ltalauoz g 'lnag lrloI - Ecologisch Adviesbureau Maes · 2016. 10. 10. · Uit de leggers van de...

(t,1csog rc1noqtet1) plaauaunory \upuaH pq do poq4eLlu»luatuAy pno )eaz :gl tnn0r1

:uoJolectpul'loo^ reqdoc uo roqlrnrls

uep uo nu oz ua soqsoq epog Or1eLulaOel 'saqsoq amnelg lseeu lrloI 6eelprnl1

ap ul 'orloolreduey oplr6'IJaq oMnU ua o*lcez 'lslnH 'lnoqaïlods 'seqrals[r; aplrp1

o^ uorz 0r1eu;a6eg 'uauoosurooqplooq op uotlion ltololutM uo )ltalauloz 'lnag:6wllelsuawesuauooS

'1ezeOdo LuaalsÍsuablepeeds sle uopolo0 rep[

O0Z-08 t r+ ï[lluÍlr.]csrpem sr soquoleruuo>1nag a6rprnll ]aH 'uoôlsuoïnag opno up^

uoruolroo^ 6rplnnlean loq upe reeqlqcrz pao0 speels 6ou 1oo sr ue (9661. 'Jalsuoôs)

praddoeO Jnnlerolrl ap ur lpro/rt uossoquoleurualnog ap UEA >1rnrqe61noq>1eq 6r;eu

-Joo^ laH '1ee0 soqueleu s^ noalopplru rrJo laq lpp uaptal ol lp sr uouuolq oslonrp Un

:ouolstL4Jnnilnc

'lPM^ nls ep do ue0e;ag

: e 6o 1 o1t o w o e 07e 6o 1 o e g'uassoqarlpcol-y u[rz uossoq aprog

'sr uopurn el6nrel uopeel opno ap do leru lpp ltoloruoz uo -rolutM uen lnoqleq xeld

-ruoc proJqa0lrn uee Llcrz lpurôq plaûa^ no6 ïtJpuoH lor.l [lq loq op teeu Oue0reno ap

dg 'ualecradlnoqpleeu uo ïrarauoz ua -Jalur6 uen lnoqïEq uo ltalauoz uo ïtololutMprerdsren teu (ue0leUeeds) soqueleuuolnaB puee0do ltn apupetsoq '(eq ;61) xeld

-r.uocsoquoleu pra.rqaOlrn uoo lel l nls ap do qcrz lputnaq lauog uo ualnol,Uot1 uossnf

:\alls7o»tete»l olJot ue erye1arcddo' erpt5oeg'uauepl apno op do roon uouol uossoq oprog 'uossoqual

-pr.uuoïro uo -ualnog osmnooloppr.r uee e11elrueddo lootO uee uen praqOrze^ uep oC

:wnuoluc

HSSOg fHCS-rfrBOO N3 HCSOEH3TnOHHfT^

fMnllA lc do Nlvlnu-ts Nl Nlnoa lsnllHNl

AUTOCHTONE GENENBRONNEN EN OUDE BOSPLAATSEN

Bosklaverzuring, Ruige veldbies, Dalkruid, Adelaarsvaren, Fraai hertshooi, Hengel,

Bosviooltje.

Beheer:

Het Vierhouterbosch is grotendeels in eigendom van Staatsbosbeheer. De primaire doel-

stelling voor deze terreinen is natuur. Momenteel vindt een omvorming plaats van ingele-

gen / aangrenzende opstanden van Douglas en Fijnspar, gevolgd door Lariks. Het

Gortelsche Bosch wordt beheerd als multifunctioneel bos.

Bedreigingen:

Veel aanplant van niet-autochtone Beuk, versnippering van het oude bos door aan-

plant.

Werenouse Zlruo

Criterium:

Oud eiken- en Beukenhakhout, oude eikenspaartelgen. Lokaalveel Wintereik.

Vermeldi ng historisch topograÍische kaarten.

Geog rafie, opperul akte e n ko rte karakteri stiek:

Het Natuurreservaat WekeromscheZand (totaal509 ha), tussen Wekerom en

Lunteren gelegen (westelijk van de Wekeromseweg), is vooral bekend om zijn levend

stuiÍzandgebied centraal in het terrein. Dit is omgeven door voornamelijk oud en jong

Grove dennenbos, met in het zuiden en westen eveneens jong aanplantbos van lariks,

spar, eik en berk. Daarnaast komen verspreid stukken droge heide voor. Aan de oost-

zijde van het terrein ligt een dekzandrug met op de oostelijke helling jong en oud hak-

hout en spaartelgen van voornamelijk Zomereik. Nog opmerkelijker op deze plaats zijn

enige tientallen oude meerstammige Beuken, waaronder zich exemplaren met een

omtrek van 10 tot 12 meter bevinden. Niet geheel duidelijk hierbij is in wat voor mate

zowel hakhoutbeheer als overstuiving elk heeft bijgedragen tot deze enorme omvang-

rijke stoven, maar onmiskenbaar gaat het hierbij om zeer oude exemplaren. De groot-

ste concentratie van Wintereik en tevens het oudste eikenhakhout (stoven tot 7 meter

omvang) werden zuidelijker aangetroÍÍen rondom een in cultuur gebracht perceelten

zuiden van De Olde Plak. ln nabije opstanden van Grove den is Jeneverbes gesignal-

eerd. Verondersteld mag worden dat verspreid over het hele gebied meerdere exem-

plaren van een ooit omvangrijkere populatie zijn overgebleven. (Vanwege zijn geogra-

fische ligging, geomorÍologische overeenkomsten en soortensamenstelling kan de

locatie Koelbergen (oostelijk van de Wekeromseweg t.h.v. Wekeromsche Zand, opper-

vlakte ca. t ha) eveneens tot deze sterlocatie worden gerekend. Ook hier bevinden

zich op de helling van een zandrug zeven omvangrijke meerstammige Beuken (tot 7

meter omtrek) en oud eikenhakhout en spaartelgen. Eveneens vinden we hier hak-

houtstoven van Ruwe berk, tot 5 meter omtrek en van Ratelpopulier tot 2-3 meter

omtrek.

G eo I o g i e/g eo m o rf o I og i e :

De oud-bosrelicten bevinden zich op twee dekzandruggen op de westelijke stuwwal-

Ílank. 65

99 ua llololulM ue^ uaolaueeds lau }Plîoddo lool6 uoa :Llcsoqropla^Joay\ loL,l

uo uallcsso§ aL{csualoos 0oog ep UPP puozuorb ua leu reeql[r;e6ran sloop Ja]ïple]enb sr ue pelqebsoq-pno pLl Oe'f BZ leeneOuo leûto otlecollals oC .qcsog oqcslopog

lor.{ upp }ot ourlqcu e1[rleproou ut uo plo^ or.,lcsuolaos 6oop1 1eq uEE ]o] 6ullqcrr e>1[r;e1

-sol ut ool loH sreled [rq soq>1led ]or.{Jeuen 1rn 1eeqo10 rlctz }ïol}s soq oLlcslosal111 loH

: »l a lls U eltter »t olJ of u e e74e 1 u edd o' e qe t 6 o e g'uaUEe) eqcsr;erOodo1

r..lcstlolstr.l do 0urp;euren '(soqualeuualnag ua -uo)to uelcrlel)1neg gnoqleqTue6

-;epeeds leeïol uo lnoqlprlualto pno prerdsten 'soque0;epeedsuelretelutM uo i,au,oz:wnualuc

(Hrrwoosrvvrs/NuwooNoouy) Hcsog rHcsrfslAÀ

'ue6leq;eoy

ortEcol do ;e4eyo1s olEïol uo (àpueZ aL{cstuojaïop1 ur true;dueeuolta eouo[ s;ea6

: ue6w6rctpeg'uapuelsdouolnoE

ua -uoïto apno op loul uopJom up) uapnoqa6 0uruelet 6rpou uerpur 'puezltnls puonol

UEA pnol.laq leq do 1qcuaO ouleu lot! 'looqoq }oll utlo uaplo^ upl uololog .suolloou

uo uoool roop pseelOaq lpro^^ perqa6 olelol loH 'deqcspuel qcsloplaC laH up^ ulop-ue6re eLl ZZ "e'c UEA oDlplnJoddo uaa lou st puEZ or1csruoloïoM lall ottpoopals aC

lOOt.lOg';e0ezsuoiuoles ouo^ oC uo ptnl)lpc 'uolenïto auo^ aC lpelol

:uilolectpul

'sreyla6on asueeluoruv lool ue6reqleoy

[rq ue e[durooquatuorl supeïtloulv'uncrluod uolpuopor.{U raproA '(seqley ue

er;eo;radue) opll6)lotl^ ouo^ og uo ureerq 'lslnH 'saqsoq amnplg lepp uo larq '(11nrp

-plr^ Japur.u 'pueOuo[ren leen yoo) lnoqelrodg ue seqlals[r; opltM loal ;er1elel Oee;

-)rnrls ap ul ')iro asuealt.laulv'ledsse;0no6 'uop onolg luBlduee ioplaA l(ue6leqleoy

[rq lerlndodlaleg) 'yreq e!4cez uo o/r\nu '1neg '(6ursrnr1+)lrerelut6')lorauloz

:6wlplsuewesueuoos

('sruep

-erqcseO areqy[r;aoren uee 1[r;epeoulJo^ UoaLl uo 6ue asuole]oM ap ue^ ]upl alapueop uep Ontpuezlep uee do 1611 lnoqlequaïnog ua -uolto 1eu uabraq;aoy erlecol a6)']purâq lnoLllpr] 6ur1|eq e1[l;a1soo ap do qcrz doiBenn puloneo ;ean e6oq uea perqeo

loq upn ep[rzlsoo ap UEE plo^ puezltnls ]or.l uEA ue00e;1sen snple ]aLl loop opay\j .sop

-loq ap uen 6utpte/l/\oqJoô loop uEplsluo 'pupzlrnls apuellnrdo teq ueoel uoulrotlcsaqal Llcrz uro 1ue1de0 uoïta slauomoq olplol serleteue6 os.lantp uoqqoL.l uamnoaloppty\

ap lpup1 '(f C sptg) ploarnelsoloO uÍrz e;ep uol nu uo praacello0 ueploan

uopuol s,olollrlcnlln olp'splall ctlloC ap a6rn1e6 (':q3 eu Ogt 'ec'p[rlsuorg ep) 6ur;1e1

-rce[ ezuo uen urbaq ]oll 1n Uao]Bp >1e1d azep do 0uruor'aeq opla]slopuora^ olspno oC

:euolsil..unnilnc

N]SIVVIdSOs SCNO N] N]NNOHEN]N]E 3NOIHCO].NV

INHEEI\,4SE BOMEN EN STRUIKEN OP DE VELUWE

Zomereik, afgewisseld met oude hakhoutstoven (6-10 meter omvang), grotendeels

onder Grove den. Wederom opvallend zijn de grote aantallen Wintereik. Het oudste

hakhout van Wintereik en Zomereik bevindt zich vermoedelijk in de buurt van

Kruisbergen, waar Stoven van boven de 10 meter omtrek zijn waargenomen. Tussen

Wieselseweg en Kolenbrander bevindt zich mogelijk een Beukenmalenbosrelict van

enkele ha (vak 89Í, 1 ,9ha ei,bu 1759; 90h: 0.35ha bu 1759 en 0.1Sha ei 1895, 909,

1 .4ha ei, 1835. gegevens R. Olthof). Op enkele plaatsen verspreid over de hele sterlo-

catie komen solitaire omvangrijke meerstammige Beuken voor, deels waarschijnlijk

een gevolg van het bijeenplanten van meerdere exemplaren.

G eo I og i e/g eo m o rto I og i e :

Stuwwal (diverse difÍerentiatie)

Cultuurhistorie:

Ten Houte de Lange meldt deels middeleeuws malenbos, deels weinig beschermd

Middeleeuws bos, wat later ingrijpend van karakter is veranderd.

(Kroondomeinbeheer?), deels heideontginningsbos van voor 1900. Uit de leggers van

de boswachterij Hoog Soeren blijkt aanplant van Beuk en Zomereik in 1759 (schr.

med. R. Olthof).

Soo rte n s am e n ste I I i n g :

Wintereik, Zomereik, (Quercus x rosacea) Beuk, Ruwe berk. Aanplant van Grove den,

Beuk, (Amerikaanse eik, Spar, Larix). Veelvuldig Blauwe bosbes (omgeving Kroeze-eik

tot 1.20 meter hoog), vrijwel overal vergezeld van Rode bosbes. Hier en daar

Struikhei, spaarzaam Wilde lijsterbes, bramen (Dophei), (opvallend weinig Sporkehout

en Wilde lijsterbes, geen Hulst)

lndicatoren

Met name Adelaarsvaren is een regelmatig aanwezige oudbosindicator. Hier en daar

Dalkruid, Kussentjesmos (Drienerfmuur).

Beheer:

De locatie is in beheer bijde Koninklijke Houtvesterij Het Loo.

Bedreigingen (mate van versnippering, verzuring, verstoring, wilddruk) :

Vergeleken met het Meervelderbosch zijn de spaartelgen en hakhoutrelicten meer ver-

snipperd. Grote delen van hèt oude bos zijn momenteel vervangen door jongere aan-

plant van o.a. niet-autochtone Beuk (l) en naaldhout.

Wtoe Kanae (Srenlocarte) eru Boswacxrenru GnnorReru

Criteria:

Een uitgestrekt gebied tussen Koudhoorn (ten oosten van Putten) en Garderen met

voornamelijk bossen en houtwallen van Zomereikenhakhout en spaartelgen. Oud-bos-

soorten in de onderg roei zijn er spaarzaam met uitzondering van de Adelaarsvaren.

Wintereiken komen schaars voor. Het gebied komt deels voor op de '19e eeuwse topo-

graÍische kaarten. Met name het gebied ten oosten grenzend aan Koudhoorn staat als

heide aangegeven met verspreide puntjes, die als hakhout geïnterpreteerd moeten

worden. 67

4EJawoZ ue^ loolsnoqleq $l[u5ue^wo uaa pw dtuey ap1rn11 eg :71 nn5ry

lwlrii ..

loaqag'0uunzrenel>1sog ua uolpp uel eÍtar;a1 'lo6ozsuor.ttolES auoAAoC 'uoJEA)ta ouol oe

u[rz ueaue6le rapurf! 'parqe0 ]lp utloo^ uaaue6;e laoz ]txol uole^sleeIapV uoallV

:uotolecrpul'uoloqcsoog loorg Írq atsleel e6 '1neq6eeg

ua soorspuo;-1 'soqraneuof weezppz ue er;eopadLuel oplt6 'lnoqeryodg '1s1ng

'tu'o uÍrz uessenneO eOrlnoq auolqcolne alopuv 'tuopoq olouulp stot ap loop uoJplllo^

e1 qcsr6oloco lepzroo ep sr1[rlepeoula^'Derrreloqcsoog op s0ue; ualoqcsaog loolCropuo aM uerz erlelndod eurel>1 ual 'rool ueezleBds laaz lutol lrololurM 'sr uoaul

-eO;e lrerelurM op reEM soqtepleudg ue -:eplnedg laq uee lsuer0 Oeoue0eu qool lor.l

;Írruua1 '>lrelauroz lrn 1[r;eueuroon uolle^ ]noq ua uassoq op upe]soq Oeoueb snounO

:6uqlelsueuesuauoos'ua^ols op UPA

allool0 ap uerze0 u[rz snnnea;applu] tolaz lpz soqlnoLllequalto e0rprnq laL{ uEA ualop

alorg 'pruoouaO ptrl eqcsrburlorey op u! spaal uoplo^^ uaroplpC Ílq ueburuur0luo oC

:euo$tqtnnllnc'eq B6'eg L leelsaq orlecopots e6 'Ouenuo Jolaul gZ uep loau lol

g L UEA uanolsyrorottloz lau duey ep1l11 op st pteel S uassnl UootJeA el6oor.l eq 'ueO

-lepeeds uo lnoqïplllau uallemlnoq ue sa[soq;eue0 eleurell loo ueOOrl uolopipC uo

ualoqcsoo8 loore UEA slal)E op r.uopuou 'soqlnoqïequaltolauoz loq leioo^ lpElsoq'uloopledy uo uo11nd ueluaeureO ap ur ue6e;e0'ua:epleg [ualqcerrsog otleool oC

:»lolls4a»tue»l ua o»tetNeddo' elptàoeg

lMnll^ fO dO NlylnUtS Nl Nf l/"lOE lSy'iflHNl


De kleinere elementen rondom de akkercomplexen zijn meest in particuliere eigen-

dom. Ze worden o.h.a. extensief beheerd. Hakhoutbeheer vindt niet meer plaats.

HetzelÍde geldt in grote lijnen voor het grotere boscomplex tussen Groot Boeschoten

en Garderen dat bij Staatsbosbeheer in eigendom is. Plaatselijk worden hier tientallen

oude eikenstoven geringd die op stam afsterven. Redenen daarvoor zijn niet duidelijk.

Op de Wilde Kamp, van Het Geldersch Landschap, wordt de heide via maaibeheer in

standgehouden. ln de bospercelen wordt nietsdoenbeheer aangehouden.

Bedreigingen:

ln het gebied ten westen van Garderen en op de Wilde Kamp is van sterfte van eiken-

hakhout sprake. Nader onderzoek gewenst.

ZtveNscne Hrtoe (srenlocnrte)

Criteria:

Eikenhakhoutbos met zeer omvangrijke stoven. De locatie komt deels voor op de

vroeg-1 9e-eeuwse topografische kaarten. Het hakhoutbos staat grotendeels aangege-

ven als heide plaatselijk met puntenwolkjes wat kennelijk als hakhout opgevat moet

worden.

G e o g r af i e, o ppe rv I akte e n ko rte ka rakte r i sti e k :

Eikenhakhoutbos (1 1 ,44 ha) in heideveld met stoven tot 23 meter omtrek (!), gelegen

op de oostelijke flank van de oostelijke stuwwal nabij Zilven (Loenen). Het gebied valt

binnen de gemeente Apeldoorn. De Zilvensche Heide ligt op 45 tot 65 meter NAP. De

bodem is zandig tot Íijnzandig.

Cultuurhistorie:

Zilven viel onder de mark van Loenen en Sylven. Zie onder Loenermark.

S oo rte n s am e n ste I I i n g :

Het hakhout bestaat in hoofdzaak uit Wintereik met plaatselijk Zomereik. ln de struik-

laag zien we: Kraaihei, Struikhei, Dophei, Hulst, Wilde lijsterbes, Blauwe bosbes en

Rode bosbes. Plaatselijk aanplant en verjonging van Amerikaanse vogelkers, Grove

den, Beuk, Larix, Douglas en Amerikaanse eik.

lndicatoren:

Als oud-bossoorten zijn aanwezig: Dalkruid en Hengel.

Beheer:

Het terrein is van Het Geldersch Landschap en maakt onderdeel uit van de

Loenermark en Loenense Bos. Vergroting van de variatie aan bomen en structuur is

de doelstelling van Het Geldersch Landschap.

69

OL'le^ ^

nls ap do rolaul oe ]o] leEUEy surooplodv lorl [tq ratou

I ue^'uollqcsraôloooLl oïírluatzuEE luoouo^ uo plaatuoptccEao IÍtlaulet st potqo6

laH 'u.rooplady ua epreeH uossnl 1pplassfl laq lepu lp^ ^

nls op ue^ ue0uB6reno

ep do ue;;emlnoq ua uopuprsoq 'sefsoq epuepra;eOeelooq )íEE^ asrantp UoJloq loH

:>lalls7oDlue>l oqo>t ua aqelnaddo' a1et 6oeg

xs3EHrf NV^ N]OHOON N3I yNVlrfI n-r3^ flfl-rfrsoo

lAnoa sB I ap lol ualAnaoppptry olel ap yn ueàleyeedsylnoLDteq pw souecol

ue60r1 pree;osLe01em

)lpp^ uo sarlecopols op ue^ uoleulrn ;eep ueeO atp satlecol llollaq laH 'lolaul 0 L to 6go1 ue6uenuolools lor! ïrorolurM upp loopupe loor6 uee lloaLl sotlpcol ozop uel lelupe

uol 'lïpeuro0 uaueudo gg u[lz lep]o] ul 'uououon Ouenuuo lo]o[! g uep loorrJ uano]s

ap uo sr reeqlLlcrz )[lloplnp 6ou uepe;re^]noLlleq 1eq [rqleem ue0leuBeds lo Lu 0l-g up^

uaOuenuo;ools UoaL{ }noLl)pr.l e6rzennuBe loH 'uouep)l eqcsr;etOodo} or1ostJo}sltl op

do ueels aZ 'sorlecol orourolï lenn ueeueOle loLl ut uÍrz geg 'uopoorxron ual noolapptl/\

alel op ur lnoLlïEr.l e6rzeanuBe loLl uen Ouenuo op uen srseq do Ouordsroo

op al uEAreEA 'uesleeldsoq opno loo^ oM uoput^ ol nlo1 elaqeO op rono praldsreTl

AAn3e 381 30 ror Nlr^Àn3f l3OOrW

3rv-r 30 rn N39l3rHvvds/rnoHyvH r3W sfrrvco'l z'9

)uf arlsslosarM

oproLlralsoM

6anrue1seop1

7 6earepreqradropuelsepl opraLl oL.lcsloUoI

llnH l,

)aeg otlcsuopJoêls

1;oqrepladg

InLlsuoluaLlcs

soqrapro

soqloroN

uozoru-prooN

; epse hau u oyo pr o Ll.r opJ oo N

0reqproop

loL1uolloH trq >1aequeloyr1

)uf or.,lcsplo^rooy\

r.lcso8 .roprorl

soq osua^nol

uere6uol paoOpuel

durelaoy aC/ uoôL.llloy peoDpuel

puez oLlcslaory lnoqs0u ruoy/plaûalïezo)

1Írn4ooy

loïuoJe ge g7;elelsOuruoy

0teqteduey

duellnog

6ur1sio11

loH loH

leqdely loH/uezrnqïuoH

duelsre;1

0a;1 eure;y ua -oloor9

oloqqPc loore

epreq releeds;3

6aaue0rnql3

lEMplrM oc

uouoo^ oc

0rnquel;e1 aq

1lessíg eq

lolure oc

uele66nrg

6enn;ee;1 ep nu1 efsoq

qcsog ue Oreg

lsroH oC [rq;eeuey qcsuroop;edy

fMntfA 3c do Nl>ltnuls Nf Nlr!o8 fsli\llHNI

AUTOCHTONE GENENBRONNEN EN OUDE BOSPLAAÏSEN

S o o rte n s am e n ste I I i n g :

Zomereik is de meest algemene soort. Het betreÍt vrijwel altijd hakhout en/oÍ spaartel-

gen. Op het landgoed Tongeren staan nog zeer dikke opgaande Zomereiken. De

meest omvangrijke meet 6.10 meter en is een van de dikkere eiken van de provincie.

Het landgoed wordt omgeven door een zeer lange en oude boswal met eikenhakhout,

die in het verleden de grens met de heide markeerde. De meeste locaties met oud

Zomereikenhakhout bevinden zich op de Ílanken van de stuwwal. Een fraaie uitzonde-

ring zien we langs het Apeldoorns Kanaal bij het bosje de Horst (Epe), een relict van

het oude bos dat hier voor de aanleg van het kanaal was. Wintereik komt ook regelma-

tig op de stuwwalranden voor. Het Orderbos en het Spelderholt zijn mooie voorbeel-

den van oud Wintereikenhakhoutbossen. Autochtone Beuk komt op enkele plaatsen

voor, onder andere in het Lierderbos en het Spelderholt ten zuiden van Apeldoorn en

in de omgeving van Wiesel bij de Huisakkers, de Zandhegge en langs de Wieselsche

Enk. Langs de beken zien we weliswaar spaarzaam nog oud Elzenhakhout. Bij

Vaassen vinden we langs de Molenbeek bij Hertenhof mogelijk Steeliep. Hier groeit

ook nog Zoete kers, een boom die we verder nergens in het gebied autochtoon heb-

ben gevonden.Zo nu en dan zien we Hazelaar, Eenstijlige meidoorn. Ook Gelderse

roos en Gladde iep zijn zeer schaars. Jeneverbes groeit hier en daar op de Ílanken

van de stuwwal. Ruwe en Zachle berk, Wilde lijsterbes, Sporkehout, Struikhei, Wilde

kamperÍoelie, Bramen, Blauwe bosbes en Gewone vlier zijn algemeen

lndicatoren:

DubbellooÍ, Lelietjes van dalen, Dalkruid, Bosklaverzuring, Gewone salomonszegel,

Gewone eikvaren en Adelaarsvaren worden zo nu en dan gevonden.

Beheer:

Het betreft in bijna alle situaties een voormalig hakhoutbeheer dat nu door nietsdoen

of een zeer extensief beheer gekenmerkt wordt.

Veluwerlanr er.J Eeneeer, Laac Soenen eru Dlrneu

G e o g raf i e, o pp e rv I akte e n ko rte karakte r i st i e k :

Het betreÍt hier een aantal bosjes, bosranden en houtwallen op de Veluwse oostflank

ter hoogte van Eerbeek, Laag Soeren en Dieren in de gemeenten Rheden en

Brummen. Het gebied ligt op de overgang naar het lJsseldal. ln het geaccidenteeerde

gebied varieert de hoogte van 12 tot 50 meter NAP. De bodem is zandig tot lemig. Het

gaat om houtwallen op perceelscheidingen en langs sprengen, bosjes op stuiÍzandrug-

gen en bosranden. De landschapselementen komen voor op de vroeg-19e-eeuwse

topograf ische kaarten.

Soo rten same n stel I i ng :

De meest voorkomende boomsoort is de Zomereik. Spaarzaam, onder meer bij

Jutberg en de Prins Willemberg, komt ook Wintereik voor. Een oude

Beukenhegbeplanting staat bij Geitenberg (Dieren). Ten zuiden van Laag Soeren

komen houtwallen met hakhout van Zwarte els voor. Schaars zien we Zoete kers. ln

de struiklaag komen voor: Hulst, Sporkehout, Trosvlier, Wilde kamperfoelie, Wilde lijs- 71

zL r.IlEezlPEds uauo)í soqloôuor uo Inog 'xtalolutM 'ïtalouoz stuoostllooqplool{ a0

0wllelsuewesuouoos'uarolunl

uo opf uossnl l0rl lundeyee/í\z loH 'geaq 6uenLuolools laloul g olsuu.! ua] lep lnoq

-Ieq lou uollp^ lnoLl uo uopuersoq 'uassoq ololuo 6ou ue66r1 leeds;3 uo opf uassnf

:rlogs4eltleJq oqot ue aye yteddo' etpt1oag

vNVlr3I n-rrA sXfl rrrssÎ\

'uaop slaru lo raoqoq lorsualxa >1[r;eueuroon nu 'loor]oq]noqïeq 0r;eiu.roon

loeqog'6rzemuee reep

uo.ron.l u[rz le6ezsuotuoles ouo^ og 'uolpp uen seftel;e1 'u;eduep0eeu outoly ';e0ue;1

'rnnLU oloJC 'uoren)ro ouo^ oC 'loollaqqnO 'ptnlllEC '6uunzrene;1sog 'uo.lpnieplopv

:uoJolectpul'rorln ouomoC uo saqsoq ol nplg 'rorlltnJls 'seqrels[r; apltM ']nol.lo>1todg '>1:eq

ey)cez uo oMnU sle ual.roos eueuueO;e Japro1 'uoolqcolne loo Inog srllassÍg ep

ue ueOreqleoy op u1 '(pue7 aslooJy 'ue6reqleoy '1;essrig) loo^ lppp uo lor.l ;aep 1tr;a1

-son laLl ur ]r!ol ïrorolurM'Uoos ouolqcolne ououreOle lseeu ap lrororrloz srronl )oO:6wllelsuewesueUooS

'uoueel eqcsr;er6odol asmnoo

06 L aLlcsrJolslr.l op do ioon suanal uor.uol sorlecol azo6 'soquo)lnog-uolrorolurM

lo soquoïrog-uelrororuoT edfi leq to] uoroqaq erp ser1e1e0e^ lour uopuorOpuez

eroure ap do se[soq uÍrz 1eg 'Jolour g uep raau uen ue6uBnurolools ]au ïrorotuoz>1[r;eLueurool uen ]nol,llpq 1ar"u se[soq o.rauralï 'ua6enn ua 1ue;duee '0urnnnoqeq

uossnl puelyeOur 'prerdsren sorlecopols op ualtnq o^ uorz opf uo d;a1 uassnl: tta lls U aryere>l eU o»t u e aye 1n edd o' e gefioe g

vNVlr3Mn-rf A rvfll3Ornz

' ue0uruarzloonarlporcor ue 0urprerqlrnsdrop roop perqeO

1eq do Inrp ra sr 1[r1es1ee16 'lorsualxo ueeue6;e loLl rono sr raaL]oq laH 'uroozol nlo1

)red lEEUorteN lor..l uen Un loopJapuo sloop lleeu laH 'uoluooueO ue (;a1crnn1 ue

uall.lceppry\ lepuoreem) uarer;ncryed'ualuounuoulnnleN uen uopue6re sr perqa6 1eg

lOOt,lOA

'uaurnl lrnue^ p;oplr^ lo^ >1[r;epeouren u[rz r-u;eduep0eeu

ouroly ua orlspoqo^ nornolorl 'uerBnsburuoy op ropuorppn uouoossoq-pno loon

fun ueetrs looq os)oaqJaf op s0ue1 ';renpnoO 0rpelqree6 1teoiO uaraog 0ee1 [lq do1

-Ouerds ap ul 'orlES osle^ uo e[t;oornsog 'prnr)uosloH 'uoJEÎto ouoÂoC 'loolloqqnC

'uolPp uen e[ter;e1 'rnnu e10tg 'ptnlllEC ';aoueg 'ouunzrene;1sog 'selo1s.rerosog

' ;eOezsuor"uolES ouoA oC' uarenrpelopv : JooA uauro) uoUoossoq-pno slv

:ueJoleapul'uee Luetqdrnly uo 6lrandrnly 'ror..lreely a^ uoJlotl puezuarOuey

'rarlndodleleu 'saqsoq amnplB 'ror.llrnJlS '(enoquep;o3 írq) erpeLu x snOee1er3 'soqra]

lMnlS^ lC dO NlylnEIS N3 N3l/"JOs SSt llHNl


voor naast de algemenere soorten van Zomereiken-Berkenbos en Wintereiken-

Beukenbos.

lndicatoren:

lndicaties voor oud bos zijn Gewone eikvaren, Lelietjes der dalen, Gewone salomons-

zegel.

Beheer:

Voormalig hakhoutbeheer, nu voornamelijk niets doen.

WeSretpre VEIUwE: ElSpeerSCxE HEtDE, NOORoeRnEIDE EN TOttruer.lrSoeltE

Criteria:

Heidegebied met verspreide groepen en percelen met oud hakhout en spaartelgen

van Zomereik en Wintereik. Jeneverbes komt Spaarzaam voor. Op de 19e-eeuwse

topografische kaarten staat het gebied als heide aangegeven met plaatselijk (vooral bij

Tonnetjesdelle) open-boskarakter. Het laatste moet als hakhout worden geÏnterpre-

teerd.

G eog raf i e, opp e rv I akte e n ko rte karakte r i sti e k :

Het gebied ligt in het zuidelijk deel van de Elspeetsche Heide, grenzend aan het oude

akkergebied van Elspeet. Het valt binnen de gemeente Nunspeet. De hoogten varië-

ren van 32 tot 45 meter NAP. Op de Noorderheide liggen verspreide groepen eiken-

hakhout omgeven door heideveld. Tonnetjesdelle is een aangesloten bosperceel met

eikenhakhout en spaartelgen.

S o o rÍe n s a m e n st e I I i n g :

Het hakhout op de Noorderheide is voornamelijk Zomereik, met enkele verspreide

Wintereiken. Aan de zuidkant komen enkele Jeneverbessen voor. Tonnetjesdelle

bestaat uit gemengd Zomer- en Wintereik. ln de ondergroei zien we Struikhei, Dophei,

Kraaihei (schaars), Blauwe bosbes, Rode bosbes, Sporkehout, Wilde lijsterbes,

Boswilg, Ratelpopulier en Hulst. Een bijzondere vondst is de hybride van Rode bosbes

en Blauwe bosbes: Vaccinium x intermedia bij Tonnetjesdelle.

Als oud-bossoorten komen voor: Dalkruid, Hengel en Gewone eikvaren. Als

beschermde soort staat er nog het Grasklokje.

Beheer:

Het gebied is deels in eigendom van de gemeente Nunspeet en deels van het

Staatsbosbeheer. Het deel Noorderheide en Tonnetjesdelle (van het SBB) wordt als

reservaat beheerd en is niet vrij toegankelijk. Er zijn grote grazers ingezet. Het bos

wordt extensief beheerd.

73

vL ue^ lctlor utoll uao uo lroror.uoz ue^ uoolouEPds ua lnollïeLl pno lotu uollP^ lnoH

:euoluc

lfruo9 oNou Nfllvn rnoH

'r.uopoq op

ul uropl[ulospoo^ a]a]or6 op uo )nlppllM alopullll ap ]aLU uoIPtu a] uooq]lc 'uassoq

o.reei[rlo0ra^ op uep ra)iÍuuoUoos uÍtz ualleM]noq ozoc ']nolllequolnog loop raol

ola)ua uoo uo ]noelpquolrc.)ouoz roop uopro^ proour.uopoO erp toon uollemlnoq

leuu uexaldLuoc ene0 [un Oou uoruol ueOurpezrepau opno le]uee ]oot0 uae uopuou

NSCNIIISZHSOf N

3CIno GNOU (OOgL NVc H3onO) Nlx3ldllOC'lvÀ'\rnOH i'9

'(lnoqpleeu lelseeru) uouoos oJopue teeu 0utt-utonuo

do lo uepez ueue do lol.l lol uee6e0tano uoul st ue tdolseO amnla1 ap do ;eteno

;emfrrn roaqoq]noqleq loq sl 0e6l+ IEUeA 'prealroldxeeO lnoqleq sle ^

noa oOZ ap

uen ur6eq loLl lol uÍrz uelecred olsaour oC 'uoos opuauoïloon lsoau op st)talauoz'roon a^^nlo1 elaqe6 op rono prerdslan uoulol oZ 'satlecol gge leelol ut Uollaq laH

'soquaO;eyeeds lrn leelsoq o^ nla^ ep do setlecolsoq apno op uP^ aueepe0 elsloolD

teH 0uenr-uo rolor.u g lol uanolslnoqlpq uen pteq6rzel uee op uo uoueeï eqcsrletOodol

aqcsuolsrr..l do erlecol op upn uotuolroon toLl st upe)plon op do aueudo lool tltntloltlS

Hsono N3 009!T rrn sNSHïrvc srsNrruNsr rnoHvvH/N]9]frHVVds t'9

apaqoptooN :g 1 tnn5ry

fMnlfA lO dO Nf)lnU-LS Nf NfllOE lSt/,lflHNl


Beukenhakhout. Het gebied komt voor op oude kaarten.

Geografie, ligging korte karakteristiek:

Rondom Gortel ligt een aantal houtwallen met een totale oppervlakte van + 2 ha. Het

complex ligt tegen het Gortelsche Bosch. Boswallen op de overgang met het

Gortelsche Bosch maken een groot deel van het complex uit. De hoogteligging varieert

tussen 30 en 34 meter NAP.

S o o rte n s am e n ste I I i n g :

Zomereik is de voornaamste autochtone boomsoort. Hier en daar komt hakhout met

stoven van + 6 meter voor. Ruwe en Zachle berk komen nu en dan voor. [n de struik-

laag zien we vooral Wilde lijsterbes en verder Sporkehout, Gewone vlier, Aalbes,

Hulst, Eenstijlige meidoorn, Klimop, Blauwe bosbes en bramen. Zomereikwordt in

deze houtwallen aangeplant evenals lokaal Beuk. Amerikaanse vogelkers,

Amerikaans krentenboompje komen nu en dan spontaan voor.

lndicatoren:

Gewone salomonszegel en Gewone eikvaren ziin spaarzaam aanwezig.

Beheer:

Extensief beheer.

HourwnlleN RoND HaRsxnmP

Criteria:

Houtwallen met hakhout van Zomereik en hakhout van Beuk. Het gebied komt voor op

de oude topograÍische kaarten.

Geografie, ligging korte karakteristiek:

Ten oosten van Harskamp ligt een klein houtwallencomplex van + 7 ha op t 26 m

boven NAP. Naast omvangrijke hakhoutstoven van Zomereik (tot 9 meter omvang)

zien we op de overgang naar de Westerheide oud Beukenhakhout.

Soo rte n sam e n stel I i ng :

De hooÍdboomsoort is Zomereik. Algemeen zijn Ruwe berk, Sporkehout, Wilde lijster-

bes, Gewone vlier. ln de houtwal op de overgang naar de Westerheide zien we oud

Beukenhakhout met stoven tot 6 meter. Lokaal komt Hulst en Blauwe bosbes voor.Zo

nu en dan zien we Sleedoorn en Eenstijlige meidoorn, maar het autochtone karakter

hiervan is niet duidelijk. Eenmaal vonden we Hondsroos, Heggeroos Gelderse roos en

Jeneverbes.

lndicatoren:

Dalkruid, Gewone eikvaren, Gewone salomonszegel, Grote muur en Hengel zijn indi-

catieÍ voor oud bos.

Beheer:

Er is sprake van extensieÍ beheer.

HourwnlleN RoND KoorwurCriteria:

Aanwezigheid van oud Zomereikenhakhout met stoven tot 6 meter. Komt voor op de 75

9L

"roaqoquoopsloru lol lorsualxo ue^ olErds sr rf

:JAAL.lOg

'uaJeAIro ouoMoe uo leoozsuourolPs ouoMac

'0uunzrene;1sog 'uorens.reelopV 'uolep uen seÍter;e1 oM uopurA rolecrpursoq-pno slv

:uoJoleapul'er;eopedueÏ opllM'dourly'lslnH'saqsoq aMnElg'(pueuronuooq) seqrals[r1

oplr6 'lnoqoyodg '(eo1 ua 1e)ryeq a^ nU oM uorz Inag uo )lroralurM '>ldewoz lseeN

:AwlplsuewesuaUooS'ro])lere)l Orlqcesoq rootu uoo uoqqoq ueeq

-1;o0 ap uel uolsom uol uo do ue;;ennlnoq eg '(uenols Jolotu g) lnoq>1equoïnog pno

oM uorz (releu / lol uonols) >1reretrurp1 ue (releuu O L lol ue0uenuolools) uolroiaruoz

opno raoz 1see5 '>1Írleprnpuo soor asroploC ua slnuslpeurprel ouol aC slp uouoos

upn rallprel uoolr.lcolne loq l)EELr le6 'uapaolAUrurnl loon treu xeldurocuollel lnoL.l

1[l;aue1])el]sa6lrn uee (;ennnnnls) aVru ueôq ro]olu 0B + do 16r; ua.roos 0oog r-uopuog

: tta !§ U eryuut aU ot' 6u 1 AA1 1' e17et Aoe g'uoueeï eqcsrler6odol apno

ep do roon 1luoy 'lnoqlpquolnog lcrlor uoo ue (releu 0l lo]) lnolller.luolrorolurM

uo -uolrarouoZpno reez xe;duocuallemlnoLllïa:lse6lrn uoo upn preqOrzemuey

:eualuc

N3H3OS COOH N3]]VI rnOH

'uolonoq ol uee sr (sre1;e6on osupeïuaurv

uen ;eroon) 0urplulsequelox= 'roaqoqsoqslpets roop raaL{oq lolsuo}xo uen e>1erds st t3

:JeeL.leg

'0uunzreneg>1sog uo ptnrlle6';eoazsuoruolEs auo/v\oC 'uaren>1ro ouo/v\oC ol uopurA uaJolEctputsoq-pno slv

:uilolectpul'JOOA UOIOXO

;een 1Ír1eue] uor.uoll r= 'roloru g uen 6uenuo uoa lau apurl ospuelloH uaa uE^ uoôJs

epno 1[r;eue] o/v\ uopuo^ lpm]noq uoa ul 'soqranauoÍ. o^ uapuon lpeuuaf 'tslnH uo

saqsoq omnplg 'erleopedue) opllM'rorl^ ouomog'seqrels[r;oplrM']noqo4odg '1req

el)cez uo oMnU 0r1eu;eOer oM uorz lrorolurM uo Irororuoz UEA lnoLlIeLl lor.l lspeN

:6wllelsuewesuauooS'luegde0ttq

Irorotuoz ralel sr >1Ír1a6oy1 'pno uaô ualle^Nnoq olle laru uhz 1Ír;epeoura1 'uolsom laLl

ul dVN uonoq 'ru 6Z lol ualsoo loLl ul dVN uaôq ru 6e uE^ lugrper6 uee do )ltarolutM

looluoprcur uo ïrorauoZ uen xe;duocuollpn lnoq reerl uoo 1611>1frnnlooy up^ uo]soo uaI

rya 1s4 al»lu»t eu ol' 6u r 0 61 1' a t pt 6oe g' uapppÏ eqcsrler6odol aqcst;olsn-,1

lMnlf^ lC dO NSvlnU-LS N3 Nlv"los lSt/!llHNl

AUTOCHTONE GENÉNBRONNEN EN OUDE BOSPLAATSEN

HourwalleN gt.J WteseL

Criteria:

Zeer omvangrijk houtwallencomplex met oude Zomereiken- en Beukenhakhout met

oude elzensingels langs de beek. Komt voor op oude kaarten.

Geografie, ligging, korte karakteristiek:

Rondom het gehucht Wiesel komt een uitgestrekt houtwallencomplex voor, vooral

bestaand uit hakhout (tot B m) en spaartelgen van Zomereik. Er is een relict van oud

Beukenhakhout. ln het gebied is tamelijk veel aangeplant en bijgeplant, hetgeen het

autochtoon karakter van een aantal soorten twijfelachtig maakt.

Soo rten sam e n stel I i ng :

Houtwallen met Zomereikenhakhout en -spaartelgen, hakhout Beuk en zo nu en dan

Wintereik en Tweestijlige meidoorn. Eenstijlige meidoorn, Hazelaar, Klimop, Hulst,

Hondsroos. Elzensingels met oud hakhout van Zwarte els en enkele stoven van

Gewone es. Mogelijk zijn Gelderse roos en Gladde iep autochtoon.

lndicatoren:

Aanwezigheid van Tweestijlige meidoorn, Adelaarsvaren, Lelietjes van dalen, Gewone

salomonszegel, Gewone eikvaren, Hengel en Kleine maagdenpalm duidt op voorko-

men van oud bos.

Beheer:

Extensief beheer. Omvorming naar autochtoon karakter aan te bevelen.

HourwllleN RoND VteRnoureu

Criteria:

Bosjes en houtwallen met hakhout en Spaartelgen van Zomereik. Spaarzaam komt

hakhout voor van Zwarle els en Gewone es. Verspreid enkele Jeneverbessen. De

landschapselementen komen voor op de 'l9e-eeuwse topografische kaarten.

Geografie en korte karakteristiek:

De bosjes en houtwallen met eikenhakhout zijn gegroepeerd rondom de oude neder-

zetting Vierhouten. Ze markeren de grenzen en wegen langs de akker en weilandper-

celen. Plaatselijk komt het grondwater dicht aan de oppervlakte. Hier zien we hakhout

van Zwarle els en Gewone es. De hoogteligging is 21 tot 26 meter NAP. Het gebied

valt onder de gemeente Nunspeet.


De bosjes en wallen bestaan uitsluitend uit Zomereik met op een paar plaatsen Zwarle

els en Gewone es. Wintereik en Beuk komen iets zuidelijker voor bij Froske Polle. ln

het noordelijk deel komen ca.20 Jeneverbesstruiken voor. ln de ondergroei zien we

Hulst, Wilde kamperÍoelie, Sporkehout, Wilde lijsterbes en aangrenzend Kraaihei. ln

de houtwallen is de invloed van tuinen goed merkbaar.

lndicatoren:

Als oud-bossoorten komen zeer spaarzaam voor: Adelaarsvaren, Hengel, Gewone

eikvaren, Kleine maagdenpalm, Fraai hertshooi, Groot springzaad en Gewone

salomonszegel. 77

8L 'dvN roloul

g L 'eo do 1611 perqaO loH 'plo^laztnLluao1 deqcspnnq loH ue^ uopuelto^ ua slo)ïpep frq epueroL{aq rroJouroz lor! sa[soq uo uollp^ uo]lorlaq ]oH 'uoilnd elueeuue6 ap

uouulq 'pla^lazlnLluoo^ llq ap[rzlserr op uEe le^ Mn]se//\nla^ ap uen perqa6s0ue6ran6

: \a !$ U e»lete\ aU o»l u a aple 1 arcddo' a rpt 6oe g'uoUpEI eqcsr;el6odo] asmn00-06; ep do .roo^ ]tuoI uoluoul

-elesdeqcspuel uen xe;duroc leH 'ueblepeedsue>lrereuoz laul sefsoq uo uollemlnoH

:wnueluco-I:tAU3ZtnHN]3A flS N]Il-nd NV^ NSOtnZ N3I O3tEt9N3']'|VI InOH

'praaLlaq Jatsualxo oz uoploM uaeue6;e loq JoÔ 'Joor.loqsoqslepls

loLl ue^ loop utall uoo 'tuopuo0re erer;ncrped ur uÍtz selsoq uo ualle^ ]nol,l olsoou aC

:JAAL.leg

'6utrnzrene;ysog uo uolep uE^ e[ter;e1 :6ou replel 'tooa

;eoezsuotuoles ouo^ aC uo uore»lro auo^ ag 'uole^SJpElopv lao^ 1Luo1>1tr1es1ee14

:udolectpul'sootua60e;1 uoo loIIPlnH ep s0ue1 'roon (urooprau e0r1Írlsuof x ulooptouuleeroy)

eacrreeqdsqns x sn6aele.lC lc uen Itnlls uoa lLUo) los 1, [rg .soorspuo;1

ua seqtelsÍr; opltM 'otlooyaduuel apltM 'lnoLlolrodg '1s1ng :Oeelltnrls op u; .ouerruo

ralou o L uPp .laau lorx ug? ueArEEM uaôlsuolnog opno ololuo upels lor.lualelsey trg'soqrep;auds uo -Japlnods teq up^ soqualeuJualnog lerl do uee lnoqleLluo)lnag lotu

lE^ uoo 1rn1s droplnoH [lg 'Inog uo slo eUeMZ 'srol o]aoz ,(;oquelelsey trq)lretelurpiol^ uolz 1tt1es1ee16 'loo^ )rojor.lroz pualrnlslrn leloô genn[un ]uoï ot]ecol ozop ul

:AwlplsuawesuaUooS'urooplady uo olaut.lf uelueeueO op uouutq llen

orlecol olr.1cozlopuo aC 'dVN ralaul L, -ge 'p'c do ue66rplJez slolïe oC .dVN lololu g,lol Ot 'pc uen ualOooq 1eu 0teqspnoC ua 0leg eqcs;og '6taqra;eLuog sle uaueu ue6

-p.rp ua ptooluoptcceao uílz stollp op ue^ uapuEj op IpJooA 'uolapleo ue^ otp do uee

uaprnz loq lpEU uoltnls droplnog upl slolle aC 'pJpe^ oq 'Ourduec uoo suopnoqoq

'sl lolïElE) uado 1eq JEetu 'puelserb ut lazeouo supr]l uÍrz srel>1e eor;euloon e6'parqe6soqreplaudg ue -rep;nedg loll ut aÊlcuo uao sle 10r1 droplno; deqcspnnq eg

:IarlsuaUElEI oUol ue 6ur00r1 'er;et6oeg 'uene;qe6 p.lpel\âq

peo6lerq st ued.lop uo sra»lp ap lau orlelor olonstn e6 'ueneOaOupp sloapuolotu

ueOenn ue ue6utpteqcs;eacrad 'uollem op ueels uoyee1 aqcsrletOodo| asÀÀnaa-s6 L

op dO 'ue0leyeedsuolto apno looz lau ue6urpezrapau puo.,l se[soq uo uollp^ ]noH

:eueluc

dHoornoH fl8

N3 N:IH3OHV9 NVA NfTSOO N:lr X]'tdurOCHSv)v rfH urllooNoH s3tsog Nf Nf-t-IVl rnoH

'pJaoqoq lorsualxouoplo^ aZ 'oluoauoO ap ue ue.ret;nctped uen uopuaOre ur uÍrz uollem ue se[soq eg

leeqag

lMnt3A fO dO NtrtnHlS Nl Nl!^lO8 lSy\l3HNt


Soo rte n s a m e n ste I I i n g :

De hoofdboomsoort is hier de Zomereik. Hier en daar komt Hulst, Sporkehout, Wilde

kamperfoelie en Wilde lijsterbes voor.

lndicatoren:

Als oud-bossoorten zien we hier Gewone salomonszegel en Gewone eikvaren.

Beheer:

De houtwallen en bosjes zijn particulier eigendom. Het beheer is extensieÍ. Plaatselijk

vond in het verleden aanplant plaats ten koste van autochtone

Zomereikenspaartelgen.

6.5 HourwnlRELIcrEN

Criterium voor opname is het voorkomen van de houtwallen op de historische kaarten.

Vergeleken met de historische kaart zijn vrijwel alle houtwallen anno 2000 verdwenen.

Wat resteert zijn relicten. Deze zijn voornamelijk te vinden op de overgangen van de

oostelijke VeluweÍlank naar de lJsselvallei.

6.6 BruzoruoeRE sooRrEN

Naast de verspreiding van hakhout en malenbos is de Veluwe ook bekend door het

voorkomen van een aantal bijzondere soorten. Dit zijn soorten die zeldzaam zijn oÍ

waarvoor de Veluwe een belangrijk gebied vormt. Tijdens het onderzoekzijn de vol-

gende soorten waargenomen:

. Wilde appel (Malus sylvestris)

. Jeneverbes (Juniperus communis)

. Kraaihei (Empetrum nigrum)

. Tweestijlige meidoorn (Crataegus laevigata)

. Crataegus x subsphaericea

. Crataegus x macrocarpa

. Wegedoorn (Rhamnus cathartica)

. Zuurbes (Berberis vulgaris)

. Beklierde Heggeroos (Rosa tomentella)

. Wilde kardinaalsmuts (Euonymus europaeus)

. Steeliep (Ulmus laevis)

. Gaspeldoorn (Ulex europaeus)

Wtloe APPEL

Wilde appel is een der zeer zeldzame boomsoorten. Het is een bedreigde kwetsbare

soort. Het vermoedelijke aantal Wilde appels bedraagt in Nederland + 150 individuen.

Dit betekent dat ongeveer 10o/" van het aantal op de Veluwe voorkomt. Wilde appel

was al bekend van het Otterlosche Bosch. ln totaal betreft het een populatie van 15 79

bomen. Opmerkelijk is dat we ondanks de betrekkelijk hoge wilddruk toch nog drie

08

'r.uoozo^ nlo^ aï[tloptnz opdo 1rn 1re1s 'Ourzer0eq uen paolluuopuo 'laoluauou qctz lptorq Uoos aC .ueezploz

qcol ltnrlsuJoop azep sr uollollupe suopoqpuEz a;;e ;ennfun do ]roos op o^ loMaoH'uepuoqeo puor6puez orujeYpï ueE uo 0r;eoneolslon 1[r;eue1 st uoos ot.lcst]uEl]v

aza6 'uee uroopledseg ueslee;d e0rue do oI uolloll aA nlo1 e1Írleprnz op dO

(snrvaouna x:r1) NHooot3dsvC

'ualLlceppty\ pao0puel

UEA tlcsoquoluEstel lotl uen ualsoo uel6eeq uoa ut llaor0 edtecoJcpt! x sn§ee1el3'(1eaqle3) Iaoquoloy\ ap [rq puersoq uoo ur ue d;a1 [rq leeqrezrnqïoog ep s6uel

'(ue6req>1eeg) puele0u3 [lq >leeq uee soue; IEM]nor.{ uao ur oM uopuo^ eecueeqdsqnsx snoae1er3 'ue6eq uo uollp^ lnol.l uo uopuErsoq ur srxopoq ele>1[u ep do uegorleo

-uPP uopro^ ue weezploz loaz lol1Ír;aue1 ulv e7 '(e||Íqdoprd,iqr '3) urooptoulleetoyop ]ol.u ulooplotu eOt;[t1saam1 ua eOt;[t1sue3 uen'dser ua6ursrnl>1 u[rz su;oopreul optog

VdHVSOHCVI^I X 'HC N3 V3SIUSVHdSSNS X SNOsVIVHC

'uopJoI^ el plelseO[un ue:e;duexe op uauotp sar]pcol

e|;e d6 'sta);1e00n asupeïuaulv loop 0urouupren uen elelds lo st qcsoE oqssouailogeq u; 'sre66ollp aup 1eu 6uenuo lolau 0B'I upl ]oo]s]noLlleq opno uoa ]aq

uarlaq uouaol Írq srnqeuuoz atlp3ol op do 'ualatc uo uapaqu [rq uelspuon u[rz nnnart\l

'ueepuP^ ruooq;adde epufrz[rqlslqclp op uel slo]oul ualle]uott a6rue uapuon ueOur;reez

(tlcsog etlcsopellg) wasaolqedde eW/V : 6 t nn0r7

3Mnl3^ fc do NfytnEls Nl Nft/'to8 lst llHNt


JeNeveReEs (Jururnenus commuurs)

Jeneverbes is als enig houtig gewas sinds 1973 bij wet beschermd. Met Taxus behoort

de Jeneverbes tot onze inheemse naaldhoutsoorten. ln het verleden vormde deze

struik in laagland West-Europa spontaan grote bestanden. Ook in ons land kwam zij in

alle provincies op de hogere zandgronden, in heiden, rivier- en kustduinen voor. Door

grote veranderingen in de landbouw, stedelijke uitbreidingen en een toenemende ver-

snippering is zij nu zeldzaam.ln Nederland is het voorkomen van echte

Jeneverbesstruwelen tegenwoordig vrijwel beperkt tot de provincies Drenthe,

Overijssel en Gelderland. Het struweel op militair oefenterrein bij Oldebroek behoort

tot de grootste van West-Europa. Bij Otterlo en Hattem vinden we kleinere struwelen.

Daarnaast zien we verspreid over de gehele Veluwe Jeneverbes, individueel of in

groepen, vooral in naaldhout. Gezien de ouderdom van de meeste Jeneverbessen en

het feit dat we vrijwel nergens verjonging hebben geconstateerd lijkt de Jeneverbes op

de meeste plaatsen ten dode opgeschreven. Mogelijk levert stuifzandontwikkeling en

vrijstelling gecombineerd met begrazing nog een laatste overlevingskans.

KRnerner (Erueernum Nrcnuru)

Een belangrijke dwergstruik op de Veluwe is de Kraaihei. Net als de rode bosbes is

kraaihei altijd groen en vormt de soort uitgestrekte begroeiingen in bossen op voedsel-

arme zure zandgrond. Vooral op de noordhellingen van bossen op stuiÍzand worden

uitgestrekte Kraaiheitapijten gevormd, zoals mooite zien is in het Leuvenumse bos. In

dergelijke massale vegetaties valt op warme zomerdagen de karakteristieke geur van

Kraaihei op.

Kraaihei bereikt op de noordelijke Veluwe min oÍ meer zijn noordgrens.

Rose ronrtenrella

Deze roos uit de sectie Canina onderscheidt zich door zijn behaarde en vrijwel reuk-

loos beklierde bladonderzijde. Het betreÍt een tamelijk zeldzame roos van heggen en

houtwallen, die min of meer gebonden is aan kalkhoudende bodems. We trefÍen de

soort aan in een houtwal bij Otterlo en in de houtwallen bij het landgoed Middachten.

FuooeRrEp (Ulmus r-aevts)

Aan de Molenbeek bij Hertenhof (Vaassen) groeit een iep die veel gelijkenis vertoont

met een Steeliep. De Fladderiep of Steeliep onderscheidt zich door zijn gesteelde

bloemen en vruchten en zijn onvertakte bladnervatuur van de 2 andere inheemse iep-

soorten. Het is een zeer zeldzame soort, ook in internationaal opzicht. We vinden de

boom vooral in hardhoutooibossen en Essen-lepenbossen. De soort is ook van belang

door zijn ongevoeligheid voor iepziekte.

81

z8'opjooH oluoorrJo6

op ur l0rl parqao loH 'dvN rolour oz tol I L ue^ roo^ uallrqcsraâ]6ooLl uor.uol rf 'ua6

-louepdsua)ra ]au u[rz proorOaq sloopuarau rorr] arp'roon uoOuo.rds epuedo;,len 0t;;u0

uen deorO uaa oprooH uen a1Oooq rol lruo) le^ Mnls-a^ nla1 op upn )luplllsoo ep dg

: >la ils uoDluol ou o>! u e el»te Waddo' e t pt 6oe g'uaupe)l eqcsr;ei6odol osmnoo-o6;. ep do roo^ uauoï ue0ue:ds e6

'ueddol0uerds ue ue>leque6uerds sOuel uoïtoJotuoZ uen 6urreol6oq ua uallemlnoH

:euatuc

3OH3f H lr8 OSrEs9NfONrHdS

'se[soquess3-sra>1 1a0o1 uo ]nol.lleL,luazlo uro

leJoo^ leeO laH '(pue;eDu3 'ualqceppry\) ueuoueOdo arlpcolrals s;e u[rz lo ueôrqcsaq

lp repp uep u[rz ue (dropeeneg Írq 6raqleueg) serlecol.rals ur olap uo] ue66t1 eze6'uapro^ preleOeq soq pno 1[rleLuel roop 6ou uesleeld lp]upp uee do erp se[1aeq(uorq)

lpluee uee Oou rlcrz lpurloq lorsspuomnla1 ]oL.l upn )uellprnz uo -lsoo ap dO

Nrssos(NoHs) 3oN30r3lrc:rsv33g L'9

'roon uo)arlspupz euacolsreld ep ue

parqe0uererArJ loq urroau 'ueezreeds lomooL.l '1.roos ep ueaq re6eo:1 'rapuozÍtq reez

uopoLlu elueeue6 op ur ournoH [rq lennlnoq uoo ur uorrlo>Uoon ]aL{ sr tuo.lee6 '0tnqut1

-plnz ul uo uaurnp ap 1rn 6ou uaollp y[rlue6re 0rprooanueOo] oM uauuoï saq;nnz

(sruvcrnl stureurg) srsEnnZ

'uroop;edy uen

Ourne0uo op ur uo (uelqceppryl [;q erepue repuo) puellsoo uo -ptnz ep s6uel uoput^

ol uaolle uo weezplaz rooz uroopoOepl sr o^ nlo1 op dO 'puepopaN 1[tle1soo uP^ uoos

osrepqcs uee uroope0o6 st pueluouulq laq q'ooz uee ue6teg ue^ uaptnz ual uou

-rnp apuapnoq)le),1 ep ur>1Írleueuroo^ uroope6epi ep 1teot6 puelropaN u1 'petqa6eeT

-ospupllapplt/\ lor.llol uopomz-ptnzue^ 'edorn3 uuoon lpioô ltuoï utoopeOeM'slnulslEeulprel eP1r7i1 ue eí

-laouloï apou up^ pplq ]eq 1eu sruel[r;e6 alor6loo ]uooua^ utoopaOepl up^ pelq loH'slaslopelq op ur uossaq euew7 uotluo^ ue se[duao;q e0ruaot0;ee6 puel;endouo lottt

uaroolq uopoos opraE 'lnoLlo>1rods uep LUapoq erelírr;espeon do lteot0 uroope6epl'uouoos oproq uossnt lrr1csro^ qcsrOoloce uoo ro slIoO 'uoropelq ep1ee1sa6yo1

'oleno 'onp0 uo puptspelq aprerdsran uao Uaoq lnoqellodg Jpeur 'reeïlo do >1re1s ue>1

-[r; ueyoos oprag ']noqolrodg prlorlrurel apu.roope6uo lor.l totu llr.{csra^ y[uOueleq uae

sr UO 'urooplel uao ur lplsootr ueOrpure uo)llel olt1col puel;endo eg 'p6eeze0 ue (Orru

-roÛeLl 1o1leeno) uron upn loqpue^ u[rz uerepe;q aO 'uoropelq opupp]s rpe)lo JaAo

-ua0e]'ap;eelse06uelraou lo urur lotu urooq auroly uoo lo ïrnrls uoo sr uroopa0ell

(vcrruvurvc snNuuvH g) NBoooser^

rMn]lA lc do Nlvtnuls Nl Nrr/\o8 rsnllHNl


Soo rte n s am e n stel I i ng :

De hooÍdboomsoort is hier uitsluitend Zomereik. Verspreid komen Hulsten voor.

Grenzend aan de heide van de Render Klippen komt veel Kraaihei voor.

lndicatoren:

Als oud-bossoort komt alleen, en vrij Írequent, Dubbelloof voor.

Beheer:

Het gebied is grotendeels in particulier en gemeentelijk eigendom. Het beheer is

extensief. Aan de randen van het gebied breiden zich recreatieterreinen uit.

BeexnurzeRseer (eosseN EN wALLEN MEr SeAARTELGEN varu vóoR 1800)

Criteria:

Beekbegeleidend bos en houtwallen met hakhout en spaartelgen van eik en els. De

elementen komen voor op de topografische kaarten uit de 19e eeuw.

Geografie, oppervlakte en korte karakteristiek:

Vanuit de bronnen bij de Zijpenberg stroomt de Beekhuizerbeek in zuidelijke richting

naar Velp en ligt in de gemeente Rheden. De beek ligt diep ingesneden tussen hoog-

ten als Helsberg, Ossenberg en Keienberg. Er is een verval van B0 naar 30 meter

NAP. De Zijpenberg ligt op 106,2 meter NAP. De bodem is zandig tot lemig. De beek-

begeleidende bosvegetatie bestaat uit spaartelgen en voormalig hakhout van eik en

els.


De spaartelgen en hakhout bestaan uit Zomereik en Zwarte els. Op de Keienberg

komt ook vrij veel Wintereik voor. ln de ondergroei zien we Hulst, Vogelkers, Zachle

berk, Eenstijlige meidoorn, Wilde kamperÍoelie, Wilde lijsterbes, Sporkehout en

Blauwe bosbes.

lndicatoren:

Als oud-bosindicatoren zien we veelAdelaarsvaren en langs de beek Bosklaverzuring,

Valse salie, Schaduwgras en het zeldzame Paarbladig goudveil.

Beheer:

Het gebied van de Beekhuizerbeek valt onder het Nationaal Park Veluwezoom en is

grotendeels in eigendom van Natuurmonumenten. De Keienberg wordt beheerd als

cultuurlandschap, het overige deel als halÍnatuurlijk landschap. Het potentiële halÍ-

natuurlijke landschap valt merendeels onder een grote begrazingseenheid. Plaatselijk

worden bomen (vooral elzen) ingeplant van niet-autochtone herkomst. Kwetsbare

groeiplaatsen met Paarbladig goudveil is niet toegankelijk voor pubilek.

83

vg ']Ilodoq Oou 0utssBdaol op.leeuJ puoloq Mnaa upn»loup le sen )ta osueeluotuve6 'pleone6ut lsloo lor.,l loo^ puele6u3 ul LZBI ur sed prenn redssel0no6 e6 .epto

ap uep lelu Oou seM uap onolg uea 1ue;duee eOl;eqcsloorg .uaaua6;e 6ou uelem

lnol,PlBLl lEloo^ ua deïelua;d s;e uer-uro^^ noqsoq oqcsuolsrr.l aC 'ualtntls uo uotuoq

auolr.lcolne ltn uoqqoq upelsoq lez uossoq ozop up^ loapuee 1oo16 ue3 .a^ nlo1

eleqe0 ap do soq UEE orploor.l OOO'OS reene6uo 6ou ggg L sïoatlsruo la st lpplol ul

'uaplonapror.l el>jellseDlln roaz lotu

tlopoq 'Oou sleep st uo'sel omnlo1 eyÍr;eprnz op upl laopuopprlu laH .uoztnqluoH ua

lpepuozou [lq slBoz uaôoq;o ue6urpeztepau frqeu uossoq u]o ]oq 1ee0 slea6 .uexe;d

-txocsoq uelo;seoueeuPP Jootu lo urr! e1or6 Jeluee uoo sEl uoquiv lol ueourueoeM

uE^ lemn nls asmnlo1 op uE^ >1ue1; e>1Írleptnz ap d6 'qcsoqLul ap ua pnol roloo6

lor.l 'Llcsog oL.lcsopf loL.l slpoz'uossoq elorD >1Íllar-uel Oou UeBI aqcsrrolslq ap do

oA uoputA a^ nloA a1[tleptnz op dO 'lassfl op reeu uauor]sle lorsseuo^ nloA lor.l ue^

ÏuPlllsoo op UEA olp uoloq ep souel se[soq e1[u|e1oA uorz uoUEEï eqcsrleroodol apno

ap dO 'lupssololut ue0urpaaepau epno ep [rqeu (ue6ua lo sJa]ïp ap r"uopuor) ue;

-lPMlnoll opno ap 1oo uÍtz uoïrnjls ua uouoq asulaoLlut 1[r;aluoldsroo up^ loppl ]or.{ ul

'olrnng 6oop1

ruopuor soq ua Llcsog ropro laq 'lloqtepledg laL{ 'r.{csog aqcsgeqcOp leq uroopledyue^ uolsomprnz uol >1Ír;eprnz ue '(ue11e6 ep slng) uallo6 op l0ll

,oplor.l osloolqaploap UEA puEl ap uee 'oplooH uen ualsol ua]:oloutal) lelupe uee Oou ua60r1 uep

-erqe6 e1or0 errp azop lspEN 'IooqosuoprotH / Ioaq osuaplaÊls ap ue^ uep[rzsream

uPe Llcsog asr.unuo^nol laLl qctz puoâq unuo^nol ue^ uoploou uol .uoropleg

ua ou6 'droplnog '(ueroqlloy) ulooqpnoy 'p;nedg uaburpaziepou opno op lau(soqua;eu) qcsoqloploudg ue -replnedg 1aq puoltnlsuEE loru r1csoqrollnd laLl xa;duoc

e1or6 epeemt sle r.lctz ]purâq uollnd ue^ uolsoo uaf 'puolsoq uexe;duuocue6;eyeeds

uo lnoqlequalre '(leyog ue 1eeds;3 'uolnoqrat1 frq letoon) uassoqualeuuo]nog

lln lPp petqaosoq u.rouo uao ue^ uezuelo op loau jo utru uoulo^ uo.loos

0oo;1 ua plo^Jool/ï 'losat6'loppn 'uaslarN '1eeds;3 'lopo3 uo uolnoqrall ueOurpaz

-Japou opno aC 'uoplonoptaq elorD ue6e; uaxe;duocsoq op uassnl 'uossoq opno uEA

uexe;dutoc uelo;se0uaauee raour lo urur elorO eennl oA nle1 e>1Ír;eploou ep do enn uelz

uoyepl azep d6 'O9g t-OtB L uoyepï olteltltul qcsrletDodo] op ua (Z tg l-gOe f ) uey\

oC UEA uoUeEI eqcst;et6odol qcsrlolsrr.,l ap uotuJon )oozJapuo laq JooA 1unds6ue01r61'uoqqoLl lundayeennz uoa omnla1 ap do uerze6 >1[rlepuel ez ]ep 1p1e6 >1neg ap Joïaz

uo ltoJolutM loo^ 'uoruo)Joo^ uoauleole repurur atp uouoos lelupE uoa lseeu 'Inogua IroJalutM 'yldawoz lploo^ uaJloq loH 'uoltnJls uo uotrJoq ouolqcolne roo^ uolq

alloloplee^ uoo sle uopJom pl/\nollcsaq ueï o^ nla1 op UEA xelduocuallpml nls ]aH

N303!Ef C :IIHCOZUloNO l'L

uoïtnJls uo uoruoq ouolrlcolneJOOA uOJq Sle OA nIOA OO L

lMn-llA fC dO Nl)lnU.LS Nl Nll/',JOE lSl/"lllHNl


Aanplant van eik en Beuk gebeurde nog veel met zaad dat ter plekke verzameld werd.

Vergelijken we de verspreiding van het oude Wintereiken-Beukenbos met de geomor-

fologische kaart, dan zien we dat deze vrijwel naadloos het patroon van de stuwwallen

volgt.

Hoewel in de loop der tijden door natuurlijke omstandigheden uitgeloogd, hebben de

stuwwallen een rijkere bodem dan de pleistocene zanden en zijn bij uitstek geschikt

voor de vestiging van het Wintereiken-Beukenbostype. Het gebied tussen de twee

noordelijke stuwwallobben in heeft een armere bodem en was (en is) bedekt met grote

heidevelden. ln het dal van de Hierdense Beek komt kleidicht aan de oppervlakte.

Armere zandbodems liggen ook onder meer bij Garderen, Kootwijk en het middendeel

van de zuidelijke Veluwe. Het zijn in potentie de bodems van de Zomereiken-

Berkenbossen, die door cultuurinvloeden vanaf de prehistorie geleidelijk ontwikkeld

zijn naar heidevelden.

Wat opvalt zijn een aantal gebieden met oud hakhout die echter op de oude topograÍi-

sche kaarten als stuifzandgebieden of heidegebieden zijn aangegeven. Soms zijn der-

gelijke plekken gepuncteerd aangegeven, waarmee dan hakhout bedoeld werd.

Waarschijnlijk was het hakhout kort geleden teruggezet bij het in kaart brengen in het

begin van de 19e eeuw. Uit militair oogpunt gaf het jonge eikenstruweel geen dekking,

zodat men het niet nodig vond het als bos te karteren. Dit betekent dat het zoekgebied

voor autochtone boom- en struiksoorten zich niet beperkt heeÍt tot de duidelijke oud-

bosgebieden op de kaart van De Man en de militairtopograÍische kaart. Reliëfrijk

heide- en stuifzandgebied blijkt curieus genoeg soms een karakteristiek hakhoutmilieu

te zijn. Juist in heide- en stuifzand staan de meest omvangrijke hakhoutstoven. Daar

hadden ze de ruimte en konden onbeperkt uitgroeien tot een omtrek van 25 tot 30

meterl Dergelijke condities waren voorhanden bij Garderen (Wilde Kamp),

Maanschoten (Kootwijk), Harskamp en de Kril bij Elspeet.

7,2 Ouoe BossEN EN HoUTwALLEN ANNo 2002

Het centraal gelegen bosgebied van de noordelijke Veluwe is vergeleken met de situ-

atie rond 1800 relatieÍ goed bewaard gebleven. We schatten in dat ongeveer de helft

van oorspronkelijk i 6.000 hectare groot boscomplex op de noordelijke Veluwe nu nog

oud bos is. ln de plaats van het oorspronkelijk loofhout is nu veelal naaldhout (vooral

Pinus sylvestris) aangeplant. De grote oude bosplaatsen bestaan hier nog steeds: het

Elspeeterbosch met aansluitend naar het oosten de Elspeeter Struiken, het Vierhouter

Bosch en Gortelsche Bosch, het Meervelderbosch en de Hoog-Soerensche Bosschen.

Met name het Elspeeterbosch, het Vierhouterbosch, delen van het Gortelsche Bosch,

het Hoog Soerensche Bosch en het Meervelderbosch bestaan vooral uit opgaande

Beuk (spaartelgen) met clusters Wintereik (spaartelgen) en soms Zomereik (hakhout

en spaartelgen). Van de sterlocatie Puttensche Bosch, Speulder- en Sprielderbosch is

tamelijk veel oud bos verdwenen, vergeleken met 150 jaar geleden. Wat resteert is

vooral malenbos met Beuk en relicten van Wintereik. Opvallend is een relatief groot 85

gB 'lnoLlplEeu Joop st uooue^,ro^ uo sr uouol pjo^ looLlao la^ ílJ^ 00oz ul 'soqlool slE lPels

UEeï op do O lO 1 ut Oou lPp sleoz 'Llcsog otlcst!nuo^nol laq lep llol 1eq sr pue1lend6

'uauepï eqcsr;er0odol aPno eP do

p[r1;e leru 6ue; ueels ue;;enns0utuutOluosoq apno azog '(ueroqlloy) ulooL]pnoy ue^ uol

-so^ ual 'plonlautnH 1eq ur >1lrlaprnz loorl >1oo sue0ueno oM uapurn ïrarauloz ]noqleLl

lotu uolle/v\soq opno e1ÍrleOreq '(1noq>1eq) Italauoz leloo^ lour uollP^ soq opno leluee

>lnag ua \a!fiu!/\A'\rctewoz uet aurptatdstea ag :97 nn6r1

z00z pwseey\ neelnqsetnpy qcstbolocaV?O NfNNOUE

uquedP^

JapEr+ , Perao

.r, -,i.i ; *Sr- r,- '6@!€p',* : t:,'...., -.'*:"'

9l!g3t9rj r....r .. '..-qua4§qo.Pi

Fèqrq§oqi I r

a26qloa

, u?6ule6ertrunqooq_Anruar" -.: ':- ...:: . .i

' tuoq,ua§irp?6ea..

' I ..:. u§l§uuaq

;!€l&ii r_ , ,

u4aol

?ra' .i9Fl

.. uQlqrusralu4§

uraquo^n6l

uar@s-6BPl

luunrq lr,:.,. .-t

..9gqrr.9,

Isu

"i a -:;

'.

sl :. ...

. ' i,.;

,, ri ?:;:.'.s:r:;

*

mtuàAté€n í

E

. , §roqqnq

t§dí§rui

,rlÍryll:l

I i ii..,,r,.

ua»plnllarauoz,t,,;,;l;;.;:t;,

\!ilauoz

uöt\elul!ilolu!11 ffi\lalaru!l/l

uililtqnfias ll§;'.ll\noq VN

..at::'ar ' .

9!l!|{!' }Ítdssoop

lm a6ooq

dropuasoo i.l

..r,.r:i r:' 6Éql3

oilnp ap do udl!rus ua uauoq auoylcoyvq§!r_99

3Mnll^ rc do N3)lnu.Ls Nf Nlv!o8 lsu\flHNl

AUTOCHTONE GENENBRONNEN EN OUDE BOSPLAAïSEN

Alleen in een smalle strook langs de beek zien we nog oude Zomereiken met verspreid

oude Beuken en Beukenhakhout. Op de zuidelijke Veluwe is veel bos van 1800 en

ouder verdwenen en veelal door naaldhout vervangen. Hoewel er hier en daar nog

sprake is van aaneengesloten oud-boscomplexen (Edesche Bosch, Doorwerth,

Planken Wambuis/Nieuw Reemst, Loenermark en Onzalige Bosschen) is de versnip-

pering hier aanzienlijk.

Een aparte vermelding verdienen de oude hakhoutcomplexen die veelal aan de oude

heidevelden grenzen en op de oude kaarten vaak niet duidelijk zijn aangegeven. Met

name de Elspeeter Struiken, het gebied ten zuiden en zuidwesten van Garderen

(Wilde Kamp, Klein en Groot Boeschoten), delen van de Elspeetsche Heide en het

Hendrik Mouwenveld, de omgeving van Kootwijk en Nieuw Milligen (Kikvaartsbosch,

Rabbit Hill), de Roek bij Hoenderloo/Hoog Baarlo, de Eikenhoutbergen bij Deelen en

de noordrand van de voormalige Doesburger en Edesche Heide (bij Wekerom en

Roekel) vallen op door het voorkomen van zeer oud hakhout van Winter- en Zomereik,

die mogelijk stammen uit de Vroege Middeleeuwen of uit de Romeinse tijd/lJzertijd.

GeNENgRottNetl

Het geheel aan oude bosplaatsen met opgaand en hakhout overziend blijkt de Veluwe

een ongekende genenbron van autochtone bomen en struiken te zijn. Door de aanwe-

zigheid van grote populaties Zomereik, Wintereik en Beuk is de genetische variatie bij-

zonder groot. Naast autochtone struiken van soorten als Hulst, Wilde lijsterbes, Wilde

kamperfoelie en Sporkehout is de Veluwe een waardevolle genenbron voor minder

algemene soorten als Wilde appel, Zoete kers, Zuurbes en mogelijk Wilde peer en

Fladderiep. Hulst heeft als Atlantische soort in Europa een beperkt verspreidingsge-

bied. Nederland ligt in het centrum daarvan. De beek- en sprengendalen zijn als

genenbron van betekenis voor o.a. autochtone Zwarte els, Gewone es, Zoete kers,

Vogelkers, Wilde kardinaalsmuts, Hondsroos, Sleedoorn, Tweestijlige meidoorn,

Eenstijlige meidoorn, Crataegus x media en de zeldzame Crataegus x macrocarpa,

Egelantier, Rosa tomentella en Wegedoorn. Het hakhout van Gewone es bij

Middachten kan waarschijnlijk als autochtoon worden opgevat.

7.3 HourwAlcoMPLExEN

Naast de al vermelde oude bosontginningswallen vinden we rondom de oude neder-

zettingen op het Veluwse plateau complexen van oude houtwallen en kleine geriefbos-

jes begroeid met autochtone bomen en struiken. We zien ze veelvuldig en nog con-

Íorm de situatie rond 1800 o.m. bij Heerde,'t Harde, Nunspeet, Elspeet, Vierhouten,

Gortel, Niersen, Tongeren, Wiesel, Uddel, Putten, Speulde, Houtdorp, Garderen,

Loenen, Eerde. ln bijna alle situaties gaat het om houtwallen en kleine gerieÍbosjes. Ze

vinden hun oorsprong in perceelscheidingen, veekeringen en omheiningen van akkers

en weilanden. Houtwallen komen vrij veel voor op de noordelijke VeluweÍlank tussen

Harderwijk en Hattem en in mindere mate op de oostelijke Ílank van het onderzochte 87

88

orp uopoossoq uÍrz soqsoq omnelg ue apou 'uoqqoLl Ourprerdsren apllazop toaut lourur aA nla1 ep do '1ee1s lppo;p lEeL{ uel puprptnz op upe suoouolo otp 'saqsoq apou

ua roqrepry lpp teelsoq )n.lput e6 '1ue;dueesel6no6 [rq sleoz ]pro^ roluop o] ]otu

soq loq sle 'uopnoLllrn peoO ;aaq ueOurssoqoqaptor.l op utlor.{ upï tor.ltepry 'lE Uoos op

ltuoou upnrepp uoprnz ual 'sorle.lluoouoo elsloor0 ap ue06r11aads13 uen uop;oou ual'f V op ue uroop;edv uen uapJoou uol lelool 16r; laqreery uen 0urprerdsJonplooL.l oC

'Ura.raq lpearp u[rz uen suetOprnz op Jaoul lo utul lotsspruoMnla1

laLl upl leep ey[rleproou ]aL{ ut otp toLlteply lploon st }upssalo}ul 'ruolqlo)o}S

ue ualqdrnty op.rouezplaz uo soqsoq omnplg uo soqsoq opoH ]sepu 'toLlteeJy uo

teqdop ouon oC 'rot.lIrnrls u[rz uelrnlls0re*rp uen deorO op ut uauoos olat]suollpte)'puel suo ur

soqronouaÍ. erle;ndod elstootO op omnla1 ep l6teqleq leelol slv'qcsoquossoqlonauof

lorl 'lao/rlnllssoqtanouoÍ. tootu uea 6ou loo r.lctz lputnoq qcsog ol..lcsopollo

loLl uep pua1nlsupv 'uroJtal plooluoprccea0 do letsooul 'soq(1ue;duee) ut prerds

-ro^ upp upets oZ 'lsuaau ^

notN uo pno frq ue ';essol/! op [lq 'Llcsog eqcsleqc66 1eq

ur 'L1csoqsuolllM lor.l ur leedsuny uen uoptnz ual uo leadsunS uE^ uolsooploou ual

sleoz loon uossoqlonouep perqeOloq ut lplono preldsren uouloï iopla1 '(epteg 1, ua

oltep6) 0ut0uofuan eueluods asrppL.lcs uen alerds ra sr1[l;asleeld 'uoltnl]ssoqranouoÍ.

erlelndod e1or6 uee roop do ualle^ optoH aqcsïootqoplg ua -eqcs1Írdsuroo6 aC 'lnoL{

-plpeu >1[r;eueuroon ]aur ]soqaq ^

noo o0Z uo l/\nao 06 L olo]pl op uEA doo; ep ur u[rz

uapror..l ozap ue^ uolap olorC 'lopal ulopuol uo o^ nlo1 e0og ep lled lpeuorleN ut uop

-erqe6epreq at)erlseOtrn op uo aptoH oslalutC ua aLlcsopf ap puez esdLue>1sreg 1aq

'puezal[rmgooy ]orl 'oplaq oqcsol.tnng 6oog ep rc ultz 1Ír;eprnz reeyl '(p;a1 osuaraos

6ooU) oproH aqcslassv op uo plaÛnng oqcsloppn 'oploH eqcsleedsl3 op 'optoH

or.lcsolour.rf op 'aproH allcsloolqaplg uo -eqcs>1[rdsuroo6 op uÍrz emn;e1oï[llop-roou op do uexe;duoc olorC 'tor.llrn.lls lotu optoq e0olp >1[rlerueuloo^'ueperqeOepreq

e1o.r0'Oou sloap Jo uÍrz ue uolem ueslee;dsoq opno uEE e11elrueddo elolO ep lspeN

3or3r{ 39llvrruHoo^ N3 sotrH n'L

'elloluoLuol eso6 uo soorue06eg 'sooJSpuoH 'ler1ue1e63

sle uouoosuazol apltM ue erdeco.rceu x sn6aeleJ3 'slnulslEButplel apllM 'aI

-loouiol opog 'uroope6e11 s;eoz 'ue>1rnr1s ouolr.lcolne lool uolquoue6 s;e uolrlceppty!

[rq ue;;erugnol] le]uee uee uÍrz pue>1>lemOuelog 'loôprpp^ uolle/v\ ep uÍrz '>1neg

op olplu alapur.u ur uo ItalauoZ'so auoli\og uo sla oUeMZ loon uouuolqueueO sly'uene;qe6 uÍrz preennaq uollem laa^ ree^ o/\^nlo1 op up^ )upllpJoou op loru pgelseb 1eq

sue0rlsung 'ue0req>1eeg trq pueleOu3 deqcspnnq ap ut uollp/\ûosso/uazlo epno eOrue

uen 0urrepuo4rn ]ou rono UEA Jootu slotu >1[r;ua6re ]Eep lo sr nu 'deqcspueluollemlnoLl

ue -ue66eq 6rleqcsure;1 uae 6ou UppI opno ap opuoof 'p.lapuelo^ r.lcstlspJp ^

noo

uedo;e01e ap orlenlrs op sr allols uol o^ nlo1 e>1[r1e1sog op up^ ualuell op dO 'perqa6

fMntf^ fc do Nlvtnu-ts Nl Nlr/!oÉ lsnrrHNr


schaduw goed kunnen verdragen. Ook de lichte heideplaatsen zijn een uitstekend

milieu voor de bosbessen. Op vele plaatsen raakt de heide begroeid met spontaan uit-

gezaaide (vlieg)dennen.

De heidevelden op de Veluwe zijn vooral interessant als genenbron voor de Kraaihei

en Rode bosbes die als soorten op de grens van hun areaal belangrijk zijn in ons land.

Als kleinere relicten verdienen de Kruipwilg, Kruipbrem, Stekelbrem en Gaspeldoorn

de aandacht.

Figuur 21 : Gaspeldoorn op de Posbank

89

loq loo [tqtetq leouu ue0;epeeds uo ]noqïeq upe olïel^leddo elotO ep o^leqog'lo; uee so ouomoC uo sla oqewzloo ue;eds ue6ualds uo uoloq ep s0ue1'InaE uo Iro-oprlq{q '1rere1ur11 'lrereuoZueA soqueOleyeeds ue soqlnoq

-1eq 0r;euroon :sruoporqcseOe;eu uoo lotu uossoq lepzplooL1 ut tloJlaq loH'uolle^ lnoq uee e10ue1 e1or0 uee uo,puepooi luopue pJuaweuo, uee olleln

-reddo elo:6 uene;qe6 preervreq Oeepue^ UBA 6ep ep do tot ap st puossello1'uollemlnol,l ue uestree;dsoq opno uen preq6rzomuee op uen >leeiloo

e1[rr6uegeq ueo u[rz ueddeqcspnnq uo uedrop eze6 '0uordstoo os^ noolopprrrt

uoo lau ueurelsOuruomoq ue uedrop lpluee uee prerdslen 10r; uenJeep uol-uell ep uo uollpmmnls op ue^ uopuer ep do oulpu loyylqcp;qe0 rnnllnc ur ue

pmnoqoq Orurean uooq uemnoo ap roop xe;duroclemmnls loor6 s;e st o^ nla1 oO

Nfruoos»lnHrs N3 -urtooE lro z'g

'p'e 0urlqcrlrool 'uassoq apno Joop

ue6ur;epuem uen ueneOgrn 'ueuue;ds6urrulotlcsoqspoos 'uonolslnoLlïpt.l uen 0ut;ed

-eqsp[r4ea; aJapeu ppuepoolA luepue pqaweuJq uen lolslorj do ]r{cua0 alstnsparqa6

eler6egur uoo up^ 6ur1a>11rn4ug 'uololaq al upp sr uoïrnlls uo uauoq ouolr.1colne

uo uassoq apno upn uolpllnsoJarlpsueluolur ap up^ 0ulpreguee.reeu lceÍerlOlo^raA uo:l

'uouooslrnrls uo -r!ooq olloôpree/'^ UPA

pnoqaq 1eq do ualrnlsuep Jolaq orp lepruo uoputalaoplnnleu do upp uoputoloop orlcs

-uolsrr.Unnllnc do ua06e1 al Inlppu leeu 1[r;es1eeld uro s; 0urOaruuano e1Íri6ueleq ue3'uoznol e1[rrOueleq Írqleep u[rz uelrntls ua uou]oq ouolr.lcolne upn

arlcnpoJluuoq ua 0urze:Ooq uel 0urr.urruren 1o 6uuepurrulan '0urreddruslug 'proonablrn

uoprol roal{aq puo[al]loop uoo uel uazola0 1p:onn ue6urlla]slaop ey[rla6rep loo^ slv'sarlualod

op up^ 1trle1ueqle 'uollrqcsra^ perqe6soq ;o or6er led uauun>1 uopuraloop a6 '1ryema6

-lrn uoproM JopPu uapuroloop^ noqsoq ua uopuraloop oârleaicar 'uo;aop or]csrJolsil..l

-Jnn]lnc 'uoloopJnnlpu uana.lls ol Eu uEArEpp puorb do ueuunl sueO;orue1 '1qcerqeO

uaprol ploaq ur ua prnpeOuee uaptom ropeu uaplee^ atp uouunï ('p'e prequeez

-ploz 'uoplpe^ or.lgsrJolsnlrnnllnc 'uoprEerr eqcsr0o;oce 'ptot.lploolso0uo 'a11e;rueddo)

ErJolrJc uen puor6 dg ';eerreleuueue6 uoolqcolne laL{ UEA 6urprerdsren op ur aatureep

uo uossoq opno upl uesleeldraolO ue 0ur60r1 op ur lr.,lcrzut sr Jf 'uaro^ reeu lercr;dxe

uaprEEM lEluEe uoo uauol al/\nla^ ap UPA arlEst.lEluoût apua»lap1e;n ;er'rr[un op looc

3I n13A IO NVA U33H3s r]HUOOA Nf)INHIS N3 N31TTOE sNOIHCOINV N3 NSSSOS

fOnO 30 NV SIIVSIHVINTANI 30 NVA CNVl3g I:lH I'8

uoOu !lanoqueeuo uolundloul 'solsnlcuoc g

3Mn'rt^ 30 do Nl»tnH.l.s Nl Nlr os rsr/\rrHNl

AUTOCHTONE GENENBRONNËN EN OUDE BOSPLAATSEN

grote aantal uitzonderlijk grote eikenstoven genoemd worden, waarvan op 5

locaties zelfs diverse met een omvang van meer dan 25 meter. De locaties met

dit omvangrijke hakhout liggen in het algemeen wat verder van de nederzettin-

gen, in de periÍerie van voormalige uitgestrekte heideterreinen.

Deze omvangrijke stoven konden ontstaan dankzij de ruimte die ze hadden in

grote stuifzand- en heidegebieden. OngetwijÍeld hebben dergelijke hakhoutsto-

ven een zeer hoge leeftijd die teruggaat tot de Vroege Middeleeuwen, en de

oudste mogelijk tot in de Romeinse tijd en lJzertijd. Engels onderzoek naar de

ouderdom van hakhoutstoven en kennis over het gebruik van hakhout door de

eeuwen heen ondersteunen dit. Recent onderzoek van Bakker (Bakker, 2002)

heeft aangetoond dat de boomtelgen binnen bomengroepen en bomencirkels

genetisch identiek kunnen zijn. Tevens toonde zij aan dat de genetische varia-

tie vergelijkbaar is met die van een natuurlijk eikenbos in Frankrijk, hoewel uit

haar proefschrift onduidelijk is om welke natuurlijke bossen het zou gaan.

Benadrukt moet worden dat er bij het hakhoutbos geen sprake is van zoge-

naamde negatieve selectie, waarbij de rechte stammen worden geoogst en de

kromme achterblijven. Er is bovendien geen enkele archiefaanwijzing voor.

Eikenhakhoutbos werd in het verleden in hooÍdzaak aselectief beheerd.

lnteressant is het onderzoek van Barbara van Dam en Sven de Vries (1998)

naar migratiestromen van na de lJstijd, die de autochtoniteit van het oude hak-

hout sterk ondersteunt. ln tegenstelling tot wat wel gedacht wordt is de

Wintereik op de Veluwe nog tamelijk algemeen. ln de overige delen van

Nederland ontbreekt de Wintereik of is zeer zeldzaam, met uitzondering van

het Rijk van Nijmegen, de Meinweg, de oostelijk Utrechtse Heuvelrug en de

Achterhoek. De Veluwe is daarom voor de Wintereik als kerngebied te

beschouwen.

Een eveneens belangwekkende ontdekking is het voorkomen van zeer oud

Beukenhakhout. Onze mening is dat het oude Beuken-malenbos in aanleg

Beukenhakhout was, dat later vanwege economische redenen omgezet is in

spaartelgenbos. Deels is er ook weer spontane verjonging ontstaan vanuit de

autochtone Beukenpopulaties. Op diverse plaatsen is nog fraai

Beukenhakhout met stoven te zien. Prachtige voorbeelden vinden we bij

Uddel, Staverden en op de zuidelijke VeluweÍlank bij Doorwerth. Mogelijk

houdt het voorkomen van oud Beukenhakhout verband met de aanwezigheid

van houtskoolbranderijen. Van Uddel is bekend dat er nog tot in de helft van de

vorige eeuw houtskool gebrand werd. ln de omgeving ervan vinden we dan

ook nog zeer oud Beukenhakhout. ln zijn totaliteit is de oppervlakte aan

autochtoon Beukenbos behoorlijk groot. Gezien de zeldzaamheid van autocht-

one Beuk in ons land, en ook in de regio's over de landsgrenzen, zijn de

Veluwse populaties als genenbron van groot belang.

Behalve de hoofdboomsoorten komen plaatselijk begeleidende autochtone 91

Z6ïoozropuo ]rp upn 0u»lardsaq ap uoynq rap

-JoA llen lorlelualqoJdnar;rru azo6 'uorups aoureep 16ueq uaprnlïsoq uo uossorulslo)

'uossoLu a)orlsuolleipï upn 6ue0lrnre1qce elorO oC 'oplo op upp ol nlo1 ep do uÍrz

0uunzran ua uollolslsotx upn erlrsodap'6ur6o.rplan slpoz uauolqordnerlrur euaua6;y

N3!ï31808dnf llll/'l lNStlrll9lV

Ns9NrSSOldO 3»fl]3COUU N3 NsCNrCtsHOsg n'g

'prnr>1;eOeu pua))ruy ue lranpno0 6rpe;qprardsran

';renpnoO 0rpelqree4 lootu lopuo lou.t uolt1cepptf! uE^ soquolq 1eq sr>1Íu raeT'uaOuerds uo uoïoquorq 'uoloq ap ueOreqraq 'loolloqqnC ue lrenpno6 0rpelqlee6

sleoz'uolueldsoq-pno olatlstlol)ele) 'ioo^ ua1>1e;ruaddo elor0 urltrlasleepd

lurol uaJeASJpBlopV oC 'Joon a[llootnsog s;e uelue;dsoq-pno uauo) '0urnoDuo ap up^

elqctzdo uol norlrur l[ulaspeon ua qcsrueuÍp uaa lou 'ueped ue ua0annsoq sOuel>1og

'uopurnaq uexe;du.rocre»lp apno ap uopuoJ r.1ctz atp ualollssoq e1Írr ep do ue surapoq

opuapnoquool uo eOrpuezu[r; ep do leroon ol uapurA'0uunz:ane;1sog uo ptnllle6'sarqplaA a6rng 'uooruoupsog slpoz 'soq pno loon uÍrz qcsrdrt atp uayoosptni)

NfrNv'rdso8-ono t'8

'uoos ozop roo^ uooq lqcrld-6roz erlxe uoo puel suo lppoz '0urpreldsle^plooq u[rz terq Uoos oqcsttueltv

sle llooq lslnH ao 'uoploôpror.l UPA ueuoïJoo^ Jeooor^ loLl do uoprnp

lo sorlPioooôproq roo^ )orlsrjollereï lsrnIu[rz toqtpel) ue reqdo6 'ror.lltnlls'serleleoenoploq urloo reetu Joo^ soq pno ur loo^ uotxoï ueuoossoqsoq oc'6ue1eq uen prlxo tlcsrlauo6 uepor orp tuo u[rz ue suaJ6prnz 'dse: -proou unq

oMnlo^ op do uolrojoq roqreery uo soqsoq opou 'utooplodsEe 'uoosruooq op

-ruror..lcsoq le^ op [1q eo;ue op 'puel suo ut soqlaôuof ue^ ot]elndod els]ootoop l0roqloq omnloA oC 'sruololaq up^ ueddeqcs;ezo0ïrnlls6tomp uo -loo^/\nJls

ep u[rz uossoq a^lpqog 'o^/\nlo1 op uE^ ïuellptnz uo )upl]lsoo op upp uoputl alsnorlrul e>1[rleOrep u[rz eleu aJopul.u u1 'ue1ue;dsoq-pno uopoos uo uessel oo

o6rlnoq eyfr;e>luordsroo uep >1[rr u[rz uoltlcepptt ue^ soquorq loq uo (uedo1

-uoôq 1eu)1eeg osuoplorH op ue^ lpp lor.l ouleu lof! 'uo1uellomnlo1 ap up^

ueperqe0uorq uo uoloq op sOuel uorz ol sl uouoos upe otletJe^ elelorO ue3'uroop;edseC uo douoppe;1 '0;rrvr oproooe

'uroopeOepl 'elloluoruol esou 'pdiecorcpr.u x snoee1et3 'soqjnnZ 'soqJoôuofep u[rz 'uollor]o6uee ul.tz ue,te;duuaxe ouolqco]ne uBAlEBl uouoos erepuoz[rq

oropuv'uopuoê6 sorlecol y ul.z ta 'ed{lsoquelnog-uoïtoJa}utM laq u! uapaL,l

-weezp'ez ap lol Uoor.loq lodde opllM oC rool1oqsoq e1Ír;rnnleu Joaru leq roopuoprorqlrn qcrz orp 'seqrels[r1 opllM uo lslnH sleoz'JooA uolrnlls uo uor.uoq

lMntlA tc do Nl»tnH1s Nl NfNoS fs!tllHNl

AUTOCHTONE GENENBRONNEN EN OUDE BOSPLAAÍSEN

VrRsrurppeRrruc

Ofschoon er nog steeds een grote oppervlakte aan oud bos bestaat, is er op veel

plaatsen sprake van versnippering door bosbouw gericht op houtteelt, door recreatieve

voorzieningen (waaronder vakantiehuisjes en vakantiecentra), dorpsuitbreidingen en

wegen. De bosbouwpercelen, gericht op houtteelt, bestaan uit Grove den,

Douglasspar, Europese larix, Japanse larix, niet-autochtone Beuk en eiken.

Voorbeelden zijn te over aanwezig binnen alle grote oud-boscomplexen zoals bij

Vierhouten, Elspeet, Speuld en Loenen. Vooralvoor het Speulder- en Sprielderbosch

en de Loenermark, deels A-locatie, zou een ontsnipperingsplan opgesteld moeten

worden. Deze versnippering gaat ten koste van het samenhangende beeld van de

oude bosrelicten en de verspreidingsmogelijkheden van de karakteristieke planten en

dieren. Overigens vindt ook ontsnippering al plaats door het aÍsluiten van wegen en

paden.

Aan te bevelen is om in gebieden met grote en waardevolle complexen van oud bos,

de tussengelegen percelen met bosbouw gericht op houtteelt om te vormen naar bos

met autochtone bomen en struiken. Dat kan door kap van de betreÍÍende percelen,

aanplant van autochtone bomen, oÍ door spontane verjonging. Onder Grove den is

vaak van spontane verjonging van beuk en eik sprake. ln een omgeving met veel

autochtone Beuk en eik ontwikkelen zich hier de nieuwe generaties en is de autonome

ontwikkeling vaak positieÍ. Exoten als Douglas en Japanse lariks kunnen hierbij ook

een grote en storende rol spelen, zowel door het voorkomen van de soorten in com-

plete opstanden als in de verjonging in Grove den- en eikpercelen.

Ook vanwege de genenvervuiling is in de sterlocaties een omvorming van percelen

met aanplant van niet-autochtone eiken en Beuken aan te bevelen. Dergelijke ingre-

pen zijn in deze tijd zeker niet populair bij bosbeheerders, zeker als het om grootscha-

lige kap gaat. Men moet zich echter de grote waarde van autochtone Beuk en Zomer-

en Wintereik realiseren en deze afzetten tegen de gevolgen van het handhaven van

de nietautochtone Beuken- en eikenbossen: een op termijn verdwijnen van de oor-

spronkelijk genenbronnen.

Wrr-ooRur EN BEGRAZTNG

De aanwezigheid van jachtwild en ingezette grote grazers hebben grote invloed op de

verjonging van boom- en struiksoorten. Soorten als Beuk, Zomer- en Wintereik, Wilde

kardinaalsmuts en Wilde appel zijn gevoelig voor vraat. Beuk is vooral in de kiem- en

juveniele fase aantrekkelijk voor het wild. ls hij eenmaal gevestigd, dan blijkt hij

meestal goed in staat een zekere graasdruk te verdragen. Beuk verjongt zich dan ook

vooral buiten het opgaande (open) Beukenbos, meestal in aangrenzende hakhout- of

spaartelgenpercelen met een ondergroeivan Blauwe bosbes. Verjonging van eik is

vaak problematischer. Hoewel er met name in Grove dennenbestanden vaak aanzien-

lijke verjonging van zowel Zomereik als Wintereik is geconstateerd.

Waar het gaat om zeldzame en kwetsbare soorten, zoals de Wilde appel, is het aan te

bevelen een soortgericht beheer te gaan voeren en zo nodig (tijdelijke) afscherming 93

v6'uoloôq al upp looallEEru ozop st toololopuo op ut ptnjllec

uo (eoEdorna srlpluorjf)lolsuoâz owezprez op loor.u repuo laur JauplEïsoq olorun

laLl o6oMup^ Ïoo 'uapftj]saq a] 6tpollo^ Joil.l srallooo^ osuep)tJoruv op uoloôq o] uep

st toH 'lnJp lopuo JooM uotuoqloddB opllM op uoruoï seMuep oMnotu uo tppzun looplpEr.u 'pOuuoO uesral;e0ol osuep1tJorlly;e uereÍuedoleOle ap ur u[rz reeua6ra op JooC

'1edde opltM uP^ arlelndod e6tzemuee op Joo^ pue0rarpeq sre11e6on osuEEÏtJotuV

ap st Llcsog oqcsouollo leq u1 'ueouruuroluoepreLl utloo^ lejoo^ lulor looxa ozoc'eeu Ora sre>1;e6on osueeruouJv uen paolûr op llpn uerzeO ol nla1 eleqe6 op JoAo

sH3ylfeo^ =sNVVytH3!ïV NV^ 3trNsUHnCNOC

'ualonaq ol uee Jooz souoz e[un ruro;1-eueb uen uollolsut tor.l st

'ltzoq uolnag uo uaïta ouolqcolne uEe alrel^laddo elol0 6ou emn;en ap lpptuo lstnl'uolr.lcnjôq uouaolq e1Ír;annnoln puElslp a1ol0 uen uEï laorultnls 'uarroq ouolqcolnE

qcrz do op ue^ sloïra ap uen our;;alsuoures oqcsrleua0 ep ua JaueJp) auolqcolne

taLl uapurullen 10 1uflmpta^ uorta uo uarna8 ouo]r.lcolne]otu up^ 1ue;duee op Jooc

,1AO1J3Nl0

'uÍture1 eteOue; do uessoqlnolllpquo)lta op roon uolo)xtl luo oI otstn

uoa ualoôq ol uEe laq stlstuoraol ap JooA 'ualoïïtn^luo uautoqpeez uee6 \cElepoz'uaproM plopupqoq lnoqïeLl s;e ueburlreezuolnog op uouunï soqualto pno ut)nog

uen 0ur0uoÍren [rg 'ladde aplrM sle slouur.u]qctl o]qco suapnoLloq 'uaïrnl]s uo uauroq

ouoltlcolne }aul uassoq op loon uotuJon 6ur0rarpeq a6rlsure uee6 6ou l/\nppllcs upn

otlPuool ;ez ordo1roo1 (oooz ''E'a saaH ue1) plelseoloo^ spooj ufrz 1rera1ur11 uE^ otl-cnpotluuaLlJooA uouupld 'uoplo^ ualaou lazeodols uolta up^ de>1 noz soq oplaaqoq

de>1te1ue;d roop ttp ul 'qcsog releeds;3 loq ut sleoz ualto ue^ ueddey loLlJoop pJop

-loâq eitxo 'spoals oou >1[rles1ee;d ua 'uopouo^ ]all ut st InoE op ue^ or]uoltncuoc oc'ueuoueOle lJols le ueslee;d lelupe uea do stlte.lalutM

uen laapupe ]oH 'IralalutM ue )taJouloz sle slepuunult.lctl op UEA uee6 elso>l

uol Inog op uen otluoJlncuoc ue 6ur>ltemmnppqcs ap lez ufrule1 ete6uel dg 'ue1ueld

etaOoq uo uossotulslol uo uossor.rJ alorlsrlollerpl lEluEE uae 1u[rnnpren ^

npeqcs uotu

-oue6eol ap JooC 'ueelsluo Mnpeqcs reeur >1[rles1ee;d sr ualneg uen reorOltn uo tepzltn

roop ïoo 'lr.lclp.lo^ rapra^ spaols loopJppp t.lctz lloor.l ellce[orduool]i oo 'uopnoqe0do

lopJoo lE slloz JooLloqlnoLlleq laLl sr ueslee;d epleedeq d6 '1eze00nro] lootll latu Mnoo

o0Z op uE^ uapptul ]orl Uapos soq laa^ stlaoLloqlnoqïpLl lotl uen ue;;en6e^ toq laU\l

)n3E 30 NV^ :ilIN3HHnCNOC N3 /!\nOVHSS NIWONSCIOI

'1[rJasleeld ueu[rarrplen ue 0urze:Oeq roo^ p;eonaO uírz Dee;prnll op ul (;eOaz

-suouoles auo^ og 'plnl>11e6) uotolEctputsoq-pno e0rue 1og 'uorutorlcsaq al uouoos-Irnrls erapuoz[lq op ulo 1Ír;e>lezpoou leern ue0e1 (uelqcepplyl [rq sleoz) uollEA lnoquo uopueisoq olloâpleeM ue^ 0urLuteqcs;e st uoplEp^ loltnlossfl ap lau uoputqro^

al on nlofl ap ueA uelep era6oL.l op ulo ueuue;d Ílg 'uesleeldsOurOuoÍlen uo uotxoq uE^

lMnrl^ lo do NSrtnu.Ls Nl Ntl/,!o€ lsL\]llHNt

AUTOCHTONE GENENBRONNEN EN OUDË BOSPLAATSEN

CorucuRReNTrE vAN GRovr oelt

Vrijwel overal is vast te stellen dat in lichte dennenbossen autochtone eiken uitstekend

verjongen en tot wasdom komen.

ln het geval van vegetaties met verspreide hakhoutstoven kunnen dennen massaal uit-

zaaien tussen de hakhoutstoven. Het gevolg is dat daardoor het unieke cultuurhistori-

sche beeld van het hakhoutbos volledig verdwijnt. Dergelijke ontwikkelingen zijn onder

meer te zien in het Elspeeter Veld en bij Maanschoten (Kootwijk).

Aan te bevelen is om in die gevallen de spontane dennen en zaadbomen te verwijde-

ren.

8.5 BeneensvooRSTELLEN

Eikenhakhout en eikenspaartelgenbossen :

Voor de eikenhakhoutbossen zijn er een aantal mogelijkheden. OÍschoon onderstaan-

de doelen niet helemaal te scheiden zijn worden ze hier opgesomd met de efÍecten

voor de autochtone genenbronnen:

NTETsooENeEHEER (ruaruuneos)

Hierbij is de wilddruk, schaduwwerking en aanwezigheid van Beuk bepalend voor de

toekomst van de eiken. Verwacht kan worden dat de eikenbossen en individuele eiken

nog eeuwen het Veluwse bosbeeld zullen bepalen. Op langere termijn zal het aandeel

aan Beuk sterk toe gaan nemen en die van de eiken afnemen. Deze keuze is bijvoor-

beeld gemaakt voor delen van het Speulder- en Sprielder Bosch (A-locatie), hoewel

Iokaal Beuk wordt geringd ten gunste van Wintereik. Deze keuze is gunstig voor

autochtone Hulst en Beuk en dood hout waarmee allerlei karakteristieke planten en

dieren samenhangen. Nadeel is het verdwijnen van lichtminnende soorten inclusief

Zomer- en Wintereik.

Ecor-ocrscn BEHEER EN NATUURoNTwtKKELtNG (runruunaos)

Bij ecologische beheer kan een meer gevarieerd bosecosysteem worden nagestreeÍd.

Afwisseling van hakhout en opgaand bos is daarbij een mogelijkheid. Natuurtechnisch

bosbeheer met bijvoorbeeld de mozaïekmethode (Koop, 19Bg) kan een optie zijn als

het gaat om grote complexen hakhout of spaartelgen. Nadeel daarvan is een aanzien-

lijk verlies aan autochtoon genenmateriaal. Aan te bevelen is om bij deze keuze zo le

kappen dat van zo veel mogelijke stoven telgen worden gespaard. Hierdoor blijÍt de

genetische variatie behouden (Bakker, 2002).

Omdat hakhoutbos vanouds een ecologisch eenzijdig en verarmd bostype is, kan her-

introductie van meerdere boom- en struiksoorten worden nagestreeÍd. Bij gebruik van

autochtoon plantmateriaal wordt tevens een genetisch doel bevorderd. Bij ecologisch

beheer kan plaatselijke inbreng van grote grazers gewenst zijn. Deze beheersvorm

kan bij extensieve begrazing zowelgunstig zijn voor Beuk, Zomereik, Wintereik als

voor allerlei struiksoorten waaronder lichtminners als Wilde appel. De huidige grote

95

96 'uo6lauepds ua uodaor6Luooq oproor0oOlrn op loop uotz puoïalslrn uopopon

-lnoLlleLl ]or.l uolel uanolslnollleq epreor0a6lrn epng 'erlelroldxetnoqleq lepu uop.lo^

leou uedar0e00nrat 1[r;a>lezpoou ]oru ]Ep 1p1e0 lnoqleq ]aL{ loo1 'oplo op upe Mnoq

-soq uen uotu;on oqcsrlolsn1 upn pnoqaq loonluano uo pror.lleequollor.l ep sr [rqrer;1

H33Hr8 HCSTHOTSTHHnnl.rnC

'uoloâq al UEE

sr sorlecopots op uouurq opurUolurM ua ïroielutM '1neq6eeg 'e'o uel uolsruollaq au

-olLlcolnp loru uen 1ue;duee oluaco.r uen 6urruronurg 'opurUalurM uo snxef slp uapoos

uaruolsaDltn uen uauoq auolr.,lcotne uBn ue6enn:eô al arlcnporluuaLi srlsepuree6'uroop;edseg uo ruorqlolelg'r"uerqdrnl) 'soqrnnT'deueppell 'eftaouroy epog

'Bdreco:ceuu x snOeeler3 'uloopraur e6r;[r1seenn1 'uauoosuazol oplrM 'uroopaDeTq

'slnurslpeurpJel oplr6 'leed ep;r1y1 '1edde oplt6 'soqioâuoÍ. op Joo^ lsueme6 uÍrz

o^ nlo1 op roo^ ueuue;dsDurur.raLlcsoqsuoos 'lsual eO erlcnpotluuoLl uo >1Ír;e>lezpoou

ueslee;dtaor0 ap uen 0uturaqcsaq sr uouoos epOrarpeq uo auezploz )ooA 'roor.laq

]t1ctte0etlelndod ue -suoos r.uo Írqrerq 1ee61eg 'Oue;eq ue^ sr uopoosrlooq alapup

uen elqcrzdo ual lqceJ)orluo.rJncuoc ue ('p'e edíluepoq '0urpnoqsrnqrole^ '^ nppqcs

'lLlcrl Joon tne>1ioon) uaddeqcsueOre eqcsr0o;oca 'uauooslrnlls uo -r!ooq apuallrr.lcsJa^

op ue^ uepeql[rleOous6utpterdsro^ op ur ]r.lcrzul '0ur6uofuan Joo^ uopaqlÍrle6ouu do ue

(serlelndod elor0lslerl ue^ pnol{oq elrel ur) or}Euen eqcsrleue6 op ua uouoos op uE^

pnoqoq do uÍrz e1 pLuelse0lp luorp laaLloq laH 'ualtnlls ue uoutoq ouolqcolne op Joop

uoprom prurona6 orp uouuolqueue6 op up^ pnoqoq uo laLl 1ee0 reeqaq qcsrleueg [rg

NfNNOHSN:tN33 NVA OnOHfs dO il{CtE3C Hfst{39

'u[rz Orzennuee uaqqols ep do sredol]rn loo^

lp repm uedde>1 ol rpep roop uapoolnuleq Orlsun0 ueqqols op upn uedo;1rn lonsoccns

do suel ep eÍ un1 ue puelsdo op uauurq orleuen raeu e[ 6[r.11 looprerH 'uoqqots op

uen uedo;1rn 1eq do 1qcua6 'uaddel 0r;eqcsure;>1 leecledue>1re uoo uouurq )oo lunl aí.

'uoloqoq ol lnoll)ell sle ozop roop ueOueniopuo al sr ualro uossn] Inog uE^

orluorlncuoc oC 'uo.roylord ueruerq uouunl s;ouururlqcrl loo ropuolpp/\^ uoyooslrn./ls

rouallP Ioo 'pralazre^ uoïnog uo ualro ouolL.lsolnE op uE^ uEelsoquoo^ laq sr roor.,l

-aqlnoqïEq uen 6urpezpoo^ laf! '.rEEqua)llor.l puen[r1q plaaqsoq ]lp ul sl lnn]lnc]noq)pq

oqcsuolsr..l a6 'edÀ1soq lonopJeem uoa lol plo»ltmluo geeq teeÍ69 uedoleOle op otupu

lotu tlcrz loq sleoz plaoqsoq pueeOdo uen ueufrnnpra^ ]oq sr loaqaq]nolllpq uE^ burpez

-Uoo^ uel loopeN 'uololslnol{leq eOr11u0 op UEA uaralr;ord uollnz uolorp apleruenne0uo

ropalle uo uossotu epleedeq IoO 'sl plolazlo^ uossoquoïto ap up^ lsLuoloo] ap roop

-reenn 'leze0Uoon loaqoq pupetsoq 6ue;uannnae uoo oltol ut lploM rooqoqlnoLller.{ }oy!

H3sHsSrnOH)vH

'uoloâq ol ueE roil.l sr uol

-;oos e0r;eonaOleern uen 0urureqcsag 'uouuolqueueO uen pnoL,1aq leq do pruelseOle

leru lnrps6urzerOeq op lloJloq lem u[rz (uezrnqlue;1 [;q sleoz) uepequeesOurzerDeq

lMntl^ to do NrvrnE LS Nf N3v\lo8 f sv\if tHNl

AUTOCHTONE GENENBRONNEN EN OUDE BOSPLAAÍSEN

Plaatselijk kan ook voor daadwerkelijk hakhoutbeheer gekozen worden. Van belang is

vooral de cultuurhistorisch landschappelijke context zoals boswallen (al dan niet

beplant met hakhout), historische bosperceelsvormen, reliëf, en de relatie met de his-

torische dorpsstructuur (huispercelen en akkers). Door cultuurhistorische beheer wordt

het autochtoon genenmateriaal van eiken en Beuken veiliggesteld. Ook struiksoorten

en lichtminners kunnen ervan profiteren.

BossouwruNDtc BEHEER

Hakhoutbeheer kan hierbij een optie zijn, dat goed aansluit op cultuurhistorisch

beheer. Omdat hakhout thans economisch thans niet rendabel is, is deze mogelijkheid

niet reëel. Een andere mogelijkheid is geïntegreerd bosbeheer, waarbij behoud van

autochtoon genenmateriaal gewaarborgd kan zijn. Hierbij kan men selectieÍ dunnen

binnen de stooÍgroepen of stoven in hun geheel aÍzetten. De keuze hangt in hoge

mate af van de situatie ter plekke. Omdat eikenstammen van 70 jaar en ouder meestal

niet meer uitlopen is de leeÍtijd van de actuele stammen van belang. Ook de grootte

van het terrein en de aÍstand tussen de stoven onderling speelt een rol. Bij een groot

terrein wordt de genetische variatie waarschijnlijk niet verkleind als men kiest voor het

dunnen van hakhoutstoven in hun geheel. lndien de aÍstand tussen de stoven onder-

ling klein is, zou men ook kunnen kiezen voor het in hun geheel afzetten van stoven.

B euxerurualENBossEN

Beukenmalenbossen kunnen beheerd worden door nietsdoenbeheer of door plenter-

kap. Van beide vormen zijn voorbeelden op de Veluwe. Nietsdoenbeheer wordt bijv.

toegepast in het Speulder- en Sprielderbos. Het Elspeeterbosch is een voorbeeld van

een plenterbos. Overal komen in de Beukenmalenbossen verspreid Zomer- en

Wintereiken voor. Van belang is dat deze eiken behouden blijven en plaatselijk aange-

vuld worden met autochtoon genenmateriaal. Voor het Elspeeterbosch is een herintro-

ductieplan opgesteld voor Wintereiken (Van Hees e.a., 1999). Zonder ingrepen zullen

de Beukenbossen in de toekomst uit puur Beukenbos gaan bestaan, met plaatselijk

schaarse Hulst en andere struiksoorten. Verjonging van de Beuk zal blijvend optreden

op plaatsen waar stormgaten vallen. Vanwege de eenzijdige bevoordeling van de

Beuk in de Beukenmalenbossen is de betekenis ervan vooral ook cultuurhistorisch.

JeNEvTRgeSSENSTRUWEEL

De Jeneverbes is de enige bij de Flora- en Faunawet (voorheen

Natuurbescherminsgwet) beschermde boomsoort. Nadrukkelijke bescherming van de

Jeneverbes is op de Veluwe noodzakelijk omdat de soort op talvan plaatsen verdwijnt.

De Jeneverbes staat vooral onder druk op plaatsen waar bosaanplant heeÍt plaatsge-

vonden. Daarnaast blijkt dat de soort zich vrijwel nergens meer verjongt. Op grond van

de wet zijn maatregelen geboden.

Een belangrijke maatregel is het vrijstellen van Jeneverbessen, omdat het een licht-

minnende soort is. Op plaatsen waar Jeneverbessen verspreid in aanplantbos voorko- 97

86-narlil,! op ue^ sruuo) sr roor..loquaprnJ) lr.lcua0 roo^ '(eooz 'L0oz 'ErusltrE) sr uopuel.l

-roo^ Iarueu^prJopoq a6rua ua sr 0rlr.lco^ IEeA loq rPeM uapedsoq souPl JooA leroo^

uotuo) o[loorASoE slPoz uouoosuo]uEldsoq oLlcsrd^t oloiluf 'Inog uo ]noqpleEu 'P'o

UEA luelduee roop ueue^ plo^ sr orlelo0onuoprnJï olorlsuo»lerpl loo1 'srozer0 arelorO

upn leern roon 6r;eone0 u[rz 0uunzronellsog ue ;eOezsuouolES ouomoO 'ptnrIleO sle

uoyoos e6rr.uLuog 'uepoosprnJl uee re1Írr u[rz suepoq e0r]qcon ue ete>1[tg '^ npeqcs

6rurem laur uosteeld do roon uaprnr)lsoq olorlsuo»lere) op uourol ueeueO;e lallJoÔ

u33l{3EN3OlnH)

'6uruunp trq 1deye6 uopro/v\ uo]

-roos orapuozllq ap ]oru lppoz '>1Íu6ue;eq sr sroproaqoq op Ílq ua].rooslrnr]s uo -urooq

auolqcolne op uel sruuoy 'uollpmlnoLl uen Ourpnoqpuelsur op roo^ 0rlepeu ueau.r

-e0;e 1eq ur sr 0urzer0og 'ualoâq al uep sr rooLloqlnoq>1eq 1[rlastreeld 1o reeqeqsOuru

-unp larsuolxo uof 'ue6leueeds lo ]noLl)ipr.l leLu lueldaq ez uÍtz lplsaoyyuauoossoq-pno ua uesseane0 eOrlnoq auoltlcolne upn uorquouaO sle narlr.u 1onopreBan uee ue6

-rproonnueOeuo^ eZ 'deqcspueluollp^ Mnls asmnlo1 loq uen ptotpppquolroq ap uelol0

-)oAoZ 'aprepn aqcsuolsrqrnnllnc e1[u6uelaq uao uoqqoq uolle^ ]noLl uo uolue]]noH

N3'nVMrnOH Nr N3rNVvrnOH

'ualaôq ol uee sarl

-Ecol olon rool sr 'uoïrn.rls uo uouoq ouolqcolnp uen 0urprerqln uo pnoqoq do lqclre6

'soq puoprole6eq>1eeq loLl uen elïelnreddo op uE^ 0ur1or0re1 'reeqaqs0utzetOaq toon

Jeeqslo^n>l 'e11e;rueddo e6uue6 unq e0emuen suoouono 'u[rz uessoquoJq uo -loog'(derd ur ''e'e

see;1 ue1) lïrenne0yn lolsJoo^ uaa sr ualqceppll/\l ue^ soquaïaquolq loq loo1 'ualoôq

ol uee sr rooL.loqlnoqïpq lo Ouruunp upl.loaLloq uo= 'uouoosltnlls leluee uoo uo eloll

-uoprnrl olorlsuaqe.re)l op roon Ja)uop e1 adí1soq llp tprom (sa euomeg uo slo o1'tewz

uen) reeqeqlnoqleq uen uan[r;q eOearuelqce r006 'uossoq o]ulcll spnoue^ uÍtz uessoq

-uorq uo -ïaoq apuaprale0eqlaeq oC 'soqotlcnpord ur uee6rano ueOueOreno oI[llop

-re;e6 rapuoz lplsootu uo lous oz )eew 'uo1oq ep s0ue1 ualoJls olleLUS lploa^ uoullon

aZ 'olIEl^Joddo eOuueD ap eDennuen reeqslo^Dl lerool u[rz uessoquorq uo -lepïaoq oC

N3SSOSNOUs N3 -'rVO)339

'erldo auezrnnp uaa uepatqe0puezltnls

uo -oproLl ur IEJoo^ p1[r; seqleneuaÍ. UEA pnollog '1purnstreeld Mnoqsoq leuu ueeOuaues

uuepm oletu op sr uoluourrodxa e1[rle0rep uen ue0els ]oq roo^ pueledeg '(detd

ut ''e'o uenepÍrp1) ueneo el uesuB>isourla)ïr/\Aluo uo uollols e1 [un uasseqroôuar

apuaurolroon prerdsran uo 11reme6]rn lalsroo^ uee sr leedsunN [lq qcsoqsulolltM ]oL.l

tool 'uÍrz le6erteeur opuollnûee uao upl lpeualetulue;d leeuor6er uE^ uassaqranouaí'

uen 1ue;duey 'soq.ronouaÍ'op Joo^ narlru alorlsuallerpl lot{ sl llq '}lo}iltm}uo puez

-lrnls uo opraLl room 1[r;es1eeld qcrz Írqteenn 'ue;aneq o] upp de1 eleutnl uoo st 'uotx

lMnt3^ fc do Nfvlnu-LS N3 Nlv{o8 lsti\flHNl


voorwaarden van de soorten van belang. Het creëren van een geschikt bosmilieu,

opheffen van barrières en scheppen van verspreidingsmogelijkheden zijn belangrijke

voorwaarden.

Dooo nour

Dood hout is van betekenis voor allerlei karakteristieke planten en dieren in het bos.

Het gaat daarbij vooral om de grotere dode stammen, zowel liggend als staand.

Behoud van dood hout betekent ook het behoud van organisch materiaal en mineralen

in het bos. Opvallend is het goeddeels ontbreken van dood hout in het noordelijk deel

van de Veluwe. Het Speulder- en Sprielderbos, het bosreservaat Dassenberg (sterlo-

catie Hoog Soeren) en andere bossen binnen het Kroondomein vormen een uitzonde-

ring. Omgevallen bomen na een storm worden vrijwel overal weer weggehaald. Hier

en daar lijkt er een lichte verandering te komen, zoals in het Elspeeterbosch. Het zui-

delijke deelvan de Veluwe geeÍt op veel plaatsen een aanzienlijk aandeel aan dood

hout te zien. Vanuit behoud van autochtone bomen en struiken is dood hout van min-

der belang. Op langere termijn geeft dood hout een beter bosmilieu dat beter geschikt

is voor inheemse boom en struiksoorten.

PRocRnnannaBEHEER

Programmabeheer biedt voor natuurbos goede mogelijkheden als het behoud van

autochtone genenbronnen uitgangspunt is en gebruikgemaakt wordt van autochtoon

plantmateriaal bij nieuwe aanplant. Het is wel noodzakelijk dat goed wordt gedefi-

nieerd wat onder inheems wordt verstaan. Op de lijst van inheemse soorten prijken

soorten die hier beslist niet thuishoren. Bovendien ontbreken er nogal wat soorten op

deze lijst.

oo

oo t 'dard

ur 'suorle;ndod qsriua;3 ut ('tqelt ('Uen) eeertad 'O pue 'l .rnqor sncreng) serceds >1eo

snoueOrpur o^ l uoa^ laq uorlerluolollrp crleue6 lecol alpitsuouap slollpf! dllv'ZOOZ'zrnu-uPploH 'l 8 suolool 'd 'aloPlslsoE UPA'3 'asool ao 'n 'aloluPl 'A ''f 'ueoc'V'S'n 'pUoM plo aL{} ur eeeurn6eelerC '}cosor.{}oN pue sn0ee1er3 '1ceg sn6eeler3

lo uorsrlog :ge'lo1 sqderbouoyl Àue1og crleurelsÍg'2661 ''l'y 'uosuolsuqC' r.uEpralsLuV'AN Ny' 6urnÍu qcseqlaorls eqcsrler 0oe0-qcsrsí;

uof 'Ioaq asunuo^nal ap UPA rollEA oo 'e86f 'rolsoy 'v'f uo PluPl 'l ''^'l'l 'lalsEc'ue0urue6epl '961.

podder-ere11y 'ue1ue;dsoq roon srspqslelyn ue unrOnlar 'narpLusOurDrlsen'elnorpod

-suprl slp ua0ean- ue uepedsog 'ue1ue;dsoq roo^ uepedsog '1002 ''le lo 'f'H 'eus;[rg'uound

'peoopuel puoôl uoo ue^ er;eroorq :lsror.luoôLlcs Mnoo a^lpr..uapuv '866 L ''r 'slng'lr.lcoJln

'srane61rl SIH 'Z+L lp sruoporrlcseOsoq ospuepapoN 'srlsolol puolsrH '986t ''f 'slng'lorlsrlels ap JooA nEoJnE leprtuoC 'ue;reeg-0rnqroo1't66t 'ralsr60.rsrseg L1csruptog

'ueOurue6epl'11'1

'uo[nd al ]sror.luoôqcg paoOpuel]aq uE^ 0uuepelerpnts'ZL6t ''f 'M'f 'uetu1uug

'uJaqurv'JaaqaqsoqslPEls

'puelroplac ur roaqoqsoqslPels 'suolrnq ua ualsooq 'uor.uog '1002 'ap 'rI 'oo8'puploêrC-s, '1l\N 'r.uoozo^ nlo1 lrpd leeuorleN 'ueldreeqeg '9661. ''E'l 'su;og

ueOeru[ry 119'plnadg-uarapreC-leeds;3-1epp1a^plcuo eqcsrrerOe rnnlpu ue deqcspuelïoozrapuo '9661. 'ueddnC 'H ua'op'C 'raog

're1s[rry1 'gr l ou 'ra]sÍrM uor]Els

'lolg 'poyyuassoq oJopup leu 6urï[rla6ro1 'arssaccns uo norlru unq 'ueddeqcs

-1eze0 ap 'Llcsoqropleudg ue -replnadg uen erlelaOenueylrde oC ' L96 L ''f'f 'ueulrpg'ue6urueOepl nU 'srsoql IProlco6

'suorle;ndo6 'lqall ('ney\) Beerled 'O pue 'l rnqor sncrong snouaOlpur uo satpnls

crlauog 'slsorol ïeo lo lueueOeueu Jol slool rplncolotu sp.re^ of 't002 ''g'f 'Joï)eE'uedLuey 'or.rolsrr.l

uo auolsrLlaJd uessnl:amnlo1-prooN op do lepuenn ua lopueH '6961 'uen'V'C'opepg' r.uor.l urv' puPuoplac

up^ uolpls epreelndepaC'slndturslrayle^ I uoo '6LOZ o^ nlo1'ggg7'snuíuouy'ol nlo1 eOog e6 I.rPd oleuorleN

leH burlqcrts ene0lrn ')red oleuorleN suo'o^ nla1 e0o;1 a6 '0661 ''M's0ur;y'uoqsunr!

req 6utqcr3 '6e1re1-1191 'lplrsro^rporg Jop srupuglsJo1 runz Oe:1reg urf :uouv

-sncrono reqcsredornololpu.r uorlpue1 eqcsr6ololo pun eqcsrOoloqdroyl '8661. ''C 'sev'u[lu ap uee ueqdly'oo1

]aH up^ lptrqlctrlreeq e[un ue eOoog op UEA uapru]rl rop UppC '6861. ''l 'rxooprev

J n nleJel!16

lMnl3A lC dO N3)lnU.LS Nf Nlti\OE lSv"lflHNl


Cuppen, H.P.J.J., 1991 . Landschapsecologie van de Oost-Veluwe. Het biotische

milieu. Samenwerkingsorgaan Oost-Veluwe, Apeldoorn.

Cuppen, H., G. Blankena en R. ten Elsen, 1999. Eindrapport van het landschapsecolo-

gisch onderzoek in de Gemeente Apeldoorn. Gemeente Apeldoorn.

Dam, B.C. van, en S.M.G. de Vries, 1988. ln de voetsporen van de eik, postglaciale

herkolonisatie-routes. ln: De Levende Natuur (99) 1.

Dam. H. van en F. Sollman, 1975. lnventarisatie van vaatplanten en mossen in spren-

gen en brongebieden van de oostelijke en zuidelijke Veluwezoom. RIN, Leersum.

Dijkhuizen, S., H. Schimmel en R. Westra, 1976. Ontdek de Veluwe. Hilversum.

Elgersma, A.M., 1994. Groeiplaatsonderzoek Leuvenumse bos. Hinkeloord reports.

L.H. Wageningen.

Ellenberg, H., 1996. Vegetation Mitteleuropas mit den Alpen. Stuttgart.

Graham, G.G. en A.L. Primavesi, 1993. Roses of Great Britain and lreland BSBI

Handbook no. 7, Botanical Society of the British lsles, London.

Fanta J. en A. van Hees, 1989. StuiÍzanden geven inzicht in bossuccessie. ln:

Boomblad 3. Wageningen.

Fijnvandraat, A., 1979. Een poging tot kwantiÍicering van de bostypen op de Veluwe.

De Dorschkamp, rapport nr. 182. Wageningen.

Goor, C.P. van, 1988. Plan voor de ontwikkeling van het Vierhouterbos. Wageningen.

Graus, T., 1998. De Veluwe, Waardevolcultuurlandschap oÍ Nationaal Park? ln:

Nieuwe Wildernis, (33)3. Dieren.

GraafÍ, G. de, 1999. Het Kootwijkerzand. SBB, Abcoude.

Grimberg, G. en N. Maes, '1996. Conferentie: De toekomst van inheemse bomen en

struiken; werken aan biodiversiteit. Wageningen, IKC-Natuurbeheer.

Grimberg, G., 1994. lnheemse bomen en struiken: GeeÍ ze een toekomst. Brochure

I KC-Natuurbeheer, Wageningen.

Haak, B. en P. HoÍman, 1995. De Hoge Veluwe in de 19e eeuw. Velp.

Hacke-Oudemans, J.J. e.a., '1969. Bijdragen tot de geschiedenis van de Veluwe en

andere onderwerpen. Nijkerk.

Harmsma, H. en H. Land, 1982. Verslag van een historisch onderzoek naar de eiken-

hakhoutexploitatie en de hervorming daarvan binnen de Koninklijke Houtvesterijen Het

Loo. Apeldoorn.

Havinga, A.J., 1962. Een palynologisch onderzoekvan in dekzand ontwikkelde

bodemprofielen. Wageningen.

Hees, A. van, B. Maes, C. Rövekamp, C. Koopmans & E. Wieman, 2000. Beheerplan

A-locatie Elspeterbosch. Alterra-rapport 050. Wageningen.

Hees, A. van, B. Maes, C. Rövekamp en R.J. Bijlsma, 2002. Beheerplan A-locatie

Middachten. Alterrarapport. Wageningen.

Hegener, M.,2002. Ons wilde oosten; De toekomst van de Veluwe. Antwerpen.

Heidinga, H.A. Verdwenen dorpen in het Kootwijkerzand. Schaffelaarreeks. Barneveld.

Henker, H. und G. Schulze, '1993. Die Wildrosen des norddeutschen Tieflandes,

Gleditschia 21 1,3-22. 10'l

z0l'uoqurv

'JnnlpN opuoâl aC :ul 'soqroplnods lor.,l uE^ 6urraue>lertBle6en uef '196L ''N'H 'sllal'ruor.lurv 'puPuaploc

arcurôrd 'aMnlaA 6uruue1re71 eqcsr6o;oca '/66 t 'Ngl/sarnpy qcsrooloco dBgl'ualor6'Z (gl)sruloplrM o^ norN :ul 'oA nla1 e0og a6 do ufrtseoM'OOOZ ''H'sroutpre'l

'ue6urueOep1 ';1'1

'B L6 t-969 t ',soqroplnods teU, deqcsleeyl op uE^ 6ur;e>11rnn1uo oC '986 L ''l ')[lpEM)

uoqcunn 'ïca8 'H'c

0e1ra1 'yennuaOeg )op nz srq lrazrn Jop uo1'saple6 sop olqcrl{csog '866 L ''H 'ralsn)'DrnqLueg 'sedorn3 ounpg 016 '6161. ''C 'uuetussnly

'uepralsuv

'orpnls eqcsr;er0oe0-qcsrs,i1 uao 'aA nlo1 op up^ uopuezlrnls oC 'BL6 L ''V'f 'Jolsoy

'ue6unts 'lrazl.lnrl rop lros olr.lcr.lcsaC oJr..lr

pun uazuell6 aOrlneg lueqalqcg 'euune;;dqcslr) 'aurnelld '9661 ''n 'ouqorC-roq.rgy

'ueOurueOep1 'ErJollv 'rooqoq laq roo^

sruololoq :uole^rasorsoq op urlooz.rapug '0002 'sooH up^'yy3'V uo lV'f'f ''g dooy'ue6urueOery1' t' @il'raaqoqrnnleN pplqle1

:ul 'roaqoqlnoqleq lol1 roo^ 6urrepreean ap/v\noruJaH ' ;gg7 'redrny 'l ua 'd 'uosuef'uroqurv'ggg 'leedsunp [uelqcemsog ap ue^ sruoporqcsa5'9661 ''V'l 'uasupf

'ue0urueOep1 'g 1.6

Uodder NEI ',o^ nla^ e6og ep,lred eleuorleu lor.l uen perqe0soq loq ur uouoostuooq

alupururop ap UEA 6urbuofuensoq e1[r;rnnleu ap ue^ or]esup]uoûl 'e66f ''l 'supf'OLl-Lg t:(e-Z) g; ; luerue6eupn pup ÍOo;oca lsolol 'serceds lueld lserol lo uorlps

-ruoloc eqlOurlcege srolcpl ftrlenb tpllqeH '6661. 'urddoC 'd B'y1íLuteg ''g 'íeuuo11

'Vg-tL:/B uorle^rosuog ;ecr0olo!g'uortelsorolor pup uotl

-pnrosuoc ro1 secuenbosuoc pue 'Lunr0;eB ur ssour.1cgr serceds lueld uo setlcled lsetol

1o eOe pue Àlrs.renrp lellqpL1 'pore lo slcailf '666 t ''d urddo3 6 Íureg 'y\ ''O 'Íeuuo11

'r9 L-6e r :(z) oe I

Íue1og lo leurnof uer0lag 'sr.usrueqcour ;ect6oloca a;qrssod pue lstl satceds e :unt0;eg

urolsoM ur serceds 1ueld lsarol-]uorcuv '866 L 'írureH 'y\l B oloo.l0ac 'g ''6 'Íeuuo;1'ue6urueOep1 'l'rOl uodde.r 'urnrluoC 0uue1g 'soq;eplnads laq ue^ et1e1eOan ue

r.uopoq ur ue6urrepupra1 '1661 'ïurlor.r1 'C'Í" uo srolaal 'U\'l'l'l ''yyl'M'd 'lauuroH

ue6utue6epl'H'1'ZL-98'ru

Uoddeu 'o^ nlo1 ep do (Luntracreng-o0e3) soquelneg-ualrorolurM laLl ue^ 6ur0uo[ren

ue 0urpnoqpuelsur rol ue;e0erleeusroor.1og '986 L 'uosueí. 'UyM'l uo 'uEA 'f 'U 'olalH

'ue0urue6ep1'Ol0-Ngl/llgN-Cyl 'rB9'ru Uodderdueïqcsrog 'uolrnrls uo uouroq

ozuo uE^ laerluelod qcsrleueD lorl up^ 0ur1e11rn4uo ua pnoqog '266 t ''1lyH '1eorq,(eg

'urel.rg lEorc'sJaqsrlqnd cl.uopPcv'8 lo^'186L leurnon lprnllncuoqJv:ul 'arnleu ur pue ft1sero; ur souolC 'tg6f ''yyH '1eorqÀeg

'ZZ-6:(;) ;.6 uorlenresuo3 ;ect6olo!g 'uorlp^rasuoc lsarol rol suotlectldtut

aLll pue 'edorn3 1o serceds lueld lserol roqlo pup luorcup uoomloq uosuedruoc lecr6o;

-oca uV'6661''Í'uossomel pue'C LUppIog-lotlserC ''l IUeqrl ''g Íeuuog ''6 Ílulep

rMntlA f c do Nrrrnu.Ls N3 N3lro8 rsvIllHNI

AUTOCHTONE GENENBRONNEN EN OUDE BOSPLAAïSEN

Leijs, H.N., 1964. Een onderzoek naar de botanische waarde van enkele grove-den-

nenbossen op stuifzand bij Kootwijk. ln: De Levende Natuur (67), 5. Arnhem.

Londo, G., 1991. Natuurbeheer in Nederland. Deel 4, Natuurtechnisch Bosbeheer.

Pudoc, Wageningen.

Maas, F.M., '1959. Bronnen, bronbeken en bronbossen van Nederland, in het bijzonder

die van de Veluwezoom. Wageningen.

Maes, N., 1989. De linde in Nederland. SKB, Utrecht.

Maes, N., 1990. De lindesoorten van Nederland, Gorteria 16(3).

Maes, N., 1993a. Genetische kwaliteit inheemse bomen en struiken. Deelproject:

Randvoorwaarden en knelpunten bij behoud en toepassing van inheems genenmateri-

aal, IBN-rapport nr 020, IKC-NBLF/IBN-DLO, Wageningen.

Maes, N., 1993b. Meidoorn, karakteristieke Nederlandse struik. Tuin en Landschap

15(1 1).

Maes, N., 1994. Genetische kwaliteit inheemse bomen en struiken. Deelproject:

inheems genenmateriaal in de Achterhoek rond Winterswijk. Wageningen, IBN-DLO.

Maes, N., 1994. Wilde rozen leveren een bijdrage aan de structuurrijkdom in de

natuur. ln: Tuin en Landschap 2'1, Leiden.

Maes, N., 2002. Bomen en struiken in Nederland. lnheems autochtoon, exoot en

archeoÍiet. Gorteria 2B-1, 1 -20.

Maes, N., T. van Vuure en G. Prins, 1991.lnheemse bomen en struiken in Nederland.

Stichting Kritisch Bosbeheer, Utrecht.

Maes, N. en C. Rövekamp, 1996. lnventarisatie van autochtone bomen en struiken in

West- en Midden-Brabant. Dienst LBL. Tilburg.

Martens van Sevenhoven, A.H., 1924.De Geldersche Bosschen. ln: Gelre, Bijdragen

en Mededelingen. XXVII pag. B9-108. Arnhem.

Meijden, R. van der, 1990. Heukels' Flora van Nederland. Groningen.

Meikle. R. D., 1984. Willows and poplars of Great Britain and lreland. BSBI Handbook

no. 4, Botanical Society oÍ the British lsles, London.

Mehrtens, U.M. en H.M.J. Tromp, 1984. De aanleg van Biljoen en Beekhuizen in de

tijd van J.F.W. baron van Spaen van Biljoen. Rijksdienst voor de Monumentenzorg,

Zeist.

Nooren, M.J., 1986. lnventarisatie van houtwallen van de Hoge Veluwe. RIN rapport

86/6, Leersum.

Nooren, M.J., 1986. Over het verleden van de Hoge Veluwe. RlN, Leersum.

Nooren, M.J., 1987. Het verleden van de houtwallen in het nationale park de Hoge

Veluwe. RIN-rapport B7l7, Leersum.

Oene H. van, F. Berendse, W. Arp en R. Alkemade, 2000. Veranderingen op de

Veluwe. Simulatie van veranderingen in ecosysteemprocessen en botanische diversi-

teit op regionale schaal. ln: Landschap (17)1. Wageningen.

Otten, D., 1987. Landschap en plaatsnamen van de Noordoost-Veluwe. Kampen.

Otten, D. e.a., 1999. Tussen lJsselvliedt en Essenburg; landgoederen op de Noord-

Veluwe. Wezep. 103

v0l 'uo6ursspdool uo uopoqlour 'uo0elspuor0 - orOolorcosuolueld op lol 6urprolul 'L loa6'puepopoN uen er1e1e0e^ aO '966l. 'llorllsoM 'A B roplouols 'J'H'V ''Í''H'Í' ogutrueLlcs

' ueourueoe y1' loo r.{oqrnn\€ N-3y\' \ee uo\euruo uo 0 s rxoo r\ul

UEA olorluocslroylel ) ue -ar1er1srOeg :peÍord;eaq 'ualtnrls uo uauroq osuoor.lur

ue^ lralrlemï or..lcsrlouoC '/66f 'reelaloy 'f 'Lll_'H uo sopn 'yyC'N ''V'1.'C 'duuelenog'tBt

lsuor6 uo ANI urf\ 'lr.1corln-puouraou '6rnqLur1-uepplf! uo -plooN ur ;eeualeuueueO

suaoqurl[r;eluordsroo ue^ or]esue]uonul '9661 'soe[/\'yyC'N uo'V'Í"'C 'due>1aaog

' ue0u r ue6e11'roor.loqr nnleN

-Cyl 'aqluoJC ur lepuoleuueueO suraoqur arlesrleluoAU; :1ce[ordlee6 'uolrnJls

uo uor.l.roq osuroorlur lrolrlerul oqcsrlouoC'966 1'soen'yyC'N uo'V'f 'C'due>1enog

'Uoolslorlv'ozaqlloM 6r1qce:epgrqcs roop ualapue^

ldeqcspuel p0rrvrnaelel 'LO0Z 'IaozropuoLUopog 0rpunlpraqpng lal.l loon lsuerps>1Írg'UoolsJaurv'oloturf uen Ourne0uuo op ur lqcolslo4 uaa

'snrolcoll uen pupl toH '266 L 'ÏaozJopuotuopog 0rpunypraqpng ]oq roon lsuerpsl[rg'ue6urue0ep1 'H'l 'soqoleru sl nla1 uoo ue^ lrnrqe6

ua rooqoq uomnoo l[l1 'soq osopf ]oq up^ stuopotqcso6 eO 'ggOL 'op'H'f '][lU'ueOurueOepl Hl 'soq osapl loq

ur er1e1e6en uo urapoq do uepoqleu^ noqsoq opno up^ paol^ut aC 'eg6 1. 'op 'H'f 'ïí!U'r'ru uoorg :ul 'uaroolq reean Oeuu ulooprour oO '166t ''H'f 'eualaru

'dlen '996;. eu

uo rgg^ leepuozou uo uopaqu uelueeuaO op uE^ reor6uelue;d aC '166 L 'y 'Iururog'uraqurv'Lot ou 6urlepapeu

-NOAIU 'uoUoos olsr.uepuroo^ op up^ er0o;oceo ue 6urprerdsroA :L.lcsoqJopleudg

ua -replnedg lall uE^ erlege6enue1Í1rde eg '096f 'slopu[leU 'f'nn uo ''q]'s:epu[reg'uopuol 'suos B luaq 'eunpl pue Eroll'edecspue;

s,urElrJB ;o Írolsrq crsselc eqg 'aprsÀrlunoc alll ;o rirolsrq alll '986 1. ''O 'ueLUcEU

'uopuol 'splourv'p:'pue10u3 ursosn pue uorleleOan'fuo1srq sll 'puelpoo^Aluorcuv'086L ''O'ureq)ceg

'uopuol 'suos B sluo6 's^ ore6peq B spoo^ 'sooJl s,urplrrg 1o {r-o1srq eleldLuoc aLlf 'edecspuel qsllug or.{} ur puelpoo/r^ pue soorl'9/61. ''o'ruPll)ceH

'lqcorln 'Bys'e661 'llLus 'y\'1'l'y\j uo saPr\j 'yVc'N ''H'v'c 'suud'.rolsuny! 'spuelr..lcslnaplsa/\^proN uogeL{cspuelopnH ot6 '1.661 'eddnH 'f B 'U '1od

'uoprol '(Z) g t 'ecrpuepoaN Ecruelog ElcV

:ul 'Ioorg r.rnuo^nol eq1 eprsOuole sllsodep leed eq1 1o I0olouí;ed '/96 L ''g 'lelod'unstoal

'y1g '0raquesse6 op lpelrosorsoq loq rool reeqeqs0urruJo^tuo '886 L ''d'U'f 'o[eld'tzl-Llt'ztl

'1st6o1opiq4 'MoN :ul 'soorl oLlt;o seOe poleurlsS '11 'e6uer gecrqder0oe6 s1r ;o slrr-ur;

uJalllou aql ]p elepJoc plllJ_ lo uorlnqulsrp eq1 6urllorluoc srolcpl '686 1. ''0'C 'llo6ld

uopuol

'llpH B ueLudeq3 'lueua6eueu pue uorlp^Josuoc puelpooM'LB6L ''O'uolrolod

lMnrf^ fo do Nf)rnu.Ls Nr Nlí!oÉ lsv\llHNt


Opulus Press, Uppsala-Leiden, 296 pp

Schaminée J.H.J., A.H.F. Stortelder & E.J. Weeda, 1995. De vegetatie van Nederland.

Deel 3. Plantengemeenschappen van graslanden, zomen en droge heiden. Opulus

Press, Uppsala-Leiden, 356 pp

Stortelder,A.H.F., J.H.J. Schaminée & P.W.F.M. Hommel, 1999. De vegetatie van

Nederland. Deel 5. Plantengemeenschappen van ruigten, struwelen en bossen.

Opulus Press, Uppsala-Leiden, 376 pp

Scheygrond, A., 1968. Het Deelerwoud. Amsterdam.

Schimmel, H., '1975. "Atlantische woestijnen", de Veluwse zandverstuivingen. ln:

Natuur en Landschap Q. 's-Graveland.

Scholten, F.W.J., 1998. Wildgraven, wildwallen en wildvreden op de Veluwezoom. ln:

Historisch Geografisch TijdschriÍt, (16) 1. Pag. 56-59.

Sevenster, J., 1995. Over boombos. Nederlands Bosbouwtijdschrift, 67-6.

Smit, H.M.C., 1996. EÍfecten van bosbrand op arme zandgronden in de omgeving van

Kootwijk. SC-DLO, rapport 473. Wageningen.

Tack, G., P. van den Bremt en M. Hermy, 1993. Bossen van Vlaanderen, een histori-

sche ecologie. Davidsfonds, Leuven.

Tack, G., R.T. Slotboom en J.M. van Mourik, 1993. De historische ecologie van het

Bos't Ename (Vlaanderen).

Teylingen, M. van, 1991. Wijziging van het bacterievuurbeleid. ln: Nederlands

Bosbouw TijdschriÍ1.

Timmermann, G. en T. MUller, 1994. Wildrosen und Weissdorne Mitteleuropas.

Stuttgart.

Veen, H. van de, en R. Lardinois, 1991. De Veluwe natuurlijk. Een herkansing en eer-

herstel voor onze natuur. Haarlem.

Tromp, H.M.J., 1980. Middachten te De Steeg. Rijksdienst voor de Monumentenzorg,

Zeist.

Vera, F., 1997. Metaforen voor de wildernis. Eik, Hazelaar, rund en paard. Proefschrift,

LU Wageningen.

Vos, A., 2000. Het streven naar de compleetheid van bosecosystemen binnen A-loca-

ties. ln: NBT. Wageningen.

Vrijlandt, P. en J. Vrijlandt-Kuiper, 1971. Het Planken Wambuis;

Natuurwetenschappelijke inventarisatie. L.H. Wageningen.

Wartena, R., 1968, deel l, ll, lll en lV. Vier eeuwen bosbeheer in Gelderland. KNHM.,

1,2,4 en 5.

Weeda, E.J., R. Westra, Ch. Westra en T. Westra, 1985, 1987, 1988, 1991 ,1993.

Nederlandse Oecologische Flora, dl 1 t/m 54. IVN/VARA/VEWlN, Hilversum/Haarlem.

WerfÍ, S. van der, 1991. Natuurbeheer in Nederland. Deel 5, Bosgemeenschappen.

Pudoc, Wageningen.

Werkgroep beken en sprengen , 1982. Beken op de Veluwe. Arnhem.

WesthoÍf, V, 1957. Een gedetailleerde vegetatiekartering van een deel van het bosge-

bied van Middachten. Wageningen. 105

90r

oè

nmÉNooNoooa.lo!Eo=9-cÉ

N

N

x@

'ua6uruaOEM 'soqlul op lppruosoisog up^ otJolsL1sog -IOOZ ,-C,uInprepín2

'runs;ool'1199'ua0urropuelon uo uoruolroon :omnlo1

eOog ep lred e;euorlpu lor.{ ut uol.loosalueld erepuozl.E.LB6l ,.1.C ,uasruollt7171

'uaptol 'deqcspue;soq laLl ut uo./otplaoH'/661 'SJOltny '1'V uo eulsltrrol.'y\'1'l '.Iutjopurnjg loolc .v.f.M c

, l.s

,nojor11

'ue6urue0e11

'ua11n1s6eel^notlil.u Joo^ lnnltlsul 'soqull ep perqeornnlpu lor.l ut uojapun.lpuelooopl

aslor.lcs leur leo:ds6urzer0eg 'soq loq ut uolapunu 'g86L ,uEA.f .l ,uolatM

uepuor6

ereOo;1 op 'e 1006 'ueparqeOrnnleu ozuo ur er1e1eOen uo prol1 .uelueld opll1171 .e/6 L

'plo^auuoz 's'Í.'oo^ lop ue^'f 'f 'uoMnool up^'c'c 'ro)ileg .v.d ,.A ,lloqlsaM

'puppapoN ur ueddeqcsueeue0uelueld '696 L 'ploH uog 'Í.'V uo .A ,iloqlsoM

fMntlA fc do NlytnHts Nf Nft\oE fsl/\ffHNt

ltalauoz g 'lnag lrloI - Ecologisch Adviesbureau Maes · 2016. 10. 10. · Uit de leggers van de...

Documents

Transcript of ltalauoz g 'lnag lrloI - Ecologisch Adviesbureau Maes · 2016. 10. 10. · Uit de leggers van de...