ledmagazine

‘LEd IS HET SLECHTSTE WAT MIJ OVERKOMEn IS’

kROmWIjk ELEkTRO:‘dE LEd-TRAnSITIE HEEFT EEn EnORME IMpACT Op OnS VAK’

ROB VAN HEuR: ‘HET IS GOEd dAT ER KWALITEITS-VERSCHILLEn ZIJn’

editie 28 - sept 2020

COVID-19 kRIjgT gLOW NIET OP DE kNIEëN‘LEd HEEFT dE LICHTKUnST GEdEMOCRATISEERd’

a

ledmagazineeditie 28 - sept 2020

VOORWOORDWerk aan de winkel, crisis of niet05

12 STEEDS mEER ARmATuuRFAmILIES ZHAgA gECERTIFICEERD:Standaardisatie interfaces in verlichting moet belofte smart cities waarmaken

kROmWIjk ELEkTRO IS BOOmINg‘de led-transitie heeft een enorme impact op ons vak’16COVID-19 kRIjgT gLOW NIET OP DE kNIEëN‘Led heeft de lichtkunst gedemocratiseerd’

19LIANDER ZET LAATSTE STAPPEN IN uITROLLEN FLEXOVL‘Autonomie en flexibiliteit voor gemeenten past bij deze tijd’

22

26 ‘WE WILLEN HET SAmEN mET INSTALLATEuRS DOEN’discountlight kiest kwaliteit boven kwantiteit in expansiestrategie

juLIETTE VAN DuIjNHOVEN OVER LICHT EN gEZONDHEID‘Er zijn geen generieke oplossingen, de vraag is of die er ooit komen’

2830 NIELS WOELDERS VAN DCBRIgHT SORTEERT

VOOR OP STAP VAN NICHE NAAR mASSA‘We gaan de markt voor open-bare verlichting opschudden’

NIEuWSMeest geklikt, elders inde wereld en ledflitsen06

www.slv.com

Meer dan 3500 verlichtingsproducten voor woningen, kantoren, winkels en horeca zijn terug te vinden in de BIG WHITE® ‘21 catalogus.

Neem uw gratis exemplaar bij de elektrotechnische groothandel of vraag er een aan via www.slv.com.

BIG WHITE® ‘21NIEUWE CATALOGUSNIEUWE COLLECTIE

uITgELICHTSlimme led haven AntwerpenLed op Brussels Airport Grootste Casambi Bluetooth-project opgeleverd

32INTERNATIONAAL‘digital Services Act moet einde maken aan onlineverkoop gevaarlijke verlichting’

36ROB VAN HEuR OVER DE LEVENSDuuR VAN LED-VERLICHTINg:‘Het is goed dat er kwaliteitsverschillen zijn’

24WILLIAm BRAND ZOEkT NAAR PERFECTIE IN EENVOuD EN CONTRASTEN ‘Led is het slechtste wat mij overkomen is’

38

Bovendien is de anderhalvemetersamenleving voorlopig niet voorbij. In de juni-editie van dit magazine gaven brancheverte-genwoordigers en ondernemers een voorzichtig positief geluid af over de initiële impact op de nationale lichtsector, maar ze uitten ook hun zorgen over het najaar. Pas dan zou de werke-lijke schade echt zichtbaar worden. Die periode breekt nu aan.

Met de spannende afsluitende maanden van dit jaar voor de deur is – ondanks de nieuwe steunpakketten van de overheid – onzekerheid troef. Tegelijkertijd tonen vele lichtbedrijven momenteel hun veerkracht. We zullen elkaar dit jaar niet ontmoeten op LED + Elektro en de Vakbeurs Energie, deze evenementen zijn afgelast. Er wordt echter alweer hard ge-werkt aan de edities van 2021. Dat zich aanstaande november in Eindhoven geen honderdduizenden mensen zullen laven aan het grensverleggende lichtfestival GLOW is logisch. De organi-satie zal echter ondanks de beperkingen van zich laten horen met een lichtkunstwerk ‘waar nog lang over gesproken zal worden’. Wereldwijd gelauwerd lichtdesigner William Brand zag zijn globale markt op slot gaan, maar bouwt volhardend voort op zijn innovatiedrang.

Dat wij in LED Magazine dit soort verhalen mogen optekenen is ronduit inspirerend, al helemaal waar in deze tijden weer eens onderstreept wordt wat de primaire waarde van licht moet zijn. We zijn gaan thuiswerken en dat blijven we na de coronacrisis meer doen dan voorheen. Nu we ons werk niet zelden aan de keukentafel of het bureau op de zolderkamer doen, werpt dat eens temeer de vraag op wat goed licht op de werkplek is – welke lichtcondities bijdragen aan een goede gezondheid en optimale prestaties. Juliëtte van Duijnhoven van de TU/e zoekt in haar onderzoek het antwoord op dit soort vragen. In deze uitgave onderstreept ze dat die materie com-plex is, dat we onze beperkte kijk op human centric lighting moeten verbreden naar een integrale visie en die vertalen naar nieuwe producten en diensten. Er is dus werk aan de winkel, crisis of niet.

Marco de Jonge BaasHoofdredacteur LED Magazine

AgENDALumeNet2020 | 10 november 2020 lumenet.group.shef.ac.uk

Experiencing Light 2020 11-12 november 2020 | www.nsvv.nl

LUX Live | 11-12 november 2020luxlive.co.uk

Experiencing Light 202012 november 2020 www.experiencinglight.nl/

Amsterdam Light Festival26 november 2020 - 17 januari 2021 www.amsterdamlightfestival.com

LICHT2020 | 21-24 maart 2021 www.licht2020bamberg.de

nu ook uw adres voorMEAN WELL led driversWWW.LUXENDI.COM

VOORWOORD

WERK AAn dE WInKEL, CRISIS OF nIET

Wederom waart het coronaspook rond in LED Magazine. Het steekt op uiteenlopende wijzen de kop op in diverse artikelen. Een verrassing is dat uiteraard niet. Ook de lichtketen – van fabrikant tot installateur – ontkomt niet aan de economische gevolgen van de intelligente lockdown in ons land. Bovendien is de anderhalvemetersamenleving voorlopig niet voorbij.

MdeJongeBaas

pARTnER OF AMBASSAdEUR WORdEn?

Als Partner betaalt u 5.070 euro ex. btw en ontvangt u:• 4 x hele pagina advertentie (waarde 6.760 euro)• 2 x full size banner in nieuwsbrief (waarde 380 euro)• 4 x per jaar vermelding in LED Industry Register in

LED Magazine (waarde 500 euro)

Als Ambassadeur betaalt u 3.040 euro ex. btw en ontvangt u:• 4 x halve pagina advertentie (waarde 3.800 euro)• 2 x full size banner in nieuwsbrief (waarde 380 euro)• 4 x per jaar vermelding in LED Industry Register in

LED Magazine (waarde 500 euro)

MEEST GEKLIKT In dE LEdFLITS Boetes overtreden EU-richtlijn

energie-efficiëntie vastgesteld

op 525 en 10.000 euro

Minister Wiebes heeft het besluit tot vaststelling van de boetes voor energiegerelateerde producten vastgesteld. Deze vloeien voort uit de implementatie van de EU-richtlijn voor energie-efficiëntie. Boetes zijn daarbij onderverdeeld in een categorie laag en een categorie hoog. De boete in de lage categorie bedraagt 525 euro en het boetebe-drag in de hoge categorie bedraagt 10.000 euro.

nieuw nationaal

distributiecentrum met led-

verlichting voor Jumbo

Jumbo heeft zijn nieuwe, volledig geautomatiseerde nationaal dis-tributiecentrum in Nieuwegein in gebruik genomen. De omvang van het project is ruim 45.000 vierkante meter vloeroppervlak. Het gebouw is door fabrikant Trilux en installateur Kromwijk volledig van led-verlichting voorzien. De eerste winkels die vanuit het centrum worden beleverd, liggen in het westen en noorden van het land. Voor eind 2020 moeten alle ruim 670 Jumbo-winkels in Nederland en België beleverd worden vanuit Nieuwegein.

Signify lanceert nieuwe

generatie slimme led-

verlichting van WiZ in Europa

Verlichtingsproducent Signify heeft de lancering aangekondigd van de nieuwste generatie slimme verlich-tingsproducten van WiZ in Europa. De producten worden geleverd met wifi-technologie – aangevuld met Bluetooth. Het WiZ-portfolio biedt volgens het bedrijf een uitgebreide reeks betaalba-re, slimme lampen en accessoires die de sfeer scheppen om te zien, lezen en leven. De nieuwste producten worden geleverd met wifi-technologie.

Wilt u zich abonneren op de wekelijkse e-mailnieuwsbrief van LED Magazine? Surf dan nu snel naar de website www.ledmagazine.nl en vul het aanmeldformulier in!

01

02

03

Beursorganisator Good! heeft besloten de vakbeurs LED + Elektro te verplaatsen naar november 2021. Vanwege de hui-dige, onzekere situatie meldt het bedrijf besloten te hebben het vakevenement uit te stellen. De grootste onafhankelijke vakbeurs voor licht- en elektrotechniek van de Benelux zal komend jaar plaats-vinden op woensdag 3 en donderdag 4 november 2021. ‘De afgelopen maanden hebben wij in samenwerking met meer-dere brancheorganisaties hard gewerkt om de leidende positie van LED + Elektro

als kennisplatform uit te bouwen’, vertelt Henriette Vrisekoop, directeur van de beursorganisatie. ‘Ook hebben wij via ons initiatief Veilig naar de Vakbeurs het nationale protocol ontwikkeld dat veilig en verantwoord beursbezoek opnieuw mogelijk maakt. Toch zorgt de huidige situatie voor zoveel onzekerheid dat veel bedrijven aarzelen om zich voor deze beurs in te schrijven. Hierdoor kunnen wij dit jaar niet de kwaliteit van LED + Elektro garanderen die bedrijven en pro-fessionals van de beurs gewend zijn.’

Vakbeurs LED + Elektro verplaatst naar november 2021

Pilot Sustainder en Flitsmeister voor dynamisch verlichten met actuele verkeersdataIn de gemeente Assen starten Sustain-der en Flitsmeister een pilot waarbij de slimme straatverlichting wordt geoptima-liseerd op basis van actuele verkeersdata. Doel is de verkeersdoorstroming verbete-ren. Voor de proef wordt onder andere een traject op de Europaweg-Zuid gebruikt, waar 280 slimme armaturen van Sustain-der zijn geïnstalleerd. De verkeersdata komen van Flitsmeister-gebruikers die op dat moment over het traject rijden.

Doel is om met dynamische verlichting naar behoefte de verkeersdoorstroming te verbeteren, de verkeersveiligheid te bevorderen én energie te besparen. Op de Europaweg-Zuid wordt het licht gedimd of versterkt op de momenten dat het nodig is. Dat betekent meer licht als het druk is en minder licht als het rustig is. Ook kan er extra verlicht worden bij een stilstaande auto of bij spoedritten van een ambulance. Deze toepassingen verhogen

de veiligheid van de mensen die betrokken zijn bij een incident én van mensen die te maken krijgen met een ambulance in het verkeer. De huidige dimschema’s worden op basis van de verkeersdata verder geop-timaliseerd. Een deelproject richt zich op de rol van verlichting bij parkeren. Op het terrein achter het gemeentehuis in Assen gaan automobilisten dat merken bij het starten en stoppen van een parkeeractie via de Flitsmeister-app.

Op de cover: werk van William BrandOf het nu unieke lichtsculpturen of stukken uit zijn collectie betreft, het werk van William Brand is grens-verleggend en exclusief. Het siert uiteenlopende gebouwen op vele continenten: musea, hotels, bedrijven, boetieks, tempels… Lees het interview op bladzijde 38 en verder.

De directie van de Slim Opgewekt Groep heeft overeenstemming bereikt met de curator over de overname van dochter-onderneming Slim Opgewekt BV dat in juli failliet ging. Het bedrijf maakt een doorstart. Moederbedrijf Slim Opgewekt Groep BV vroeg afgelopen juli het faillis-sement aan omdat het bedrijfsonderdeel Slim Opgewekt BV volgens de directie door de impact van de coronacrisis onevenwichtig hard werd geraakt. De curator van Slim Opgewekt BV meldde eind augustus in onderhandeling te zijn over een doorstart nadat er meerdere biedingen werden ontvangen voor het bedrijf. De projecten in uitvoer van Slim Opgewekt BV zijn nu overgenomen en de verduurzaming van scholen gaat verder onder de naam Slim Opgewekt Scholen BV. Slim Opgewekt Scholen breidt haar bestaande propositie van zonne-energie, led-verlichting en bewustmaking uit met nieuwe oplossingen voor bijvoorbeeld gasreductie en ventilatie.

Doorstart voor failliet Slim Opgewekt

Holst Centre maakt grote stap mogelijk richting 3D-printen elektronica 3D-geprinte elektronica staat op dit mo-ment in de kinderschoenen, maar is een opkomende technologie die 3D-printen en geprinte elektronica combineert. De techniek is onder meer geschikt voor lichtbedrijven. Holst Centre, onderdeel van TNO, heeft diverse proof-of-concept-demo’s ontwikkeld binnen het Hyb-Man-consortium. Het gaat onder meer om een led-kubus. Ook bedrijven als Signify, Bosch en Neotech hebben zich aange-

sloten bij het Hyb-Man-consortium. Dit Europese consortium heeft methoden ontwikkeld en geïmplementeerd om 3D-printen in elektronica toe te passen en bestaat uit partners uit iedere schakel in de waardeketen. Hyb-Man richt zich op complete, direct functionerende proces-sen die afval verminderen en persona-lisering toestaan. Het resultaat is een belangrijke stap in de richting van op maat gemaakte elektronica.

6 ledmagazine 7ledmagazine

64 procent van de Nederlandse kantoor-gebouwen moet per 1 januari 2023 over energielabel C beschikken. 34 procent voldoet al aan deze eis. Dat schat de Rijksdienst voor Ondernemend Neder-land (RVO.nl). Het aantal kantoren dat voldoet aan deze verplichting neemt nog steeds toe. Voor het merendeel van de kantoren zijn er volgens de overheids-instelling echter nog stappen te zetten. Op basis van de nieuwste cijfers per 1 juli 2020 blijkt dat inmiddels 34 procent van de label C-plichtige kantoren een groen energielabel van C of beter heeft. Daarmee voldoen ze aan de verplich-tingen. Een half jaar geleden was dit aandeel nog 32 procent. Daarnaast heeft 12 procent van de kantoren een label D of slechter en dit percentage bleef in het afgelopen halfjaar ongewijzigd. Voor de overige 54 procent van de kantoren is nu nog geen energielabel geregistreerd.

RVO.nl: 34 procent kantoren voldoet al aan verplichting energielabel C

© D

orch

este

r Col

lect

ion

© G

ood!

9ledmagazine

In samenwerking met Wij Techniek (voor-heen OTIB) heeft Techniek Nederland Fo-rel Consulting opdracht gegeven om een brancheverkenning SignTechniek uit te voeren. Forel Consulting is gelieerd aan de Hogeschool Rotterdam. De komende maanden gaat onderzoeker Daan Kerker, student op de Hogeschool Rotterdam, leden van de vakgroep benaderen voor deze brancheverkenning. Uiteraard worden diverse bedrijven, leveranciers, experts, opdrachtgevers, et cetera uit de omgeving van de vakgroep ook betrok-ken bij dit onderzoek. De vakgroep SignTechniek heeft enige tijd geleden

gekozen voor een bredere benadering; dat wil zeggen dat de focus op lichtre-clame veranderd is in ‘SignTechniek’. De brancheverkenning zal zich daar dus ook op richten. Techniek Nederland hoopt de verkenning richting het einde van 2020 af te ronden. Met de resultaten wordt inzicht verkregen in verwachte en wel-licht onverwachte ontwikkelingen op het vakgebied van SignTechniek en kunnen bedrijven de nodige stappen zetten. Voor de vakgroep SignTechniek van Techniek Nederland zal het onderzoek een belang-rijke aanzet zijn voor de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten.

Techniek Nederland werkt aan brancheverkenning voor vakgroep SignTechniek

Aantal aanvragen bij Energie Investeringsaftrek (EIA) voor led-verlichting opnieuw gedaald

Voor het derde jaar op rij hebben on-dernemers minder vaak Energie Inves-teringsaftrek (EIA) voor led-verlichting aangevraagd. In 2019 ging het om 4.458 aanvragen en een investeringsbedrag van 70,5 miljoen euro. In 2018 werden er nog 4.536 aanvragen voor led-verlichtingssys-temen gedaan. Het aantal aanvragen is met 2 procent gedaald en het investerings-bedrag met minder dan 1 procent. Het totaal geraamde fiscale voordeel dat aan de bedrijven is toegekend, was naar ver-wachting bijna 128 miljoen euro in 2019. Dat is lager dan het jaar ervoor, doordat het percentage van het investeringsbe-drag dat van de fiscale winst aftrekbaar

is, daalde van 54 procent naar 45 procent. Deze daling is voor een groot deel verant-woordelijk voor het verschil tussen het gebruikte budget van 157 miljoen in 2018 en het gebruikte budget van 128 miljoen euro in 2019. Het voor 2019 beschikbare budget van 147 miljoen euro is daardoor niet volledig gebruikt; er is 19 miljoen euro over. In totaal investeerden ondernemers in Nederland in 2019 1.700 miljoen euro in duurzame techniek. Daarmee stijgt het totale investeringsbedrag ten opzichte van 2018 met 5 procent, terwijl het aantal aanvragen met 1 procent daalde, zoals uit onderstaande tabel met aanvragen en investeringsbedragen blijkt.

De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de Chinese Academy of Sciences (CAS) hebben een gezamenlijke call for proposals gelanceerd over verticale landbouw. Verticale landbouw kan een oplossing bieden voor verstedelijkte gebieden, omdat het de productie van lokaal, vers voedsel mogelijk maakt.

72 procent van de Nederlandse bedrijven laat ’s nachts de verlichting branden. De meestgenoemde reden waarom bedrijven de lichten de hele nacht laten branden, is vanwege ‘veiligheid, tegen inbraak’. De Natuur en Milieufederaties hebben in het kader van de Nacht van de Nacht-cam-pagne afgelopen weken ’s nachts 1.347 bedrijven gefotografeerd. Ruim 70 procent houdt de lichten ’s nachts onnodig aan. Bij 48 procent brandde de binnenverlich-ting, bij 38 procent de buitenverlichting en 14 procent van de bedrijven had zowel binnen als buiten de verlichting branden. De foto’s werden ad random gemaakt in verschillende gemeenten van alle provin-cies. Bedrijven verspillen met onnodige nachtelijke verlichting jaarlijks zo’n 536 miljoen kilowattuur (red. het stroomver-bruik van 150.000 huishoudens). Terwijl er volgens de federaties een simpele oplos-sing is. Door sensoren aan te brengen, wordt verlichting automatisch gedoofd en springt ze aan bij onraad. Het aantal bedrijven dat de lichten aanhad, was met 88 procent het hoogst in Noord-Holland. En het laagst in Brabant met 51 procent. De meeste binnenverlichting brandde in Zuid-Holland. Daar was de binnenverlich-ting aan bij 72 procent van de bedrijven. De minste binnenverlichting brandde in de provincie Drenthe (28 procent).

Ruim 70 procent bedrijven houdt lichten ’s nachts onnodig aan

Onderzoek verticale landbouw

8 ledmagazine

Lichtproducent Signify stelt dat productie

volledig CO2-neutraal is

Signify stelt een belangrijke mijlpaal be-reikt te hebben: het bedrijf claimt voor al zijn wereldwijde activiteiten volledig CO2-neutraal te zijn en voor 100 procent her-nieuwbare elektriciteit te gebruiken. Het bedrijf kan dit realiseren ondersteund door 2 stroomafnameovereenkomsten, een in Texas en een tweede in Polen.

LightingEurope: digital Services Act moet

onlineverkoop gevaarlijke verlichting stoppen

De EU moet via de Digital Services Act (DSA) definitief een einde maken aan de verkoop van niet-conforme en gevaar-lijke verlichting. Dat stelt koepelorga-nisatie LightingEurope in een nieuwe position paper. Het nieuwe visiestuk gaat over de niet-naleving van product-conformiteit bij de onlineverkoop van verlichting. LightingEurope riep het nieuwe Europese Parlement vorig jaar zomer al op om de Europese regels be-ter te gaan handhaven. Het maakt zich al geruime tijd zorgen over het groeien-de aantal niet-conforme en gevaarlijke verlichtingsproducten.

LEdVAnCE en Bosch Smart Home

bundelen krachten

LEDVANCE en Bosch Smart Home bundelen hun krachten. De 2 bedrijven gaan samen intelligente verlichtings-oplossingen voor smart homes op de markt brengen. De gezamenlijke productbundels spelen volgens de partners in op de belangrijkste behoef-ten van het hedendaagse leven: meer bescherming, een beter binnenklimaat en meer wooncomfort.

Audi presenteert eerste auto met

digitale oled-verlichting

Autofabrikant Audi introduceert digitale oled-verlichting. De vernieuwde Audi Q5 is de eerste auto van het merk die digi-tale oled-verlichting krijgt. Met organic light emitting diodes, oftewel oled’s, was Audi in 2016 al een pionier. Nu luidt de digitalisering ervan een nieuw tijdperk in verlichting in. Niet alleen verhoogt deze technologie de verkeersveiligheid; digitale oled-verlichting maakt voor het eerst ook personalisatie van het achter-lichtdesign mogelijk.

EIB: investeringen in energie-efficiëntie

te lage prioriteit voor bedrijven

Een nieuw onderzoeksrapport van de Europese Investeringsbank (EIB) toont aan dat slechts 40 procent van de Eu-ropese bedrijven heeft geïnvesteerd in maatregelen om de energie-efficiëntie te verbeteren. Het rapport ‘Going Green - Who is investing in energy efficiency, and why it matters’ werpt nieuw licht op de investeringen van bedrijven in energie-efficiëntiemaatregelen en de rol van ver-schillende factoren in hun beslissingen. Het rapport is gebaseerd op de jaarlijkse EIB-investeringsenquête (EIBIS) bij 12.500 bedrijven in de Europese Unie.

ams kondigt succesvolle afronding

overname van OSRAM aan

ams heeft de succesvolle afronding aangekondigd van de acquisitie van OSRAM. Het overnamebod is volledig afgehandeld en de biedprijs is betaald aan aandeelhouders. De Oostenrijkse sensormaker ams deed half oktober een nieuw overnamebod op Osram, nadat een eerder bod onvoldoende aandeel-houders over de streep trok.

Epistar en Lextar fuseren en verwerven

12 procent marktaandeel

De in Taiwan gevestigde led-fabrikanten Epistar en Lextar hebben het plan aan-gekondigd om gezamenlijk een holding op te richten door aandelen te conver-teren en zo de productieketen verticaal te integreren. Aangezien Taiwanese led-fabrikanten de afgelopen jaren voortdurend financiële verliezen hebben geleden, kunnen de meesten van hen het zich volgens marktonderzoeksbu-reau Trendforce niet langer veroorloven om hun productiecapaciteit op grote schaal uit te breiden om te voldoen aan de eisen van merken van eindproducten.

Televisieomroep BBC rolt led-verlichting uit

De Britse televisieomroep BBC heeft de verlichting in 7 van zijn kantoren opge-waardeerd. Als onderdeel van het project zijn 14.000 Casambi-nodes geïnstalleerd. In het vlaggenschipgebouw in Londen, het New Broadcasting House, werden enkele duizenden Casambi draadloze knooppunten geïnstalleerd; inclusief armaturen, sensoren en schakelaars.

ELdERS In dE WERELd...

Verkopers slimme apparaten verplicht updates te leverenConsumenten krijgen bij de aankoop van slimme apparaten zoals smart tv’s, verlichting, printers, camera’s, babyfoons en digitale horloges recht op software- en beveiligingsupdates. Hetzelfde geldt voor de aanschaf van bijvoorbeeld games of applicaties, maar ook voor streamingdiensten. Dat staat in een wetsvoorstel van minister Dekker. Eerder dit jaar bleek uit onderzoek in opdracht van het mi-nisterie dat 8 op de 10 Nederlanders die thuis slimme apparaten hebben zich ervan bewust zijn dat deze ap-paraten gehackt kunnen worden.

In vergelijking met andere stimulerings-regelingen is de Energie Investeringsaf-trek (EIA) een effectieve subsidie, maar het percentage ‘freeriders’ of meelifters is aan de hoge kant en lastig te verminde-ren. Dat schrijft het Planbureau voor de Leefomgeving in een policybrief over de EIA. In 2018 is de EIA extern geëvalueerd. Op verzoek van de Tweede Kamer heeft de regering toegezegd onderzoek te laten doen naar het vraagstuk van freeriders. Met een policybrief geeft het PBL nu in-vulling aan dat verzoek. Bij subsidierege-lingen zoals de EIA, doet volgens PBL het verschijnsel van freeriders zich altijd voor. Het gaat dan om bedrijven die subsidie verkrijgen uit de regeling, maar die ook zonder die subsidie geïnvesteerd zouden hebben in schonere technologieën. Met andere woorden: om hun eigen investe-ringskosten te minimaliseren in relatie tot de beoogde opbrengsten, maken zij gebruik van de subsidie. De kosten van investeren in schonere technologie wor-den in dat geval gedeeltelijk verplaatst van de bedrijven naar de belastingbetaler. Het percentage ‘freeriders’ onder de EIA schommelt volgens het PBL door de tijd heen rond de 50 procent en is daarmee hoog ten opzichte van andere regelingen. Vooral onder grotere bedrijven bevinden zich ‘freeriders’.

PBL: Energie Investeringsaftrek effectieve subsidie, maatwerk nodig voor freeriders

© C

lear

y

© S

igni

fy

HET nIEUWS In CIJFERS

De Limburgse gemeente Heerlen heeft opnieuw een

groot gedeelte van de openbare ver-lichting door Saled laten voorzien van nieuwe led-verlichting. Het is de derde keer dat het bedrijf wordt ingescha-keld. Op het moment is al meer dan 50 procent van de gemeente duurzaam verlicht. Dit keer zijn er 527 INDO led-plaatoplossingen geleverd voor de Iridium-armaturen.

Remoticom en Luminext zijn een samenwerking aangegaan om

de Internet of Things-controllers van Remoticom te beheren en op afstand aan te sturen met de smartlightingsoft-ware voor openbare verlichting van Luminext. Voortaan is het mogelijk om het lichtniveau van openbarever-lichtingsarmaturen die zijn voorzien van de Zhaga Smart Controllers van Remoticom op afstand te regelen met de Luminizer-software van Luminext. Ook is de smart controller voorbereid op een 24-uursgevoed spanningsnet.

De Brabantse ge-meente Meierijstad

is gestart met het uitrusten van alle openbare verlichting met led-lampen. Het gaat om zo’n 21.000 lichtpunten. De vervanging gaat in fasen en wordt uiterlijk in 2030 afgerond. Ook het vervangen van oude armaturen en lichtmasten behoort tot de werkzaam-heden. Het aantal storingen neemt naar verwachting met 35 procent af.

De gemeente Am-sterdam vervangt de

gloeilampen van alle lichtpunten in de openbare ruimte door led-lampen. Nu, net na de zomer van 2020, bevatten zo’n 65.000 van de 150.000 lichtpunten in de stad led-verlichting. Eind 2022 is vrijwel alle openbare verlichting led.

Gemeente Halderberge heeft de conventionele SOX-

lampen in de openbare verlichting vervangen door de SOX-led-module, een op maat gemaakte oplossing van Saled voor de hoogvermogende SOX-lamp. Voor de installatie van bijna 500 lampen heeft de gemeente installatie-bedrijf Heijmans Infra ingeschakeld.

Rijkswaterstaat vervangt de conventionele openbare verlichting op de snelweg A28 door led-verlichting. De werkzaamheden maken deel uit van onderhoudswerk-zaamheden op de A28 en snelweg A50. De snelweg wordt van september 2020 tot februari 2021 onder handen genomen. ‘We vervangen onder andere de verkeerssigna-lering om de weggebruikers te attenderen op langzaam rijdend verkeer of files, we

vervangen ook de camera’s en vernieuwen voedingskasten’, meldt Rijkswaterstaat. Alle openbare verlichting op de snelweg A28 ter hoogte van Wezep tot Hessenpoort – van kilometerpaaltje 82,8 tot 100 – wordt voorzien van led-verlichting. Rijkswa-terstaat: ‘De verkeersveiligheid wordt hierdoor verbeterd. Daarnaast is led-ver-lichting beter op de weg te richten en is de hoeveelheid licht beter in te stellen.’

Rijkswaterstaat plaatst led-verlichting op snelweg A28

Minister Van Nieuwenhuijzen van Infrastructuur en Waterstaat heeft de Tweede Kamer geïnformeerd dat het weer inschakelen van de verlichting langs de laatste snelwegen vertraging heeft opgelopen. Van Nieuwenhuizen stelde afgelopen januari dat destijds langs 80 van de 550 kilometer snelweg de verlichting ’s nachts weer ingeschakeld zou worden en voor de overige wegen nog onderzoek zou plaatsvinden. En die onderzoeken zijn vertraagd. De minister hierover: ‘Het voornemen was om de veldonderzoeken in 2020 uit te voeren. Vanwege de actualiteiten rond het stikstofdossier en covid-19, is er beperkte capaciteit in de markt om de onderzoeken uit te voeren en is het niet gelukt om dit voorjaar te starten.’

Verlichting langs veel snelwegen nog niet aan door stikstofdossier en coronacrisis

modernista ontwerpt led-armatuur voor Floriade 2022 Modernista heeft in samenwerking met de Spaanse fabrikant Setga, NEOVL en Citytec een waardige lichtmast ontwor-pen voor de Floriade 2022. Vanaf 14 april 2022 is Almere een half jaar het podium voor de wereldtuinbouwtentoonstelling Floriade Expo 2022. De Floriade 2022 heeft als thema ‘Growing Green Cities’ en veel van wat ontwikkeld wordt voor de Floriade zal hergebruikt worden in de nieuwe stadswijk Hortus die na de Floriade ontstaat. De ontwikkelcombi-natie Amvest – Dura Vermeer heeft aan

onder andere Modernista gevraagd om te komen tot een lichtoplossing voor dit nieuw te ontwikkelen gebied. Hierbij was de wens om een project-specifiek straat-beeld te realiseren dat kenmerkend is voor de Floriade; een expo-waardige uitstraling, maar ook prima passend als reguliere straatverlichting wanneer het expositieterrein wordt omgevormd tot de woonwijk Hortus en onder beheer komt van de gemeente Almere. Begin 2021 start de levering van 347 lichtmasten met in totaal 527 geïntegreerde armaturen.

527

24

21.000

65.000

HET nIEUWS In CIJFERSdE OpEnBARE RUIMTE:

11ledmagazine

© M

oder

nist

a

500

lichtflitsenkort nieuws

GRIVEN Lighting Solutions MBV Nij-kerk is overgestapt op led-verlichting van Saled. Het bedrijf heeft meerdere ruimten in het kantoor aangepakt met als resultaat 50 procent energiebe-sparing. MBV Nijkerk is een adminis-tratiekantoor, gericht op zelfstandige ondernemers in de zorg. In de kantoren zijn de oude armaturen omgebouwd en is de T5-verlichting vervangen door T6-tubes. Het voordeel hiervan is dat, naast de kostenbesparing, de verlich-ting 6 keer minder vaak vervangen hoeft te worden. De Vereniging van Eigenaren van het gebouw gaat in de gezamenlijke ruimten op korte termijn ook led-verlichting laten plaatsen.

Chess en het Israëlische Gaash Lighting zijn een partnerschap aange-gaan. Door deze samenwerking wordt Mymesh - het Smart Building-manage-mentsysteem van Chess, gecombineerd met de verlichting van Gaash.

Scania Group, producent van zware bedrijfsauto’s, bussen, industrie- en scheepsmotoren, heeft voor LuxIm-prove gekozen om haar hoofdkan-toor en vestigingen in de Benelux te verduurzamen met led-verlichting. De totaalontzorging, het lichtcomfort én een efficiënt georganiseerde installatie van de testlocaties waren voor Scania Group de doorslaggevende factoren in de selectieprocedure.

Chess lanceert een Avalanche-upgrade. Deze upgrade zorgt ervoor dat grote netwerken nóg sneller kun-nen opereren. Volgens het bedrijf is het een stap voorwaarts als het gaat om het realiseren van slimme omgevingen. Joost Toornend, senior marketeer bij Chess: ‘De upgrade zorgt ervoor dat onze netwerkinfrastructuur wederom een grote stap maakt in het slim maken van gigantische omgevingen.’

In de tuin van het woonzorgcentrum Lorenzhof in Leiden heeft Modernista HR-bolders van Setga geplaatst. Deze tijdloze led-bolders hebben volgens het bedrijf ‘een robuuste en toch warme uitstraling’. DP6 architectuurstudio heeft het gebouw van het woonzorg-

centrum een duurzame metamorfose gegeven en de buitenruimte getrans-formeerd tot een aangename ver-blijfsomgeving die voldoende geborgen-heid biedt aan de bewoners van het woonzorgcentrum.

LuxImprove Sportveldverlichting, leverancier van verlichting voor sportaccommodaties, heeft zijn naam gewijzigd. Vanaf nu gaat het verlich-tingsbedrijf verder onder de naam LI sports. Het bedrijf uit Kruiningen is in 2011 begonnen vanuit LuxImprove B.V. ‘Omdat we de laatste jaren steeds meer projecten in de sportsector aannamen en ons hierin verder wilden speciali-seren, hebben we in 2019 alle verlich-tingsprojecten voor sportaccommoda-ties ondergebracht in een nieuw bedrijf; LuxImprove Sportveldverlichting. Om verwarring tussen beide bedrijfsna-men te voorkomen, hebben we ervoor gekozen om vanaf nu verder te gaan onder de naam LI sports’, aldus Joran de Witte, directeur LI sports.

WellColl heeft ook zijn vestiging in Heerlen voorzien van led-verlichting. Er is gekozen voor Ervan LED, gead-viseerd en geleverd door LEDProfz.De dienstverlening van WellColl omvat onder meer autoschadereparatie, bedrijfswageninrichting, caravan- & camperservice, autolease en autover-huur. WellColl heeft vestigingen in Sit-tard, Roermond, Heerlen, Maastricht, Kerkrade en Weert.

Lichtontwerpbureau Rapenburg Plaza maakt vooralsnog geen doorstart. Cu-rator Marloes Claessens heeft nog geen koper kunnen vinden. Door de gevolgen van de uitbraak van het coronavirus kon-den diverse lopende projecten volgens de curator niet meer worden afgerond, aangezien de levering en/of installatie van apparatuur op locatie niet meer kon plaatsvinden. ‘Doordat de oplevering niet (volledig) kon plaatsvinden, weiger-den opdrachtgevers (met name musea en theaters) om openstaande facturen te voldoen’, schrijft de curator.

LightingEurope vraagt alle landen in de EU te garanderen dat uv C-pro-

ducten op de markt kunnen worden gebracht. Ultraviolette straling is volgens de koepel een bewezen me-thode voor het inactiveren van virus-sen. LightingEurope doet deze oproep naar aanleiding van een advies van de Belgische Hoge Gezondheidsraad. Die heeft in België de overheid geadviseerd om uv C-lampen te verbieden buiten ziekenhuisomgevingen. LightingEurope keert zich tegen dit advies.

De Hoge Gezondheidsraad heeft in België de overheid geadviseerd om uv C-lampen te verbieden buiten zieken-huisomgevingen. De Belgische regering had de raad vanwege het coronavirus om advies gevraagd. De Hoge Gezond-heidsraad is een federaal adviesorgaan. De raad was gevraagd de doeltreffend-heid van het gebruik van uv C-lampen voor ontsmettingsdoeleinden in een niet-ziekenhuisomgeving in de strijd te-gen het covid-19-virus te onderzoeken.

Ruim de helft (58 procent) van de Ne-derlanders heeft een slim apparaat in huis. Lichtbediening is de populairste toepassing, te weten voor 54 procent van de Nederlanders met een slim apparaat in huis. Verder zijn slimme toepassingen op het gebied van veilig-heid (50 procent), energiebesparing (44 procent) en schoonmaken (28 procent) populair. OnePoll heeft namens reichelt elektronik 1.000 Nederlandse consu-menten ondervraagd.

Minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat wil dat gemeenten minimaal 1 keer per 4 jaar de bedrijven controleren die in het kader van de Wet milieubeheer verplicht zijn energiebe-sparende maatregelen te nemen. De in-formatieplicht is onderdeel van de Wet milieubeheer en is ontwikkeld door het Rijk, het bedrijfsleven (MKB-Nederland en VNO-NCW) en gemeenten (VNG). Met de invoering van de informatie-plicht per 1 juli 2019 is voor bedrijven de uitvoering van de energiebespa-ringsverplichting vergemakkelijkt. Via de Erkende Maatregelenlijsten worden bedrijven ondersteund om maatregelen te treffen die kostenbesparend zijn en die zich in 5 jaar terugverdienen.

ledmagazine 13ledmagazine12

aarom is Zhaga in het leven geroepen?‘In de vroege dagen van de gloeilamp was er al snel

het besef dat fittingen in alle denkbare vormen en maten een last voor iedereen zijn. Fabrikanten van lampen en arma-tuurontwerpers werkten samen om een beperkt aantal goed gedefinieerde producten te ontwikkelen. Dat kwam de hele supply chain en eindgebruikers ten goede. Zhaga kan gezien worden als een moderne variant.’

Wat doen jullie exact?‘We concentreerden ons aanvankelijk op de uitwisselbaar-heid van led-componenten – lichtmotoren, modules, arrays, drivers... Om alle elektrische componenten en interfaces waaronder slimme sensoren en communicatiemodules beter te adresseren, spitsten we ons werkdomein in 2018 toe op interoperabiliteit. Alle aspecten van de interface – mechani-sche, upgraden, tot en met onderhoud van led-armaturen – worden daarin meegenomen.’

Wat betekent dat concreet?‘Zhaga ontwikkelt specificaties, de zogenaamde Zhaga Books, gebaseerd op de intergerelateerde thema’s; interope-rabele componenten, slimme en connected verlichting en het onderhoud van armaturen. Dit helpt bij het stroomlijnen van de led-keten en het vereenvoudigen van het ontwerp en de productie van armaturen. Daarnaast faciliteren we een onafhankelijk certificeringsprogramma en maken we het verifiëren van gecertificeerde producten toegankelijk via een publieke database.’

Wat is het draagvlak van Zhaga? ‘Onze achterban bestaat in totaal uit 250 bedrijven – ingeni-eurs, ontwerpers, installateurs, fabrikanten en gebruikers – en groeit snel. 22 toonaangevende verlichtingsbedrijven uit de hele wereld werken mee aan het tot stand komen van de Zhaga-boeken. Reeds 80 geassocieerde leden hebben hun producten gecertificeerd. Ook in Nederland en België hebben we aanspre-kende leden zoals Armaturen Register, Beheer Online, Fluvius, Innolumis, Schréder, Signify, Sustainder en TVilight.’

Hoe zie je de ontwikkeling van smart cities in relatie tot verlichting en sensoring?‘Er is een standaard nodig om te voldoen aan de kritische smartcity-eisen. Het mogelijk maken van een buitenverlich-tingsinfrastructuur voor sensoring en slimme toepassingen is nodig. Tegelijkertijd moet vendor lock-in worden voorkomen en verlichting toekomstbestendig worden gemaakt voor snelle innovatiecycli in digitale communicatie in de slimme stad. Voor het tot stand komen van een passende norm liep de ont-

wikkeling vast en hadden overheden, gemeenten en energie-bedrijven grote bedenkingen bij investeringen in verlichting in relatie tot smartcitytoepassingen. Met de beschikbaarheid van armaturen die zijn uitgerust met slimme Zhaga-interfaces, is verlichting eindelijk in staat om haar belofte te vervullen als de ruggengraat voor de smart city en zullen investeringsbe-slissingen sneller worden genomen.’

Zie je dat al in de praktijk?‘Lichtinstallaties bieden de perfecte backbone voor slimme steden. In de praktijk blijkt het echter moeilijk om het duurza-me karakter van de verlichtingsinfrastructuur te combineren met de snelle veranderingen in digitale communicatie en sen-sortechnologie. Er is momenteel ook een gebrek aan schaal voor smartcitytoepassingen. Dat komt omdat ze in de regel binnen lokale projecten worden ontwikkeld voor zeer specifie-ke gepatenteerde platforms. Ze zijn daarom niet gemakkelijk overdraagbaar. Dit beperkt zowel kwaliteit als innovatie.’

Er is dus schaalgrootte nodig…‘De barrières kunnen niet worden doorbroken door een indi-vidueel bedrijf, hoe geweldig zijn technologie ook is. Er is een geharmoniseerde marktbenadering nodig; een industriële standaard. Zhaga en onze leden Schréder en Signify nemen hierin het voortouw. Die bedrijven uit Vlaanderen en Neder-land lopen voorop in innovatie en bieden een reeks armatu-ren aan met de Zagha interface. En het goede nieuws is dat opdrachtgevers zoals gemeenten die nu ook beginnen te eisen in hun aanbestedingen.’

U publiceerde onlangs Book 18, wat is dat? ‘Het specificeert alle aspecten van een slimme interface die het mogelijk maakt om eenvoudig een sensor of communi-catiemodule toe te voegen aan een straatlantaarn in plug-and-playmode. Dit dient ter ondersteuning van kant-en-klare interoperabiliteit van armaturen en modules van verschillende leveranciers.’

Hoe vindt dat zijn weg naar de markt?‘De Zhaga-D4i-certificering van zowel armaturen als commu-nicatie- en/of sensormodules biedt de markt vertrouwen wat betreft interoperabiliteit van meerdere leveranciers en toe-komstbestendigheid. Veel fabrikanten beginnen onze interface in hun straatlantaarns te integreren. De groeiende installed base van Zhaga-D4i-sockets zal innovatieve

STAndAARdISATIE InTERFACES In VERLICHTInG MOET BELOFTE SMART CITIES WAARMAKEn

STEEDS mEER ARmATuuRFAmILIES ZHAgA gECERTIFICEERD:

Het Zhaga Consortium werd opgericht in 2010. De missie van de wereldwijde vereniging van verlichtingsbedrijven is het realiseren van universele interfaces van componenten in led-armaturen. LED Magazine sprak met Zhaga-chef Dee Denteneer over het belang van het werk van Zhaga en de actuele stand van zaken. ‘Er is momenteel een gebrek aan schaal voor smartcitytoepassingen. Dit beperkt zowel kwaliteit als innovatie. Barrières doorbreken vergt een geharmoniseerde marktbenadering. Geen bedrijf kan het alleen, hoe geweldig zijn technologie ook is.’

W

‘We moeten vendor lock-in voorkomen en verlichting toekomstbestendig maken

voor snelle innovatiecycli in digitale communicatie in de slimme stad’

15ledmagazine

bedrijven aantrekken die steden bedienen met unthought-of-smartness. Daarmee bieden we een platform voor innovatie.’

Wat zijn de meest recente ontwikkelingen?‘De afgelopen maanden zijn 17 armatuurfamilies door 5 grote bedrijven Zhaga-gecertificeerd, er zit nog veel meer in de pijplijn. Dit soort armaturen wordt wereldwijd geplaatst in grote projecten, variërend van Eindhoven waar dit moment honderden armaturen met de Zhaga-interface worden geïn-stalleerd tot bijvoorbeeld Palmerston in Australië. Naast het bevorderen van connectiviteit, maakt onze specificatie tevens ‘service in the field’ mogelijk. Zhaga ziet dat als een belang-rijke trend in verlichting. Daarom bereiden we ons voor op een nieuwe set specificaties die inspelen op dit thema, bijvoor-beeld op het gebied van drivers programmeren in het veld of led-modulevervanging.’

Hoe zit het met smart en connectiviteit binnenshuis?‘De Zhaga Book 20 is april 2020 verschenen. Deze publicatie brengt aanvullende specificaties van het Zhaga Consortium en

de D4i-specificaties van de Digital Illumination Interface Alli-ance (DiiA) samen. Hij definieert een slimme interface tussen een indoor-led-armatuur en een detectie/communicatiemo-dule. Die maakt verbinding met het led-stuurprogramma en biedt doorgaans sensorische ingangen of maakt communica-tie tussen netwerkcomponenten mogelijk. Daarmee vereen-voudigen we investeringsbeslissingen voor eindgebruikers, omdat er eenvoudig functionaliteiten aan armaturen kunnen worden toegevoegd, zoals het waarnemen van luchtkwaliteit, aanwezigheidsdetectie of het regelen van lichtniveaus. Het beschikbaar zijn van gecertificeerde, interoperabele modules van meerdere leveranciers vergemakkelijkt bovendien het werk van armaturenmakers en het helpt installateurs in het realiseren van kwaliteit.’

© S

tepa

nenk

o Ok

sana

| Dr

eam

stim

e.co

m

‘Veel fabrikanten beginnen onze interface in hun straatlantaarns te integreren’

‘Er komt een nieuwe set specificaties die inspelen op service in the field’

EXPOSEREN? KIJK VOOR MEER INFORMATIE OP WWW.LED-ELEKTRO.NL

3 4 2021

16 17ledmagazine ledmagazine

romwijk is een generieke installateur’, aldus Van der Neut. ‘We doen alles: ontwerp en engineering, branddetectie en

beveiliging, ICT-systemen, licht- en krachtinstallaties… Hoewel we over de volle breedte van de utiliteit actief zijn, verwerven we met name steeds meer bekendheid in de food en distributie. Ons bedrijf is booming. Waar dat succes exact in zit, is lastig te zeggen. We werken hard en leveren kwaliteit. Maar dat geldt voor vele installatiebedrijven, groot en klein. Als ik een specifieke kracht

K

nen ontwierp, is dat nu niet langer het geval. Daarin werkt het per definitie samen met zijn leveranciers. Van der Neut: ‘Dat doen we vanuit verschillende overwegingen. Het is allereerst specialistisch werk waarin een groot aantal factoren zoals hoogten, zichtlijnen, het functionele gebruik van ruimten en de gewenste dynamiek moet worden meegenomen. Het ontwerp moet daarnaast samengaan met een keuze voor de juiste arma-turen. Een tool zoals Dialux kan daarbij helpen. Maar er is een enorme hoeveelheid producten verkrijgbaar. Die verschillen al-lemaal en hun prestaties zijn vastgelegd in een wirwar van spe-cificatiecodes. Een vergissing is dan snel gemaakt. De meeste productkennis zit bij de lichtfabrikanten zelf en wij maken graag gebruik van hun expertise. Bovendien voorkomt die samenwer-king, mochten er problemen ontstaan, discussies achteraf. Daar wordt niemand beter van, en al helemaal niet de klant.’

Ingewikkelde materieVraag Van der Neut naar de majeure uitdagingen die hij naast issues rondom ontwerp en productkeuze vanuit het perspectief van een lichtinstallateur ziet, en hij noemt allereerst de piek bij het inschakelen van led-verlichting. ‘Die belasting moet wor-den afgevloeid en dat heeft consequenties voor de benodigde capaciteit van de eindgroep. Zware aansluitingen plaatsen, enkel om die piek op te vangen, is zonde. Het brengt immers kosten met zich mee. Je zou toch denken dat dit probleem op te lossen is door dat in de ontwikkeling van led-drivers mee te nemen. Daar ligt dus een opgave voor fabrikanten. Daar-naast is er de kwestie van de invloed en effecten van licht, bijvoorbeeld op het vlak van de gezondheid en het functioneren van mensen. Er wordt heel veel over Human Centric Lighting gepraat en geschreven. Niemand is echter in staat om mij te vertellen wat goed of fout licht is. Wat is het verschil in beleving bij 3.000 en 4.000 kelvin? Wat is nodig aan lichtintensiteit en lichtkleur bij uiteenlopende activiteiten? Wat is gezond licht en

wat ongezond? Ik weet dat het ingewikkelde materie is, maar dat soort vragen zou ik graag beantwoord zien.’

Integrale slimme lichtoplossingenKromwijk Elektro heeft inmiddels een omvangrijk portfolio aan lichtinstallaties op zijn naam staan, bijvoorbeeld die van het nieuwe, imposante distributiecentrum van Jumbo in Nieuwegein. De distributiehal is 18 meter hoog en kent verschillende wer-kniveaus. Het is vergaand geautomatiseerd met robots en een goederentransportsysteem. Maar er werken ook mensen, onder andere in kantoren en op de productievloer. Daar vloeiden uiteen-lopende eisen aan het licht uit voort, bijvoorbeeld wat betreft in-tensiteit, het voorkomen van schaduwwerking en noodverlichting. ‘Ik ben ontzettend trots op wat we daar gedaan hebben. Dat geldt ook voor eenzelfde soort project: het DC van Lidl in Oosterhout waar we ook met dynamische verlichting die de beweging van mensen volgt, hebben gewerkt. Een lichtklus van een geheel andere orde was bijvoorbeeld het kantoor van Wij Techniek, waarin sfeerbepaling een belangrijk motief was. Zo ontwikkelen we ons op allerhande vlakken door op het vlak van lichttechnolo-gie. Wat betreft integrale slimme lichtoplossingen - bijvoorbeeld op het gebied van sensoring en koppeling van licht met gebouw-beheersystemen waarmee allerhande nieuwe functionaliteiten aangaande beheer, dataverzameling en verduurzaming kunnen worden gecreëerd - doen we echter nog weinig. Iedereen ziet het als de toekomst. We houden de ontwikkelingen en mogelijkheden bij. Het komt ook aan de orde in gesprekken met klanten. Maar dat vertaalt zich niet altijd in de praktijk. Een lichtsensor in de wc is handig, maar het volledig automatiseren van een gebouw is iets anders. Je kunt van alles verzinnen. Het kost echter allemaal geld. Wat kan en waar mensen zich happy bij voelen, zijn boven-dien 2 verschillende dingen. Daarom gaat het zo stroef met de introductie van domotica. Ik moet dan nog zien hóe en hoe snel het zal gaan met dat soort complexe smart lighting.’

‘dE LEd-TRAnSITIE HEEFT EEn EnORME IMpACT Op OnS VAK’

kROmWIjk ELEkTRO IS BOOmINg

Adriaan van der Neut en Patrick Voorbij namen Kromwijk Elektro in 2016 over middels een management buy-out. De afgelopen jaren ontwikkelde het bedrijf uit Woerden zich van regionale tot een Randstedelijke speler van formaat. Om daarbij kwaliteit te bieden als lichtinstallateur zet het de samenwerking met fabrikanten van led-lampen en lichtsturingstechnologie voorop. ‘Dat wil echter niet zeggen dat we geen uitdagingen kennen’, aldus Van der Neut. ‘De ontwikkelingen gaan razendsnel. Wij moeten daarin mee, in kennis en competenties.’

moet noemen dan is het dat we altijd zo dicht mogelijk tegen de eindklant aanschuiven, zelfs in de weinige gevallen dat we de rol van onderaannemer spelen. Door directe communicatie met de gebruiker weet je hoe zijn business in elkaar zit, wat de behoeften zijn. Door dat te vertalen naar ons werkdomein kunnen we waarde toevoegen, bijvoorbeeld functioneel of door kosten te besparen. Bij het realiseren van lichtinstallaties is het niet anders.’

Werkplezier en prestatiesDe elektrotechniek is niet bepaald een stilstaande wereld. Nieuwe producten en diensten doen voortdurend hun intrede. Gebruiks-gemak en verduurzaming zijn daarbij de belangrijkste drijvende krachten. Ook de opkomst en het volwassen worden van led is daar onderdeel van en heeft een grote impact, volgens Van der Neut.‘Het aanschaffen of updaten van een lichtinstallatie is in de re-gel een flinke investering; het slokt doorgaans een redelijk deel van het totaalbudget op bij nieuwbouw of renovaties. Bovendien moet een lichtsysteem 15 jaar lang meegaan. En los daarvan: goed licht vergroot het werkplezier, de veiligheid in productie-omgevingen, en het helpt mensen hun werk goed te doen. Het is al met al van groot belang dat een gebruiker krijgt wat hij nodig heeft. Dat is en blijft een uitdagende opgave. ‘Wacht maar even met dat led tot het betrouwbaarder is en beter licht geeft.’ Iets meer dan een decennium gaven we regelmatig die bood-schap mee aan klanten. Nu denken we alleen nog maar in led. Tegelijkertijd gaan de ontwikkelingen nog steeds razendsnel. Wij moeten daarin mee, zowel wat betreft kennis als competen-ties, om goed werk te kunnen leveren.’

Discussies achterafUit het oogpunt van het veiligstellen van de nodige kwaliteit kiest Kromwijk Elektro altijd voor A-merken lampen en lichtstu-ringstechnologie zoals die van Signify, Trilux, Veko en ETK. Waar het bedrijf bovendien in het verleden nogal eens zelf lichtplan-

© J

umbo

De directie van Jumbo in het nieuwe DC

19

COVID-19 kRIjgT gLOW NIET OP DE kNIEëN

G

‘LEd HEEFT dE LICHTKUnST GEdEMOCRATISEERd’

Het programma van de 15de editie van GLOW stond begin dit jaar al grotendeels in de steigers. Het jubileum van het lichtkunstfestival moest een feest worden,

nog groter dan gebruikelijk. De uitbraak van het coronavirus zette alles op zijn kop – alle plannen konden de prullenbak in. Na 2 weken van bezinning pakten directeur

Ronald Ramakers en zijn team echter door. Dit jaar trekt er geen mensenmassa door de Eindhovense straten, dat is onverantwoord. ‘Maar we creëren wel een moment

waar iedereen het nog lang over zal hebben.’

LOW groeide over de jaren uit tot een lichtkunstfestival met

een gerenommeerde, internationale sta-tus. Dat wordt ook gereflecteerd in de bezoekersaantallen die het gedurende een week in november trekt. Vorig jaar waren dat er zo’n 770.000. Aan dit suc-ces liggen vele factoren ten grondslag, allereerst de opkomst van led.

Kantelpunt‘Er bestaat al decennialang zoiets als lichtkunst’, aldus Ramakers. ‘De intro-ductie van led betekende echter een re-volutie. Waar werken met licht voorheen voorbehouden was aan weinigen, veran-derde dat snel. Led democratiseerde de lichtkunst. Iedereen kan ermee werken, het is volop beschikbaar en het gebruik

vergt niet veel kennis. Er ontstond een omvangrijk en breed spectrum van kun-stenaars en designers en dat is goed. Maar als organisator van GLOW moet je dan wel filteren op kwaliteit. Daarbij hebben we 4 jaar geleden een kantel-punt bereikt. Tot op dat moment kochten we voornamelijk bestaande werken in. Wat je nu op GLOW ziet, is per definitie

foto

’s: M

ichi

el D

evijv

er

ledmagazine

NR. 1 IN NIEUWS & ACHTERGRONDEN

Nieuw!

UW PRODUCTEN ONDER DE AANDACHT VAN RUIM 330.000 LEZERS PER MAAND!

DE VOORDELEN: MEER NAAMS- EN PRODUCTBEKENDHEID HET GENEREREN VAN LEADS EXTRA TRAFFIC VOOR UW KLANTEN

NIEUW!PRODUCTZOEKER

WWW.SOLARMAGAZINE.NL/PRODUCTZOEKER

20 21ledmagazineledmagazine

nog nooit elders vertoond. Vanuit het besef dat het de stad is die ons evene-ment maakt tot wat het is, betrekken we bovendien onze omgeving intensief bij alles wat we doen. Daarmee is een geheel nieuwe uniciteit ontstaan.’

Wow-effectWie GLOW wegzet als puur entertain-ment doet het tekort. Ramakers moet de discussie over wat kunst is met regel-maat aangaan, en dat doet hij graag. ‘Wij bereiken een enorm publiek en dat is niet altijd het geval in de kunstwereld. De oorzaak ligt in het laagdrempelige karakter – het is in de buitenlucht en een visueel spektakel. 10 jaar geleden was het wow-effect groot omdat het nieuw was. Nu vertellen we een verhaal en juist dat is wat kunst doet. Het reflec-teert en becommentarieert wie we zijn, het geeft je een gevoel of gedachte mee, iets wat er nog niet was. Wij zoeken die diepere gelaagdheid. Daarbij is onze stad het canvas, de kunstenaar én het publiek. Daarom is wat wij doen niet te kopiëren. Andere steden kloppen hier regelmatig aan met de vraag of we dit ook voor hen willen organiseren. In het begin dacht ik daar nog wel eens over, inmiddels is me duidelijk dat dit nergens anders kan dan in Eindhoven.’

WisselwerkingEindhoven is niet alleen de lichtstad van Nederland, het is ook de thuishaven van de hightech-maakindustrie in ons land. Dat Brainport hier ontstond, is mede te danken aan de hechte netwerken en de drang om samen de grenzen in innovatie te verleggen. Op die vruchtbare bodem is ook GLOW gebouwd.Ramakers: ‘Deze stad en zijn mensen beheersen de kunst van het maken en die van samenwerking. Alles is hier met elkaar verbonden, GLOW is daar een exponent van. Zo zijn de banden met bedrijven zoals ASML, NXP en Signify sterk, en dan heb ik het niet alleen over financiële support. Ze werken – en dat geldt tevens voor de Technische Universiteit Eindhoven – ook samen met kunstenaars bij het creëren van kunst-werken, bijvoorbeeld vanuit hun experti-se in lichtaansturing en softwareontwik-keling. Dat doen ze in het besef dat die

processen hen waardevolle inzichten en kennis opleveren; een kunstenaar denkt nu eenmaal anders dan een bedrijf of wetenschapper. Er is dus sprake van een waardevolle wisselwerking; GLOW is een integraal onderdeel van ons sociale, economische en culturele weefsel.’

SentimentDat GLOW er dit jaar anders uitziet dan anders zal niemand verbazen. De boosdoener is covid-19. In maart, toen de omvang van de pandemie zich begon af te tekenen en Nederland in lockdown ging, werd al snel duidelijk dat van een groot-schalig evenement geen sprake kon zijn.‘Onze wereld stond op zijn kop,’ vertelt Ramakers. ‘De plannen voor dit jaar konden de prullenbak in. Maar er gebeurde ook iets moois. In plaats van een algehele verlamming groeide er een nieuw elan; een nieuwe energie en creativiteit. GLOW moest op een of andere manier doorgaan. Wanneer al-les wat je normaal doet niet meer kan, dan zoek je andere wegen. Dat was het sentiment en dat vond weerklank bij al die partijen waarmee we dit doen, ook de gemeente Eindhoven. GLOW laat ook van zich horen in 2020. Die looproutes en de kunstwerken waarlangs duizen-den mensen zich bewegen komen er natuurlijk niet. Maar we gaan wel een moment creëren waar iedereen het nog heel lang over zal hebben. Over wat dat exact inhoudt en wanneer dat is, kan en mag ik nog niets zeggen. Dat het een GLOW-waardig statement is staat echter als een paal boven water.’

‘de looproutes en de kunstwerken waarlangs

duizenden mensen zich bewegen komen er natuurlijk niet. Maar we gaan wel een moment creëren waar iedereen

het nog heel lang over zal hebben’

Z waar gedateerd. Zo mag je het TF-systeem voor openbare

verlichting dat van oudsher in Nederland wordt gebruikt met recht noemen. De schakelkastjes in de middenspannings-ruimte gaan steeds vaker kapot vanwege hun leeftijd, onderdelen zijn alsmaar schaarser. Daarnaast hebben netwerkbe-drijven vanwege het met pensioen gaan van oudere werknemers er steeds minder kennis over in huis. En boven alles: het biedt gemeenten gewoonweg niet de mo-gelijkheden die wenselijk zijn anno 2020.

Grootschalige uitrol‘Het optimaal presteren van openbare verlichting is van groot belang, alleen al wat betreft veiligheid, beleving en verduurzaming’, aldus Van den Hof.

‘Onze dienstverlening aan gemeenten is op dit vlak echter beperkt. Liander is er wat dit betreft sec voor het realiseren en onderhouden van de geschakelde aan-sluitingen, de aan- en uitknopjes dus. Dat is wettelijk vastgelegd. Zaken zoals dynamische verlichting en dimmen zijn het domein van commerciële partijen. Tegelijkertijd willen wij onze klanten en samenleving natuurlijk wel zo goed als we kunnen bedienen, dus ook tegen aanvaardbare kosten. Vanuit die ge-dachte hebben we FlexOVL ontwikkeld.’

AutonomieMet de introductie van FlexOVL zet Li-ander de stap van een centrale naar een decentrale aansturing van de openbare verlichting. De klanten hadden voorheen

weinig keuze wat betreft de tijdstippen waarop het licht aan- en uitging. Dat werd zo’n beetje op provincieniveau aangestuurd. Door het vervangen van het TF- door het FlexOVL-kastje dat een telematische verbinding heeft met het centrale aansturingssysteem van Lian-der, kunnen gemeenten dat nu in eigen hand nemen. Van den Hof: ‘Dat biedt meerdere voor-delen. Zo verschillen de lichtomstandig-heden per gemeente en wijk. Zet je de verlichting pas aan als dat echt nodig is, dan bespaar je energie en dus ook kosten. Maar denk ook eens aan het uit-zetten van het licht tijdens een lampion-nentocht of Earth Day. Die autonomie en flexibiliteit past bovendien gewoonweg bij deze tijd. We zijn al een tijd geleden

begonnen met de grootschalige uitrol van FlexOVL. Gemeenten kunnen zich voor deze dienst inschrijven middels onze website en er gebruik van maken.’

Zwaar beveiligdDat Liander uit het oogpunt van veilig-heid strenge richtlijnen voor het gebruik van FlexOVL hanteert, is logisch. Zo zijn er, grotere steden uitgezonderd, maximaal 3 mensen die toegang mogen hebben tot het systeem, ze moeten bij naam bekend zijn en met een handteke-ning verklaren dat zij de wachtwoorden voor zich houden. ‘Het systeem is goed beveiligd en wie aan de knoppen draait, moet we-ten wat hij of zij doet’, aldus Van den Hof. ’Daarom is ook een korte cursus

verplicht. Tot nu maakt nog maar een beperkt aantal gemeenten gebruik van deze nieuwe dienst, zo’n 30 procent. We zijn dan ook nog niet helemaal klaar. We weten niet zeker of we alle TF-kastjes hebben vervangen. Liander is ontstaan door het samenvoegen van een aantal organisaties. Daar is informatie bij ver-loren gegaan. Met onze test in Friesland sporen onze monteurs die laatste oude kastjes op, in samenwerking met de ge-meenten. Als we dat overal in Nederland hebben gedaan, kan iedere gemeente er met vol vertrouwen gebruik van maken, door zelf een lichtschema in te voeren en actief in te grijpen als dit gewenst is. Voor wie daar geen zin in heeft, of waar de capaciteit ontbreekt, blijft alles bij het oude.’

‘AUTOnOMIE En FLExIBILITEIT VOOR GEMEEnTEn pAST BIJ dEZE TIJd’Netwerkbedrijf Liander startte in augustus met het testen van zijn FlexOVL-systeem in Friesland. Het doel is het lokaliseren van de resterende oude toonfrequente (TF-)aansluitingen en die alsnog vervangen. Na deze test volgt de rest van Nederland. ‘Is dat afgerond dan kunnen alle gemeenten in ons verzorgingsgebied met een gerust hart profiteren van de voordelen die deze nieuwe technologie biedt’, aldus productmanager voor de grootzakelijke markt Joyce van den Hof.

LIANDER ZET LAATSTE STAPPEN IN uITROLLEN FLEXOVL

© A

llian

der

22 23ledmagazineledmagazine

‘Wie aan de knoppen draait, moet weten wat hij of zij doet’

‘HET IS GOEd dAT ER KWALITEITSVERSCHILLEn ZIJn’

Rob van Heur is lichtspecialist bij ENGIE Laborelec, een Internationaal expertise- en researchcentrum op het gebied van elektrische-energie-

technologie. Zijn onderzoek omvat het brede werkdomein van led-gedrag en -toepassingen. Een van de belangrijke thema’s daarbij is de levensduur van lichtbronnen en verlichting. ‘Weet je niet wat die is, dan is het realiseren van

optimale businesscases in verlichtingsprojecten onmogelijk.’

oe ben jij in de lichtwereld terechtgekomen?‘Het was een bewuste keuze. Ik ben in 2001 afge-

studeerd aan de Avans Hogeschool in Breda. Tijdens deze studie volgde ik de opleiding Hogere Verlichtingskunde aan het ROC Utrecht. Jammer genoeg bestaat dat niet meer; daar liggen de roots van heel wat professionals in de Nederlandse lichtsector. Na mijn eerste baan bij GTI ging ik in 2006 aan de slag bij Laborelec.’

Hoe past Laborelec in de internationale energiewereld?‘Laborelec is ooit ontstaan als het onderzoekscentrum van de Belgische energiesector. Ik ben 1 van zo’n 280 specialisten. Met ons onderzoek ondersteunen we uiteenlopende klanten die actief zijn op het gebied van opwekking, transmissie, distributie en opslag. Daarnaast bedienen we gebruikers. De energietransitie is daarbij een belangrijk aandachtsgebied.’

Hoe belangrijk is het thema levensduur in dat perspectief?‘De prestatie van verlichting moet passen bij de behoefte van de eindgebruiker. Waarom zou je een hoge prijs betalen voor led met 40.000 branduren als 10.000 voldoende is? Als fabrikant, distributeur, installateur en koper is het daarom cruciaal om te weten wat de levensduur van een product is. Daarmee is het werk dat wij voor ze doen van groot belang.’

Is het moeilijk om de levensduur van led vast te stellen?‘Vanwege de grote omloopsnelheid van producten moet je snelheid maken en er is specialistische kennis en apparatuur voor nodig. Het principe is echter eenvoudig. Een led-chip veroudert evenredig met de tijd. Geeft hij na 5 jaar 10 procent minder licht, dan zal die degradatie na 10 jaar ongeveer 20 procent bedragen. Dat maakt de levensduur voorspelbaar.’

Het armatuur is ook van invloed…‘De warmteafvoer is hierbij key. Chipfabrikanten testen hun led’s bij verschillende temperaturen en leggen hierbij de levensduur vast in een zogenaamd LM80-rapport. Armatuur-bouwers kunnen dat meenemen in hun design. Wordt ons gevraagd de levensduur van een armatuur te testen, dan doen wij een zogenaamde TM21-analyse. We bepalen de werkelijke bedrijfstemperatuur van de chip: de T-Junction. Door die met

H

ROB VAN HEuR OVER DE LEVENSDuuR VAN LED-VERLICHTINg

En wat doe jij daar?‘Mijn werkveld is binnen- en buitenverlichting. Ons lichtlabo-ratorium meet het gedrag van led en armaturen, bijvoorbeeld wat betreft levensduur en fotometrie. Maar we doen ook research naar allerhande applicaties. Ik kan me hier kortom uitleven in mijn passie voor licht.’

Waar komt die vandaan?‘Ik noem mezelf weleens “licht gestoord”. Licht is een bepa-lende factor voor het wel en wee van mensen en de natuur. Daarnaast is de snelheid waarmee en wijze waarop licht-technologie zich ontwikkelt zeer boeiend. Er wordt ieder half jaar wel een nieuwe generatie chip geïntroduceerd, er worden continu nieuwe producten geïntroduceerd en toepassingen worden intelligenter.’

Hoe kijk jij naar de led-revolutie en wat dat doet met de lichtsector?‘Gedurende vele decennia is ontzettend veel kennis opge-bouwd over traditionele verlichting. De markt werd gedomi-neerd door grote spelers – fabrikanten met enorme expertise en resources. Rond 2008 brak led door. Tegelijkertijd globali-seerde de wereld. Daardoor is alles veranderd.’

Iedereen kon opeens lichtleverancier zijn?‘Exact. Bestel een container met lampen op Alibaba en je bent in business. Daarnaast begon de overheid het gebruik van led te stimuleren als middel om energie te besparen. Zo werd het ook weggezet door aanbieders. Het belang van lichtkwaliteit raakte op de achtergrond.’

Dat gaf ruimte aan de cowboys…‘Die zijn er altijd in snelgroeiende markten. Het gevolg is dat er een hoop rommel op de markt is, lampen die het binnen 1 of 2 jaar begeven. Je ziet dat nu wel ten goede keren. De aandacht voor productkwaliteit groeit. Dat is mooi, maar we moeten er niet te krampachtig over doen als lichtsector. Het is prima dat er kwaliteitsverschillen zijn. Goed licht is altijd belangrijk. Maar in veel situaties kun je voldoende bereiken met een goedkoper product.’

het LM80-rapport te combineren, kunnen we voorspellen wat de verwachting voor de lange termijn is.’

Die informatie moet dan wel landen bij de mensen die ertoe doen…‘De levensduur van verlichting is een essentiële factor in de businesscases van verlichtingsprojecten, bijvoorbeeld wat betreft aanschafprijs en onderhoud. Het begint dus met bewustzijn bij ontwerpers, installateurs en gebruikers om vanuit dit perspectief hun productkeuze te maken. Dat geldt overigens ook voor de licht-technische performance, die wordt vastgelegd in LM79-rapporten. Daarom geef ik ook vaak presentaties over dit onderwerp.’

De benodigde informatie is dus vaak al beschikbaar? ‘Zeker. Ontbreekt het je aan de kennis om die te interprete-ren, dan loont het inschakelen van een lichtadviseur. Inmid-dels is er ook een kwaliteitslabel in opkomst dat aangeeft dat productclaims van fabrikanten op dit vlak kloppen: ENEC+. Bij grote A-merken kun je er bovendien van uitgaan dat dit het geval is, waarbij ik niet wil zeggen dat dat per definitie niet zo is bij kleinere of Chinese partijen. Bij twijfel of het ontbreken van meetgegevens biedt samenwerken met een ISO-1715 geaccrediteerd onderzoeksinstituut zoals Laborelec uitkomst.’

ledmagazine24 ledmagazine 25

© L

abor

elec

© L

abor

elec

d

26 ledmagazine 27ledmagazine

iscountlight is onderdeel van de Europese World Wide Lighting-holding. De groothandel startte 16 jaar

geleden en koos daarbij expliciet voor de business-to-business-markt. Het levert onder andere led-panelen, -wandarmaturen, -downlights, geïntegreerde led-inbouwspots en waterdichte led-armaturen. Die producten zijn bijvoorbeeld toepasbaar in woningbouw, retail, industrie, warehousing, gezondheidszorg, hotels, parkeergarages en stallen. Ondanks die brede insteek kiest het bedrijf wel degelijk voor focus.

Vrijheid‘Onze naam verraadt dat we de kosten laag kunnen houden voor onze klanten’, aldus Ansems. ‘Dat is het gevolg van onze inkoop van grote volumes. Maar dat laten we niet ten koste gaan van het bieden van kwaliteit. Ons assortiment bestaat uit producten van Signify en Osram. Daarnaast voeren we ons eigen A-merk – Noxion - dat kantoor houdt in Taipei. Die keuze voor eigen research en productdevelopment – biedt ons vrijheid. Bovendien ontwikkelt led-technologie zich razendsnel, ook wat betreft de toepassingsmogelijkheden. Door op beide fronten mee te spelen in de voorhoede kunnen we onze klanten optimaal bedienen. Dat is essentieel in een markt die snel volwassen wordt. Natuurlijk zijn er cowboys actief die zeer goedkoop inferieure producten wegzetten, die zullen ook nooit helemaal verdwijnen. Maar dat is niet het overheersende actuele beeld. Aan de zijde van instal-lateurs groeit bovendien ook het besef dat je het verschil maakt met kwaliteit. En dat is een heel mooi gegeven waar we slechts aan het begin staan van de led-revolutie, alleen al wat betreft de vervanging van traditionele verlichting.’

PushHoewel de winst in verduurzaming en besparingen op de energierekening met behulp van led-verlichting vaak met een simpele rekensom kunnen worden aangetoond, is er niet zelden sprake van een gebrek aan bewustzijn, kennis en investerings-bereidheid aan de vraagkant van de markt. Vanuit die consta-tering onderstreept Ansems dat een push door de overheid voorlopig nodig is om de verledding te versnellen.‘Bij het introduceren van vernieuwende duurzame technologie is stimuleringsbeleid essentieel. Je ziet ook in de praktijk dat dat bijzonder succesvol kan zijn, zoals bij elektrische auto’s en zonne-energie. Voor de led-branche is het in stand houden van zo’n regeling als de Energie-Investeringsaftrek daarmee van groot belang. Daarnaast is het bijvoorbeeld goed dat er in het kader van de energiebesparings- en informatieplicht enige mate van dwang is om over te stappen op led. Maar tegelijktij-dig moet – zoals ook NSVV, Fedet-NLA en Techniek Nederland benadrukken – het realiseren van kwalitatief goede lichtoplos-singen centraal staan. Je wilt uit de transitie naar led immers het maximale halen en dat investeringen renderen, zowel wat betreft de levensduur van installaties, besparen op de energie-rekening, circulariteit en relevante extra functionaliteiten op het gebied van human centric en smart lighting. Wij willen daar ons aandeel in leveren en wel door onze klanten, de installateurs, maximaal te ondersteunen.’

Helpende handDat er jaarlijks grote sprongen worden gemaakt in de ont-

wikkeling van innovatieve lichttechnologie is geen geheim. Hetzelfde geldt voor het feit dat het voor installatiebedrijven, zeker voor hen die een bredere focus hebben, onmogelijk is die allemaal bij te houden. ‘Niet iedere elektrotechnisch installateur heeft verstand van lichtplannen’, aldus Ansems. ‘Dat is ook logisch; hun werkdo-mein vraagt vaak om expertise op vele werkdomeinen; toe-gangscontrole, alarmsystemen, datanetwerken, noem maar op. Dat betekent dat het voor installateurs niet altijd gemakkelijk is om met opdrachtgevers mee te denken over een eigentijds duurzaam, functioneel en energiezuinig lichtontwerp. Daarbij bieden wij de helpende hand, bijvoorbeeld door al in vroege fasen van projectontwikkeling aan te schuiven bij adviesgesprek-ken, waarbij we natuurlijk nooit op de plek van de installateur gaan zitten. Die service is echter nog geen schering en inslag. Waarmee we wel dagelijks waarde toevoegen is het maken van lichtplannen en calculaties voor onze klanten waarbij we allerhande mogelijke oplossingen inzichtelijk maken. Daarmee nemen we hen zeer specialistisch werk uit handen. Dat doen we gratis en zonder onderscheid te maken tussen grote of kleine installateurs of projecten. In de uitvoeringsfase dragen onze projectmanagers bovendien zorg voor de nodige praktische ondersteuning, zodat de kwaliteit en doorloop geborgd worden. Enkele voorbeelden van projecten die we hebben uitgewerkt en begeleid, betreffen de Klok & Peel, Shop at Sea en het kantoor van Mediahuis. Recente projecten zoals TU Delft en het kantoor van fonQ deden we in samenwerking met respectievelijk SPIE en Van Dorp, Van Vuren Elektrotechniek en Kanters Elektro.’

Strategische padAnsems werkt nu een klein jaar bij Discountlight. Daarbij focust ze zich op het verder versterken van de positie van het bedrijf in Nederland, België, Luxenburg en Frankrijk. De ambitie reikt echter verder. Discountlight wil een toonaangevende speler worden in heel Europa. De vraag is hoe de huidige coronacrisis van invloed is op het realiseren van die doelstellingen.‘Discountlight is een bedrijf met een sterk fundament. Wij kun-nen dan ook blijven investeren in de kwaliteit van de dienstver-lening. Zo hebben we onlangs een moderniseringsslag van ons 10.000 vierkante meter grote magazijn in Eindhoven afgerond. Daar liggen meer dan 55.000 verlichtingsproducten en -compo-nenten op voorraad die we op de dag van bestelling verzenden. Door vergaande automatisering kunnen we dat nu nog effectie-ver doen en installateurs nog meer zekerheid bieden. Daarnaast zijn we begonnen met het organiseren van gratis kennissessies. Dat doen we bij onze klanten, maar iedere geïnteresseerde is er welkom. Daar behandelen experts uiteenlopende thema’s, zoals het belang van daglicht en nut en noodzaak van een goed lichtplan. We hebben er nu 4 opzitten, bijvoorbeeld in Helmond, Gent en Dordrecht. Die werden goed gewaardeerd. We gaan er dan ook mee door. Dat de huidige pandemie echter ook voor ons uitdagingen met zich meebrengt mag duidelijk zijn. Onze hele markt wordt erdoor getroffen. Niemand weet hoe lang en hoe diep de huidige crisis zal ingrijpen. Die onzekerheid dwingt ons kritisch te kijken naar het strategische pad dat we bewandelen, met name als het gaat om die internationale expansie. Het zal dus wellicht langzamer gaan dan we willen, maar er komen ook zeker weer goede tijden en uitstel is zeker geen afstel.’

© D

isco

untli

ght

dISCOUnTLIGHT KIEST KWALITEIT BOVEn KWAnTITEIT In ExpAnSIE-STRATEGIEDiscountlight behoort tot de top van de Nederlandse groothandels in verlichting en heeft tevens een stevige voet aan de grond in België, Luxemburg en Frankrijk. Het doel is het Europese markaandeel verder uitbouwen en verstevigen. ‘Daarbij zetten we de installateur centraal’, zegt general manager Carolien Ansems, die in 2019 werd aangesteld om die kar te trekken. ‘Lichttechnologie wordt alsmaar complexer en raakt steeds meer verweven met andere functionaliteiten. Het delen van expertise en praktische ondersteuning is daarmee cruciaal om er gezamenlijk het beste uit te halen.’

‘WE WILLEN HET SAmEN mET ONZE INSTALLATEuRS DOEN’

29ledmagazine28 ledmagazine

oe kijk jij terug op je carrière?Van Duijnhoven studeerde 5 jaar geleden af aan de TU/e.

In haar eindscriptie omschreef ze een methodiek voor het meten van licht op de ogen van mensen met een verstandelijke beperking en dementerende ouderen. Sindsdien is haar ster als lichtwetenschapper rijzende.

AlertheidVan Duijnhoven: ‘Licht is leven. Iedereen weet dat het een grote invloed heeft op ons dag- en nachtritme, ons gevoel, onze activiteit en fysieke gesteldheid… Het is dan ook niet vreemd dat er onderzoek wordt gedaan naar die effecten. Dat geldt dan ook voor de basis, weten hoe je vaststelt aan hoeveel licht een mens

H

‘ER ZIJn GEEn GEnE-RIEKE OpLOSSInGEn, dE VRAAG IS OF dIE ER OOIT KOMEn’

juLIETTE VAN DuIjNHOVEN OVER LICHT EN gEZONDHEID

Met de uitbraak van covid-19 neemt werken vanuit huis een vlucht. Wat blijkt? Het kan, en biedt werknemers en werkgevers ook nog eens voordelen. Het aandeel thuiswerkers zal dientengevolge structureel toenemen ten opzichte van pre-coronatijden. De vraag is wat het effect is op hun gezondheid en productiviteit. Die wordt immers mede bepaald door de kwaliteit van hun werkplek. Het creëren van optimale lichtomstandigheden is daarbij een cruciale factor. ‘En dat is absoluut niet eenvoudig’, stelt Juliëtte van Duijnhoven van de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e).

in verschillende omstandigheden wordt blootgesteld. Ik kreeg de kans om me daar 4 jaar in te verdiepen in een PhD-traject rondom het meten van persoonlijke lichtomstandigheden in een kantooromgeving en het effect op de alertheid van mensen die er werken. Dat heeft geleid tot waardevolle inzichten waar de wetenschap en industrie mee verder kunnen, met als stip op de horizon het daadwerkelijk ontwikkelen van systemen die ten goede komen aan het welzijn en functioneren van mensen.’

Integrative lightingWaar de industriële lichtsector het heeft over Human Cen-tric Lighting, gebruikt Van Duijnhoven die term liever niet. Het werkveld van licht en gezondheid vraagt immers om een bredere blik. Dat wordt ook benadrukt door de International Commission on Illumination (CIE), het wereldwijde samenwer-kingsverband van nationale lichtbranches. ‘Ik heb af en toe mijn twijfels bij lampen met een standje relax, focus, ochtend of avond. De werkelijkheid is complexer dan dat. Heb je het over lichtoplossingen, dan heb je het altijd over het aanvullen van het natuurlijke licht met kunstlicht. Het is echter meer dan dat. Human Centric Lighting klinkt goed uit het oogpunt van marketing. Maar hoe mensen zich voelen en presteren is zowel afhankelijk van visuele als niet-visuele fac-toren. Er moet een balans zijn. De CIE spreekt daarom tegen-woordig van integrative lighting. Hetzelfde doen we bij de TU/e en dat wordt gereflecteerd in het karakter van ons onderzoek. We kiezen voornamelijk voor een multidisciplinaire benade-ring. Die insteek hebben we ook bij het Kernteam Indoor van de NSVV waarvan ik sinds begin dit jaar voorzitter ben. Onze groep

bestaat niet alleen uit vertegenwoordigers van lichtbedrijven en mij, maar bijvoorbeeld ook uit architecten. Zo kunnen we van elkaar leren, tot nieuwe inzichten komen en waardevolle vragen formuleren voor de wetenschap.’

Persoonlijke oplossingenDat de kennis over het effect van licht op mensen volgens Van Duijnhoven nog in de kinderschoenen staat, mag duidelijk zijn. Maar wat weten we dan wel; wat heeft haar onderzoek tot nu toe opgeleverd? Wat zijn de optimale lichtcondities op een werkplek en hoe creëer je die? Die vraag wordt haar steeds vaker gesteld, ook naar aanleiding van de huidige coronacrisis en de vele men-sen die hun werk nu vanuit huis doen.Van Duijnhoven: ‘Een eenduidig antwoord op die vraag bestaat helaas nog niet. Dat heeft allereerst te maken met het feit dat alle mensen uniek zijn, ook in hun lichtbehoeften. Wat het nog ingewikkelder maakt: het effect van licht – wat betreft alertheid en in een breder perspectief – is afhankelijk van een complex aan factoren. Allereerst zijn dat de lichtintensiteit, het spectrum en de richting van het licht. Daarnaast is er de invloed van 3 tijdgerelateerde aspecten: de timing, duur en geschiedenis. Denk bij dat laatste bijvoorbeeld aan even licht bijtanken tijdens een wandeling versus binnenblijven in je pauze. Bovendien doet niet iedereen hetzelfde werk en varieert de werksituatie en dus ook de lichtconditie per persoon. Wat er in de ogen valt, is afhankelijk van de kijkrichting, zonwering, reflectie, het weer, geografische oriëntatie, noem maar op. Generieke oplossingen bestaan dus niet, en de vraag is of die er ooit zullen komen. Dat alles wil echter niet zeggen dat we niet naar producten toewer-ken. Die zullen bijvoorbeeld aansluiten op leeftijdsklassen of activiteiten. Je kunt ook denken aan intelligente persoonlijke oplossingen, in lijn met de gezondheidsapps op je smartwatch. Maar we kunnen ook nu al werken aan het juiste licht op het juiste moment van de dag, thuis en op kantoor, en dat begint met het vergroten van het bewustzijn over het belang van licht. We moeten het er dus over hebben, binnen en buiten de lichtsector, bij bedrijven en kennisinstituten, in de politiek en de media. En ik draag daar graag mijn steentje aan bij.’

‘We kunnen ook nu al werken aan het juiste licht op het juiste moment van de dag, thuis en op kantoor, en dat begint met het vergroten van het bewustzijn over het belang van licht. We moeten het er dus over hebben, binnen en buiten de lichtsector, bij bedrijven en kennisinstituten, in de politiek en de media’

31ledmagazine

oelders verhuisde 16 jaar geleden naar Shanghai. Hij ging er aan de slag voor de R&D-afdeling van een

Europese onderneming in powertools. In 2010 koos hij voor een toekomst als zelfstandig ondernemer en startte een bedrijf in technologisch productdesign. Dat leidde tot een teleurstelling. Het probleem was niet zozeer het ontwerpen zelf, maar wat daarmee werd gedaan. Zijn klanten wilden in China produceren. Het streven naar zo laag mogelijke kosten ging daarbij in de regel gepaard met een lage kwaliteit.

Warm en stoffig‘Dat past niet bij mij’, aldus Woelders. ‘Het moet goed zijn, anders hoeft het niet. Het verleggen van mijn focus kwam voort uit het contact met een Australisch mijnbouwbedrijf. De vraag was of ik verlichting voor hen wilde wilde ontwerpen. De eisen die het daarbij stelde, waren bijzonder hoog. Hun operaties zijn uitdagend, vinden vaak in een warme en stoffige setting plaats. Veiligheid is een issue: het licht moet goed zijn en betrouwbaar. Robuustheid en levensduur zijn bovendien essentieel, omdat er op afgelegen plekken wordt gewerkt. Bij onderhoud is het niet zelden zo dat monteurs meer dan een dag moeten reizen om de plek van bestemming te bereiken. Als dat vaak gebeurt, kost dat heel veel geld. Die opdracht was niet alleen een mooie uitdaging, het leidde ook tot een innova-tief product en het opzetten van DCBRIGHT.’

Niet klagenEen belangrijk deel van de lichtoplossingen van DCBRIGHT betreft de fabricage van de print die in lampen wordt geplaatst. Door die voor het solderen in vloeibaar teflon te stoppen, wordt oxidatie tegengegaan. Daarnaast wordt stress op de print als gevolg van verschillen in warmte-uitzetting van uiteenlopende materialen tijdens het solderen ondervangen. Woelders: ‘Dat proces vormt nog steeds de basis van de licht-producten waarmee we bijvoorbeeld de scheepvaart, industrie en militaire organisaties bedienen. Maar denk ook aan andere specialistische toepassingen. Zo zijn we in Nederland leveran-cier van kranenbouwbedrijf Liebherr. Om al die klanten kwa-liteit te bieden, maken we onze verlichting zelf in onze fabriek in Shanghai. We hebben daarmee een goede naam opgebouwd in heel wat niches, maar dat wil niet zeggen dat het allemaal vanzelf gaat. Onze klanten stellen allen hun eigen specifieke

eisen. Dat legt een flinke druk op onze manufacturing, zeker wat betreft de nodige flexibiliteit. Bovendien gaat het altijd om kleine volumes. Daarmee zijn de kosten relatief hoog. Niet iedereen wil die betalen, dat zie je steeds vaker. Sommigen nemen dan het besluit om reguliere lampen aan te schaffen en die dan maar wat vaker te vervangen. Voor velen is dat gezien het karakter van hun activiteiten echter geen optie. We mogen dan ook niet klagen over onze resultaten.’

Enorme trillingenEind augustus kondigde DCBRIGHT aan nog dit jaar met een nieuwe generatie led-lampen voor havens en open zee te komen. Momenteel is in maritieme toepassingen een roestvrijstalen be-huizing de norm. Dat materiaal is echter duur en heeft een lage warmteoverdracht naar de buitenlucht. Daarom wordt er veel gewerkt met lagere vermogens en dus minder licht per licht-bron, of grotere en dus extra kostbare en moeilijk hanteerbare behuizingen. DCBRIGHT komt nu met een oplossing die bestand is tegen zeewater en chemisch agressieve stoffen. ‘De behuizing is gemaakt van keramiek’, vertelt Woelders. ‘De productie neemt 2 maanden in beslag en telt verschillende stap-pen. Zo wordt het materiaal een maand op 3.000 graden gehou-den, met 4.000 ton in elkaar gedrukt en dan nog eens weken op 1.000 graden gehouden. Het is kortom een innovatief proces en product. Dat is mooi, maar ik ben ook alweer bezig met de volgende stap. Als niche-speler in verlichting word je nooit groot. Erg is dat niet, geld is niet alles en werken moet leuk zijn. Maar er gaat wel ontzettend veel energie en tijd zitten in vernieuwing, klantcontacten en het aansturen van de productie. Dat wil ik veranderen, dat het niet allemaal aan mij hangt. Daar is groei voor nodig en die realiseer je met massaproductie. Daarom zet ik momenteel een tweede bedrijf op: Innovision Lighting. Bij het verlichten van de openbare ruimte met led is verblinding een enorm probleem. Ik kan nog niet te veel zeggen over technische details, maar we hebben een lamp ontwikkeld waar je zelfs bij een afgifte van 400.000 lumen recht tegenin kunt kijken zonder verblinding. Tegelijkertijd is hij, omdat hij alleen verlicht wat hij moet verlichten, bijzonder efficiënt. Denk daarbij aan een waarde van 167 lumen per watt, waarmee energiebesparingen van 50 procent kunnen worden gerealiseerd. Met deze revolutionaire lamp gaan we de markt voor openbare verlichting opschudden, daarover bestaat bij mij geen twijfel.’

30 ledmagazine

W

DCBRIgHT SORTEERT VOOR OP STAP VAN NICHE NAAR mASSA

‘WE GAAn dE MARKT VOOR OpEn-BARE VERLICHTInG OpSCHUddEn’

Klein in de lichtwereld maar groot in zijn niches. Dat is lichtfabrikant DCBRIGHT die led-verlichting ontwikkelt en produceert voor gebruik in omstandigheden

waar robuustheid vooropstaat. Zo kondigde het bedrijf onlangs een nieuwe generatie led-lampen aan voor havens en open zee. Op de achtergrond werkt

eigenaar Niels Woelders tegelijkertijd aan een revolutionaire lamp waarmee hij de hoogvolumemarkt van openbare verlichting wil veroveren.

© D

CBRI

GHT

GROOTSTE CASAMBI BLUETOOTH

CLS heeft Oorlogsmuseum Overloon van een nieuw verlichtingssysteem voorzien. Het grootste Casambi Bluetooth-project werd gerealiseerd met de CLS Ruby. Het Oorlogsmuseum presenteert de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Het telt meer dan 10.000 vierkante meter aan oppervlakte. CLS werd in 2019 benaderd om het museum van een nieuw verlichtingssysteem te voorzien. Kernpunten waren transitie naar led en goede dim- en aanstuurmogelijkheden.

LEd Op BAAn BRUSSELS AIRpORT

De renovatiewerken op landingsbaan 07L/25R van Brussels Airport en de laatste tests zijn afgerond, de baan is opnieuw in gebruik genomen met onder meer nieuwe verlichting. Het bebakeningssysteem van de baan, inclusief alle bekabeling, is vervangen. Op plaatsen waar dit nog niet het geval was, werd deze bebakening vervangen door led-verlichting. Ook de afwatering werd opnieuw aangelegd met nieuwe goten en rioleringsbuizen.

SLIMME LEd VOOR HAVEn AnTWERpEn

De haven van Antwerpen heeft 1.300 geconnecteerde led-armaturen van Signify in gebruik genomen. Met Interact City wordt Port of Antwerp de eerste haven in de Benelux met een verbonden verlichtingssysteem. De led-armaturen zijn allemaal voorzien van een dubbele connector. De eerste connector verbindt alle armaturen met elkaar en met het Interact City-platform van Signify – en dus met het Internet of Things. Via een tweede connector kunnen in de toekomst ook andere elementen zoals bijvoorbeeld wagen- of geluidsdetectie gemeten worden.

32 ledmagazine 33ledmagazine©

Sig

nify

© C

LS L

ED

© J

ozse

f Soo

s | D

ream

stim

e.co

m

© W

UR35ledmagazine34 ledmagazine

AgRILED 3 | Agrilight Agrilight introduceert in oktober een nieuwe generatie led-ar-maturen voor de stal: de AGRILED 3 Serie. De serie is geschikt voor diverse toepassingen, met name bij melkvee, jongvee, droge koeien, geiten en paarden. De AGRILED 3-serie bestaat uit 3 nieuwe armaturen en is verkrijgbaar in 5 varianten, vari-erend in lichtsterkte tussen 19.800 lumen en 35.600 lumen. De armaturen zijn ontworpen om dierenwelzijn en melkproductie te stimuleren – met 8 à 9 procent – en zijn optioneel leverbaar met rood controlelicht. De armaturen zijn speciaal ontworpen voor de stal: robuust, voorzien van de laatste digitale aanstu-ringstechniek (volledig geautomatiseerd met DALI-2) en met een volledige garantie.

PARATHOm PRO PAR16 | LEDVANCE LEDVANCE heeft de vernieuwde OSRAM PARATHOM PRO PAR16-lamp gepresenteerd. Het is een dimbaar led-alternatief voor 230-volt-halogeenlampen tot 80 watt (545 lumen) voor veelei-sende toepassingen. Een spotlamp die in vele opzichten volgens LEDVANCE nagenoeg de sterkste is: een hoge kleurweergave, een levensduur van 40.000 uur en een hoge kleurconsistentie. De OSRAM PARATHOM PRO PAR16 is een eenvoudige vervanging van halogeenlampen dankzij het compacte fullglassontwerp met enkele optiek. Beschikbaar in de kleurtemperaturen 2.700 kelvin, 3.000 kelvin en 4.000 kelvin, en in vermogens ter vervanging van 35 watt, 50 watt of 80 watt 230-vol-GU10-halogeenlampen.

Hue Play-lichtstrip | SignifySignify introduceert de nieuwe Philips Hue Play-lichtstrip met kleurverloop voor games. De individueel instelbare led-strip kan worden bevestigd aan de achterkant van een tv om de inhoud na te bootsen. De lichtstrip kent een lichtprojectie van 45 graden en een gemengd lichtverloop. Dit wordt mogelijk gemaakt door een reeks individueel instelbare led’s, die allemaal wit en meer dan 16 miljoen kleuren licht kunnen produceren. Door de inhoud die men bekijkt, afspeelt of beluistert te spiegelen en de kleuren van het hele scherm te gebruiken, vloeien kleuren op natuurlijke wijze in elkaar over langs de led-strip in elkaar over en zorgen ze voor een uniek effect op de muur achter de tv.

EYE-solar | TimberlabTimberlab introduceert een nieuwe serie buitenverlichting op zonne-energie: EYE-solar. Het bedrijf uit Otterlo heeft de standaardhoutproducten uitgebreid met een Solar-serie. Door efficiënte zonnepanelen, compacte energieopslag en slimme elektronica toe te voegen aan het bestaande concept, kan de verlichting toegepast worden zonder kabels. Timberlab is al 8 jaar actief op de verlichtingsmarkt. Midden op de Veluwe worden alle producten lokaal ontwikkeld en geproduceerd. Het bedrijf werkt op dit moment met verschillende houtsoorten. Onder andere kastanje, lariks, eiken en accoya. De kastanje-producten zijn altijd ruw en ongeschaafd. Andere houtsoorten zijn fijnbezaagd, desgewenst geschaafd.

NumINOS | SLVSLV introduceert de nieuwe NUMINOS-productfamilie. Het gaat om een modulaire professionele armaturenfamilie, waarmee vrijwel elke vraag naar downlights, spotlights en pendelarmaturen kan worden ingevuld. De armaturen worden in Duitsland gebouwd. Een configurator zal helpen in het vin-den van de perfecte NUMINOS-oplossing bij een verlichtings-vraagstuk. Het gaat om modulair opgebouwde downlights, spotlights (opbouw en 3-fase) en pendelarmaturen. Diverse kleuren, wattages, reflectoren en optieken vormen in de nieuwe productfamilie meer dan 1.000 combinaties.

TECEO generation 2 | Schréder Schréder heeft de TECEO-familie onder handen genomen met als resultaat de TECEO Generation 2. Het led-armatuur heeft tot op heden duizenden steden in staat gesteld om het verlichtingsniveau te verbeteren. Het ontwerp van de TECEO Generation 2-range is gebaseerd op het esthetische, strakke en elegante ontwerp van zijn voorganger, dat wereldwijd is toegepast. Dankzij minimale aanpas-singen hebben ze het gewicht van de TECEO 1 met 1,5 kilogram en de TECEO 2 met 2,68 kilogram weten te reduceren. Ook is de warmteafvoer van de behuizing aangepast en is de plaatsing van de ventilatieopening geoptimaliseerd. De TECEO Generation 2 scoort IP66 en IK09 op respectievelijk dichtheid en schokweerstand.

ROCCO | mEgAmANMEGAMAN introduceert het waterdichte en slagvaste led-ar-matuur ROCCO. Het product vervangt traditionele waterdichte tl-D-armaturen uiteenlopend van 18 tot 58 watt. Het armatuur is vervaardigd uit hoogwaardig polycarbonaat met prismati-sche diffuser. Het product is verder IK10-slagvast, vandaal-proof en IP65-spuitwaterdicht en met rvs-montagebeugels ook voor koude ruimten toepasbaar tot min 30 graden Celsius. MEGAMAN Easy Connect maakt montage en aansluiten zonder gereedschap mogelijk. Het armatuur is verder door te lussen, door de in te bouwen doorvoerbedrading voor lijnmontage van meerdere klassen 2-armaturen.

1

2

3

4

7

6

5

LEd REVIEW

In de rubriek LED Review zet de redactie van LED Magazine de belangrijkste productinnovatiesuit het afgelopen kwartaal op een rij. Uw nieuweproduct in deze rubriek? Mail de redactie via het e-mailadres redactie@ledmagazine.nl

© W

UR

1

3

54

76

2

37ledmagazine36 ledmagazine

De lichtintensiteit of luminosi-teit (red. de lumineuze stroom)

duidt de hoeveelheid licht aan die door een lamp wordt gepro-duceerd. In lampen die licht geheel rondom uitzenden, wordt de lumineuze stroom opgegeven in lumen (lm). Bij reflec-torlampen, die geconcentreerd licht in één richting uitzen-den, wordt de lichtintensiteit voor bepaalde straalhoeken in candela (cd) uitgedrukt.

SPD is de spectrale kleursamenstelling van een licht-bron. Het zichtbare witte licht dat de mens ziet is samengesteld uit een spectrum van verschillende lichtkleuren met golflengten uiteenlopend van 380 nanometer (violet) tot 760 nanometer (rood). De SPD-grafiek toont de sterkte van elke golflengte van het licht dat wordt geproduceerd door een bepaalde lichtbron.

De bundelspreiding is de hoek in het vlak door de bundelas waarover de lichtsterkte afneemt tot een gegeven percentage van zijn pieksterkte.

Future proofing van led-modules stelt fabrikanten van armaturen in staat van de ene generatie over te stappen naar de volgende generatie zonder ingrijpende

aanpassingen of wijzigingen in het ontwerp van hun armaturen.

Het industriële consortium Zhaga richt zich op het standaardiseren van specificaties voor inter-

faces tussen led-armaturen en lichtmodules. Het doel is onder-linge samenwerking mogelijk te maken tussen led-producten die zijn vervaardigd door verschillende fabrikanten. Zhaga legt hiertoe testprocedures voor armaturen en led-lichtmodules vast zodat het armatuur de led-module accepteert.

Analoog dimmen is het dimmen tussen 1 en 10 volt. Hierbij wordt ge-lijkspanning naar de driver gestuurd die de led’s dimt. Bij digitaal dimmen ontvangt de driver een digitaal signaal dat de driver vertelt hoe te reageren.

FuTuRE PROOFINg

ZHAgA

LICHTExpERTSpRATEn GEEnABRACAdABRA...

LED jARgON

Mensen die in de verlichting werken pratengeen abracadabra! Dit is wat ze bedoelen...

LumINOSITEIT

BuNDEL-SPREIDINg

ANALOOg EN DIgITAAL DImmEN

SPD

© C

omfy

Ligh

t

Het nieuwe visiestuk gaat over de niet-naleving van product-conformiteit bij de onlineverkoop van verlichting. LightingEu-rope riep het nieuwe Europese Parlement vorig jaar zomer al op om de Europese regels beter te gaan handhaven. Het maakt zich al geruime tijd zorgen over het groeiende aantal niet-conforme en gevaarlijke verlichtingsproducten.

18 procent groei per jaarDe onlineverkoop van verlichting is in rap tempo geste-gen. Een onderzoek toont volgens LightingEurope aan dat de verkoop alleen al sinds 2012 met gemiddeld 18 procent per jaar is gegroeid. Om ervoor te zorgen dat in Europa op onlinemarktplaatsen conforme en veilige producten worden

verkocht, doet LightingEurope een beroep op de Europese beleidsmakers om:• Aansprakelijkheid en duidelijke verplichtingen toe te wijzen

voor niet-conforme producten die via onlinemarktplaatsen worden verkocht | Dit moet gebeuren via de ophanden zijnde Digital Services Act (DSA) en de herziening van de richtlijn algemene productveiligheid. De DSA moet hiertoe de ver-schillende stappen verduidelijken naar de verwijdering van niet-conforme producten en deze stappen moeten geharmo-niseerd worden, zodat het proces niet verschilt per verkoper. Ook zouden niet-conforme producten binnen 24 uur offline gehaald moeten worden en zouden kopers hun product kos-teloos moeten kunnen terugsturen.

• Voorzie in voldoende middelen, instrumenten en ondersteuning voor EU-markttoezicht en douaneautoriteiten.

• Stel regels op die gemakkelijk te begrijpen en toe te passen zijn door alle fabrikanten die producten op de Europese markt brengen (online en offline) | De regels moeten bovendien ook hanteerbaar zijn voor markttoezichthoudende en douaneautoriteiten.

De EU moet via de Digital Services Act (DSA) definitief een einde maken aan de verkoop van niet-conforme en gevaarlijke verlichting. Dat stelt koepelorganisatie LightingEurope in een nieuwe position paper.

‘dIGITAL SERVICES ACT MOET EIndE MAKEn AAn OnLInEVERKOOp

GEVAARLIJKE VERLICHTInG’

INTERNATIONAAL

© D

igik

hmer

| Dr

eam

stim

e.co

m

39ledmagazine38 ledmagazine

raag Brand waar zijn liefde voor licht vandaan komt en hij begint over zijn vader die een gepas-

sioneerd fotograaf was. ‘Hij maakte kleine kunstwerkjes. Die fascineerden mij al als kind. Ik leerde kijken – anders dan anderen – en pakte ook de camera op. Toen ik vele jaren later werd aangenomen voor de opleiding architectuur aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht, was dat op basis van mijn fotowerk. Eenmaal afgestudeerd als architect en beeldhouwer ging ik aan de slag voor architectenbureaus en al snel als zelfstandige. Ik wilde in mijn ontwerpen een zo sterk mogelijke indruk maken in ruimte en beleving. Ik hou van superstrakke interieurs; het elimineren van details zoals plinten en kozijnen. Dat beeld hun je versterken door contrast aan te brengen en een centraal lichtelement is daar uitermate geschikt voor. Het kan spanning brengen, kracht geven, eigenheid creëren… Wat daarvoor nodig is kon ik niet in de winkel vinden. Ik ontwierp en bouwde mijn eerste lamp. Dat werden er al snel meer. Binnen een jaar kon ik de vraag niet meer aan.’

Innovatief en emotioneelIn 1989 richtte Brand, samen met zijn medestudent en toen-malige levenspartner Annet van Egmond, atelier Brand van Egmond op. Wat klein, begon groeide over 3 decennia uit tot een absoluut succesverhaal. De kroonluchters, plafonnières en vloerlampen van Brand genieten globale bekendheid. Het werk ademt vakmanschap en refereert aan het verleden, maar is onmiskenbaar van deze tijd – innovatief, modern en emotioneel. ‘Ik wil identiteit geven aan een interieur en daarbij maximaal impact maken met eenvoud’, aldus Brand. ‘De lamp moet een eyecatcher zijn; dat effect wordt versterkt door het licht in het object en de schaduwwerking in de ruim-te. Het ontwerpproces start nooit met een stuk blanco papier in mijn atelier. Het gebeurt in mijn hoofd – het is er altijd en overal. De werkelijke creatie gebeurt in mijn werkplaats, door mij, samen met mijn team. Dat is een spel met materi-alen en vormen, een experimentele zoektocht naar perfectie – het moet altijd een 10 zijn.’

Natuurlijke sprankelingWie denkt dat de transitie van traditionele lichtbronnen naar led Brands gemoed positief stemt, heeft het mis. Het tegen-gestelde is het geval. In zijn woorden: ‘Het is het slechtste wat me ooit is overkomen, het heeft me veel problemen bezorgd en dat doet het nog steeds.’ Dat heeft alles te maken met de essentie van zijn werk en de menselijke natuur.‘Als ik er iets goeds over moet zeggen dan is het dat je er energie mee bespaart. Maar ik creëer sfeer. Dat kan nog steeds het beste met een gloeilamp. Je kunt ze beter dim-men, het licht is mooier en ze geven sprankeling aan mijn werk. Vergeet ook niet waar we vandaan komen. Mensen zijn in essentie nog steeds holbewoners die graag bij een vuurtje zitten. Dat licht creëer je niet met led, maar ook ik kan er niet omheen. Daarom laat ik mijn led-modules naar mijn eigen specificaties in kleine batches maken, ook omdat de technologie zich snel ontwikkelt. Ze hebben een CRI van 93 tot 94 procent – beter dan wat commercieel verkrijgbaar

‘LEd IS HET SLECHTSTE WAT MIJ OVERKOMEn IS’

LICHTDESIgNER EN ARCHITECT WILLIAm BRAND ZOEkT NAAR PERFECTIE IN EENVOuD EN CONTRASTEN

Of het nu unieke lichtsculpturen of stukken uit zijn collectie betreft, het werk van William Brand is grensverleggend en exclusief. Het siert uiteenlopende gebouwen op

vele continenten: musea, hotels, bedrijven, boetieks, tempels… Tot zijn private klanten behoren onder andere Hollywoodsterren, royalty’s en iconen uit het bedrijfsleven. Hoewel die hem kunnen inspireren, is hun wereld niet de zijne. ‘Ik mijd de feestjes

en het reizen waar ik kan. Het liefst sta ik in mijn atelier te experimenteren met technieken en materialen om perfectie in lampen en licht te creëren.’

V

© B

rand

van

Egm

ond

‘Vergeet ook niet waar we vandaan komen. Mensen zijn in essentie nog steeds holbewoners die graag bij een vuurtje zitten’

© B

rand

van

Egm

ond

is – en geven zelfs in de laagste dimstand de juiste warmte, zoals het vlammetje van een kaars. Zo kan ik de beleving benaderen die ik zoek.’

Integriteit en identiteitDe grensverleggende lichtobjecten van Brand hebben hem de globale status van haute couturier in licht opgeleverd. Naast enkelstuks brengt hij ieder jaar ook een prêt à porter-collec-tie uit die verkocht wordt bij zo’n 500 retailers in binnen- en buitenland. Die markt is aan verandering onderhevig. De consument van vroeger is niet die van nu. Ze zijn beter geïn-formeerd en streven naar individualiteit. ‘Wanneer ze een lamp zoeken, zeker in mijn prijsklasse, wil-len ze dat die naadloos in hun interieur en ruimte past’, aldus Brand. ‘Het is aan mij om daarin tegemoet te komen. Dat doe ik door het bieden van opties. Neem Ersa, mijn kroonluchter met glazen bollen die ogen als een veelkleurige zeepbel, geïnspireerd op ochtenddauw op het gras. Klanten kunnen de Ersa naar believen samenstellen, kiezen uit verschillende

maten, configuraties en afwerkingen – bijvoorbeeld een zwart, messing, bronzen of nikkelen frame. Daarbij bepaal ik wel de grenzen; het mag nooit ten koste gaan van mijn integri-teit en identiteit als ontwerper. Bij objecten die ik in opdracht maak werkt het uiteraard anders. In deze trajecten ben ik een dienstverlener die zijn passie en creativiteit koppelt aan de unieke vraag van de klant. Dat zijn niet zelden inspirerende mensen; topondernemers, bekenden uit de film- en muziek-wereld, leden van koningshuizen... Ze kopen mijn stukken als centerpiece voor de mooiste huizen en gebouwen. Dat helpt me om het maximale uit mijn werk te halen. Ik ben echter niet zo’n gevierde designer die de feestjes van de rijken der aarde afloopt om te netwerken en socializen. Dat laat ik aan anderen over. Ik voel me het meest gelukkig in mijn werkplaats.’

Geld en plezierBrands lichtsculpturen gaan niet zelden voor tonnen over de toonbank. Ook de lampen uit zijn collectie zijn niet voor Jan en alleman betaalbaar. Aan financieel succes ontbreekt

het hem dientengevolge niet. Dat wil echter niet zeggen dat hij geen uitdagingen kent. ‘Grote opdrachten brengen grote risico’s met zich mee. Is een klant niet tevreden en wil die niet betalen – iets wat gelukkig nog nooit is gebeurd – dan heeft dat een flinke impact op mijn bedrijf. Ik werk bovendien tegen een fixed price en moet erkennen dat mijn drang naar perfec-tie wel eens ten koste van de marge gaat. Ik ben van nature niet iemand die het voor het geld doet. Ik wil allereerst plezier hebben. Maar ik ben wel verantwoordelijk voor het aan de slag houden van een team van 40 mensen. In deze tijd maak ik me daar weleens zorgen over, bijvoorbeeld omdat sommige grote projecten vertraagd worden. Naast ondernemerschap vereist het hebben van succes dat ik mezelf doorlopend opnieuw uit-vind als designer. Wat ik doe mag geen trucje zijn; authenticiteit is het fundament. Tegelijkertijd wil ik me verder ontwikkelen. Dat kan bijvoorbeeld door binnen een multidisciplinair team bij nieuwbouw- of renovatieprojecten waarde toe te voegen als lichtdesigner. Dat is dan ook een kant van mijn vak die ik abso-luut verder wil verkennen.’

‘naast ondernemerschap vereist het hebben van succes dat ik mezelf doorlopend opnieuw uitvind als designer. Wat ik doe mag geen trucje zijn; authenticiteit is het fundament’

41ledmagazine40 ledmagazine

© Ja

ap L

otst

ra©

Bra

nd va

n Eg

mon

d

© B

rand

van

Egm

ond

OutputDistributeur van professionele audio, video en lichtapparatuurPostbus 2414, 5202 CK Den BoschT. +31 73 639 26 00I. www.outputnl.com

SLV NederlandExperience lightBIG WHITE verlichtingKazernestraat 19, 5928 NL VenloT. +31 77 320 43 43I. www.slv.nl | E. info@slv.nl

COLOFOnJaargang 9 - nr. 3 september 2020LED Magazine is het leidingge-vende Nederlandstalige multi-mediale platform voor eenieder die professioneel betrokken is bij (led-)verlichting in Vlaanderen en Nederland. LED Magazine kent een online nieuwsportal, e-mailnieuws-brief en vakblad. Het vakblad verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 10.000 exemplaren.

Uitgever & HoofdredacteurEdwin van Gastel (Dé Duurzame Uitgeverij)

(Eind)redactie Marco de Jonge Baas en Els Stultiens (Dé Duurzame Uitgeverij)

Vormgeving Bette van Loenen (Dé Duurzame Uitgeverij)Thijmen van Loenen (FloenID)

Coverfoto© Dorchester Collection

Abonnementen & Advertentiesinfo@ledmagazine.nl

© De Duurzame Uitgeverij 2020 - Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zon-der toestemming van de uitgever. Redactie en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventueel voorkomende onjuistheden.

led industry registerDoor uw bedrijf en bedrijfsactiviteiten op te laten nemen in het LED Industry Register wordt u voor slechts 500 euro per jaar ieder kwartaal onder de aandacht gebracht bij duizenden licht professionals, van fabrikanten, tot installateurs, overheidsfunctionarissen, commerciële eindgebruikers, lichtontwerpers, onderzoekers en investeerders. Vul het ‘LED Industry Register’ formulier digitaal in via www.ledmagazine.nl/industrieregister

LUXENDIOfficiële verdeler Xicato LED lichtbronnenen leverancier van onder meer Mean WellMinervum 7139, 4817 ZN BredaT. +31 76 799 82 I. www.luxendi.com

nu ook uw adres voorMEAN WELL led driversWWW.LUXENDI.COM

De Meerheuvel 105221 EA ‘s-Hertogenbosch

Tel: +31 (0)73 639 2600Fax: +31 (0)73 639 2601

info@outputnl.com

42 ledmagazine

• Dé portal van het Formule E-Team dat in Nederland namens de Rijksoverheid de uitrol van elektrisch vervoer stimuleert.

• Alle informatie over elektrisch vervoer op één centrale plek: van subsidies en een EV-Wiki tot het voertuigaanbod en het laatste nieuws.

Hét referentiepunt voorelektrisch vervoer

Nederlandelektrisch

www.nederlandelektrisch.nl

In oktober komt traditiegetrouw de SLV Big White 2021 uit, met de nieuwstein- en outdoor trends op het gebied van verlichting. Met meer dan 3000 producten

waarvan ruim 1000 nieuwe producten vindt u zeker de inspiratie die u zoekt.

Ook dit jaar is de SLV Big White beschikbaar in een A5 pocket formaat.

VRAAG DE BIG WHITE 2021 NU AAN

EXPERIENCE LIGHT