Lekker Fit! in de wijk

Samenwerken aan een fitte generatie

Plan 2019-2022 maart 2019

Pagina 1 van 37

Voorwoord

Iedere ouder wil het beste voor zijn of haar kind. Vooral op het gebied van gezondheid.

Helaas zien we veel jongeren de bekende mierzoete energiedrankjes drinken. En staren naar een beeldscherm is natuurlijk leuk, maar buitenlucht is veel belangrijker. Met Lekker Fit! zetten we in op een fitte generatie Rotterdammers. Want van een gezond lichaam profiteren kinderen een heel leven lang.

We boeken goede resultaten op de ‘Lekker Fit!’-basisscholen. Maar voor tevredenheid is nog geen plaats. We willen niet alleen fitte scholen, maar ook fitte wijken. En niet alleen fitte basisschoolleerlingen, ook fitte tieners.

Daarom pakken we nu door, met alle kennis die is opgedaan in de afgelopen jaren. Zo kiezen we voor een wijkaanpak met ook in het Huis van de Wijk en op de sportvereniging Lekker Fit! als norm. En we stoppen niet na de basisschool. Want Lekker fit! op de basisschool heeft weinig zin, als later de frituur regeert. Alle partners in de wijk worden daarom aangemoedigd om zich bij ons aan te sluiten.

Ik zet mezelf als wethouder met liefde in voor gezonde Rotterdamse kinderen. Werkt u mee? In dit programmaplan leest u wat wij gaan doen en wat u kan doen. Zo werken we samen aan een fitte generatie!

Kies voor fit!

Sven de Langen Wethouder Volksgezondheid, zorg, ouderen en sport

Pagina 2 van 37

Inhoud 1 Aanpak voor een fitte generatie 2 Waarom deze aanpak?

2.1 Hoe staan we er voor? 2.2 Korte terugblik 12 jaar programma Lekker Fit! 2.3 Ambitie Lekker Fit! in de wijk, Samenwerken aan een fitte generatie

3 Inhoudelijke vernieuwing 3.1 Algemene achtergrond 3.2 Preventief en collectief 3.3 Doorlopende lijn 3.4 Ouderbetrokkenheid, taal en armoede 3.5 Mentaal welbevinden, buitenspelen en rust

4 Vernieuwing in de werkwijze 4.1 Leidende principes 4.2 Gezamenlijk eigenaarschap 4.3 Stadsbrede basis en gerichte inzet waar nodig 4.4 Naamswijziging

5 Programmalijnen 5.1 Focus op 20 prioriteitswijken 5.2 Verbreding naar de hele wijk 5.3 Beginnen bij ouders en jonge kind 5.4 Lekker Fit! pakket 5.5 Uitbreiding van kinderen naar tieners

6 Kennis, communicatie, monitoring en financiën 6.1 Kennis en communicatie 6.2 Monitoring en onderzoek 6.3 Financiële paragraaf

Pagina 3 van 37

1 Aanpak voor een fitte generatie Sinds 2005 werkt het programma Lekker Fit! aan het tegengaan van overgewicht onder de Rotterdamse jeugd. Kinderen met overgewicht hebben grote kans om als volwassenen ook een ongezond gewicht te hebben, terwijl op jonge leeftijd het aanleren van gezonde leefstijl het meest kansrijk is. Het tegengaan van overgewicht biedt kinderen de ruimte om hun talenten te ontwikkelen, langer en gezonder te leven, een grotere bijdrage te leveren aan de maatschappij en minder gebruik te maken van de zorg.

Jong geleerd is oud gedaan

De landelijke trend is zorgwekkend: overgewicht bij kinderen en volwassenen blijft toenemen, met als gevolg ook het aantal mensen met hart- en vaatziekten en diabetes. Gezond opgroeien is ook in veel Rotterdamse wijken nog geen vanzelfsprekendheid. Het overgewicht onder de Rotterdamse jeugd ligt hoger dan het landelijk gemiddelde, waarbij er grote verschillen per wijk zijn. Gezien deze trend, is blijvende inzet nodig op het voorkomen van overgewicht en het stimuleren van gezonde leefstijl. Een ongezonde leefstijl is vaak de goedkoopste en de makkelijkste, de trend is daarom lastig te keren.

We werken toe naar een integrale, preventieve aanpak voor gezondheid in Rotterdam. Hoe ‘gewoner’ een gezonde leefstijl is voor de jeugd, de ‘sociale norm’ is, hoe gezonder de jeugd als volwassene kan zijn. We zoeken verbinding met de preventieve aanpak gezondheid voor volwassenen en ouderen, zodat een heldere Rotterdamse doorgaande lijn ontstaat.

Het plan voor 2019-2022 is een voortzetting van de lijn van Lekker Fit!, aangepast aan de nieuwe inzichten van deze tijd en toegankelijk voor nog meer Rotterdamse kinderen. De inzet is intensiever voor die groepen en in die wijken waar dat het meest nodig is. Zo werken we aan een fitte generatie Rotterdamse jeugd! Bij deze vernieuwing van de aanpak hoort een nieuwe naam: Lekker Fit! in de wijk, Samenwerken aan een fitte generatie.

Het plan bestaat uit 5 programmalijnen:

1. Focus op 20 prioriteitswijken Een aanpak die zich richt op 20 prioriteitswijken, waaronder de wijken van de children’s zone uit NPRZ. De wijkgerichte aanpak is integraal, community based en zet daar in waar het nodig is. Vanuit de bestaande wijknetwerken wordt samen met partners in de wijk gewerkt aan het gezamenlijk uitdragen en normaal maken van gezonde leefstijl.

2. Verbreden naar de hele wijk Deze programmalijn is nieuw ten opzichte van het vorige programmaplan en bestaat uit maatregelen waarmee gezonde leefstijl breed in de stad uitgedragen wordt. Methoden en kennis worden beschikbaar gesteld en gezonde initiatieven ondersteund.

3. Beginnen bij ouders en het jonge kind Deze programmalijn is breder dan voorheen: inzet is om zo veel mogelijk jonge kinderen en hun ouders te bereiken. Dit doen we door het informeren van en kennis delen met de geboortezorg. Daarnaast is de ambitie om met de aanpak Lekker Fit! Kinderdagverblijven en Lekker Fit! Kleuters 80% van de locaties en groepen te bereiken en daar de ouderbetrokkenheid te versterken.

4. Lekker Fit! pakket De inzet Lekker Fit! Basisonderwijs voor groepen 3 t/m 8 handhaven we op hetzelfde aantal scholen (dekking is 50% van alle Rotterdamse basisscholen). Voor de overige scholen wordt een pakket ontwikkeld waarmee de scholen gezonde leefstijl onderdeel kunnen maken van de schooldag. Onderzocht wordt hoe buitenspelen tijdens en na schooltijd gestimuleerd kan worden.

Pagina 4 van 37

5. Uitbreiden van kinderen naar tieners De aanpak wordt verbreed naar tieners. Voor tieners worden interventies ontwikkeld, mede door met deze groep in gesprek te gaan. Opleidingen worden betrokken bij de aanpak.

Voor alle programmalijnen geldt dat wordt ingezet op het creëren van meer eigenaarschap bij partners; hierdoor ontstaat een aanpak die duurzaam belegd is en met hetzelfde budget een groter bereik en meer impact heeft. Ouders worden door de hele aanpak betrokken omdat zij heel bepalend zijn voor de ontwikkeling van gezonde leefstijl bij kinderen. Inhoudelijk wordt de aanpak verbreed met de factoren mentaal welbevinden, buitenspelen en rust; deze factoren hebben naast voeding en bewegen een sterke invloed op gezonde leefstijl en tegengaan van overgewicht.

Pagina 5 van 37

2 Waarom deze aanpak? Dit hoofdstuk beschrijft de aanleiding voor het programma Lekker Fit! in de wijk. Ten eerste een schets hoe het in Nederland en Rotterdam staat met gezonde leefstijl en gezond gewicht. Na een terugblik op 12 jaar programma Lekker Fit! staan de ambitie voor de programmaperiode 2019 - 2022 beschreven.

2.1 Hoe staan we er voor? De afgelopen 12 jaar is door middel van het programma Lekker Fit! gewerkt aan het tegengaan van overgewicht en het bevorderen van een gezonde leefstijl bij Rotterdamse kinderen. Kinderen krijgen minder kansen wanneer zij ongezond gewicht hebben, hun de motorische vaardigheden niet hebben kunnen ontwikkelen, of vaker ziek zijn door ongezonde leefstijl. Zij worden vaker gepest, kunnen minder vaak meedoen en hebben over het algemeen een lager zelfbeeld. De inzet op kinderen is gekozen omdat kinderen met overgewicht een grotere kans lopen om ook als volwassenen te zwaar te zijn. Mensen met gezond gewicht leven langer en met meer gezonde jaren, ze doen minder een beroep op de zorg, ze werken langer door en geven hun kinderen een betere start in hun leven. Overgewicht staat met stip op twee als de belangrijkste oorzaak van bijvoorbeeld hart- en vaatziekten en zelfs 40% van alle gevallen van diabetes type 2 (Rijksoverheid.nl).

Voor Rotterdam als geheel neemt het overgewicht onder kinderen in de afgelopen jaren af. Desondanks ligt het percentage kinderen in Rotterdam met overgewicht nog steeds hoger dan landelijk (Trendanalyse overgewicht onder Rotterdamse kinderen 2006-2017). De Staat van de Jeugd 2018 rapporteert overgewicht bij 10,3% van de tweejarigen in Rotterdam, oplopend naar 25,9% onder 12/13-jarigen. Landelijk heeft 13,3% van de kinderen tussen de 4 en 20 jaar oud overgewicht of obesitas (CBS).

De landelijke trends rondom gezonde leefstijl en overgewicht zijn zorgwekkend. Het percentage volwassenen met ernstig overgewicht is landelijk in de afgelopen 15 jaar toegenomen van 9,6% naar 14,5% (bron: CBS). In 2017 had bijna de helft (48,7%) van de volwassenen overgewicht. Volgens het trendscenario in de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2018 stijgen deze percentages de komende jaren nog verder.

Deze verwachte stijging wordt veroorzaakt door een ongezonde leefstijl zoals een ongezond voedingspatroon en te weinig beweging. Een ongezonde leefstijl is vaak de goedkoopste en de makkelijkste, wat maakt dat deze trend niet zomaar gekeerd wordt. Vroegtijdige en preventieve inzet draagt bij aan de ontwikkeling een actieve leefstijl en gezond voedingspatroon. Hiermee wordt de kans op ontwikkeling van overgewicht verkleind. Langdurige inzet is nodig om tot de gewenste gedragsverandering te komen. Op landelijk niveau hebben de ontwikkelingen geleid tot het opstellen van het Nationaal Preventieakkoord.

Mensen met een lage opleiding en laag inkomen zijn in onze samenleving veel slechter af als het om gezondheid gaat. Ze roken meer, hebben vaker problemen met overgewicht, bewegen te weinig en eten ongezonder. De gezondheidsproblemen staan vaak niet op zichzelf, maar maken onderdeel uit van bredere achterliggende problematiek (denk aan schulden, armoede, werkloosheid etc.) De cijfers zijn onthutsend: zeven jaar eerder overlijden en jezelf achttien jaar langer ongezond voelen. In de huidige vooruitzichten nemen deze verschillen eerder toe dan af. Ook zien we een toename van het aantal mensen met een chronische ziekte. – Nationaal preventieakkoord

De aanpak Lekker Fit! is een integrale aanpak vanuit een positieve boodschap, die inzet op zowel voeding als bewegen. Het programma heeft zich in de afgelopen periode ontwikkeld van

Pagina 6 van 37

een bewezen effectieve interventie op basisscholen tot een breed pakket van interventies voor diverse leeftijdsgroepen tot 12 jaar en in enkele wijken een wijkgerichte aanpak. Voorbeelden hiervan zijn Lekker Fit! Basisonderwijs, Lekker Fit! Kleuters, Lekker Fit! Kinderopvang en Lekker Fit! Gebied.

Het effect van de inzet van Lekker Fit! is gemeten op scholen (Trendanalyse overgewicht onder Rotterdamse kinderen 2006-2017). Daaruit zien we een afname of stabilisatie van het overgewicht bij kinderen op Lekker Fit! scholen. In een periode van 4 jaar is het overgewicht op de Lekker Fit! scholen in groep 1 en 2 afgenomen van 19,3% naar 18,4%. Voor groep 3 t/m 8 is een afname van het percentage overgewicht gemeten van 27,9% naar 27,3%. Het programma is ingezet op scholen in wijken waar het overgewicht hoger was dan gemiddeld in Rotterdam. De gemeten percentages liggen daardoor hoger dan het gemiddelde in Rotterdam.

Percentage overgewicht op LF! scholen in vergelijking met landelijk gemiddelde Groep 1-2 19,3 (2013) 18,4 (2016) Groep 3-8 27,9 (2006) 27,3 (2016) Landelijk 4-20 jaar 12,8 (2011) 13,3 (2017)

Met het programma Lekker Fit! in de wijk zetten we het de lijn van Lekker Fit! voort, passen we deze aan naar de nieuwe inzichten van deze tijd en maken de aanpak voor nog meer Rotterdamse kinderen toegankelijk. Zo werken we aan een fitte generatie Rotterdamse Jeugd!

2.2 Korte terugblik 12 jaar programma Lekker Fit! De afgelopen 12 jaar is door middel van het programma Lekker Fit! gewerkt aan het tegengaan van overgewicht en het bevorderen van een gezonde leefstijl. De aanpak Lekker Fit! is een integrale aanpak vanuit een positieve boodschap, die inzet op zowel voeding als bewegen.

Het bereik van het programma is groot: 50% van de basisscholen is Lekker Fit! en 40% van de kinderopvanglocaties. De gebiedsgerichte aanpak is gestart in vier gebieden. In twee van deze gebieden zijn pilots gestart voor ketensamenwerking verbinding preventie en zorg. Een korte schets van het bereik:

Onderdeel Aantal locaties Aantal kinderen

Lekker Fit! 0-4 jaar 145 locaties (40%) 6.000 Lekker Fit! Kleuters 90 scholen 7.000 Lekker Fit! Basisonderwijs 94 scholen (50%) 18.000 Lekker Fit! Gebied 4 gebieden nb

De ervaringen en ontwikkelingen in de afgelopen periode hebben ons geleerd dat een langdurige en integrale aanpak nodig blijkt om effect te bereiken. Dat betekent inzet op voeding en bewegen, inzet op kennis vergroten en zelf ervaren, inzet op school en op de leefomgeving, inzet op motorische ontwikkeling en op mentale ontwikkeling.

Vanuit het programma Lekker Fit! zijn reeds veel bouwstenen ontwikkeld voor deze integrale aanpak. We bouwen voort op de nieuwe inzichten uit zowel de wetenschap als uit de praktijk. Deze staan verder beschreven in hoofdstuk 3.

2.3 Ambitie Lekker Fit! in de wijk, Samenwerken aan een fitte generatie Een gezonde leefstijl gaat over het vermogen je aan te passen en je eigen regie te voeren. Over het omgaan met fysieke, sociaal- emotionele en cognitieve uitdagingen in het leven. Is

Pagina 7 van 37

die basis op orde, dan nemen onderwijsprestaties toe, wat de opmaat is naar maatschappelijke participatie en werk. We zetten in op een generatie kinderen en jongeren die dat vermogen heeft. We richten ons op de Rotterdamse jeugd vanaf 9 maanden voor de geboorte tot 18 jaar. We betrekken hierbij de ouders en professionals zodat zij hun kinderen kunnen ondersteunen in hun ontwikkeling.

We werken vanuit de volgende ambitie:

Rotterdam zet in op een fitte generatie kinderen en jongeren in de stad. Het maken van gezonde keuzes wordt de sociale norm in Rotterdam. Waardoor toekomstige generaties in goede gezondheid opgroeien. Waar het vanzelfsprekend is dat kinderen, jongeren en hun ouders verstandige – en minimaal weloverwogen – keuzes maken in hun eigen leefwereld, binnen hun context.

Dat betekent dat - de jeugd een actieve leefstijl heeft - de jeugd een gezond voedingspatroon heeft - de sociale omgeving van de jeugd gezonde(re) keuzes maakt of aanreikt - de leefomgeving van de jeugd gezonder wordt en uitnodigt tot activiteit.

Dat doen we samen; partners in de omgeving van kinderen zijn mede-eigenaar van deze norm en vertalen deze in de eigen activiteiten. Door inzet op preventie voor alle kinderen en ouders in Rotterdam, is het bereik en daardoor de impact groot.

Het nieuwe college onderschrijft deze ambitie in het coalitieakkoord met onder andere de volgende actiepunten:

- Het programma Lekker Fit! zetten we voort. - Gezond gedrag maken we makkelijker en aantrekkelijker. Door het stimuleren van

onder andere beweging, gezond eten, stoppen met roken, gezond seksueel gedrag en het terugdringen van diabetes en depressie.

- Als we buitenruimte opnieuw inrichten, kijken we naar de mogelijkheden om daar te bewegen en buiten te spelen.

De beoogde resultaten zijn: - Kinderen en hun ouders zijn toegerust om gezonde keuzes te maken, de gezonde

keuze is de makkelijke; - De omgeving waarin kinderen opgroeien nodigt uit tot gezond gedrag; - Professionals in de omgeving van kinderen zijn toegerust om kinderen en ouders te

helpen gezonde keuzes te maken voor een gezonde leefstijl; - Partners in de omgeving van kinderen zijn mede-eigenaar van de Rotterdamse norm

gezonde leefstijl en dragen deze uit - it takes a village to raise a child. De partners in de omgeving van het kind zijn heel divers, zoals bijvoorbeeld de speeltuinvereniging in de wijk, de school, de supermarkt om de hoek, het zwembad, de BSO, het huis van de wijk etc.

Gezonde leefstijl is een breed thema en is een complex werkveld. Dit programma richt zich binnen gezonde leefstijl op die aspecten die bijdragen aan het voorkomen van overgewicht: actieve leefstijl, gezond voedingspatroon, rust, buiten zijn en mentaal welbevinden. Roken, seksualiteit en middelengebruik maken hier geen onderdeel van uit.

Pagina 8 van 37

Pagina 9 van 37

3 Inhoudelijke vernieuwing Dit hoofdstuk beschrijft de inhoudelijke keuzes die aan het programma 2019-2022 ten grondslag liggen. Deze keuzes bouwen voort op de successen vanuit het programma Lekker Fit! en zijn gebaseerd op nieuwe inzichten uit zowel de wetenschap als uit de praktijk. De eerste paragraaf beschrijft de gebruikte modellen, onderzoeken en evaluaties als algemene achtergrond. Daarna staat een aantal specifieke thema’s beschreven die meer aandacht krijgen of nieuw zijn ten opzichte van de programmaperiode 2015-2018.

3.1 Algemene achtergrond Er zijn meerdere risicofactoren bekend voor het ontstaan van overgewicht en diverse beschermende factoren. Deze factoren beïnvloeden elkaar ook onderling. Dit maakt het werken aan vermindering van risico op ontstaan van overgewicht een complexe zaak. In deze paragraaf wordt een aantal modellen en onderzoeken kort toegelicht en de resultaten van de ervaringen van de afgelopen 12 jaar. Deze vormen de basis voor de invulling van de programmaperiode 2019-2022.

Positieve gezondheid Het model voor positive health (Institute for Positive Health) benoemt zes aspecten die effect hebben op de (ervaren) gezondheid. Deze aspecten beïnvloeden en versterken elkaar onderling. Zo is het ontwikkelen van motorische vaardigheden gunstig voor de lichaamsfuncties en draagt tegelijkertijd bij aan het dagelijks functioneren en het meedoen. Het meedoen met activiteiten kan vervolgens weer een positieve invloed hebben op gevoel van zingeving, enzovoort. Bij het ontwikkelen en kiezen van interventies is deze samenhang van belang.

Illustratie: model voor ‘positive health’

Regenboogmodel Een belangrijke onderlegger om meer impact te genereren met de aanpak is het regenboogmodel (Dahlgren en Whitehead, 1991). Dit model beschrijft de mate waarin verschillende factoren invloed hebben op het gedrag rond gezonde leefstijl. Het model is opgebouwd vanuit de leefomgeving van het kind, zowel de fysieke leefomgeving als de sociale

Pagina 10 van 37

leefomgeving. De schillen daar omheen beschrijven de diverse factoren die invloed hebben op die leefomgeving en de mate van invloed. Voor de focus van het programma betekent dit een verbreding van de aanpak. Gezonde leefstijl is niet enkel een aanpak op school, maar komt terug in de sportkantine, in de wijk, bij de ouders, etc. En speelt in op factoren zoals culturele achtergrond, geslacht en het netwerk waarin een kind zich bevindt.

Illustratie: Regenboogmodel

Centrale thema’s Het programma Lekker Fit! is gestart vanuit de thema’s voeding en bewegen. In de afgelopen programmaperiode heeft voeding een steeds grotere rol gekregen en is gebleken dat er meer thema’s zijn die van invloed zijn op gezonde leefstijl en op het ontstaan van overgewicht. De thema’s die in dit programma terugkeren zijn gebaseerd op onderzoeken over de relatie tussen psycho-sociale factoren en overgewicht en de BBOFFT1 determinanten. Dit zijn determinanten waarvan bekend is dat deze bepalend zijn voor ontwikkeling van overgewicht. De centrale thema’s voor de komende programmaperiode zijn:

- Voeding - Bewegen - Mentaal welbevinden - Buitenspelen - Rust

In paragraaf 3.5 staan de thema’s mentaal welbevinden, buitenspelen en rust verder toegelicht.

Resultaten uit lokaal onderzoek in Rotterdam en Amsterdam Uit de Trendanalyse overgewicht onder Rotterdamse kinderen 2006-2017 blijkt dat overgewicht in sommige bevolkingsgroepen vaker voorkomt dan bij andere. Meisjes hebben vaker overgewicht dan jongens. In de collectieve aanpak wordt hier op dit moment geen onderscheid in gemaakt. Uit de trendanalyse blijkt ook dat overgewicht vaker voorkomt bij bepaalde culturele achtergronden, evenals groepen met aan lage sociaaleconomische status. De paragraaf ouderbetrokkenheid gaat hier verder op in.

1 BBOFFT-factoren: Borstvoeding, Bewegen en sedentair gedrag, Ontbijten, Fruit en groente consumptie, Frisdrank consumptie, tv kijken en slapen

Pagina 11 van 37

De Evaluatie Lekker Fit! 2005-2017 laat voor basisscholen een verband zien tussen het aantal geïmplementeerde prestatie-indicatoren en het effect op overgewicht: wanneer voldoende onderdelen van het programma geïmplementeerd zijn, is er effect op het overgewicht zichtbaar. Zijn er te weinig prestatie-indicatoren geïmplementeerd, dan is er geen significant effect. Daarnaast blijkt een groot deel van de Rotterdamse kinderen te voldoen aan de norm voor gezonde voeding en bewegen. Het overgewicht onder Rotterdamse kinderen is echter hoger dan het landelijk gemiddelde. Het voldoen aan de norm is dus niet voldoende om het ontstaan van overgewicht te voorkomen.

De evaluatie van de Amsterdamse aanpak AAGG rapport kansrijke elementen (2017) benoemt een aantal factoren die van belang zijn. Dit betreft een gezamenlijk geschreven programmaplan met heldere focus op overgewicht vanuit diverse beleidsafdelingen, met een centrale coördinatie op de uitvoering. Verder een lerende aanpak, waarbij het mogelijk is dat een pilot mislukt. En werken vanuit een congruente boodschap, toegespitst op de doelgroep die opgesteld wordt vanuit gedragsinzichten.

3.2 Preventief en collectief Lekker Fit! in de wijk, is een preventieve en collectieve aanpak. Kinderen en hun ouders krijgen de kennis en ervaring aangereikt om de gezonde keuze te kunnen maken. Professionals worden uitgerust om de kinderen en hun ouders daarin te ondersteunen.

De aanpak zich richt zich op hele klassen, buurten en groepen. Deze collectieve aanpak rondom het kind ondersteunt de gewenste sociale norm voor het maken van gezonde keuzes. Daarnaast wordt voorkomen dat een deel van de kinderen een etiket krijgt opgeplakt.

Zeker voor overgewicht geldt dat wanneer dit op jonge leeftijd reeds ontstaat, het heel moeilijk is om daar op latere leeftijd af te komen. We kiezen daarom voor een preventieve aanpak vanaf jonge leeftijd. De noodzaak van preventie is opgenomen in het Nationaal preventie-akkoord. Hierin staat dat overgewicht samen met roken en problematisch alcoholgebruik de grootste oorzaak is voor ziektelast in Nederland met 35.000 doden en 9 miljard euro aan zorguitgaven per jaar.

Vanuit de preventieve aanpak wordt gesignaleerd wanneer kinderen en hun ouders meer ondersteuning nodig hebben op gebied van gezonde leefstijl. De verbinding met het zorgnetwerk wordt dan gelegd.

3.3 Doorlopende lijn We werken vanuit een doorlopende lijn over de leeftijden heen: de gezonde keuze is de normale keuze. We kiezen voor een doorlopende aanpak vanaf 9 maanden voor de geboorte tot 18 jaar. Continuïteit in deze lijn is nodig om de langdurige aanpak te ondersteunen die nodig is voor de gewenste gedragsverandering. We bereiken de kinderen en hun ouders grotendeels via professionals en vrijwilligers: de leerkrachten op school, pedagogisch medewerkers, welzijnswerkers, geboortezorg, sportverenigingen etc. We vragen deze partners om dezelfde boodschap uit te dragen.

Voor jonge kinderen betekent dit dat ze onderdelen van gezonde leefstijl aangereikt krijgen. Het kennismaken met groenten, fruit en water wordt aangereikt door de ouders en op de kinderopvang, evenals het buiten spelen en bewegen. In de basisschoolleeftijd wordt veel bepaald door de ouders en de school. Ouders zijn daardoor een belangrijke partij om te betrekken. Tegelijkertijd wordt de leefwereld van kinderen groter en worden de verleidingen in die wereld steeds meer van belang. Tieners komen in een nog grotere leefwereld terecht, inclusief de digitale leefwereld via sociale media. De aanpak voor tieners heeft een andere

Pagina 12 van 37

vorm nodig om aan te sluiten bij hun leefwereld en interesses. Tienermeiden zijn specifiek van belang om te bereiken, omdat zij relatief minder bewegen en omdat zij de zwangeren van de toekomst zijn en de cirkel daarmee rond is naar het jonge kind.

‘Van je vrienden moet je hebben, maar niet altijd. Een jongere heeft vaak dezelfde ongezonde eetgewoonten als zijn vrienden. Als leeftijdsgenoten in zijn of haar netwerk ongezond eten, eet de jongere zelf ook ongezonder. Populaire jongeren eten vaker meer ongezonde voedingsmiddelen. Jongens worden meer beïnvloed door hun vrienden dan meisjes.’ - Voedingscentrum

3.4 Ouderbetrokkenheid, taal en armoede Ouders hebben een grote invloed op de leefstijl van kinderen, zeker in de jonge jaren en ook in de basisschoolleeftijd. Daarna neemt de invloed van ouders af. Ouderbetrokkenheid is daarom een integraal onderdeel van de aanpak, zodat ouders hun kinderen kunnen ondersteunen bij het ontwikkelen en aanleren van een actieve leefstijl en gezond voedingspatroon. De invulling verschilt per leeftijdsfase, en is afhankelijk van de partijen die het contact met de ouders onderhouden. Voor een basisschool is dit anders dan bijvoorbeeld een verpleegkundige op een consultatiebureau.

De achterliggende boodschap is echter is alle gevallen gelijk: het belang van voeding, bewegen, mentaal welbevinden, buiten spelen en rust. Ouders hebben verschillende voorkeuren en overtuigingen. Een model voor oudersegmentatie is opgesteld om te helpen bij het verder brengen van de ouderbetrokkenheid.

Bij de vormgeving van de watercampagne, bleek de persoon op de poster heel bepalend voor het bereiken van de doelgroep.

Ouders blijken het overgewicht van hun kinderen vaak niet te herkennen (Prevention of Childhood Obesity in a Municipal Setting, 2009), het is daarom van belang ouders te informeren over het gewicht van hun kind, de mogelijke gezondheidsproblemen en de mogelijkheden om hieraan te werken. We werken daarbij vanuit een positieve insteek en schrijven niet voor. We geven ouders mogelijkheden om hun kinderen te helpen zich te ontwikkelen, hun talenten te ontdekken en lekker in hun vel te zitten. We blijven hiervoor gebruik maken van social marketing, net als bij de reeds ontwikkelde interventies.

Niet alle ouders beheersen de Nederlandse taal voldoende, waardoor zij informatie missen. In Rotterdam is volgens de meest actuele cijfers naar schatting 21% van de bewoners tussen 16 en 65 jaar laaggeletterd. Dit is aanzienlijk hoger dan gemiddeld in Nederland (12%) (bron: gezondheidsatlas GGD). Bij het ontwikkelen van materialen voor ouders houden we rekening met laaggeletterdheid. Daarnaast zetten we in op het voeren van het goede gesprek door professionals.

Specifiek voor mensen in armoede, blijkt dat de kans op overgewicht groter is. Kinderen die wonen in wijken met een lage sociaaleconomische status (SES) hebben vaker overgewicht dan kinderen uit wijken met een hoge SES. De oorzaken hiervoor zijn divers: andere prioriteiten, geen geld voor sportvereniging, ongezonde voeding is goedkoper, etc. We kunnen armoede vanuit dit programma niet voorkomen, wel kunnen we bijvoorbeeld ouders begeleiden naar het jeugdfonds. Bij de uitwerking van de diverse pijlers komt dit thema concreter terug.

Pagina 13 van 37

Praktijk: aan het programma Challenge010 voor VMBO-leerlingen nam 50% deel via het Jeugdfonds. Aan schoolsportverenigingen (basisonderwijs) neemt 80% deel via het Jeugdfonds. Vanuit de schoolsportverenigingen (onderdeel Lekker Fit! basisonderwijs) worden ouders door de vakleerkracht geholpen bij de aanvraag Jeugdfonds.

3.5 Mentaal welbevinden, buitenspelen en rust Mentaal welbevinden gaat over ervaren geestelijke gezondheid en uit zich in het vermogen om aan zelfsturing te doen, in voldoende zelfvertrouwen en positief zelfbeeld. Het is een belangrijke factor voor het vasthouden van een gezond voedings- en beweegpatroon, terwijl voldoende bewegen, gezonde voeding en rust bijdragen aan mentaal welbevinden. Binnen afdeling Jeugd is veel expertise beschikbaar op gebied van welbevinden, we versterken onze interventies met deze expertise en vice versa. De inzet van positive behaviour support past bij deze aanpak, het gedachtengoed hiervan wordt reeds ingezet bij het bewegingsonderwijs vanuit Lekker Fit!

Buitenspelen dient meerdere doelen: het draagt allereerst bij aan dagelijks voldoende bewegen. Daarnaast ondersteunt buitenspelen een goede nachtrust, omdat daglicht zorgt voor de aanmaak van melatonine wat de slaap regelt. Buitenspelen brengt kinderen ook dichter bij de natuur. Voor veel jongere kinderen blijkt dagelijks buitenspelen nog geen vanzelfsprekendheid.

De relatie tussen overgewicht en slaap is aangetoond in diverse onderzoeken (bron: CJG e.a.): gebrek aan slaap verhoogt de kans op overgewicht. De relatie is bevestigd, er is echter aanvullend onderzoek nodig om te weten hoe die wisselwerking precies werkt en welke interventies ingezet kunnen worden. In het programma komt dit aspect terug onder de noemer rust. Ander onderdeel van rust is stress, want ook stress verhoogt het risico op ongezond gewicht. Een gezonde balans tussen inspanning en ontspanning is het streven.

Pagina 14 van 37

VoedingBewegen

Rust Mentaal welbevinden

Centrale thema’s

Buitenspelen

Pagina 15 van 37

4 Vernieuwing in de werkwijze Dit hoofdstuk beschrijft de werkwijze die voor de komende periode gekozen is. Ten eerste is een aantal leidende principes bepaald, deze principes zijn van toepassing op alle inzet. Dit geldt ook voor het eigenaarschap zoals beschreven in paragraaf 2. Vervolgens staat het bereik van de inzet beschreven en tot slot een toelichting op de keuze voor een nieuwe programmanaam.

4.1 Leidende principes De werkwijze in de komende periode bestaat uit de volgende leidende principes. Deze principes zijn als volgt:

- We werken vanuit een positieve insteek om kinderen en ouders te verleiden tot ander gedrag, dit doen we met hulp van social marketing en door het inzetten van nudges;

- De inzet is preventief, met een verbinding naar een curatieve aanpak; - De gemeente is regie-voerder en partner op het thema gezonde leefstijl, de uitvoering

vindt plaats in samenwerking met partners in de stad; - De inzet van de gemeente is niet vrijblijvend: een gemeentelijke bijdrage wordt

gekoppeld aan te leveren prestaties; - Een deel van de informatie en methoden stellen we aan de stad beschikbaar in de

vorm van open source; - De aanpak is lerend: tussentijdse reflectie en nieuwe inzichten leiden tot bijstelling van

de aanpak; - De aanpak is flexibel en sluit aan op ontwikkelingen, zowel landelijk, stedelijk als op

wijkniveau; - Er wordt gewerkt in nauwe afstemming met andere programma’s*: kennis en inzichten

worden gedeeld, inzet wordt afgestemd waarbij gezocht wordt naar de beste aanpak voor de specifieke situatie.

*De belangrijkste programma’s zijn per beleidskader: Rotterdam Vitale stad (integrale aanpak publieke gezondheid, psychische gezondheid, gezond gewicht), Leren Loont (aansluiting onderwijs en jeugdhulp, kwaliteit door schoolontwikkeling), Rotterdam Groeit (stevige start, kansrijk opgroeien), Sportnota (plezier in bewegen, stad nodig uit tot bewegen, sport brengt meer in beweging), Kom op naar buiten! (speelvisie), Beleidskader NME (schooltuinieren) en landelijke programma’s zoals Jong leren eten, Jongeren op gezond gewicht (JOGG) en Gezonde School.

4.2 Gezamenlijk eigenaarschap Het realiseren van een fitte generatie is iets wat de gemeente niet alleen kan. Samenwerking met bedrijven, scholen, de wetenschap, maatschappelijke organisaties en de Rotterdammers is daarvoor nodig: it takes a village to raise a child. Die samenwerking zoeken we op verschillende manieren op: door verleiden, door sturen en door het vinden van gezamenlijke doelen.

Praktijkvoorbeeld: het programma LF! voor kinderdagverblijven is door een overkoepelend bestuur overgenomen, waardoor alle locaties van dit bestuur nu gezonde leefstijl uitdragen.

We zetten in op eigenaarschap bij partijen met wie we samenwerken. Door meer eigenaarschap bij partners, wordt het bereik van het programma groter en is de inzet duurzaam belegd. En we werken aan de norm in de stad voor het maken van gezonde keuzes. Onder eigenaarschap verstaan we het actief uitdragen van de principes van het

Pagina 16 van 37

maken van de keuzes voor een actief leven en gezonde voeding. En het inbedden van deze principes in het organisatiebeleid en in de dagelijkse werkzaamheden.

De wijze waarop dit plaatsvindt, kan per partner verschillen. Bij een aanbieder van sportprogrammering kan het gaan om het drinken van water op te nemen in de activiteiten, in de wijkaanpak kan het gaan over het opleiden van een ambassadeur gezonde leefstijl, voor kinderdagverblijven gaat het bijvoorbeeld over het opnemen van het volledige pakket van voeding en beweging in het beleid.

Rolverdeling De gemeente richt zich in de aanpak daarom op:

- Het voeren van regie en coördinatie; verleiden, sturen en aangaan van samenwerkingsverbanden;

- Het geven van advies over gezonde leefstijl: verzamelen en delen van kennis, (laten) ontwikkelen van interventies en materialen;

- Monitoren van de aanpak.

Van de partners vragen wij: - Het bijdragen aan het ontwikkelen van nieuwe interventies op basis van ervaring in de

uitvoering (co-creëren); - Het implementeren van de interventies in de dagelijkse werkpraktijk.

De gemeente ondersteunt partners door het ontwikkelen en beschikbaar stellen van methoden en materialen. Gedurende 4 jaar gaan we samen een traject aan. We leggen de wederzijdse afspraken met partijen vast en gaan in gesprek over de ervaringen en de resultaten. De lessen uit de praktijk nemen we mee in de doorontwikkeling van interventies en maken we beschikbaar voor anderen. Daarnaast blijven we trainingen en themadagen organiseren waarbij nieuwe inzichten aan de orde komen en ervaringen uitgewisseld worden.

4.3 Stadsbrede basis en gerichte inzet waar nodig We zetten in op een gezonde basis in alle wijken, die het maken van gezonde keuzes ondersteunt. In veel wijken heeft een groot deel van de jeugd een actieve leefstijl en een gezond voedingspatroon, deze wijken benoemen we als basiswijken. We willen het aantal jeugdigen met gezonde leefstijl en gezond gewicht in deze wijken vasthouden en mogelijk vergroten. Dit in tegenstelling tot de landelijke trend van toenemend overgewicht.

Er zijn verschillende partijen in de stad waar energie is om met gezonde leefstijl voor de jeugd aan de slag te gaan. Met deze partijen gaan we de samenwerking aan en bieden ondersteuning bij het implementeren en uitdragen van (onderdelen van) gezonde leefstijl. Bij de aanpak kinderopvang ontstond bijvoorbeeld een spin-off naar locaties in andere gebieden van hetzelfde bestuur, dit is een mooie ontwikkeling in het werken naar een aanpak in alle wijken waarin partners eigenaarschap voelen voor de aanpak. Daarnaast zijn er maatregelen die stadsbreed ingezet worden, zoals gezonde kantines op sportaccommodaties, kinderboerderijen en huizen van de wijk. Hier profiteren alle Rotterdammers van.

In een aantal prioriteitswijken is meer inzet nodig: actieve leefstijl en een gezond voedingspatroon zijn hier niet de standaard en het risico op ontwikkelen van overgewicht is in die wijken hoger. Deze wijken zijn bepaald aan de hand van een aantal criteria en de ontwikkelingen die in een wijk gaande zijn. De criteria zijn:

- Gezond gewicht - Actieve leefstijl - Gezond voedingspatroon - Sociaaleconomische status (SES)

Pagina 17 van 37

De wijken die in de Children’s Zone van NPRZ vallen, gelden in elk geval als prioriteitswijk. De prioriteitswijken staan benoemd in hoofdstuk 5. In de loop van de tijd kan het zijn dat wijken zich ontwikkelen, waardoor prioriteitswijken geen prioriteit meer hebben of nieuwe prioriteitswijken ontstaan. Periodiek, met tussenpozen van 8 jaar, wordt deze prioritering geactualiseerd.

Mate van inzet

Prioriteitswijken

Basiswijken

In de prioriteitswijken wordt gewerkt met een integrale wijkgerichte benadering: een community based aanpak. Deze aanpak is gebaseerd op het principe it takes a village to raise a child zoals JOGG2 deze hanteert: een gezonde jeugd in een gezonde omgeving is een gedeelde maatschappelijke verantwoordelijkheid. Meer kinderen op gezond gewicht kun je alleen voor elkaar krijgen door met iedereen in de leefomgeving samen te werken. De JOGG-aanpak is gebaseerd op inzichten van het succesvolle Franse EPODE3. Deze wijkaanpak start samen met de professionals, de bewoners en de bestaande netwerken in de wijk. Zij weten het beste welke barrières en kansen er zijn in de wijk om gezond te leven. Vanuit gedeeld eigenaarschap wordt ingezet op het zelf verantwoordelijkheid nemen door professionals, wijkbewoners en ouders. Samen met deze partners worden interventies ingezet of aangepast op de lokale situatie. We werken hierbij nauw samen met de wijkprogrammering van de afdeling Jeugd.

4.4 Naamswijziging Het programma Lekker Fit! is gestart met een focus op bewegen en voeding. Vanuit deze aanpak voor bestrijding van overgewicht is het programma in de afgelopen 12 jaar verder ontwikkeld.

In de komende programmaperiode 2019-2022 zetten we in op een bredere aanpak die aansluit bij de stedelijke aanpak om tot een vitale stad te komen. De inhoudelijke thema’s gaan verder dan alleen voeding en bewegen: ook mentaal welbevinden, rust en buitenspelen krijgen een rol. De aanpak wordt meer integraal vormgegeven in afstemming met andere programma’s waarbij wij minder zelf uitvoeren en meer beleggen bij partners. We borduren voort op de aanpak van Lekker Fit! en zetten tegelijkertijd een koerswijzing in. Een nieuwe naam voor het programma past bij deze bredere focus: Lekker Fit! in de wijk.

Binnen dit programma blijven we gebruik maken van de Lekker Fit! interventies. De naam Lekker Fit! staat positief bekend en blijft vanuit het programma in gebruik voor de diverse interventies.

2 JOGG: Stichting Jongeren Op Gezond Gewicht 3 EPODE: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22106871

Pagina 18 van 37

Pagina 19 van 37

5 Programmalijnen Het programma Lekker Fit! in de wijk voor de periode 2019 tot 2022 bestaat uit 5 programmalijnen:

- Focus op 20 prioriteitswijken - Verbreden naar de hele wijk - Beginnen bij ouders en het jonge kind - Lekker Fit! pakket - Uitbreiden van kinderen naar tieners

De inzet bouwt grotendeels voort op de voorgaande periode, vanuit het gegeven dat een langdurige aanpak nodig is om tot gedragsverandering te komen en we datgene voortzetten wat tot goede resultaten leidt. De inzet is verbreed met inzet op een stadsbrede gezonde basis, hierin maken we de kennis en de methoden vanuit Lekker Fit! breed beschikbaar. Streven is dat er over 4 jaar minder inzet vanuit de gemeente nodig is om hetzelfde resultaat te bereiken. Inhoudelijk is het programma verbreed met de thema’s mentaal welbevinden, buitenspelen en rust. De toelichting hierop staat beschreven in hoofdstuk 3.

De hoofdpunten per programmalijn staan hieronder weergegeven.

20 prioriteitswijken

- Via professionals - Buitenruimte - Sport- en

beweegaanbod - Children’s Zone

Verbreden hele wijk

- Methoden beschikbaar - Gezonde kantines - Subsidies en

opdrachten

Ouders en jongekind - Geboortezorg - Kinderopvang - Kleuters

Lekker Fit! pakket

- LF! basisscholen - Overige basisscholen - Naschoolse activiteiten

Van kinderen naar tieners - In gesprek - Opleidingen - Activiteiten

Per programmalijn is aangegeven welke strategie gevolgd wordt, wat het wensbeeld is, welke inzet er stadsbreed is en welke rol het programma Lekker Fit! in de wijk daarin inneemt. Per programmalijn is concreet een aantal voorbeelden gegeven van bijbehorende acties vanuit het programma. Deze voorbeelden worden in het eerste kwartaal van 2019 uitgewerkt tot een concreet uitvoeringsplan met een gedragen planning. Dit doen we in nauwe afstemming met betrokken programma’s en partners.

De programmalijnen worden ondersteund door inzet op kennisontwikkeling, communicatie en monitoring. Deze ondersteunende inzet staat beschreven in hoofdstuk 6.

Pagina 20 van 37

5.1 Focus op 20 prioriteitswijken De afgelopen 4 jaar is een gebiedsgerichte aanpak ontwikkeld: Lekker Fit! gebied. Er is gestart in een aantal gebieden waar het overgewicht hoog is: Delfshaven, Feijenoord, Crooswijk en IJsselmonde. Binnen deze gebieden is gekeken welke partijen actief zijn en waar energie zit om met het thema aan de slag te gaan. Met deze partijen zijn de eerste stappen gezet in het toepassen van

Een gezonde leefstijl ervaar je overal

in je wijk

interventies uit de productcatalogus Lekker Fit! en methoden uit Den Haag, zoals bijvoorbeeld interventies om het drinken van water te stimuleren.

Insteek is om in 20 wijken verspreid over 7 gebieden samen met alle partners een common ground, een basis te maken waarbij het normaal is dat kinderen en ouders een gezonde keuze hebben en dat ze voldoende bewegen. Over 4 jaar zijn gemeente en partners in de wijken gezamenlijk eigenaar van de aanpak en zijn de gezonde keuzes beschikbaar in de wijk.

Strategie 2019-2022 Deze insteek vraagt een strategie van verleiden, faciliteren en opleiden. Dit doen we samen met het lokale jeugdwijknetwerk en in nauwe samenwerking met de uitvoerende partijen. Waar mogelijk wordt ingespeeld op de diverse culturele achtergronden in de wijk.

De aanpak is een community based aanpak. We zetten in op: - het versterken van het bestaande wijknetwerk, - het trainen van professionals en vrijwilligers, - een gezonde inrichting van de wijk en - passend sport- en beweegaanbod.

Maatregelen Dit brede, meer integrale perspectief past bij de benadering van het factorenmodel van Rotterdam Groeit en de Wijkprogrammering Jeugd. Wijkprogrammering zet in op cross-over interventies vanuit Sport en Jeugd. Mentaal welbevinden gaat over ervaren geestelijke gezondheid en uit zich in het vermogen om aan zelfsturing te doen, in voldoende zelfvertrouwen en positief zelfbeeld. Hierop wordt ingezet met interventies die ontwikkeld zijn vanuit afdeling Jeugd.

De wijkgerichte aanpak is een intensieve aanpak die wordt ingezet in de prioriteitswijken. Deze prioriteitswijken liggen in samenhangende gebieden en zijn geselecteerd op basis van een combinatie van overgewicht, SES, beweegpatroon en voedingspatroon. De vorm van de inzet zal afhankelijk zijn van de situatie in de wijk: de fysieke kenmerken van de wijk, de bestaande netwerken en de energie en bereidheid die er bij partners is om mee te werken. De prioriteitswijken zijn:

Prioriteitswijken Gebied Feijenoord: - Vreewijk

Gebied Charlois*: - Zuidwijk - Pendrecht

Gebied IJsselmonde: - Groot IJsselmonde - Lombardijen

Wijken Children’s zone - Feijenoord - Afrikaanderwijk - Hillesluis - Bloemhof - Tarwewijk - Carnisse - Oud-Charlois

Pagina 21 van 37

Prioriteitswijken (vervolg) Gebied Delfshaven: - Spangen

- Bospolder-Tussendijken - Oud-Mathenesse - Schiemond - Nieuwe Westen

Gebied Kralingen – Crooswijk: - Crooswijk Gebied Noord*: - Oude Noorden Gebied Alexander*: - Oosterflank

- Zevenkamp *In deze gebieden is nog niet gestart met een wijkgerichte aanpak

In bovenstaande wijken woont meer dan een derde van de Rotterdamse jeugd van 3 tot 18 jaar, ruim 65.000 kinderen en jongeren. Nieuwe gebieden worden in de komende 4 jaar gefaseerd toegevoegd. De aanpak start in de wijken waar de dagprogrammering speelt. De verdere prioriteitsvolgorde wordt nog bepaald.

Via professionals We streven naar een wijknetwerk waarin partijen elkaar kennen en elkaar versterken. Vanuit het programma Kansrijk opgroeien wordt gebouwd aan een wijknetwerk waarin de belangrijkste partijen die zich op jeugd richten met elkaar samenwerken. We sluiten aan bij deze netwerken en die op het gebied van sport. Dat zijn partijen zoals welzijnsorganisaties, CJG, Thuis op Straat, vrijwilligersorganisaties, maatschappelijk ondernemers en natuurlijk de scholen en kinderopvanglocaties in de wijk. We zoeken partners die duurzaam in bevordering van gezonde leefstijl voor de jeugd willen investeren. De resultaten van de pilot Care4Obesity worden meegenomen in het verder ontwikkelen van de wijkgerichte aanpak. Vrijwilligers zijn een belangrijke en diverse groep mensen die ook in contact staan met de jeugd. Via het professionele netwerk bereiken wij veelal ook deze vrijwilligers.

Concreet betekent dit dat wij onder andere: - Verbindingen leggen in en met het lokale

netwerk; - Interventies doorontwikkelen en evalueren

die op wijkniveau ingezet kunnen worden; - Via een train-de-trainer traject vaste

partners in het gebied faciliteren in het zelf trainen van medewerkers en vrijwilligers;

- Kennis, methoden en materialen beschikbaar stellen.

Een moeder zet nu water op tafel en de frisdrank in de bijkeuken. De kinderen pakken automatisch het water. Van het geld wat zij bespaart, maakt het gezin uitstapjes

Gezonde buitenruimte We streven naar een inrichting van de buitenruimte die het bewegen en spelen stimuleert. We zetten in op gezonde buitenruimte in de prioriteitswijken, omdat in die wijken de noodzaak het hoogst is en de middelen beperkt zijn.

De integrale visie Kom op naar Buiten! zet in op het aantrekkelijker maken van de buitenruimte om te zorgen dat er plekken in de stad komen die beter aansluiten bij de behoefte om mensen te stimuleren om te recreëren, elkaar te ontmoeten, te sporten, te spelen en te bewegen. De speeltuinverenigingen in de stad bieden een veilige speelplek en bieden activiteiten. De stad kent een aantal Cruijff en Krajicek Courts welke specifiek zijn ingericht voor sport en spel in veelal stenige gebieden. Ook is er een aantal projecten en initiatieven in de stad dat meer groen brengt in stenige wijken of op kleine schaal tuinieren in de wijk aanbiedt. Diverse initiatieven en programma’s op gebied van NME (Natuur- en Milieu

Door simpele belijning kan een spelaanleiding gecreëerd worden zoals een hinkelbaan of een sprintbaan met afstanden.

Pagina 22 van 37

Educatie) leveren een bijdrage. In een gezonde buitenruimte past ook de aanwezigheid van watertappunten op plekken waar veel kinderen spelen. Schoolpleinen zijn hierin een apart onderdeel in de buitenruimte: vaak zijn deze pleinen buiten schooltijd niet toegankelijk. De inrichting van de pleinen is soms eenzijdig en daagt niet uit tot bewegen. Aanpassing hiervan vraagt afstemming met scholen en afdeling onderwijs en vraagt maatwerk per locatie.

Concreet betekent dit dat wij onder andere: - Kennis opbouwen en uitdragen over inrichting van de buitenruimte die bijdraagt aan

een actieve leefstijl.

Activiteitenaanbod op maat Er zijn veel verschillende aanbieders en opdrachtgevers voor sport- en beweegaanbod in prioriteitswijken. Veelal blijken deze activiteiten zich te richten op de basisschool leeftijd en is het overige aanbod beperkt, of sluit niet aan op de doelgroep. In sommige gevallen is cultureel bepaald welke sporten aantrekkelijk gevonden worden, of welke bijvoorbeeld geschikt worden geacht voor meisjes. Daarnaast zijn er diverse aanbieders van activiteiten op gebied van gezonde voeding voor zowel kinderen als ouders. De sportregisseurs brengen vanuit hun reguliere taak per gebied vraag en aanbod van sport-en beweegaanbod in kaart en gaan in gesprek met aanbieders om het aanbod meer aan te laten sluiten bij de bewoners van het gebied. Vanuit het programma Lekker Fit! in de wijk kijken we specifiek naar het aanbod voor groepen waar veel overgewicht voorkomt en benaderen aanbieders (onder andere via de sportregisseur) voor een optimaal activiteitenaanbod passend bij de centrale thema’s voeding, bewegen, mentaal welbevinden, buitenspelen en rust.

Concreet betekent dit dat wij onder andere: - Het naschoolse aanbod vanuit de Lekker Fit! aanpak basisonderwijs afstemmen met

de andere sportaanbieders in de wijk; - Voor de prioriteitsgroepen in de wijk (bijvoorbeeld tieners) met het sportnetwerk en

aanbieders van activiteiten rond gezonde voeding onderzoeken hoe passend aanbod gerealiseerd kan worden;

- De uitkomsten van deze aanpak evalueren en nagaan in hoeverre dit verbreed kan worden in de hele stad.

Wijken in de Children’s zone van NPRZ De wijken in de Children’s Zone van het Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ) kennen een specifieke wijkgerichte aanpak. Inzet is het bevorderen van de kansen en de talenten van de jeugd in deze achterstandswijken, onder andere door de inzet van dagprogrammering. Het overgewichtpercentage is in deze wijken relatief hoog. Tegelijkertijd ondersteunt investering in gezonde leefstijl de doelen van dagprogrammering zoals onderwijsprestaties, sociale vaardigheden en talentontwikkeling.

In deze 7 wijken bevinden zich 17 Lekker Fit! basisscholen, 35 Lekker Fit! kinderopvang-locaties en 18 locaties met een schoolsportvereniging. In de Feyenoord Hubs4 die de komende tijd ontwikkeld worden, vinden wij partners die gezonde leefstijl kunnen uitdragen aan de kinderen.

Concreet betekent dit dat wij dezelfde inzet plegen zoals hierboven beschreven voor de prioriteitswijken, zoals onder andere:

- Inzet Lekker Fit! op basisscholen handhaven en voor kinderopvang en kleuters uitbreiden;

4 Feyenoord Hubs: brengen het sociaaleconomische aanbod van Feyenoord in samenhang naar de wijken

Pagina 23 van 37

- Train de trainer trajecten beschikbaar stellen; - Kennis, methoden en materialen beschikbaar stellen; - Het activiteitenaanbod in de wijk beter laten aansluiten op de prioriteitsgroepen; - Met het naschoolse aanbod aansluiten op de dagprogrammering en materialen en

interventies aanbieden op gebied van bewegen, voeding, welbevinden, buitenspelen en rust voor alle scholen.

Indicatoren

• Professionals getraind op gezonde leefstijl • Interventies doorontwikkeld en geëvalueerd • Geleverde adviezen voor aanpassingen in de buitenruimte die spelen en bewegen

stimuleren • Activiteiten in de wijk die aansluiten op de doelgroep

Pagina 24 van 37

5.2 Verbreding naar de hele wijk Afgelopen jaren heeft de focus van het programma Lekker Fit! gelegen op de wijken waar overgewicht meer dan gemiddeld hoog was. Er zijn methoden en interventies ontwikkeld, welke breder ingezet kunnen worden dan alleen in de prioriteitsgebieden en waar alle Rotterdammers van kunnen profiteren.

Inzet is om deze mogelijkheden te benutten en breder in alle wijken in te zetten om zo tot een fittere generatie te komen. Over 4 jaar komen kinderen vaker in aanraking met een gezond voedselaanbod en dragen de partijen waar de kinderen mee in contact zijn vaker een actief beweegpatroon en een gezond voedingspatroon uit.

De gezonde keuze is de makkelijke

Strategie 2019-2022 De gezonde basis richt zich op maatregelen waarmee eenvoudig veel mensen bereikt worden. Dit doen we via partners waar energie zit om te werken aan een gezonde leefstijl. We bereiken daarmee zowel de kinderen als de hun ouders. De focus ligt op:

- Het faciliteren van partijen in de stad die gezonde leefstijl willen uitdragen; - Het stimuleren van partijen die een gemeentelijke subsidie of opdracht krijgen om

gezonde leefstijl uit te dragen; - Het beschikbaar maken van breed inzetbare interventies en materialen om gezonde

leefstijl eenvoudig op te nemen in bestaande uitvoeringstrajecten.

Maatregelen De maatregelen zijn divers van aard. Zij richten zich zowel op voeding (voedselaanbod), als op bewegen als op de inrichting van de stad. Binnen de maatregelen wordt samenwerking met andere partijen gezocht en wordt ingezet op het structureel beleggen van maatregelen bij die partij. Na advisering of begeleiding in de opstartfase kunnen partijen de maatregelen zelf uitvoeren en ontstaat er ruimte om andere partners te ondersteunen in de opstartfase. Rotterdam heeft eind 2018 het Convenant Kindermarketing ondertekend. De acties die hieruit voortkomen dragen bij aan een gezonder voedselaanbod voor kinderen.

Methoden breed beschikbaar Samen met Vitale Stad en Rotterdam Groeit werken wij aan het verbeteren van de vitaliteit en gezonde leefstijl van Rotterdammers. Dit programma richt zich op de jeugd en hun ouders, Vitale Stad richt zich op de volwassen Rotterdammers waaronder ook de ouderen. In de afgelopen programmaperiode van Lekker Fit! is veel kennis verzameld en zijn methoden en materialen ontwikkeld voor gezonde leefstijl bij de jeugd. Deze methoden maken we breed beschikbaar: een open source concept voor alle organisaties die met gezonde leefstijl aan de slag willen. Op verschillende plekken in de stad is energie aanwezig om met gezonde leefstijl aan de slag te gaan. Daar waar die energie ontstaat, ondersteunen wij met kennis, methoden en advies. De inzet is erop gericht om bij de start te faciliteren, zodanig dat het gebruik van interventies en materialen onderdeel is van de reguliere activiteiten en er geen langdurige begeleiding nodig is.

Concreet betekent dit dat wij onder andere: - Een productencatalogus vrij ter beschikking stellen met interventies voor zowel

kinderen als ouders die gebruikt kunnen worden; - Aansluiting zoeken bij lopende uitvoeringsprogramma’s om gezonde leefstijl in deze

programma’s mee te nemen; - Waar nodig expertise ophalen of zelf ontwikkelen door middel van pilots; - Initiatieven faciliteren door het ter beschikking stellen van materialen en methoden;

Pagina 25 van 37

- Samenwerking opzoeken met HBO lerarenopleiding om gezonde leefstijl aan de nieuwe leerkrachten mee te geven.

De raakvlakken met andere beleidsterreinen zijn afhankelijk van de aard van het initiatief. Dit kan variëren van NME op het gebied van tuinieren, tot aan het inzetten van gezonde leefstijl als ondersteuning voor mentale gezondheid.

Gezonde kantines Vanuit het gedachtengoed: de gezonde keuze is de makkelijke, is reeds gestart met het gezonder maken van het aanbod in kantines van sportaccommodaties, kinderboerderijen, huizen van de wijk en VO-scholen. De verhouding tussen gezond en ongezond aanbod maakt of een kantine gezond is. Daarin zijn de gradaties zilver en goud gedefinieerd. De medewerkers en vrijwilligers worden geïnformeerd over het belang van gezond voedselaanbod en de manier waarop gezonde voeding aantrekkelijk kan zijn. Samen met Vitale Stad gaan we de komende jaren door met de implementatie van gezonde kantines.

Concreet betekent dit dat wij onder andere: - De implementatie van gezonde kantines samen met Vitale Stad afronden; - Bij deze implementatie de medewerkers en vrijwilligers informeren en trainen op

gebied van gezonde voeding en water drinken.

Gezonde leefstijl in subsidie- en opdrachtverlening Met de opdracht aan het Sportbedrijf en de subsidie aan Stichting Natuurstad, is reeds een begin gemaakt om gezond voedingsaanbod in de subsidievoorwaarden op te nemen. In navolging daarvan worden met andere partners de mogelijkheden onderzocht om via subsidie-of opdrachtverlening gezonde leefstijl te integreren in de reguliere werkzaamheden. Naast de wijkgerichte samenwerking met welzijnspartijen, wordt onderzocht of gezonde leefstijl een plek kan krijgen in bijvoorbeeld de aanbesteding welzijn. We zetten in op de partijen waar veel kinderen mee in aanraking komen, zoals welzijnsorganisaties, grote speeltuinen, etc.

Concreet betekent dit dat wij onder andere: - Met welzijnspartijen en de gemeentelijke accounthouders daarvan in gesprek gaan om

tot een haalbaar voorstel te komen hoe gezonde leefstijl in de nieuwe aanbesteding een plek kan krijgen;

- Onderzoeken welke via welke andere opdracht- en subsidierelaties partijen kunnen stimuleren om structureel bij te dragen aan gezonde leefstijl.

Indicatoren

• Nieuwe productencatalogus voor verschillende doelgroepen • Ondersteunde initiatieven • Gezonde kantines • Gezonde leefstijl onderdeel van diverse subsidies en opdrachten

Pagina 26 van 37

5.3 Beginnen bij ouders en jonge kind In de afgelopen jaren is reeds de verbreding gemaakt in het programma Lekker Fit! van de basisschoolleeftijd naar het jonge kind. Geboortezorg, kinderopvanginstellingen en kleuterklassen zijn een belangrijke schakel voor de ontwikkeling van een gezonde leefstijl. Tevens is er in deze leeftijd nog relatief veel contact met de ouders, wat kansen biedt om een goede basis te leggen voor ouderbetrokkenheid bij gezonde leefstijl. De interventies Lekker Fit! Kinderopvang en Lekker Fit! Kleuters zijn effectief bevonden door het Nederlands Jeugd Instituut (NJI).

Kinderen in Rotterdam krijgen een lekker fitte

basis

We zetten als Rotterdam een stevige ambitie neer op dit vlak, namelijk dat zo veel mogelijk kinderen de lekker fitte aanpak meekrijgen om zo een brede en stevige basis voor gezond gedrag te creëren. We leggen de basis voor de ouderbetrokkenheid, die in de latere leeftijdsfasen doorgezet wordt. In de komende 4 jaar streven we ernaar om de Lekker Fit! interventies structureel in te bedden bij 80% van de kinderopvanglocaties en de kleutergroepen.

Strategie 2019-2022 De focus voor de leeftijdsgroep rond de geboorte ligt op de ouders. Deze bereiken we via de professionals in de geboortezorg. Daarna richt de inzet zich op zowel kinderen als ouders. Deze bereiken we via de professionals waar de jonge ouders mee in aanraking komen: de kinderopvang en het kleuteronderwijs. Bij deze organisaties zetten we in op eigenaarschap: het overnemen van de werkwijze in de dagelijkse praktijk en het beleidsmatig vastleggen hiervan in de eigen organisatie. We intensiveren de inzet op voeding naar aanleiding van nieuwe inzichten uit onderzoek. De focus ligt op:

- Het kennisniveau over bewegen, voeding, rust en buitenspelen versterken bij de professionals, onder andere door middel van train-de-trainer trajecten;

- Het ontwikkelen en beschikbaar stellen van materialen voor de professionals.

Maatregelen Samen met het programma Stevige Start is een verkenning uitgevoerd naar de mogelijkheden om een gezond voedingspatroon mee te nemen in de aanpak. Vanuit het programma Lekker Fit! is de aanpak Lekker Fit! Peuters en Lekker Fit! Kleuters ontwikkeld. Dit is een aanpak die de kinderopvangorganisatie en de scholen zelfstandig kunnen uitvoeren. De gemeente voorziet in materialen en educatie van betrokken medewerkers.

Geboortezorg We blijven aansluiten bij het programma Stevige Start. Dit programma zet in op het bevorderen van beschermende factoren en beperken van risicofactoren. Bevordering van gezonde leefstijl ondersteunt deze aanpak. Hierin is vooral het voedingspatroon van de ouders van belang en het voedingspatroon wat zij hun kind gaan aanleren. Winst is nog mogelijk in het gesprek voeren met de ouders over gezonde voeding en gezond gewicht en het indien nodig doorverwijzen naar laagdrempelige begeleiding. Vanuit de kennis van Lekker Fit! kunnen wij adviseren bij ontwikkeling van materialen die de professionals ondersteunen. Culturele achtergronden en taalvaardigheid zijn hierin een bepalende factor of ouders echt bereikt worden. Deze aanpak wordt de komende periode samen met programma Stevige Start verder vormgegeven.

Concreet betekent dit dat wij onder andere: - Advies geven over gezonde leefstijl bij de ontwikkeling van educatie en materialen

voor de geboortezorg;

Pagina 27 van 37

- Aansluiten bij de aanpak vanuit programma Stevige Start en via die lijnen materialen over gezonde leefstijl onder de aandacht brengen bij professionals in de geboortezorg en in het sociale domein (zoals vraagwijzer en wijkteams);

Kinderopvang De interventie Lekker Fit! Kinderopvang wordt beschikbaar gemaakt voor kinderdagverblijven en voorscholen in de hele stad. Deze interventie kan grotendeels uitgevoerd worden door de organisaties zelf. Er is draagvlak voor het implementeren van deze interventie, met name onder grotere kinderopvanginstellingen. In de komende 4 jaar breiden we de aanpak uit met de thema’s rust, buitenspelen en welbevinden. We hebben de ambitie om de aanpak Lekker Fit! te verankeren in het beleid van de overkoepelende kinderopvangorganisaties.

Op dit moment zijn 145 locaties kinderopvang Lekker Fit!, dit is 41% van het totaal.

Concreet betekent dit dat wij onder andere: - Huidige aanpak Lekker Fit! Kinderopvang voor alle kinderopvanglocaties toegankelijk

maken en gefaseerd kinderopvanginstellingen benaderen om deze werkwijze te implementeren;

- Train de trainer ontwikkelen voor pedagogisch medewerkers in de kinderopvang; - Heldere boodschap voor ouders opstellen en praktijkvoorbeelden voor vergroten

ouderbetrokkenheid verzamelen en delen;

We verwachten per jaar op 25 tot 30 nieuwe locaties te kunnen starten met Lekker Fit! Kinderopvang.

Kleuters De interventie Lekker Fit Kleuters is gebaseerd op Lekker Fit Basisonderwijs, maar aangepast aan de leeftijdsgroep. Deze interventie wordt beschikbaar gemaakt voor alle scholen in de hele stad en wordt uitgebreid met de thema’s rust, buitenspelen en welbevinden. De scholen kunnen de interventie grotendeels zelfstandig uitvoeren met gebruik van opleidingen en materialen vanuit de gemeente. Van de scholen wordt verwacht dat zij het gedachtengoed opnemen in het beleid en actief uitdragen, zorgen voor monitoring en deelnemen aan studiemiddagen. Extra aandachtspunt is de ouderbetrokkenheid. De ouders komen op deze leeftijd nog regelmatig op school en kunnen op die momenten op verschillende manieren meegenomen worden in het gedachtengoed van gezonde leefstijl. Best practices op scholen worden verzameld en gedeeld en waar nodig worden nieuwe tools ontwikkeld.

Op dit moment wordt Lekker Fit! kleuters geïmplementeerd op alle 94 Lekker Fit! basisscholen. Meer dan de helft van deze scholen is reeds gecertificeerd.

Concreet betekent dit dat wij onder andere: - Huidige aanpak Lekker Fit! Kleuters voor alle kleutergroepen toegankelijk maken en

gefaseerd scholen benaderen om deze werkwijze te implementeren; - Heldere boodschap voor ouders opstellen en praktijkvoorbeelden voor vergroten

ouderbetrokkenheid verzamelen en delen.

We verwachten per jaar op 15 nieuwe locaties te kunnen starten met Lekker Fit! Kleuters.

Pagina 28 van 37

Indicatoren

• Professionals bereikt in de geboortezorg • Uitrol LF! Peuters op 80% van de kinderopvanglocaties • Uitrol LF! Kleuters op 80% van de schoollocaties

Pagina 29 van 37

5.4 Lekker Fit! pakket Het programma Lekker Fit! is gestart met de aanpak op het basisonderwijs. Van deze aanpak is bewezen dat deze een gunstig effect heeft op de prevalentie van overgewicht (NJI). Op dit moment zijn 94 basisscholen in Rotterdam Lekker Fit! (50%). De andere scholen kunnen gebruik maken van het aanbod van Schoolsport 010 dat bestaat uit clinics en sporttoernooien. Er zijn 24 schoolsportverenigingen gekoppeld aan Lekker Fit! scholen in wijken waar weinig sportverenigingen aanwezig zijn.

Kinderen leren de basis voor een leven lang

bewegen en gezond eten

Alle Rotterdamse kinderen gaan naar school. Insteek is om via de scholen en het naschoolse aanbod zo veel mogelijk kinderen een gezonde basis mee te geven. De scholen waar de noodzaak het grootst is, maken gebruik van de aanpak Lekker Fit! basisonderwijs. De andere scholen kunnen gebruik maken van een light variant. Over 4 jaar zien we dat meer scholen in Rotterdam een bijdrage leveren aan een gezonde basis voor de Rotterdamse kinderen.

Strategie 2019-2022 We zetten in op het behoud van 94 Lekker Fit scholen, op die plekken waar dat het meeste nodig is. Daarnaast zetten we in op een lightversie van de aanpak op zo veel mogelijk andere scholen. Dit sluit aan bij programmalijn gezonde basis. We werken toe naar een structurele inbedding van de aanpak in de dagelijkse werkwijze op scholen, zodat de scholen de aanpak grotendeels zelfstandig uit kunnen voeren. In de naschoolse activiteiten komen de Lekker Fit! thema’s zo veel mogelijk terug, zodat ook hier een doorgaande lijn ontstaat en de inzet verder reikt dan alleen school. De focus ligt op:

- Kwalitatief goede en zelfstandig opererende Lekker Fit! scholen; - Uitdragen van een gezonde basis ingebed op de overige scholen; - Gezonde leefstijl ingebed in het naschoolse aanbod voor kinderen.

Maatregelen We maken gebruik van de aanpak Lekker Fit! basisonderwijs. Onderdelen uit deze aanpak zijn opgenomen in de landelijke aanpak voor gezonde school voor de onderdelen voeding en bewegen. Alle scholen in Rotterdam kunnen gebruik gaan maken van kleine beweegtussendoortjes. Deze beweegtussendoortjes dragen niet alleen bij aan meer bewegen, maar helpt ook om een klas weer actief te krijgen, of om juist even stoom af te blazen. Ook willen we scholen meer methoden aanbieden die het buitenspelen stimuleren en om hier een kwaliteitsimpuls aan te geven.

Het programma wordt doorontwikkeld op basis van nieuwe bevindingen. De komende programmaperiode worden de thema’s welbevinden, rust en buitenspelen toegevoegd. In het bewegingsonderwijs wordt de aansluiting versterkt op thema’s die op school spelen zoals ontwikkeling sociale vaardigheden, omgaan met winst en verlies of zelfvertrouwen. Er worden mogelijkheden uitgewerkt voor buitenspelen en beweegtussendoortjes.

Lekker Fit! basisscholen Belangrijke drager van deze interventie is de vakleerkracht. Naast het geven van bewegingsonderwijs 3x in de week, is de vakleerkracht coördinator van het hele Lekker Fit! pakket op scholen. Hieronder vallen ook de samenwerking met een diëtist, het behandelen van de lesboekjes, traktatiebeleid, naschools beweegmoment, etc.

Op dit moment zijn 94 basisscholen Lekker Fit! Dit is de helft van de basisscholen in Rotterdam.

Pagina 30 van 37

We behouden deze inzet op ongeveer de helft van de basisscholen in Rotterdam. We verhogen de effectiviteit door steviger in te zetten op ouderbetrokkenheid bij het Lekker Fit programma op de scholen. De gemeente ondersteunt de scholen hierin door het ontwikkelen en delen van kennis over profielen van ouders, methoden en best-practices. Deze inzet sluit aan bij Leren Loont. Lekker Fit! werkt vanuit een positieve boodschap en plezier bij kinderen, dit is een prettige invalshoek om ouderbetrokkenheid te verhogen.

Er is de afgelopen periode gewerkt naar meer eigenaarschap bij de scholen voor de Lekker Fit! aanpak. De gemeente financiert een aanzienlijk deel van de vakleerkracht. In ruil hiervoor wordt een brede implementatie van het programma verwacht. Daar waar de Lekker Fit! aanpak onvoldoende wordt uitgedragen door een school, wordt de keuze gemaakt om de vakleerkracht in te zetten op een school waar meer draagvlak is. Dit is een koerswijziging ten opzichte van de afgelopen periode: de inzet vanuit de gemeente is niet vrijblijvend.

‘We moesten één week lang elke dag water drinken. Na een week waren we allemaal gewend aan de smaak van water’. - Mohammed, 14 jaar

Er loopt tot juli 2019 een pilot om Lekker Fit! te implementeren op een SBO-school (speciaal basisonderwijs). Op basis van uitkomsten van deze pilot wordt bekeken of er mogelijkheden zijn om Lekker Fit! of delen van het programma te implementeren op meer SBO scholen.

Concreet betekent dit dat wij onder andere: - Manieren om ouderbetrokkenheid te versterken ontwikkelen, verzamelen en delen; - Bewegingsonderwijs meer richten op de doelen van school of kenmerken van de klas; - Samenweringsafspraken en wederzijdse inzet vastleggen; - Onderzoeken, laten ontwikkelen en via pilots testen van methodieken voor

buitenspelen en beweegtussendoortjes;

Overige basisscholen Idealiter zouden alle scholen de aanpak Lekker Fit! volledig implementeren. Dit is echter niet haalbaar, zowel financieel gezien de kosten van de vakleerkracht als in hoeveelheid ruimte in de gymzalen.

We zetten in op het enthousiasmeren van zo veel mogelijk scholen voor gezonde leefstijl. Een gezonde school draagt het gedachtegoed rond gezonde voeding en actieve leefstijl actief uit. Materialen, studiedagen en methoden van Lekker Fit worden aan alle scholen ter beschikking gesteld.

Op dit moment hebben 7 basisscholen in Rotterdam een vignet ‘Gezonde School’

Onderzocht wordt of een samenhangend pakket voor scholen ontwikkeld kan worden, waarin zij voldoende eigen invulling kunnen geven met behoud van effectiviteit. Het afnemen van het pakket verplicht een school ook tot het afleggen van verantwoording over de uitvoering van het pakket en het verzorgen van monitoring. Door het implementeren van onderdelen van de Lekker Fit! aanpak, kunnen scholen in aanmerking komen voor het vignet gezonde school. Deze scholen kunnen geen gebruik maken van een vakleerkracht Lekker Fit!. Wel worden mogelijkheden uitgewerkt voor een kwaliteitsimpuls voor het bewegingsonderwijs en voldoende bewegen door middel van buitenspelen en beweegtussendoortjes.

Concreet betekent dit dat wij onder andere: - Op basis van LF! BO een productaanbod gezonde leefstijl samenstellen voor

basisscholen, op gebied van voeding, beweegtussendoortjes en buitenspelen; - Kwaliteitsimpuls geven aan het bewegingsonderwijs, bijvoorbeeld door training of

samenwerking met vakleerkracht op nabijgelegen school; - Onderzoeken en laten ontwikkelen van methodieken voor buitenspelen;

Pagina 31 van 37

- Manieren om ouderbetrokkenheid op gebied van gezonde leefstijl te versterken delen vanuit de Lekker Fit! aanpak.

Naschoolse activiteiten Inzet is om gezonde leefstijl zo veel mogelijk door te zetten in de naschoolse activiteiten. De uitrol gezonde kantines bij bijvoorbeeld sportaccommodaties en huizen van de wijk draagt daaraan bij. Ook op andere plekken stimuleren we het uitdragen van gezonde leefstijl en maken het aantrekkelijk voor kinderen om buiten te spelen.

Concreet betekent dit dat wij onder andere: - Mogelijkheden onderzoeken om meer speel- en beweegaanleidingen in de

buitenruimte en op schoolpleinen te realiseren.

Indicatoren

• Aantal basisscholen Lekker Fit! of met gezonde leefstijl • Meer methodieken voor ouderbetrokkenheid beschikbaar • Ontwikkelde beweegtussendoortjes en ondersteuning buitenspelen

Pagina 32 van 37

5.5 Uitbreiding van kinderen naar tieners Tieners zijn nog geen structureel onderdeel van het programma Lekker Fit! Een eerdere aanpak op VO-scholen vanuit het programma Lekker Fit! bleek onvoldoende effectief. De opgedane ervaring nemen we mee bij het ontwikkelen van een nieuwe aanpak. De andere G4-steden zijn ook nog zoekende naar een effectieve en betaalbare aanpak.

Tieners leren vaker de verleiding van ongezonde

keuzes te weerstaan

Insteek is om tieners te leren om vaker de verleiding van ongezonde keuzes te weerstaan, zodat zij vaker de gezonde keuze te maken. Vooral bij die groepen die weinig bewegen en/of ongezond eten en daardoor meer risico hebben op overgewicht.

Strategie 2019-2022 Tieners zijn een lastig te bereiken doelgroep. Wel weten we dat zij in sterke mate beïnvloed worden door de peer group en sociale media. Voor deze groep is maatwerk van belang en kan een onderscheid naar jongens en meiden nuttig zijn. De focus ligt op:

- Het gesprek aangaan met de jongeren zelf om tot effectieve interventies te komen; - Het bereiken van groepen meiden waar veel tienermoeders uit voortkomen; - Het betrekken van opleidingen bij het ontwikkelen van interventies.

Maatregelen Er zijn weinig interventies beschikbaar, wel zijn er mogelijkheden om deze groep meer te betrekken dan nu of interventies te ontwikkelen. Deels kan dit via scholen vanuit de wetenschap dat gezonde voeding en bewegen een positief effect heeft op de onderwijsprestaties. De uitrol van gezonde kantines op VO-scholen past hier ook in. Een aantal van deze tieners in prioriteitswijken wordt bereikt via de wijkgerichte aanpak of via Stevige Start (tienermoeders). In aanvulling daarop kan een aantal maatregelen bijdragen om een bredere groep tieners te bereiken.

In gesprek met tieners We zoeken plekken waar tieners veel komen, om daar laagdrempelig met deze groep in gesprek te gaan en meer te weten te komen over hun houding en overtuigingen op gebied van gezonde leefstijl. We zoeken daarin aansluiting bij het versterken van zelfvertrouwen, positief zelfbeeld en assertiviteit. Deze informatie gebruiken we om effectieve interventies vorm te geven.

Concreet betekent dit dat wij onder andere: - Onderzoeken welke groepen tieners we willen bereiken en waar we die vinden; - In gesprek gaan met deze groepen; - Op basis van de bevindingen interventies ontwikkelen en uittesten, waarbij we

onderzoeken hoe influencers en gadgets benut kunnen worden.

Betrekken opleidingen De leerlingen van de MBO-opleiding leefstijlcoach zijn betrokken bij het onderwerp gezonde leefstijl en staan nog dicht bij de tienerleeftijd. Het is interessant om deze groep te betrekken bij het ontwikkelen van interventies voor tieners. Tevens kunnen zij rolmodel zijn voor leerlingen van het VMBO.

Concreet betekent dit dat wij onder andere: - MBO-scholen met opleiding leefstijlcoach benaderen om MBO-ers mee te laten

denken over interventies voor tieners.

Pagina 33 van 37

Activiteiten aanbod Tieners hebben verschillende drijfveren om te sporten: prestatie, nieuwe ervaringen of gezelligheid. Met deze inzichten kan het bewegingsonderwijs op scholen en het buitenschools beweegaanbod aantrekkelijker worden gemaakt. Veel sportprogrammering in de wijken is gericht op de leeftijd tot 12 jaar, hierin is verbreding mogelijk. Daarnaast is meer onderzoek nodig naar de belemmeringen om te gaan sporten en lid te worden of te blijven van een sportvereniging. Activiteiten op gebied van voeding kunnen als middel ingezet worden om een gezond voedingspatroon onder de aandacht de brengen.

Concreet betekent dit dat wij onder andere: - Onderzoeken welke mogelijkheden er zijn voor VO-scholen om onderdelen van het

gedachtengoed van Lekker Fit! te implementeren; - Onderzoeken welk naschools aanbod aantrekkelijk is voor meiden.

Indicatoren

• Pilots met interventies op basis van inzichten uit gesprekken met tieners en VO -scholen

• Resultaten verkenning MBO-opleiding

Pagina 34 van 37

6 Kennis, communicatie, monitoring en financiën Ter ondersteuning van de programmalijnen, is er een brede inzet op kennis, communicatie en monitoring. Dit hoofdstuk beschrijft deze ondersteunende thema’s.

6.1 Kennis en communicatie We werken met een lerende aanpak, zowel op basis van wetenschappelijk onderzoek als de ervaringen uit de praktijk: we willen de Rotterdamse kennis, inzichten en methodieken op het gebied van gezonde leefstijl voor gezond gewicht voortdurend blijven aanscherpen of ontwikkelen. Hiertoe zetten we onderzoeken uit en testen we nieuwe werkwijzen in de praktijk. Deze worden vervolgens in de lopende aanpak opgenomen, waardoor nieuwe inzichten in de praktijk toegepast worden. We maken gebruik van social marketing technieken en nudges, waarbij we aansluiting zoeken bij onze doelgroepen.

Met een te ontwikkelen communicatiestrategie en -platform stellen we de in 12 jaar opgebouwde kennis en nieuwe kennis en materialen beschikbaar voor alle partijen in de stad die een bijdrage willen leveren aan het bevorderen van gezonde leefstijl.

De doelgroep die we hierbij voor ogen hebben is de groep professionele intermediairs, partners in de stad en de ouders van de kinderen waar het allemaal om draait. Het is deze groep bij wie we een gedragsverandering willen teweegbrengen. Hoe gaan we ervoor zorgen dat zij ‘eigenaar’ worden van de Lekker Fit! gedachte en leefstijl? Hoe zorgen we ervoor dat deze groepen ook intrinsiek gemotiveerd zijn? Hier moet ook onderzoek naar gedaan worden. Met en door middel van social marketing kunnen we mogelijk succesvolle interventies doen.

Daarnaast gaan we met deze groepen actief kennis delen, inspireren en enthousiasmeren en faciliteren. Dit zal veelal online gebeuren via een kennisplatform en daarbij passende sociale media. Kennis en methoden worden als open source aangeboden. Ook via bijeenkomsten of themadagen houden we de groepen betrokken en op de hoogte. Om de groepen te faciliteren kan ook gedacht worden aan een toolkit met daarin handvatten om gezonde menu’s op tafel te zetten of beweegmomenten te creëren. Het aanbod is laagdrempelig, waarbij aandacht is voor laaggeletterdheid.

6.2 Monitoring en onderzoek Monitoring vindt op verschillende niveaus plaats en met verschillende doelen. De belangrijkste onderdelen zijn:

- Trendanalyse: meerjarige ontwikkeling van gezond gedrag en overgewicht in Rotterdam en ten opzichte van andere grote steden en Nederland

- Bereik van het uitvoeringsprogramma: hoeveel scholen en organisaties worden bereikt, hoeveel kinderen worden bereikt?

- Effect van het programma: in welke mate zijn onderdelen geïmplementeerd, welk effect is zichtbaar op gezond gedrag en gezond gewicht.

- Signalering: vanuit resultaten monitoring kunnen kinderen doorverwezen worden naar individuele begeleiding.

Monitoring is een instrument om te leren en te verbeteren en voor kwaliteitsbewaking. Onderzoek naar effectiviteit van interventies blijft belangrijk. De programmaonderdelen Jonge Kind, Basisonderwijs en Gebied zijn effectief genoemd door het NJI op het bereiken van één of meer doelstellingen op het vlak van beweging, voeding en overgewicht. Voor nieuwe interventies zal onderzoek naar de effectiviteit ingezet worden.

Pagina 35 van 37

Vanuit het CJG zijn er vaste meetmomenten. Naarmate de kinderen ouder worden, blijkt dat het bereik steeds minder wordt. In de lagere schoolleeftijd komt slechts 65% van de kinderen voor de meting, terwijl juist in deze leeftijdsgroep het overgewicht zonder interventie of begeleiding blijft stijgen met de jaren. Met tijdige en gerichte begeleiding is deze trend nog goed te keren. Om het effect van de inzet te volgen en tijdig te signaleren, is jaarlijks meten van de hele doelgroep nodig. Onderzocht wordt in welke vorm reguliere metingen op de scholen met Lekker Fit! aanpak (en evt gezonde scholen) vormgegeven kunnen worden.

6.3 Financiële paragraaf Het programmaplan kan uitgevoerd worden binnen de gestelde financiële kaders. De kosten voor het programma worden grotendeels gedekt uit Rijksmiddelen Onderwijs, Sport en Gezondheid. Daarnaast is er een gemeentelijke bijdrage van ongeveer 800 duizend euro via het Uitvoeringsprogramma Sport. Scholen dragen bij aan de inzet van de vakleerkracht (1,9 miljoen euro) en door inzet van leerkrachten en directie. Partners dragen vooral bij door inzet van menskracht, kennis en het aanpassen van hun activiteiten naar een gezondere aanpak. Alle maatregelen, die in deze nota worden genoemd, worden gedekt uit onderstaande middelen. Vooralsnog is het niet bekend of de regeling GIDS gelden vanaf 2022 wordt voortgezet waardoor mogelijk de bijdrage vanuit het Rijk in dat jaar met 300K lager wordt. Daar zal binnen het programma tijdig op geanticipeerd worden.

2019 2020 2021 2022

Programmakosten 10.330.000 10.330.000 10.330.000 10.030.000 Bijdrage Rijk en gemeente 8.423.000 8.423.000 8.423.000 8.423.000 Bijdrage Scholen 1.907.000 1.907.000 1.907.000 1.907.000

Pagina 36 van 37

Pagina 37 van 37