Luud Gilissen - gezondheiddichtbij.nl
36
Granen en gezondheid spelt en haver in een nieuw perspectief Luud Gilissen Gezondheid Dichtbij, erf Brunninkhuis, 29-06-2017
Transcript of Luud Gilissen - gezondheiddichtbij.nl
Granen en gezondheid spelt en haver in een nieuw perspectief
Luud Gilissen Gezondheid Dichtbij, erf Brunninkhuis, 29-06-2017
Inhoud
Wat is gezondheid?
Gezondheidszorg in Nederland
Voedingsproducten in de laatste 50 jaar
Granen en ziekten
Granen en gezondheid – ruimte voor ziektepreventie
● Spelt
● Haver
Conclusies
Wat is gezondheid?
Fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden; niet ziek (WHO 1948)
● statische benadering
● bestrijding infectieziekten
● stimuleert medicalisering
Veerkracht van het organisme als geheel (Huber et al. 2016)
● dynamische benadering van fysiologische en mentale levensfuncties en welbevinden
● vertrouwen in zelf-herstellend vermogen
● bestrijding chronische ziekten
● ruimte voor preventie
Kosten gezondheidszorg
Toename kosten gezondheidszorg (6%/jaar)
● Budget 2015 in NL: ~100 B€
Toename prijzen medicijnen (€/$) (enkele voorbeelden)
● Daraprim (antidepressivum): 1,- 13.50 750.- (1 tablet)
● Parnate (antidepressivum): 110.- 1,500,- (per maand)
● Lemtrada (leukemie multiple sclerosis): x 40
● Cycloserine (tuberculose): 500,- 10,800.- 1,050
Zijn alle medicijnen nodig en gezondmakend?
● Paroxetine (antidepressivum) is niet effectief maar geeft wel sterke bijwerkingen en is verdacht (600.000 gebruikers in NL sinds 14 jaar)
● Waar begint kwakzalverij?
Rol Farma
Sterke verstrengeling:
Farma Verzekeraars
Ziekenhuizen Overheid
Sterke lobby:
● Farma EU
Hoe kunnen we de kosten verlagen?
Verlagen kosten gezondheidszorg
Veel meer aandacht voor ziektepreventie
Promotie gezonde voeding (en life style [bewegen]) als natuurlijk medicijn
● Volkoren voeding (met zemel/vezels) (Fardet 2010;
Huang et al 2015; Wu et al 2015; Voedingscentrum 2016)
Maar: Vezels, B-vitaminen, Mineralen,
Fytonutriënten
Zetmeel, Eiwit (gluten), B-vitaminen
Vetzuren, B- en E-vitaminen,
Mineralen, Fytonutriënten
Onze huidige voeding: 10 wereldspelers
Bewerkte producten met de illusie van voedselkeuze
Bewerkte voedingsproducten
Ontwikkeling in de laatste 50 jaar Productie/product-kenmerken
Massaal geproduceerd Goedkoop en lekker; voor iedereen beschikbaar Altijd en overal hetzelfde Samengesteld uit/met specifieke, opgezuiverde, gemodificeerde ingrediënten Zeer lange houdbaarheid Verpakt (in de supermarkt)
Voedingseigenschappen Laag vezelgehalte Laag in gezonde vetzuren; nog te veel transvetten Laag in vitaminen en mineralen Veel emulgatoren en bindmiddelen (o.a. gluten*) Veel zout en nitraat Heel veel suiker** – hét kenmerk van ‘processed’ voeding
* “Gluten is een goedkoop ingrediënt in honderden bewerkte voedingsproducten” ** Suikers vooral afkomstig uit de zetmeelindustrie
zemel [bran] (buitenste laag zaad)
vitaal tarwe gluten
kiem; bloem-fracties
natief en gemodificeerd zetmeel
graanalcohol
bioethanol
kristallijne polyolen
vloeibare polyolen glucose siroop
maltodextrins
zetmeel ‘melk’
Economie van tarwe (en maïs): zetmeel
‘volkoren’?
Malen, zeven, fractioneren, mixen
Tarwe, zetmeel en gluten in voeding
Blikgroenten Zuivelproducten
Visproducten
Tarwe, tarwezetmeel (en derivaten) en gluten in >50% van voedingsproducten in
supermarkt
‘Processed foods’ sinds 50 jaar
een wereldwijd experiment (R. Lustig, 2017)
Resultaten:
● Voedselconsumptie: afname voedingsvezels, toename in suiker
● Gezondheid: toename obesitas, T2D, HVZ, leverziekten, coeliakie
● Milieu: suiker producerende gewassen leiden tot extra bodemerosie
● Geldstromen (USA):
Bedrijven: winst 657 B$/jaar
Consumenten: goedkoopste en gemakkelijkste keuze
Maatschappij: kosten gezondheidszorg door slechte voeding 1,800 B$/jaar
Conclusie:
● ‘Processed foods’ zijn niet duurzaam experiment mislukt
● Terug naar onbewerkt voedsel
Intolerantie
Allergie
Gevoeligheid
Granen en ziekten
Intolerantie (Coeliakie)
Chronische ontsteking dunne darm
● Toename 4x in afgelopen 50 jaar (nu: 0.5-2%)
● Erfelijk (HLA DQ2/8)
● Gluten (opslageiwitten in graankorrels van tarwe, gerst, rogge) Belangrijkste symptomen bij kinderen:
Chronische buikklachten en diarree Groeiachterstand
Belangrijkste symptomen bij volwassenen Chronische vermoeidheid, hoofdpijn, darmklachten Verlaagde vruchtbaarheid; abortus Dermatitis herpetiformis Botontkalking Doofheid Neuropathie Darmkanker (lymphoma)
Auto-immuun (T-cellen)
Allergie
Tarwe allergie (wereldwijd; 0.25%)
Maïs allergie (Zuid-EU, Mexico, USA; <<)
Rijst allergie (Azië; <<)
Graan-allergie is zeldzaam
Allergie (IgE)
Gevoeligheid
Non-celiac wheat/gluten sensitivity (NCGS)
Nieuwe bedreiging volksgezondheid?
Is de grote toename in de vraag naar glutenvrije
producten een aanwijzing?
Wat is de rol van populaire voedingsboeken en ‘social
media’?
NCGS
Relatie met erfelijkheid/
immuun onbekend
Welke inhoudsstoffen als mogelijke
oorzaak?
Gluten? ATIs? FODMaPs? Combi? Geen?
Functionele buikklachten
● Snelle toename, zelf-diagnose (~5-10% in USA en UK), vooral bij vrouwen (30-55 jaar)
● Erfelijkheid onduidelijk/afwezig
● Geen bio-merkers
● Mogelijke relatie met ‘Prikkelbaar Darm Syndroom’ (PDS)
● ‘Zich beter voelen’ bij glutenvrij dieet
Health Grain Forum: interventie studie (WoW)
NCGS
Relatie met erfelijkheid/
immuun onbekend
gluten
amylase trypsine inhibitors
Well on Wheat?
Vergelijking samenstelling inhoudsstoffen van broodtarwe (B),
spelttarwe (S) en emmertarwe (E)
Relatie samenstelling inhoudsstoffen en teeltwijze (gangbaar
versus biologisch; effecten omgevingsfactoren)
Interventiestudie bij mensen met PDS met broodproducten
van B, S, E, na gist- versus zuurdesemfermentatie (placebo en
nocebo gecontroleerd; fysiologie, microbioom, welbevinden)
● Deelnemende onderzoeksinstituten:
Universiteit Maastricht; Wageningen UR; Nederlands Bakkerijcentrum; Rothamsted Research (UK)
● Financiering:
Internationaal voedingsbedrijfsleven; Ministerie Economische Zaken
Vezels, B-vitaminen, Mineralen,
Fytonutriënten
Zetmeel, Eiwit (gluten), B-vitaminen
Vetzuren, B- en E-vitaminen,
Mineralen, Fytonutriënten
Granen en gezondheid
Tarwe (broodtarwe en spelt gelijkwaardig: Voedingscentrum)
Als volkoren product, belangrijke bron van
● vezels (zemelfractie) en fytonutriënten
● koolhydraten (zetmeel)
● eiwitten (waaronder gluten)
● vitaminen en mineralen
● essentiële vetzuren
Als bloem (witbrood)
● koolhydraten (zetmeel)
● eiwit (vooral gluten)
Title
Alternative grains 03.07.2017
Side 19
Crop / com pound (%/ 100g)
Quinoa Buckwheat Millet Teff Sorghum
Oat
Einkorn Wheat
Starch 60% 60% 75% 70% 75% 55% 60% 65%
Protein 13% High in essential AA
14% High in essential AA
11% 13% 11% 17% 85% Globulin; High in essential AA
18% Gluten
11% Gluten
Oil/fat 5% 3% 4% 2% 3% 7-14% 3% 2%
Fibre 6% 10% 8% 8% 6% 10% High beta glucan
1% 4% Low beta glucan
Water 16% 9% 9% 9% 9% 10% 10% 13%
Vitamins Medium in B High in folate Tocopherol (Vit E)
High in B High in B High in B Low in B Low in B High in folate
Low in B Low in B
Minerals Calcium 40 mg Iron 4 Magnesium 170 Phosphorus 390 Potassium 480 Zinc 3
Calcium 15 mg Iron 2 Magnesium 200 Phosphorus 320 Potassium 360 Zinc 2
Calcium 30 mg Iron 3 Magnesium 110 Phosphorus 290 Potassium 200 Manganese 2
Calcium 175mg Iron 7 Magnesium 180 Phosphorus 415 Potassium 410 Manganese 9
Calcium 25 mg Iron 4 Magnesium ? Phosphorus 275 Potassium 330
Calcium 48 mg Iron 5 Magnesium 270 Phosphorus 440 Potassium 360 Zinc 3 Manganese 4 Selenium 35 ug
Calcium 42 mg Iron 4 Magnesium 160 Phosphorus 520 Potassium 420 Zinc 7 Manganese 5
Calcium 29 mg Iron 3 Magnesium 130 Phosphorus 290 Potassium 360 Zinc 3 Manganese 4
Anti-inflammatory
Moderate-High
High High High ? Moderate
(?) ? Low
Speelveld voor ziektepreventie
Help!
Spelt (Dinkel)
Miedaner T, Longin F (2012) Agrimedia GmbH ISBN 978-3-86263-079-0
Spelt: Naamsverwarring
Speltz (Middeleeuwen) = tarwe met kaf, ‘bearded wheat’
Spelt verspreiding vaak samen met broodtarwe en
emmertarwe; kruisingen; grote diversiteit (landrassen)
Spelt
sehr
vie
l
Groep 1: Goede bakkwaliteit
+
Authenticatie: Wat is zuivere spelt?
(America (WUR) en Van Straaten (NBC), 2015)
Twee vormen van ‘verontreiniging’:
Genetische vermenging
● Kruisen van tarwe met spelt
● Selectie en terugkruisen naar spelt
Fysieke vermenging
● Bijmengen van graan, meel of eiwit
Classificering van monsters (proteomics)
spelt tarwe
Bloem, meel, broodmix en brood
Mx Mx Br Br Br Br Br Vk Vk Vk Vk Vk Vk Vk Vk Vk Vk Vk H Bl Bl Bl Bl
Spelt t.o.v. broodtarwe (perspectief)
Voordelen
● Robuust, vorstresistent, past in biologische landbouw, ziektegevoeligheid gelijk
● Vergroting agrobiodiversiteit
● Alternatief voor broodtarwe; andere smaak, textuur; ook als ontbijtpap (en andere gerechten)
● Nutritioneel (als volkoren product) gelijkwaardig
● Vaak zuurdesem i.p.v. gist (betere verteerbaarheid)
● Stevig brood (goed kauwen)
Uitdagingen
● Grote variatie in eigenschappen tussen verschillende speltrassen (wat is ‘oer’spelt? Belgische spelt is ‘tarwespelt’; Duitse spelt is ‘speltspelt’)
● Lagere opbrengst
● Bewerkelijk (kaf)
● Duur
Haver
Haver: voedzaam en gezond
Handhaving gezonde status
Verbetering bij chronische ziekten
Vezels (beta-glucanen; zemel): verlaging bloed cholesterol
Zetmeel: lage glycemische index; helpt bij diabetes, obesitas
Vetten: onverzadigd; verlaging risico hart- en vaatziekten
Vezels + Vetten + Zetmeel langdurige verzadiging
Eiwitten: passen in behoefte mens (WHO); veilig bij coeliakie
Phenolen (avenanthramides; fytonutriënten): ontstekingsremmend
Goede samenstelling mineralen
Officiële ‘EFSA health claims’ voor haver
Beta-glucanen [3g/dag] dragen bij aan de handhaving van normale
bloed cholesterol waarden (EU 432/2012)
Consumptie van beta-glucanen uit haver en gerst als deel van
een maaltijd [4g/30g koolhydraten] draagt bij aan de vermindering van
de bloed glucose stijging na die maaltijd (EU 432/2012)
Havervezels vergroten de fecale bulk (EU 432/2012)
Verminderde consumptie van verzadigd vet draagt bij aan de
handhaving van normale bloed cholesterol waarden (EU 432/2012)
Haver beta-glucanen [3g/dag] hebben een aantoonbaar actief
verlagende/verminderende werking op bloed cholesterol. Hoog
cholesterol is een risicofactor bij ontwikkeling van coronaire
hartziekten (EU 1160/2011).
Haver (perspectief)
Robuust, compleet, veelzijdig,
gezond
Past goed in een glutenvrij
dieet
Kan bijdragen aan de
verlaging van de zorgkosten
Uitdaging voor innovaties
in (glutenvrije) producten en
recepten
Goedkoop
Haver voor ieder (glutenvrij)
eetmoment
Conclusies
Gezondheid = Veerkracht
Gezonde voeding en beweging = Betrouwbaar medicijn
Bewerkt voedsel/drank = Ongezond consumptiepatroon
● Mede oorzaak chronische ziekten
Granen en ziekte
● Intolerantie (coeliakie): 0.5 – 2%
● Allergie: zeldzaam
● Gevoeligheid: ? (in onderzoek WoW project)
Volkoren = Veel gezonde voedingsvezels, nutriënten
● Spelt gelijkwaardig aan broodtarwe
● Haver
● Vijf officiële gezondheidsclaims (EFSA); rol beta-glucanen
● Glutenvrij
Dank
Celiac Disease Consortium (2004-2013)
● Frits Koning
PRI – Wageningen UR
● Hetty van den Broeck Jan Cordewener Twan America Ingrid van der Meer Jan Schaart Elma Salentijn Diana Londono Aurelie Jouanin Ed Hendrix René Smulders
EU-TraFooN
● Susanne Braun; Javier Casado
WoW
● Fred Brouns
Refs:
Gilissen LJWJ, Van der Meer IM, Smulders MJM (2014) Reducing the incidence of allergy and intolerance to cereals. Journal of Cereal Science 59: 337-353
Londono DM (2014) Laying the foundations for dough-based oat bread. Thesis, Wageningen
Gilissen LJWJ, Van der Meer IM, Smulders MJM (2016) Why oats are safe and healthy for celiac disease patients. Med Sci 4 (4), 21; doi:10.3390/medsci4040021
Jouanin A, Gilissen LJWJ, Boyd LA, et al (2017) Food processing and breeding strategies for coeliac-safe and healthy wheat products. Food Research International (in press) doi.org/10.1016/j.foodres.2017.04.025
