooit meer wakker te worden. Wat kan gelezen

fimov, die voorstelt om het grootgrondbezitterschap worden als een melancholisch beeld van een tijdperk

radicaal. af te schaffen, de rekening met de sociale on- dat voorgoed. voorbij is, heeft voor Simons een onge-


11

meen grote explosieve lading. 'Het feit dat Fïrs wordt lijfeigenschap. De petitie die op 22 januari 1905 door

vergeten, staat voor een structureel probleem in ons de massa naar het Wmterpaleis werd gedragen, was

huidige systeem. Mensen worden vergeten, vallen uit vreedzaam van opzet. De reactie van de tsaristische

de boot en keren terug om hun plek op te eisen. Alles garde niet. Het is nooit duidelijk geworden hoeveel do

wat je probeert te vergeten of weg te duwen, ontploft den en gewonden er vielen toen de garde chargeerde,

inje gezicht.' Hiermee spit Simons het geweld naar bo- de cijfers spreken van honderd tot enkele duizenden

ven, dat in De kersentuin sluimert. Tsjechov bouwde doden. De dag zou worden herirmerd als Bloedige

het stuk op als een komedie. Als wilde hlj het mecha- Zondag, een kantelpunt in de Russische geschiedenis.

nisme blootleggen waarmee een samenleving heersen-

de spanningen neutraliseert.

VREEDZAAM PROTEST

Tsjechov (1860-1904) schreef De kersuntuin in de

laatste jaren van zijn leven. Het stuk. ging in premi

ère in januari 1904. Een jaar later trekt een optocht

van 150.000 arbeiders en vertegenwoordigers van de

intelligentsia naar het Wmterpa1eis in Sint-Peters

burg. Deze werd aangevoerd door de charismatische

priester Georgi Gapon. Doel was de tsaar een petitie

te overhandigen waarin - naast algemeen stemrecht

- betere werkomstandigheden worden gevraagd voor

de arbeidersklasse. Deze was de voorbije halve eeuw

explosief gegroeid door de afschaffing van de lijfei

genschap in 1861, een gebeurtenis die ervoor zorgde

dat boeren een nieuw inkomen moesten zoeken in de vele fabrieken in de steden. De afschaffing van de

lijfeigenschap door tsaar Alexander n zou overigens

mee ingegeven zijn door de industrialisatie: er waren

vele nieuwe werkkrachten nodig voor de fabrieken.

Zoals overal in Europa waren de werkomstandigheden

extreem slecht, in sommige opzichten slechter nog

dan de erbarmelijke leefomstandigheden onder de

Nous vivons dans un système qui est (XmJÜ1:m:,w à

mort. 7lYut n'y est plus que cunfusWn li1l{lUisfiÛ[lre baby/or,;unne Le néoIibéraIisme est uns devenu

une krur de Babel, nous avons enl4mé la oonstruction de cetre tour ü y a déjà des années j nous y

vivons, mais nous ne parlons plus sa langue. C'est

une caILlstrophe. Nous vivons une époque oû nous

devons absoIument 1WU8 dema1Uler que/les sant waiment nos valeu:rs et oomment nous 1JO'Ulons les

d4fendre. Oû voulons-1lOlJ1< aller?

Bloedige Zondag was de spreekwoordelijke druppel

van het ressentiment dat zich in de Russische sa

menleving had opgestapeld. In de loop van de tweede

helft van de 1ge eeuw groeide het verzet tegen het

tsaristisch bewind. Zo werd de sociale hervormer

tsaar Alexander n vermoord door een extreemlinkse terreurgroep in 1881, wat ook het jaar was waarin de

productie van de jonge Anton Tsjechovals verhalen

schrijver een vlucht begon te nemen. Bloedige Zondag

zelf heeft Tsjechov nooit meegemaakt: hlj stierf een

half jaar na de première van De kersentuin. Kort na

Bloedige Zondag barstte in Rusland een revolutie los,

PREMièRE DE KERSENTUIN

12

ALLES WAT JE PROBEERT TE VERGETEN OF WEG TE DUWEN, ONTPLOFT IN JE GEZICHT.

PRIiMIW Di: KIiAIENTUlN

13

met stakingen, muiterij, demonstraties en extreem

veel geweld.

LATENT GEWELD

Het latente geweld is onderhuids voelbaar in De

kersentuin. Trofunov:rnaaJrt expliciet de analyse van

een samenleving die ingrijpend moet worden veranderd,

maar die daar niet klaar voor is. Een heraut van de nakende revolutie. Maar de welbespraakte Trofimov is

niet alleen. Tsjechov laat schimmige personages op

duiken in zijn stuk - een bedelende zwerver op weg

naar de stad, een gouvernante met een migratiever

leden, werkloos personeel dat het aanlegt met de zwer

vers uit de omgeving en onrust stookt. Het zijn rand

figuren die in vergelijking met de anderen bijzonder

weinig of soms ook helemaal niets zeggen. Maar allen

zijn ze de dragers van een gewelddadig potentieel

dat elk moment tot uitbarsting kan komen. En dat

geeft het stuk een ongemeen eigentijdse lading.

SCHEPEN DURVEN VERBRANDEN

Hetwerkvan Tsjechovis eenlate ontdekkingvoor Johan

Simons. 'Ik had het nooit overwogen om Tsjechov te

regisseren, ik was er niet klaar voor. Totdat ik enkele

jaren geleden door omstandigheden een regie moest

overnemen van de Duitse regisseuse Karin Henkel in

in het geval. van De kersentuin nog extra voelbaar

is door het feit dat Tsjechov het stuk schreef terwijl

hij wellicht voelde dat zijn eigen levenseinde begon te

naderen. Die heimwee hangt samen met een andere

kwaliteit die je in vele Russische teksten vindt: los

bandigheid. Daarmee bedoel ik: de durf om schepen

achter je te verbranden. Ik vind het erg belangrijk dat

we dat leren doen. Moeten we onze verworvenheden

niet ernstig in vraag begirmen stellen? We leven in een

systeem dat ten dode is opgeschreven. Het lijkt wel

een Babylonische spraakverwarring. Het neolibera

lisme is een toren van Babel geworden, we zijn jaren

geleden begonnen met te bouwen aan die toren; we

wonen erin, maar we spreken de taal niet meer. Dat is

rampzalig. We leven in een tijd waarin we ons ernstig

moeten gaan afvragen wat nu eigenlijk onze waarden

zijn en hoe we die willen verdedigen. Waar willen we

naartoe?'

de Münclmer Karnmerspiele. Dat was het stuk Oom KOEN HAAGDORENS

Wanda. Een van de dingen die me het meest trof,

was de prachtige taal en de kunde waarmee het was NTGent-dra:matu:rg Koen HOJJgt/mYms werkte recent

geschreven. En daarnaast: de heimwee naar het ver- mee aan In Europa, AUGUSTUS ergens op de vlakte, En

leden en de aankondiging van een IÛeuwe tijd, wat avant marche!, We Shall Overcom.e en Rood

PREMièRE DE KERSENTUIN

14

,

WERKEN MET JOHAN DECORONTWERPSTER MURIEL GERSTNER OVER HAAR SAMENWERKING MET JOHAN SIMONS

--':r li

•

•

ï l!

.J_

·11 1,

~ ... , -

~ , • , ,

"

~

• I ~ , • v_ .,,- .-r-

""I!MItM: DI! KI!"IINTUIN

'F"" ,.

c

,: .b-=:!:!::

~

. Jo.

Vaak zijn er opschriften of Harden tekst die mijn to

neeIbeelden begeleiden en die mij, en gelukkig ook

Johan Simons, bjjzonder na aan het hart liggen Voor

Acca.ttone (naar Pier Paolo Paaolini) bijvoorbeeld,

Johans openingBproductie voor de Ruhrtriennale in

de voonnalige kolenmenghal van DinBlaken, kreeg

ik een oude foto in handen van een houten beschot

met daarop het opschrift 'Jupiterschacht', een ge

schenk uit vervlogen jaren dat een plaats kreeg in

ons toneelbeeld. Dit bord, half verzonken ingebouwd,

kan immers zowel een stille commentaar zijn op het

voormalige gebrnîll: van deze ruimte als plaats waar

ondergrond.!! kolen werden gewonnen, all! een verwij

zing naar een godenwereld die, hoewel ten onder gegaan, onze cultuur :fundamenteel tekent. In de Gentse

versie vanAcca#0n6, die in een houtopslagplaats van Lemahieu In de haven speelde, had die verwijzing naar

dat ondergrondse leven niet meteen zin en dus grepen

we terug naar een van de eerste tebten die ons be

geleidde toen we aan Accattone begonnen te werken,

nameIljk een deel van de openingsverzen van Ovidi

us' Metamorphosen.: 'To sIng of forms transfonned' . Dat lied beheerst Pier Paolo Pasolini meesterlijk en blaast hij steeds opnieuw politieke reIeva.ntie in: zijn

debuutlilmAc0a#0n6, die hij in de door armoede ge

tekende voorsteden van Rome draaide, opent Paso1ini

met een citaat uit Dante's Vagevuur. Daarmee opent hij meteen ook het schier eindeloze veld van overeen

komsten tussen de uitgesproken a.ctuaJiteit van zijn

films en de culturele nalatenschap die hem dierbaar

was. Door dit citaat wordt een ononderbroken dialoog tussen verleden en heden opgestart - wie Accattone

meennaal:l heeft bekeken, merkt plots de nave1Btreng

15

die PasoJini's personages uit 1961 verbindt met hun gesloopt, laat het stuk open. We vernemen enkel dat al

mythologische verwanten. de deuren op slot worden gedraaid en dat achter deze

deuren een paar meubelen in een hoek bijeengebracht

Den nun heimatlosen Gewordenen wiJ/nscht man, werden 'alsof ze verkocht zullen worden'. Als in een dass sie wenigstens ihren Bi.idumJch:ra:n u'1lll sei spiegel zien we een samenleving die duidelijk aanvoelt

es im iibertragenen Sinne, im Gepäck haben. dat ze aan haar eindpunt is gekomen, maar nog geen

idee heeft hoe het verdergaat. Zij die nu thuisloos zijn

geworden, wenst men toe dat ze minstens hun boe

In contact blijven met onze wortels, ze bevragen, ze kenkast, al is het dan slechts in overdrachtelijke zin,

ons herirmeren; dat is volgens mlj wat er nu in Europa als bagage hebben.

gebeurt, daartoe gedwongen door dit momentum.

In Anton Tsjechovs toneelstuk.De kersentuin is er een

kleine passage waarin Gajew, de broer van de groot

grondbezitster Rmljewskaja, over een erfstuk, name

lijk een honderd jaar oude boekenkast, piekert en dit

inleidt met de woorden: ' ... een onbezield voorwerp,

maar toch, het is nog steeds een boekenkast.' Op om

standige wijze en niet zonder humor, zegt hij over die

boekenkast wat eigenlijk voor haar inhoud geldt: '(tot

tranen bewogen) Gedurende vele generaties van ons

geslacht bezat zij de moed om het geloof in een betere

toekomst hoog te houden en heeft ze ons opgevoed

om te streven naar het goede en maatschappelijk zelf

bewuste.' Ondanks de licht doorklinkende ironie van

de schrijver, heeft het vermelden van die boekenkast

als symbool uiteraard zijn reden: het meubel verwijst

duidelijk naar de ruimte die haar inhoud ook in over

drachtelijke zin bij haar bezitter irmeemt. Wat aan

het einde van het stuk met die boekenkast gebeurt,

warmeer de bewoners van het landhuis zich in alle

windrichtingen verspreiden omdat het landgoed met

bijhorende kersentuin werd verkocht om te worden

Het toeval wil dat ook ik zo'n weldra honderdja

rig meubel heb geêrfd, een voor mljn grootouders

op maat gemaakte boekenkast die onder meer door

Tsjechovs De kersentuin werd bewoond. Ik bezit het

bouwplan, het meubel in zijn onderdelen uit elkaar ge

haald en vele van de boeken die het herbergde, maar

bovenal ben ik onder haar hoede en in voortdurende confrontatie met haar inhoud opgegroeid. Dit meubel

betekende zo veel voor mijn uit Frankfurt afkomsti

ge Joodse grootouders, dat ze het mét bouwplan en

boeken in de herfst van 1936 met zich meenamen

toen ze naar Brussel emigreerden en niet hebben ach

tergelaten in een land dat ontketend elke band met

zijn humanistische waarden had verloren. (Een ander

toeval bij mljn eerste werkopdracht in België: dat ik uitgerekend met dit stuk, in deze tijd waarin honderd

duizenden mensen in Europa toevlucht zoeken, uitge

nodigd ben om hier te komen werken.) Toen België

in de lente van 1940 door Duitse troepen werd bezet,

hebben mijn grootouders ten tweede male een woning

achter zich afgesloten en hebben ze hun hebben en

houden, waaronder die boekenkast, in Brussel opge-

PREMIti:RE DE KERSENTUIN

16

slagen. Dankzij hun Zwitserse paspoorten zijn zij met een geplombeerde en afgeschermde trein door bezet

Frankrijk naar Basel gereisd. Hoe het hen is vergaan die niet het geluk hadden de juiste paspoorten te bezitten, behoort tot de bitterste herinneringen die mijn

grootouders en mijn moeder hun leven lang met zich hebben meegedragen, en die ook mij begeleiden, want

ik heb natuurlijk niet enkel de boekenkast geërfd, die na zeventien jaar in die Belgische meubelopslagplaats haar weg naar Basel heeft gevonden, maar ook de her

irmeringen, inhouden en discussies die zich aan haar

hechten en met haar verbonden zijn.

rr WE ZIEN EEN EUROPA DAT WORSTELT

MET ZICHZELF, DAT ZICH VANUIT EEN

GEEST VAN SOLIDARITEIT HAD WILLEN

HEROPBOUWEN, EN DAT DIT STREVEN

STEEDS OPNIEUW DOOR CONFLICTEN

TUSSEN NATIONALE STATEN OF GEKIBBEL

OVER EEN MUNTUNIE DREIGT TE

VERGETEN.

De vraag naar het waarheen heeft met de stromen van vluchtelingen die de laatste weken en maanden hulpbehoevend naar Europa zijn gekomen, een spookach

tige dimensie gekregen: het is de vraag die we ons allen stellen en het is de vraag waarmee Tsjechovs De

kersentuin eindigt. Het gevoel dat iets op zijn einde

loopt, hebben inmiddels niet enkel die mensen be-

Europa dat worstelt met zichzelf, dat zich vanuit een geest van solidariteit had willen heropbouwen, en dat

dit streven steeds opnieuw door conflicten tussen nationale staten of gekibbel over een muntunie dreigt te vergeten. Indrukwekkende tekenen van hulpvaar

digheid en indrukwekkende tekenen van compleet ontbrekende empathie beheersen de media, aan de

politieke bemoeienissen merken we de enorme druk:

hulpeloos zijn we allemaal.

Die Jifrage des " Wohin?,fj kat 0J1I(J6Sichts der

Ff,üchltingssträme, dÜJ hilfesuchenà in den /ef>:ten

Wochen und M01U1Jen 1UJCh Europa gdwmmen

Bind, eine gespenstische Dimension a'1l{JefW'1nmen.:

es ist die Frage, die wir uw alle stellen und es ist die F'rage mit der 7kchechows ,,Kirschga:rtenfj

ende!. Das G<ifiiJIl, das etwas "" Jilnds geht, ooTjk!

mittlerweile nicht nurdie Menschen mjasst haben,

die geztIJ'Uf1l(J(m Bind, ihre Heimat zou verl.assen

S01UIem a:uch U7&S, zumiru:lest mei.ne Generattion, die wir noch deutlich unter dein Eindruck des

Zweiten WeI.OcrWgs im Nachkriegs·Europa

aufgewoohsen Bind. Wir seJum, ein Europa mit sich selber ringen, daas sich aw; dem Geist der

Solidariliit hatte büden WtJIJen., unà das dieses

AnlÜJgen immer wisder über natWnalstaatlichen

Quere/Jm und WlÏhrungsunion zu vergessen d:roht.

grepen die noodgedwongen hun vaderland verlaten, Een meester van het politieke commentaar is Elfriede

maar ook wij, tenminste mijn generatie, wij die nog Jelinek; onverbiddelijk en trefzeker legt zij met haar

sterk onder de indruk van de 'IWeede Wereldoorlog in taalsalvo's blinde vlekken in ons systeem bloot. Door het naoorlogse Europa zijn opgegroeid. We zien een de confrontatie met oude erfenissen die aan de vraag


17

naar het waarom ontsnapten, leiden haar teksten vaak 'Ibegegeven, het is niet steeds op dezelfde wijze ver

tot verrassende inzichten. '!\vee van haar stukken heffend om ons culturele erfgoed te ensceneren. Maar

maakte ik samen met Johan in München: Das schwei- we kunnen eruit leren. gende M(J,dchen, een toneelstuk over het NSU-pro-

ces in München voor de Münchner Kammerspiele,

en FaustIn and out, een 'Sekundärdrama' voor het Residenztheater München. Wie laatstgenoemd werk

opvoert, verplicht zichzelf ertoe om in een of andere

vorm ook de 'Urlaust' of Faust I aan te bieden. hl FaustIn and out brengt Jelinek het (waargebeurde)

verhaal van een man die zijn dochter 24 jaar lang in

een ondergrondse kelder gevangen hield, steeds op-

nieuw verkrachtte en zeven kinderen met haar op-

voedde, waarvan een in die ondergrondse gevangenis

stierf. Dit hOlTorscenario verweeft ze met een van de krachtigste iconen van de Duitse cultuur, Goethes

Faustmythe, en meer precies met dat deel van het

drama dat handelt over de verleiding van de 14-jarige

Gretchen, haar bezwangering en haar daaropvolgen-

de terechtstelling wegens kindermoord. Het effect is

verbluffend: het is alsof Elfriede Jelinek springstof in

het geraamte van de taal plaatst om al de aangekoekte

gemeenplaatsen die zich aan ons verheven Faustbeeld

hebben gehecht weg te blazen. Wat rest, is de afgrij-

selijke geschiedenis van een oude man, die in een be-

denkelijke wedstrijd op slinkse wijze de liefde van een

kind, van een meisje bekomt, haar zwanger maakt en

niet enkel dit kind met haar kind vernietigt, maar ook

haar gehele familie. Zo slaagt Jelinek in een merkwaar

dige culturele herschrijving, het blootleggen van een

mechanisme dat we eerst moeten doorzien om er iets

tegen te kunnen ondernemen.

-------- MURIEL GERSTNER

De Zwitserse decor- en kostuumontwerpster Muriel

Gerst:ner werkt vooral in DuitstaUig Europa met de regisseurs Sebastian Nübling, JoluJn Sirnons,

Barl>am Frey, Claus Guih, Karin Henkel en Roger

Vontobel.


18

ACTRICE ELS DOTTERMANS BIJ DE START VAN DE REPETITIES

C Juloo AuauIt

P"I!MIR DI! KI!AI!NTUIN

Johan Simoru! komt terug naar NTGent en het eerste

frtUk dat ik met hem zal maken is De kersentuin van

Anton Tnjechov. Over een binnenkomer gesproken!

Ik heb dit frtUk nog nooit ge!lJleeld, maar voor het eerst

gespeeld gezien bij Art en Pro in een regie van F'raru!

StrijardB. Ik spreek nu over de vorige eeuw, ergeI\lI

rond 1987. Een tijd waarin theater nog vernieuwend

kon zijn, waarin je je moest af'zetten tegen de gevestigde waarden en zich ongekende mogelijkheden voor

deden om een oud verhaal nieuw leven in te blazen.

Art en Pro WlIII op dat mament hét gezel.9chap van Nederland.. Dat moest je zien, daar braJl(ide de the

aterlamp! Ik herinner me die Kersentuin als een hi

lari9che voorstelling. Een prachtig rrwnumentaal, niet

realistisch decor, met personages die net 1et~ over de

top acteerden en zo dat melancholi9che verhaal (wat De kersentuin toch is) met veel humor en tegelijkertijd heel schrlJnend de zaal in slingerden. Ik was toen 22. Een leuke anekdote is dat Ik daar voor de eerste keer Han Kerckhoffs heb zi.en spelen In de rol van Firs.

Hij heeft toen zo'n Indruk op mij gemaakt dat ik hem

een aantal jaren later, toen Ik wat wijzer en volwassener was, tot mijn wettige echtgenoot heb uitverkoren.

Rond 1989 heb ik voor het eerst Tsjechov gespeeld.

De meeuw, in een regie van Luk Perceval bij de Blau

we Maandag Compagnie. Jan Decleir speelde Trigo

tin, Chris Lonrrne speelde Arbdina, Peter Van den

Begin Kostja. en ik N'ma. Luk Pereeval die op zijn

hoogst persoonlijke manier mee SUIfte op de veI

nieuwingsgolf die toen tegen het establislunent in beukte, zorgde voor de voorstelling van het jaar. Met zowat dezelfde ingrediënten all! bij DB kBnumtuin

19

van Strijards werd het verhaal van De meeuw verteld: 28 JAAI! LATEI! met veel humor en met een grote portie mededogen

voor de personages - niet in staat om los te laten, om

lief te hebben, om gelukkig te zijn. We hadden het over

onszelf en dat was nieuw voor ons. Peter en ik, groene

net afgestudeerde acteurtiies, hadden op de toneelschool geleerd dat we ons in de ruimte moesten profi

leren en dat onze stern tot op de achterste rij te horen

moest zijn. 'Dat is ook allernaaI. heel erg waar,' zei Luk,

'maar dan hoef je nog niet met je armen te zwaaien en

te roepen alsofiedereen in de zaal doof is.' Met andere

woorden, we kregen voor het eerst les in wat theater

echt is: met al de middelen die je hebt (en dat zijn

er veel: jezelf, de tekst, je medeacteurs, het decor, de

kostuums, het licht, de regisseur, de dramaturg) een

verhaal. vertellen waarin de toeschouwer zich herkent

of dat die toeschouwer ontroert of verontwaa.nligt.

Tsjechov is de beste auteur voor een beginnend ac

teur. Hij schrijft op mensenmaat, hij verstaat de kunst

om een banale anekdote tot een universeel verhaal

te verheffen. Daardoor leer je ook als acteur om je

persoonlijk verhaal mee te nemen. Je erkent je eigen

impotente wezen in de personages van Tsjechov. Mijn

eerste en daarmee ook belangrijkste theaterles. Mijn

rol van Nina werd beloond met een Colombina voor

beste vrouwelijke bijrol, een trofee die ik. in een ga-

'Heb je zin om mee te spelen inDe kersentuin?' vraagt

Johan. Weet dat Elsie de hoofdrol speelt'. 'Geen pro

bleem', zeg ik, 'wij zijn een theatergezelschap, geen

vedettes, toch?' Er zijn te veel rollen en te weinig ac

teurs, dus ik. ga twee rollen voor mijn rekening nemen.

Ofbeter gezegd, twee rollen die in elkaar geweven wor

den: de gouvernante Charlotta Ivanovna en de oude

huisbediende Firs. (Eens kijken of ik die legendari

sche rol van IIÛjn man kan evenaren.) Charlotta heeft

een kindertijd achter de rug die doet denken aan La

Strada van Fellini: een dolend bestaan, waarin ze met

haar ouders van kermis naar kermis trok en overleefde

met het tonen van trucs en circusacts. Na de dood van haar ouders werd ze door een Duitse vrouw gered en

opgevoed om uiteindelijk gouvernante te worden. De

banden met haar verleden zijn voorgoed doorgesne

den, ze heeft geen paspoort en in De kersentuin lijkt

ze een nieuwe thuis gevonden te hebben. Aan het slot

van het stuk: wordt de kersentuin verkocht. De bewo

ners worden veroordeeld tot een nomadisch bestaan,

waarin ze een onzekere toekomst tegemoet gaan. Het

is een toestand die Charlotta lvanovna, als enige van

de personages, maar al te goed kent.

lajurk met bijbehorende juwelen zou moeten gaan op- Ik: zal. ook voor het eerst samen spelen met mijn colle-

halen. Toen was ik verlegen en bescheiden, ik vond ga Elsie de Brauw. Zij speelt Ljubov, de landeigenares

niet dat deze prijs mij toe kwam. 'Wij waren een gezel- van wie alles verkocht wordt. Het verhaal van LJubov

schap, geen theatervedettes. en Charlotta toont de subtiele verbondenheid tussen

een ingeweken zwerfster en een grootgrondbezitster

die wordt gedwongen om uit te wijken. Om deze te

genstellingen te versterken en dus ook te verbinden


20

stelt Johan voor om de rol van Charlotta te vervlechten

met de oude huisbediende Firs. Dus Charlotta zal als

enige achterblijven (vergeten worden) in het huis dat

ldubovtoebehoordeenzoeigenlijkhaarplaatsirmemen.

rr WE KREGEN VOOR HET EERST LES

IN WAT THEATER ECHT IS: MET AL DE

MIDDELEN DIE JE HEBT EEN VERHAAL

VERTELLEN WAARIN DE TOESCHOUWER

ZICH HERKENT OF DAT DIE TOESCHOUWER

ONTROERT OF VERONTWAARDIGT.

Hoe sparmend en interessant is dit? Charlotta is opge

voed in de marge van de samenleving. Zulke mensen

bieden vaak een verhelderend perspectief door maat

schappelijke zekerheden en verworvenheden in vraag

te stellen. In De kersentuin confronteert Charlotta

ons met de heersende logica van het geld: de van

zelfsprekendheid waarmee we datgene opofferen wat

dierbaar en wellicht ook levensnoodzakelijk is.

Ik sprak net over het belang van een persoonlijk ver

haal. Dat verhaal ontwikkelen en ontdekken speelt

vooral als je jong bent; je weet nog niet wie je bent,

de anderen weten nog niet wie jij bent. Op de toneel-

school wordt er aanje getrokken en gesleurd, en regis

seurs proberen de onderste steen bij jou naar boven te

deze langzamerhand onbegrijpelijke wereld toch ver

taald krijgen op theater. Wonderlijk dat we daar god

betert een stuk. uit 1904 voor kunnen gebruiken. De

kersentuin, het enige stuk van Tsjechov dat niet naar

een personage verwijst maar naar een plek, staat voor

een oude orde waar iedereen een functie en een plaats

had. Je kan lijnen trekken naar Fort Europa dat op dit

moment overspoeld wordt met vluchtelingen. Tot wat

zijn we bereid? Zijn we in staat om privileges en tradi

ties los te laten? En in ruil voor wat ... ?

Ik heb zin om samen met Johan Simons en de colle

ga's te knutselen en te denken en te prutsen in het re

petitielokaal. Oplossingen of antwoorden kunnen we

natuurlijk niet garanderen, een voorstelling waarover

nagedacht is wel. Ik ga bijna altijd een pint je drinken

achteraf. Misschien zie ik u daar, dan kunnen we het

er nog eens over hebben.

Groet,

Els

ELS DOTTERMANS

halen. Vanaf dat eerste moment op school wordt je per- Els Dotterm.ans mankt al sedert 2005 als actrice deel

soonlijkheid enje verhaal gevormd. Die tijd is gelukkig uit van het ensemble van NTGent, waar ze dit seivoorbij, je bent ondertussen die persoonlijkheid en dat zoen meewerkt aan de nieuwe producties De kersen

verhaal geworden. Met de jaren draag je dat gewoon tuin (TsjedwvlSimons) en Liefde (Peter Verhelst); in met je mee, daar hoef je niet zo veel meervoor te doen. de vüfdelige reeks In Europa speelt ze de rol van de

Wat veel boeiender wordt, is om na te gaan hoe we verteller Geert Mak.


m DE KERSENTUIN VAN ANTON TSJECHOV - Amazon...

Documents

Transcript of m DE KERSENTUIN VAN ANTON TSJECHOV - Amazon...