Leerlingen in de vmbo brugklas kunnen niet leren - Johan Bijzen
28
Leerlingen in de vmbo-brugklas kunnen niet leren? Auteur: Johan Bijzen Stoas Wageningen | Vilentum Hogeschool, 2014
-
Upload
stoas-vilentum -
Category
Documents
-
view
227 -
download
0
description
Â
Transcript of Leerlingen in de vmbo brugklas kunnen niet leren - Johan Bijzen
1
Leer
linge
nin
de
vmbo
-bru
gkla
sku
nnen
nie
tle
ren?
Leerlingenindevmbo-brugklaskunnennietleren?
Auteur: Johan BijzenStoas Wageningen | Vilentum Hogeschool, 2014
2
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Colofon
Uitgever: StoasWageningen|VilentumHogeschool
Vormgeving: MerkMeester
Redactie: AnjavanKleef
MarliesEnklaar
Fotografie: Stockfotografie
ISBN-nummer: 978-90-78712-11-4
©2014StoasWageningen|VilentumHogeschool
Allerechtenvoorbehouden:nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvoudigd,
opgeslageningeautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaaktinenige
vormofopenigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopieën,
opnamenofenigeanderemanier,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemming
vandeuitgever.
3
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Leerlingenindevmbo-brugklaskunnennietleren?
Auteur: Johan Bijzen
4
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
5
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Inleiding
Deklas–voorbereidendmiddelbaaronderwijs(vmbo)1kader–isgeïnteresseerdindeVerenigdeStaten.
Wehebbenhetgehadoverde51verschillendestatenbinnendeVerenigdeStaten.Ikdaagzeuitomalle51
statentebenoemenenteplaatsenopdekaart.Indeklasishetinmiddelsdegewoontedatdeleerlingen
vertellenhoezezoietsleren.Vandaaghebikzezoverdatzeingroepjesvandriemetelkaarbesprekenhoeze
zoveelmogelijknamenvandeafzonderlijkestatenkunnennoemenenopdekaartkunnenaanwijzen.
Deleerstrategieënflitsenovertafel:variërendvanelkedagherhalentotbeginnenbijdemeestherkenbare
statenenerelkedagdriebijleren.Ikbenertrotsopdatdegroepvan22leerlingensteedscreatieverwordtin
hetlerenteleren.
Detwaalfleerlingenvanhetleerwegondersteunendonderwijs(lwoo)eersteklasbasiswerkeningroepjesvan
drieaaneenproject.Deopdrachtisdatzeeenplanbedenkenvooreenexcursienaareenkinderboerderijin
deomgeving.Hetplandathetmeestvoldoetaandevoorafgesteldecriteriazalwordenuitgevoerd.
Degroepjeszittenbijelkaarenbesprekenwatdecriteriainhoudenenwatdatbetekentvoorderichting
waarinzegaanzoeken.Deleerlingensprekenafwieopzoekgaatnaarwelkeinformatieenhoezede
informatiebijelkaargaanbrengen.Zepassendeaanpaktoezoalswediekortdaarvoormetdeheleklas
hebbenopgeschreventijdensdeevaluatievanonsvorigeproject.
Hiertweevoorbeeldenvanhoeleerlingenvande1eklasvmbo,variërendvankadertotbasislwoo,leren
teleren.Deafgelopenvierjaarhebiksamenmetleerkrachtenenleerlingenvaneengroenevmbo-school
onderzoekgedaannaardemanierenwaaropjeditkuntstimuleren.Ikwasbenieuwdwatleerlingen,inrelatie
tot‘lerenteleren’,indepraktijkkunnenmetdeprincipesvangemedieerdleren.Datisdemethodewaarmee
ikhebgewerktendie,inmijnogen,vooralontwikkeldisdoorFeuerstein.
Bijhetgemedieerdlerenvervultdevolwassene–inhetonderwijsdeleerkracht–eencrucialebemiddelende
roltussendeleerlingenendeleerstof.VoortbouwendophetwerkvanPiagetenVygotskyheeftFeuerstein
vanafdejarenvijftigvandevorigeeeuwhetmediërendlerenvormgegeven(Feuerstein,Rand&Rynders,
1993).InIsraëlenookinNederlandwordtzijngedachtegoedvooralgebruiktbijhetindividueelbegeleidenvan
kinderenmetleerproblemen(VanLooenVanDoorn,2013).
Mijnopvatting–ontstaangedurendedeperiodedatikhiernaaronderzoekdeed-isdatleerlingeninde
vmbo-brugklaskunnenlerenteleren,dathetgemedieerdelerendaarbijgoedgebruiktkanwordenendatde
sleutelhiertoeinhandenvandeleerkrachtligt.
6
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Tijdensmijnonderzoekvielhetmeopdatdeleerlingenstartenophetvmbometuiteenlopendebeelden.Wat
vanhetvolgendeherkenjij,injerolalsleraar,aanhetbeginvanhetnieuweschooljaarineenvmbo-brugklas?
•Deleerlingenkijkenaandeenekantmetspanninguitnaarwathuntewachtenstaatopdezenieuwe
school,metnieuweklasgenotenennieuweleraren.Aandeanderekantmissenzehetveiligevande
basisschooldiezevoordevakantieachterzichhebbengelaten.Bijdeéénoverwintdenieuwsgierigheid
naarhetnieuwe,terwijldeandernogbezigislostekomenvandebasisschoolenopziettegende
verandering.
•Nogalwatleerlingen(vakernoghunouders)zijnteleurgesteldindeuitkomstenvandeCito-toets
dieertoeheeftbijgedragendatzijophetvmbozijnterechtgekomen.
•Hetheersendezelfbeeldbijveelstartendevmbo-leerlingenisdatzijgeenleertypeszijn,maareerder
doenersdieaanhetwerkmoeten.
•Demeesteleerlingenhunkerennaargoedeleerresultaten;zezijnhetbeuomsteedstotdeminder
succesvolleleerlingenineengroeptebehoren.
Van vakdocent naar pedagoog
Veertigjaarteruggoldhetlagerberoepsonderwijs(lbo)alseindonderwijswaarleerlingenwerdenvoorbereid
ophetfunctionerenineenberoep.Leerlingenkozenoptwaalfjarigeleeftijdbewustvooreenvak-of
beroepsopleiding.
Anno2013isdatbeelddrastischveranderd.Hetvoorbereidendberoepsonderwijsisgeeneindonderwijs
meerenleerlingenkiezenoptwaalfjarigeleeftijdnietmeervooreenbepaaldvakofberoep.Ookhetbeeld
datoudersenleerlingenhebbenvanhetvoorbereidendberoepsonderwijsisveranderd.Degenendietussen
de520en535puntenscorenopdeCito-toetskomennoodgedwongenophetvmboterecht.Datmaakt
destartsituatievoorleerkrachteninhetvoorbereidendberoepsonderwijscomplex.De‘keuze’voorhet
vmboervarendeleerlingenimmersvaakalsietsnegatiefs.Daarnaastzijnze,geheelofgedeeltelijk,hun
zelfvertrouwenophetgebiedvanlerenkwijtgeraakttijdensdelaatsteperiodeinhetbasisonderwijs.
Datmaaktdatjealsleerkrachtnietdirectaanjeinhoudelijkeonderwijstaaktoekomt,maareerstzalmoeten
werkenaanhetopbouwenvaneenrelatiemetjeleerlingenvoordatzezichopenstellenomteleren.
Datwordtinmijnonderzoekbevestigdingesprekkenmetverschillendeleerkrachtenindevmbo-brugklas.
Totaandeherfstvakantieiserweinigsprakevanechtlesgeven.Leren,maarvooraloriënterenenhetwerken
aanvertrouwenstaanvoorop.Datgeldtzowelvoordeleerlingenalsvoordeleerkrachten.Deleerkrachtin
hetvmboisopdatmomentmeerpedagoogdanvakdocentofdidacticus.
Deleerkrachtindevmbo-brugklas
7
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Overheidsmaatregelen door de jaren heen
Doordejarenheenzijnervanuitdeoverheidverschillendevoorstellentotveranderingvanhetonderwijs
gelanceerd,somsomhetvmbo-onderwijsteverbeterenofomtelatenaansluitenbijmaatschappelijke
ontwikkelingen,somsompuurpolitiekeoffinanciëleredenen.Samengevatkomendievoorstellenophet
volgendeneer:
•Tussen1980en1991liephetaantalscholiereninhetvoorbereidendberoepsonderwijsterugmet45%.
Oudersstuurdenhunkinderenlievernaardemavo,waarmeehetvbomeerenmeerhetimagokreegvan
restonderwijs.
•In1992veranderdehetkaraktervanhetvoorbereidendberoepsonderwijs:hetgoldnietlangerals
eindonderwijs,maardiendenualsvoorbereidingophetmiddelbareberoepsonderwijs(mbo).Heteffect
vandezewijzigingwasdatdeberoepskwalificerendeelementenuithetvoorbereidendberoepsonderwijs
werdenweggehaaldenverschovennaarhetmbo.
•Tegelijkertijdspeeldedeuiteindelijkeinvoeringvandebasisvorminginhetvoortgezetonderwijs.
Erwerdgepleitvoordeinvoeringvanveertiendezelfdebasisvakkeninallevormenvanhetvoortgezet
onderwijs.Menwildehiermeeondermeerbereikendathetvoorbereidendberoepsonderwijsende
mavoinscholengemeenschappendichterbijelkaarenonderééndakzoudenkomen.Indehectiek
vandepolitiekebesluitvormingwerddezegedachtelosgelaten;demavo-scholenwerdenernietaan
gehoudenomsamentegaanmetvoorbereidendberoepsonderwijsscholenengingendeeluitmakenvan
scholengemeenschappenvanmavo-havo-vwo.Devoormaligevoorbereidendberoepsonderwijsscholen
blevenzelfstandigeninhetgroeneonderwijskwamenzeuiteindelijksamenmetdembo-scholen.
Bijdevoorbereidendeberoepsopleidingenkwamhetaccentmeerteliggenopdealgemeenvormende
vakken.Erwerdgesprokenvande‘avoisering’vanhetvoorbereidendberoepsonderwijs.
•In2008verscheenheteindrapportvandeparlementairecommissie-Dijsselbloem(CommissieParlementair
OnderzoekOnderwijsvernieuwingen,2008).Centraaldaarinstaatdebeschrijvingenevaluatievandrie
onderwijsvernieuwingen,tewetendebasisvorming,detweedefaseenhetvmbo.Deinhoudvandit
rapportisnogsteedsreuzeactueel.Hetisonthutsendomtelezenhoedewijzigingendiewerden
voorgesteldvoorhethelevoortgezetonderwijsvaak,vanwegepolitiekecompromissen,negatief
uitpaktenvoorhetvoorbereidendeberoepsonderwijs.Hetverdwijnenvanberoepskwalificerende
elementenendeinvoeringvandebasisvormingzijndaarvandemeestsprekendevoorbeelden.
•Eenbijkomendefactorinhetvmboisde–meerrecente–bezuinigingophetspeciaalonderwijsende
doorwerkingdaarvanopdeleerkrachteninhetvmbo.Leerlingenwordenmeerenmeergeweerdvanhet
specialevoortgezetonderwijsenkomenterechtophetvmbo.Tegelijkertijdvervaltdeindividueleextra
begeleidingvandezwakkereleerling.Inhetlwooverzorgtdeleerkrachthetonderwijsvooralleleerlingen
enisdeextraindividuelehulpvoorzorgleerlingenafgeschaft.
8
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Oplossingen van de school
Deuitdagingvoordeleerkrachtinhetvmboisdeleerlingenaanhetlerentekrijgen,ineencontextwaarin
eralveelvanhengevraagdwordtophetgebiedvandealgemeenvormendevakkenenernoglanggeen
sprakeisvaneenberoepsperspectief.Datmaakthetgevenvanonderwijsenhetlereninhetvoorbereidend
beroepsonderwijsernietgemakkelijkerop,medeomdatde(beroeps)praktijknogopafstandblijftendeze
groepleerlingenjuisthet‘doen’vanhetberoepskwalificerendeaantrekkelijkvinden.Welishetzodaterin
2006onderdenoemer‘vernieuwingbasisvorming’weerruimtevoorscholenisgekomenomhetonderwijs
vooreendeelzelfintevullen.Daarmeezijnookdemogelijkhedenvoorhet‘lerenmetdehanden’vergroot.
Weziendatterugindeinvoeringvanvormenvanprojectonderwijsophetvmbo.Doorleerlingentelaten
samenwerkenaanconcreteopdrachtenwordtgetrachtdepraktijkdeklasintebrengen.Daarnaastzieje
deontwikkelingdatvmbo-scholenermeerenmeervoorkiezeneenendezelfdeleerkrachttelatenwerken
meteengroepleerlingen.Dieneemtdanvijftienofmeerlessenperweekindezelfdeklasvoorhaarofzijn
rekening.Ditgeldtvooralinhetlwoo.Hiermeewilmenbereikendatdeovergangvanhet1-leerkrachtsysteem
vanhetbasisonderwijsnaarhetveel-leerkrachtensysteeminhetvoortgezetonderwijsmindergrootis.
Sleutelrol van de leerkracht
Kunjijalsindividueleleerkrachtdevernieuwingenenveranderingeninhetvoortgezetonderwijsnogvolgen
ofbenjedoordejarenheenafgehaakt?Datlaatstezoujammerzijn,wantuitmijnonderzoekblijktdatjuist
derolvandeleerkrachtindeeersteklasvanhetvmbovandoorslaggevendbelangisvoorhetlerenvande
leerlingen.Indierolisdeleerkrachtgerichtopdeleerling.Inhetvolgendehoofdstukgaikdaarominopde
specifiekekenmerkenvandetwaalf-ofdertienjarigevmbo-leerling.
9
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
9
10
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Volgensveelvmbo-docentenzijnhunleerlingennietinstaatteplannen,tecontrolerenofzelfstandig
opdrachtenuittevoeren.Dieindruklijktbevestigdtewordendoorwatviarecenteneuropsychologische
inzichtenbekendisoverdetwaalf-àdertienjarigevmbo-leerling.
Inonsonderwijswordter–implicietofexpliciet–vanuitgegaandatleerlingenwillenleren.Mijnvraagisof
datookgeldtvoordeleerlinginzijneerstejaarophetvmbo.Mijnervaring,opgedaanindeperiodevanmijn
onderzoek,isdatdezeleerlingendoorgaansnietstaantetrappelenomteleren.Zijzijndoortegenvallende
resultateninhetbasisonderwijsvaaknietvoldoendegemotiveerdvoorhetschoolseleren.
Leren is niet altijd fijn
MoniqueVolman,onderwijskundigeengespecialiseerdinhet(voorbereidend)beroepsonderwijs,zegtdaarhet
eenenanderoverinhaarinaugureleredealshoogleraaronderwijskundeaandeUniversiteitvanAmsterdam
(Volman,2011).Zijverwijstdaarbijnaardiverseonderzoeken.Hetblijktdatjongereninhetvmbogoed
wetendatzeonderaandeladderstaan.Dezeleerlingenontwikkelenstrategieënomdaarmeeomtegaan,
bijvoorbeelddoortegenzichzelftezeggendatzeindetoekomst–dusnuevenniet–welverderzullen
komenmetleren.Daarnaastpassenzeookdestructievestrategieëntoe,waarmeezehetonderwijsopschool
ondermijnen(voordemedeleerlingenéndeleerkrachten)enuiteindelijkookhuneigenleermogelijkheden
omzeephelpen.
Cito-testen,vaakafgenomenbijelfjarigen,bepalensteedsmeeriemandsonderwijsperspectief.Hetblijktdat
leerlingenuitgroep8deCito-scoresvanalleandereklasgenotenkunnennoemen.Kinderenmethogescores
zijndaartrotsop,terwijldegroepdielaagscoortuiteraardniettrotsis.Kortom:deleerlingdiebegintop
hetvmboheeftweinigvertrouweninzijneigenleervermogeneneerdernegatievedanpositieveassociaties
metleren.
Oude inzichten gelden nog: relaties veranderen
Dr.N.Beets,artsenpedagoog,heeftin1954eenboekgepubliceerdmetalstitelDe grote jongen,
psychologievan de vlegeljaren(Beets,1954).BeetsgeldtalsaanhangervandeAmsterdamseschoolinde
pedagogiek.Uitgangspuntvandezepedagogiekisdegedachtedatdeimpulstotontwikkelingbijjongeren
afkomstigisvandeverbondenheidvanhetkindmetdevolwassene,ineersteaanlegdeouder(s)endaarnaast
deleerkrachtenopschool.Dezeopvattingonderscheidtzichvaneenandereveelgehanteerdeopvattingdie
gebaseerdisopdepsychoanalysevanFreudendiemeeruitgaatvanhetconflicttussenkindenvolwassene.
Watkenmerktdetwaalf-ofdertienjarigevmbo-leerling?
11
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Beetsbeschrijftdekenmerkenvandenegen-totveertienjarigekinderen.Hijdoetdatopeenmanierdie
watmijbetreftnogsteedsverhelderendwerktvoorleerkrachtenindebrugklasvanhetvmbo.Ikgeefdeze
kenmerkenhierondermetmijneigenwoordenweer:
•Omvolwassentekunnenworden,isdeleerlingvannegentotdertienjaaraangewezenopdevolwassene.
•Tussenzijnnegendeenveertiendeverlaathetkinddeperiodevanhetkind-zijnenbetreedthijhetterrein
vandewerkelijkheid.Hetkindrichtzichopouderekinderenenisnietmeerzogeïnteresseerdinde
omgangmetjongerekinderen.
•90%vandeproblemenwaarkinderenvannegentottwaalfjaarmeetemakenhebben,zijn
autoriteitsproblemen;jongenshebbenmeermoeitedanmeisjesomzichhunnieuweroleigentemaken.
•Detwaalfjarigeheeftzichallosgemaaktvanzijnmoederenisbezigzichlostemakenvanzijnvader;
vanbelangisdatdetwaalfjarigezich(weer)opgenomenweetindegroepvanleeftijdgenotenendeiets
ouderen.
•Twaalfjarigenkrijgentemakenmeteenschuldgevoeloverdeveranderenderelatiemethunoudersen
rakenhungevoelvanveiligheidkwijt.
•Twaalf-totveertienjarigejongenszijnbezigdegrenzeninwatkanennietkanteverkennen.Afhankelijk
vandegenotenopvoeding(degeïnternaliseerdenormenenwaarden)zaldejongereopzijnstappen
terugkerennaeengrensoverschrijding,
•Cruciaalindefasevantientotveertienjaarisdatdejongerenaasteenspeelhoudingeenpassende
werkhoudingleertaannemen.Hiervooriseengeordendeschoolsituatievereist,alsookeenstabiele
emotioneleverhoudingtussenleerkrachtenleerling,entussendeleerlingenonderling.
Beetsboekgaatspecifiekoverjongens,maarinzijnalgemeenheidgeldtwathijschrijftookvoormeisjes
indieleeftijdsfase.Wanneerjevanuitdezeinvalshoeknaarvmbo-brugklasserskijkt,danpleitdatervoor
debrugklasserwatmeerlostezienvandeleerlingaanheteindvanhetbasisonderwijs.Eenveelgehoorde
opmerkingvanex-basisschoolleerkrachtendieinhetvmbowerken–enmeededenaanmijnonderzoek–is:
‘Hetlijktwelofdeleerlingenallesvergetenzijnvandebasisschool,vooralalshetomhetsamenwerkenmet
andereleerlingengaat.’Deredenhiervanisvanuitdiecontextbetertebegrijpen.Debrugklasserkijktimmers
vooruit:hijspiegeltzichaandewatouderejongerenenrichtzichmeeropdewereldvandevolwassenen.
12
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Nieuwer onderzoek: leerbehoefte moet uitgedaagd worden
Wevergelijkenhetbovenstaandemetdeuitkomstenvaneenonderzoekuit2009vaneenvmbo-schoolnaar
hetmeerleerlinggestuurdlerenleren.Ditonderzoekmaaktdeeluitvaneengroteronderzoeknaardeeisen
diemenmagstellenaandeinrichtingvanhetstudiedomeinophetSophianumvandeAcademischeSchool
inLimburg(Bold,Kochen&DeBakker,2009).VerschillendescholenuitLimburgwerkendaarinsamenen
wordenbegeleiddoormedewerkersvandeOpenUniversiteit.
Ditonderzoekheeftduidelijkgemaaktdatjongereneennatuurlijkebehoeftehebbenomteleren,mits
bijhensprakeisvaneennormaalverlopendeontwikkeling.Inverbandmethetoptimaliserenvanhet
projectonderwijsvermeldthetonderzoekdataansluitingbijdeinteressevanleerlingeneenbelangrijkefactor
indematevanbetrokkenheidis.‘Hetisbelangrijkdatleerlingenactiefbetrokkenwordenbijhetleerproces.
Ditwilnietzeggendatleerlingenzelfwillenbepalenwatzeleren.Zewillenweleentaakofopdracht,maar
hetmoetweleenuitdagendezijn’(Boldetal.,2009).
Inhetzelfdeonderzoekwordtingegaanopdeuitkomstenvanneurologischonderzoekvoorhetfunctioneren
vandetwaalf-àdertienjarigeleerling.Zowordteropgewezendatdehersenenbijdezegroepnogniet
volledigvolgroeidzijn,waardoorhetvermogenomtekunnenkiezen,consequentiesvangedragteoverzien,
oplangeretermijnteplannenenaanzelfevaluatieenreflectietedoen,nognietvollediguitontwikkeld
is.Juistdanisdehulpenbegeleidingvandevolwasseneomhundittelatenlerenvanessentieelbelang.
Kortom:de‘bemiddelende’rolvandeleerkrachttussendeleerstofendeleerlingisvandoorslaggevende
betekenis.
Leren door te doen
UiteenonderzoekvanhetCPSuit2006,waarvanderesultatengepubliceerdzijninhetboekjeDe vmbo-
leerling.Onderwijspedagogische en ontwikkelingspsychologische theorieën,isnaarvorengekomendat
vmbo-leerlingenoverhetalgemeenzeerpraktischentoepassingsgerichtzijningesteld,datzenietvanlezen
houdenenhetliefstlerendoortedoen.Hunvoorkeurgaatvaakuitnaarberoepsgerichtevakken(Hamstra
&VandenEnde,2006).Devraagisdanhoejealsleerkrachtindeeersteklasvanhetvmbodeleerlingen
metdezespecifiekekenmerkenaanhetlerenkrijgtofwelhoeje‘debereidheidtotleren’bijhenontwikkelt.
Inhetvolgendehoofdstukkomikmeteenmogelijkeoplossing,gebaseerdopdeideeënvanFeuersteinover
gemedieerdleren.
13
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
13
14
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Gemedieerdlerenhoudtindatjealsleerkrachtjeinteractiemetdeleerlingenzostuurtdatzeintoenemende
matezelfgestuurdkunnenleren.Feuersteinheefthetgemedieerdlerenopdekaartgezet.Interactietussen
deleerkrachtendeleerlingenisvolgenshemgemedieerdlerenalshetvoldoetaanelfcriteria.Datzijn:
1 Doelgerichtheidenwederkerigheid:jebentjegoedbewustvanjebedoelingalsleerkrachtenjezorgt
ervoordatdeleerlingenopenstaanvoorhetleren.
2 Transcendentie:jegeeftaanwanneerhetgeleerdeindepraktijkvannutkanzijnvoordeleerling.
3 Overdrachtvanzinenbetekenis:jemaaktvoordeleerlingduidelijkwatdebetekenisisvanhetgeleerde.
4 Stimulerenvancompetentiegevoelens:jescheptdeconditiesvoordeleerlingenomzich(verder)te
bekwamendoorzetelatenervarendatzehetkunnen.
5 Regulerenenbeheersenvanheteigengedragvandeleerlingen:jesteltdeleerlingeninstaatdestapte
zettennaarhetzelfgestuurdlerendoorzehungedragtelerenbeheersen.
6 Samendelen:jelaatdeleerervaringentoenemendoordenkprocessenonderwoordentebrengen.
7 Opbouwenvaneigenidentiteit:jebevestigtheteigeneenbijzonderevanelkindividu.
8 Hetplannenenbereikenvaneendoel:jemaaktdeleerlingenbewustvanzelfnatestrevendoelen.
9 Hetaangaanvanuitdagingen:jehelptdeleerlingenhunweerstandtegenhetlerenteoverwinnen.
10 Besefkwekenvanveranderbaarheidenleerbaarheid:jeontwikkeltbijdeleerlingeneenbewustzijndat
iedermensopbasisvanzijneigenvermogenkanveranderen.
11 Optimisme:jestreeftnaareenpositievehoudingdiedeenergiegeeftomdoortezetten.
Hetgemedieerdelerenrichtzichophetversterkenvandecognitievevaardighedenvandeleerlingdoor
dedirecteinteractietussendeleerkrachtendeleerlingen.Deleerkrachtneemthetinitiatiefendraagt
ditinitiatief–afgestemdopdemogelijkheden–gedoseerdoveraandeleerlingen.Daarmeegroeithet
zelfbewustzijnopcognitiefgebiedbijdeleerlingen.Datmaakthetgemedieerdelerenjuistzogeschiktom
toetepassenbijdeleerlingenindeeersteklasvanhetvmbo:zijvoelenzichonzekeroverhuncognitief
vermogenentegelijkertijdstaanzeopenvoorbeïnvloedingdoordeleerkracht.Jebereiktermeedatleerlingen
–inaansluitingopwatzekennen–uitgedaagdwordenomhuncognitievevaardighedenteversterkenen
vergrootdaarmeehunzelfvertrouwen.
Feuersteingaatuitvanhetgeloofdatiedermensmodificeerbaaris.‘Modificeerbaarheidheefttemakenmet
wijzigingendiezichinhetwezenvanhetindividuzelfkunnenvoltrekken,inzijnpersoonlijkheidskenmerken,
zijndenkvermogenenintellectuelecapaciteiten,enzijnalgehelecompetentieniveau.’VoorFeuersteinis
intelligentiedanookbeïnvloedbaarennietalleenmaaraangeboren(Feuersteinetal.,1993).
Toepassing van de “Feuerstein” criteria
IkwildenagaaninhoeverreleerkrachtendecriteriazoalsFeuersteindienoemtalindepraktijklatenzienhoe
deleerlingendatervaren.Daarvoorhebikdecriteriazogeformuleerddatzetijdensmijnonderzoekwaarte
nemenwaren.Zokwamiktotdevolgendenegenkenmerken:
Gemedieerdlerenalsoplossing
15
Leer
linge
nin
de
vmbo
-bru
gkla
sku
nnen
nie
tle
ren?
1 Deleerkrachtlaatwetenwathetdoelisvandeles(intentie).
2 Deleerlingenstellenzichopenvoorhetgeleerde(wederkerigheid).
3 Deleerlingenervarenhetnutvanhetgeleerde(spontanezingeving).
4 Deleerkrachtgeeftdezingevingaan(gestuurdezingeving).
5 Deleerlingenzettenhunvoorkennisin(voorkennisaanboren).
6 Deleerkrachten/ofdeleerlingenkoppelenhetgeleerdeindelesaandetoepassingbuitendeles
(transcendentie).
7 Deleerkrachthelptdeleerlingenleersuccesteervaren(bekwaamheid).
8 Deleerkrachthelptdeleerlingenomhunlerentereguleren(gestuurdegedragsregulatie).
9 Deleerlingennemenzelfdeverantwoordelijkheidvoorhetleren(spontanegedragsregulatie).
Feuersteinneemtbijééncriteriumdoelgerichtheidenwederkerigheidsamen.Ikhebdietweekenmerken
echteruitelkaargehaald,omdatzevolgensmijtweeapartezakenbetreffendieopverschillendemanieren
zijnwaartenemen.Doelgerichtheidvaltoptemakenuithetvoornemenenhetgedragvandeleerkracht.
Dematevanwederkerigheidisvasttestellendoornaarhetnon-verbalegedragvandeleerlingtekijkenende
leerlingdaarovertebevragen.
Feuersteinspreektoverhetregulerenenbeheersenvanheteigengedragvandeleerlingen.Toenikdit
uitprobeerdetijdensheteerstejaarvanmijnonderzoekconstateerdeikdatereenverschilbestaattussenhet
helpenvanleerlingenomhunleergedragtesturenenhetuiteindelijkzelfstandigsturenvanhetleergedrag
doordeleerling.Vandaardatikeenonderscheidmaaktussenkenmerk8en9.Kenmerk5,hetaanborenvan
voorkennis,vormtbijFeuersteingeenapartcriterium.Ditkenmerkisindepraktijkechtergoedwaartenemen
envanduidelijkbelangbijhetzelfgestuurdlerenvandeleerlingen.
leren leerkrachtleerling
spontanezingeving
voorkennisaanboren
spontane gedragsregulatie
gestuurdegedragsregulatie
bekwaamheidbenoemen
gestuurdezingeving
intentie
transcendentie
wederkerigheidAfbeelding 1:
Visualisatie van
de toepassing van
Feuersteins criteria.
16
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Voorbeeld uit de praktijk
Irisisbegeleidervandeprojectenvanhaarmentorklas.Deklasheeftwekelijksdrieuurachterelkaarproject.
Heteersteprojectdatzenadeherfstvakantiegaanuitvoeren,ishetorganiserenvaneenexcursienaar
Nijmegen.Deschoolleidingheeftervoorgekozenompertreintegaan.
Irisverzorgtvoordeze1eklasvmboookderekenlessen.Vooruitlopendophetorganiserenvandeexcursiewil
zevoorafgraagwetenhoeverdeleerlingenzijnmethetopzoekenenvergelijkenvangegevensuittabellen,
enaandehanddaarvanberekeningentemakenenconclusiestetrekken.Zegaatalsvolgttewerk:
1 Irisverteltdeleerlingenoverhetproject.Zegeeftaandatzebijhetuitvoerenervangebruikzullen
makenvanwatzeindeanderevakkengeleerdhebbenendathunrekenvaardigheiderbijbetrokken
zalworden.
2 Deleerlingenkrijgendeopdrachtoppapier.Zegaanerindividueelmeeaandeslag.Irislooptronden
kijkthoezeaandeopdrachtwerken.
Deopdrachtluidt:wegaanmetonsdertienenopeendoordeweeksedagmetdetreinvanDoetinchem
naarNijmegen.Wevertrekkenom9.00uurvanschoolenlopennaarhetstationDoetinchem.
Vierleerlingenhebbeneendalurenkaart.Wewillenomuiterlijk17.00uurweeropschoolzijn.
ZoekhetvolgendeuitopdewebsitevandeNS:
•HoelaatvertrekkenwemetdetreinvanuitDoetinchemenhoelaatzijnwedaninNijmegen?
•HoelaatmoetenweuitNijmegenweermetdetreinvertrekkenomnetvoorvijfuur
weeropschooltezijn?
•Watzijndetotalekostenommetdetreinheenenweertegaan?
3 WanneerIriszietdateenleerlingnietverderkomt,vraagtzehemuitteleggenhoehijtewerkgaat.
Zehelptdeleerlingvooralindejuisterichtingdoorhemvragentestellen.Irismerktdatveelleerlingen
nietwetenwateendalurenkaartpreciesinhoudtenwatjeermeekuntdoen.
4 Iriscomplimenteertdeleerlingenwanneerzeeenhalfuurlanggeconcentreerdaanhetzoekenzijn
geweestenhetgrootstedeelvandeopdrachthebbenuitgevoerd.
5 Viervandetwaalfleerlingenkomenzelfstandiguitdeopdracht,deandereachtniet.
Dezeachtleerlingenlopenvastophetgebruikvandedalurenkaart.Irislaatéénvandeleerlingeninhet
bezitvaneendalurenkaartvertellenwatheteffectvanhetgebruikervanis.
6. Tenslottehelpendeleerlingenelkaaringroepjesvandrieomvooriedereenheldertekrijgenhoede
opdrachtuitgevoerdkanworden.
17
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Wanneerweditvoorbeeldkoppelenaandenegenbovengenoemdekenmerkenvangemedieerdlerendanvalt
hetvolgendeop:
•Irislaatwetenwathetdoelvandelesis(kenmerk1).
•Irislooptrondenneemtwaarofdeleerlingenzichopenstellenvoorhetgeleerde(kenmerk2).
•Irisgeeftaandatdeleerlingenbijhetmakenvandeopdrachtgebruikmoetenmakenvan
hunvoorkennisophetgebiedvanrekenvaardighedenenhelpthendaarbij(kenmerk5).
•Iriszietdatdeleerlingendeopdracht(grotendeels)goeduitvoerenencomplimenteerthen(kenmerk7).
•Irisorganiseerthaaronderwijsopeenmanierdatdeleerlingenelkaarhelpenendaarmeebereikendat
elkeleerlingdeopdrachtkanuitvoeren(kenmerk8).
Irispasthiermeevijfvandenegenprincipesvanhetgemedieerdelerentoe.Doormethaartebespreken
hoezijdeanderevierkenmerkeninhaarleskanlatenterugkomen,kanzehetgemedieerdlerennogmeer
toepassen.Daarnakanzijvoorzichzelftebepalenofdeleerlingenhierdoorbeterzijngaanlerenteleren.
Onderzoeksmethode
Inmijnonderzoekhebikopdriemanierengegevensverzameld:
a Viainterviewsmetvierleerkrachtenindeeersteklasvanhetvmbo,waarvantweeinlwoo-klassenen
tweeinregulierekaderklassen.
b Viahetfilmenvanlessenvandebovengenoemdeleerkrachten.
c Doormiddelvanvragenlijstendiewerdeningevulddoorleerlingenvandebovengenoemde
verschillende1eklassen.
Hetverzamelenvangegevenshebikalsvolgtgekoppeldaandenegenkenmerken:
Opdezemanierhebikelkkenmerkoptenminstetweemanierengemeten.
Kenmerken gemedieerd leren
aviainterviewsleerkrachten 1,4,5,6,7,9
bdoorhetfilmenvanlessen 1,2,3,4,5,6,7,8,9
cdoormiddelvanvragenlijstenvoorleerlingen 1,2,3,5,6,7,8,9
18
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Onderzoeksbevindingen
Hetvolgendevielmeopbijdeleerlingenendeleerkrachtenvanhetvmbowaarikonderzoekhebgedaan:
•Deleerkrachtenpassenindepraktijkdekenmerkenvangemedieerdlerendeelsal-onbewust–toe.
Hethelpenvanleerlingenbijhetregulerenvanhunleren,kwambijvoorbeeldalveelvoorbijeen
leerkrachtdieruimeervaringhadmetcoöperatiefleren.
•Deleerkrachtenziendoorhetbestuderenenbesprekenvandemediatiekenmerken,gekoppeldaanhet
samenbesprekenvanopnamesvanlessen,zelfspontaanmogelijkhedenommeermediatiekenmerken
toetepassen.Zonoemdeeenervarenleerkrachthetkenmerk:deleerlingenzelfdeverantwoordelijkheid
voorhetlerentelatennemen.Hijwistvanzichzelfdathijdeneigingheeftomhetleerprocesteveelin
dehandtehouden.
•Deleerlingenmerkenhetopwanneerdeleerkracht(meer)mediatiekenmerkentoepastenreageren
daarpositiefop.Eendocentenamzichvoormeeraandachttebestedenaantranscendentieenaanhet
aanborenvanvoorkennis.Bijdeevaluatiekwamvervolgensnaarvorendatdeleerlingenzichmeerbijde
lesbetrokkenvoeldenendatzehetnutvandebehandeldestofbeterinzagen.
•Deleerlingenvindenhetlastigomhunleeraanpakonderwoordentebrengen,maarkunnendaarentegen
weldeonderwijsaanpakvandeleerkrachthelderverwoorden.Hunmeningdaarovervaltzowelpositief
alsnegatiefuit.Toenleerlingenineenbepaaldesituatieaangavendatdetelerenstofnietoverkwam,
bleekdathetopdatmomentvrijwelonmogelijkwasommetdeklasingesprektegaanoverhoezehun
eigenleeraanpakzoudenkunnenverbeteren.Deveranderingmoesteerstenvooralvande
leerkrachtkomen.
•Deleerkrachtdiedooropleidingenervaringzijnofhaarvakgoedbeheerst,isgoedinstaatdekenmerken
vanhetgemedieerdelerenintezetten.Ditleidttothetbeterverwerkenentoepassenvankennisbijde
leerlingen.Opvallendwashetgemakwaarmeeeenleerkrachtbijhetvakaardrijkskundeinwisttegaan
opwatdeleerlingenalaanvoorkennishaddenenaanvrageninbrachten.Hijgingmeemethunkennisen
voorbeeldenenkoppeldedezevervolgensweeraannieuweleerstof.
•Hetvaltopdatbijhettoepassenvankant-en-klareonderwijsmethodendemogelijkhedenvaneen
leerkrachtomaspectenvanhetgemedieerdelerenintezetten,afnemen.Bijhetbesprekenvan
rekenvaardighedenwerktehetnietdatdeleerlingenviaanderestrategieëntoteenoplossingwilden
komen.Deleerkrachtzaggeenruimteomhieropintegaanenhieldvastaandeoudemethode,metals
gevolgdat–vooral–deleerlingendieactiefmeededenzichnietgehoordvoelden.
•Hetgebruikvanfilmmateriaaltijdenseenleskanindirecteennegatiefeffecthebbenophetgemedieerde
leren.Deleerlingenwordendanvooraluitgenodigdomkennistereproducerenenkomenniettoeaanhet
verwerkenentoepassenvankennis.Derolvandeleerkrachtblijftbeperkttotdievangespreksleider.
19
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
19
20
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Voordat je gemedieerd leren toepast
Wanneerjezelfmethetgemedieerdlereninjeonderwijspraktijkaandeslagwilt,ishetgoedomeerstbijde
volgendepuntenstiltestaan:
•Weetdatjealsleerkrachtindevmbo-brugklaseensleutelrolvervultinhetlerentelerenvanjeleerlingen.
•Realiseerjedatjedevmbo-brugklasleerlingwatbetreftleerhoudingnietmoetvergelijkenmetdeleerling
ingroep8vandebasisschoolenweetdatersprakeisvaneennieuwefaseindeontwikkeling
vanjeleerlingen.
•Benaderjeleerlingeninhetbeginvanhetschooljaarmetnameopwatzekennenenkunnen,ennietop
watze(nog)nietkennenenkunnen.
•Realiseerjedatervoortwaalf-endertienjarigennoggeensprakeisvaneenberoepsperspectief,ookal
nemenzedeelaanhetvoorbereidendberoepsonderwijs.Hetwerkenmetprojectenkaneenalternatief
zijnvoorhetwerkenvanuiteenberoepsperspectief.Indatgevalishetnoodzakelijkdatdeprojecten
authentiekzijnenaansluitenbijdeinteressenvanjeleerlingen.
•Houderrekeningmeedaterbijjeleerlingensprakeisvanintrinsiekemotivatie,maardatdiemotivatie
weggezaktkanzijndoornegatieveleerervaringenindelaatstejarenvanhetbasisonderwijs.
•Gebruikdeperiodetotaandeherfstvakantievooralalsoriëntatiefase,voorjoualsleerkrachtmaar
voornamelijkvoorjeleerlingen.Werkvooralaanpositieveleerervaringen.Daarmeehelpjedeleerlingen
zichzelf(weer)tevertrouweneneenbeeldtekrijgenvanwatzekennenenkunnen.
Zelf aan de slag: observeren
Verdiepjeindekenmerkenvanhetgemedieerdeleren.Gavoorjezelfnawelkekenmerkenjeal–inmeer
ofminderemate–toepastinjeonderwijspraktijkenwelkeniet.Ikhebdaarvooreenobservatie-instrument
ontwikkeld,waarmeejeinkaartbrengtwelketijdbesteedwordtaanhetprimaireproces(gerichtopde
cognitievekantvanhetleren)enwelkeaanondersteunendeactiviteiten.
Voorhetprimaireprocesonderscheidikdevolgendeactiviteiten:
•onpersoonlijkeoverdracht(metbehulpvanfilm-ofgeluidsfragmenten);
•informatieoverdrachtdoordeleerkrachtzelf;
•individueellerendoordeleerlingen;
•lereningroepjes;
•gemedieerdlerenopbasisvandeeerdegenoemdenegenkenmerken.
Aandeslagmetgemedieerdleren
21
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Voorhetondersteunendeprocesmaakikhetvolgendeonderscheid:
•aandachtvoordesociaal-emotionelekantvanhetonderwijsproces(bespreekalsdocentmetdeleerlingen
onderwerpendienietdirecttemakenhebbenmethetprimaireleerproces,bijvoorbeeldwatleerlingen
buitenschooldoenofwathenbezighoudt);
•activiteitengerichtophetbewakenofherstellenvandeordeindeklas;
•informatie-uitwisselingtussendeleerkrachtendeleerlingendienochbetrekkinghebbenophetprimaire
leerproces,nochopdesociaal-emotionelekant.Denkaanhetbesprekenvandemanierwaaropleerlingen
samennaareentebezoekenstageplekreizen;
•deteverrichteninstructiedievoorafgaataanhetprimaireleerproces,zoalshetbesprekenvande
weektaak;
•anders:activiteitendienietonderdebovengenoemdevierpuntenvallen,zoalshetopstartenvande
computerofhetzoekenvaneenfilmfragmenttijdensdeles.
Jekuntditbovengenoemdeobservatie-instrumentalsvolgtgebruiken:jemaakteenopnamevanjelesen
vervolgenshoudtjeelke15secondenbijvanwelkeactiviteitsprakeis.Omtebeginnengeeftdezeobservatie
inzichtindetijddiejebesteedtaanhetprimaireleerprocesofaanondersteunendeactiviteiten.Daarnaast
kunjevaststellenhoeveeltijdvaneenlesuurersprakeisvangemedieerdleren.Zievoorhetobservatie-
instrumentbijlage1.
Mediatiekenmerken analyseren
Detijddiejebesteedtaanhetgemedieerdleren,zegtnognietsoverdeaardendekwaliteitvandemediatie.
Daarvoorgebruikjehetanalyse-instrumentdatikhebontwikkeld(ziebijlage2).Daarinhebikdenegen
mediatiekenmerkenonderelkaargezetenzijndescoresverdeeldoverdenegenmediatiekenmerken.
Opdiemanierziejewelkemediatiekenmerkenjeopwelkmomentinjelesinzetenhoelang.
Evalueren
Devolgendestapishetevaluerenvanjelessendoorjeleerlingendaarovertebevragen;jekuntdaarbijzelf
vragenformulerenoverdekenmerkenwaarvanjewiltnagaanofenhoezebijjeleerlingenoverkomen.
Extrainspirerendwerkthetomsamenmetéénofmeercollega’shetgemedieerdelerentoetepassenen
elkaartehelpenzichdaarinverderteontwikkelen.
22
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Samen verder
Dewilomietsteonderzoekenkomtvaakvoortuitnieuwsgierigheidófuitonvredeomdatietsnietwerktof
anderswerktdandatjijvindtdathetzoumoeten.Onderzoekendoejenietinjeeentje.Sowiesosamenmet
jeleerlingenenhetliefstooksamenmetjecollega’s.
Voormijishetdoenvanonderzoekmethetschrijvenvanditartikelnietaf.Ikbenbenieuwdhoeleerkrachten
vanengeïnteresseerdeninleerlingenuitdevmbo-brugklasvanelkaarenmetelkaarleren.
Ikbengeïnteresseerdinjebevindingen.Alsjeervaringenwiltdelen,neemdancontactmetmijopofmethet
lectoraat‘Kenniscreatieenecologischdenken’vanStoasWageningen|VilentumHogeschool.
23
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Literatuur
Beets,N.(1954).Degrotejongen,psychologievandevlegeljaren.Utrecht:Bijleveld
Feuerstein,R.,Rand,Y.&Rynders,J.E.(1993).Laatmenietzoalsikben.Rotterdam:Lemniscaat
Hamstra,D.G.&VandenEnde,J.(2006).Devmbo-leerling.Onderwijspedagogische-en
ontwikkelingspsychologischetheorieën.Amersfoort:CPS,onderwijsontwikkelingenadvies
Loo,F.van&VanDoorn,E.(2013).BasisboekMediërendLeren.Amsterdam:Boom
CommissieParlementairOnderzoekOnderwijsvernieuwingen(2008).
TijdvoorOnderwijs.’sGravenhage:SduUitgevers
Online bronnen
Bold,C.,Kochen,M.&DeBakker,H.(2009).EindverslagAcademischeSchool.Deelgroep1.
Meerleerlinggestuurdleren.Verkregenop15april,2014,viaAcademischeOpleidingsschoolLimburg.
Website:http://www.aosl.nl/pagina/kennis_delen/projectresultaten
Volman,M.L.L.(2011).Kennisvanbetekenis.Betrokkenheidalskwaliteitvanleerprocessenenleerresultaten
(oratiehoogleraarschaponderwijskunde,UvA;ontvangenop15april2014viaUniversiteitvanAmsterdam).
Website:http://www.uva.nl/over-de-uva/organisatie/medewerkers/content/v/o/m.l.l.volman/m.l.l.volman.html
Referenties
24
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
Bijlagen
Med
iatie
Leer
linge
n w
erke
n ze
lfsta
ndig
Onp
erso
onlij
ke o
verd
rach
t
Info
rmat
ieov
erdr
acht
doo
r doc
ent
Soci
aal e
mot
ione
el
Inst
ruct
ie
Info
rmat
ie-u
itwis
selin
g le
erkr
acht
en e
n le
erlin
gen
Ande
rs
Obs
erva
tie-
inst
rum
ent
Primair cognitief
Overig (ondersteunt het cognitieve process)
Tijd
(in
min
uten
)
0-10
10-2
020
-30
30-4
040
-50
Ord
e
Bijlage 1 Observatie-instrument
25
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
De
leer
krac
ht la
at w
eten
wat
het
doe
l is
van
de le
s (in
tent
ie)
De
leer
linge
n st
elle
n zi
ch o
pen
voor
het
lere
n(w
eder
kerig
heid
)
De
leer
linge
n er
vare
n he
t nu
t va
n he
t ge
leer
de(s
pont
ane
zing
evin
g)
De
leer
krac
ht g
eeft
de
zing
evin
g aa
n(g
estu
urde
zin
gevi
ng)
De
leer
linge
n ze
tten
hun
voo
rken
nis
in(v
oork
enni
s aa
nbor
en)
De
leer
krac
ht h
elpt
de
leer
linge
n le
ersu
cces
te e
rvar
en (b
ekw
aam
heid
)
De
leer
krac
ht h
elpt
de
leer
linge
n om
hun
le
ren
te re
gule
ren
(ges
tuur
de g
edra
gsre
gula
tie)
De
leer
linge
n ne
men
zel
f de
ver
antw
oord
elijk
-he
id v
oor h
et le
ren
zond
er h
ulp
van
dele
erkr
acht
(spo
ntan
e ge
drag
sreg
ulat
ie)
De
leer
krac
ht e
n/of
leer
linge
n ko
ppel
en h
etge
leer
de in
de
les
aan
de t
oepa
ssin
g bu
iten
de le
s (t
rans
cend
entie
)
Ana
lyse
-ins
trum
ent
Meditatiekenmerken
Tijd
(in
min
uten
)
0-10
10-2
020
-30
30-4
040
-50
Bijlage 2 Analyse-instrument
26
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
27
Leer
linge
n in
de
vmbo
-bru
gkla
s ku
nnen
nie
t le
ren?
StoasWageningeniseenfaculteitvanVilentumHogeschoolenonderdeelvandeAeresGroep.Stoasleidt
docentenenkennismanagersopvoordegroenesectorenvoorconsumptievetechnieken,enmastersinleren
&innoveren.StoasheeftdeambitiehetkenniscentrumDuurzaamVerbindendLerenenOntwikkelentezijn
voorhet(groene)beroepsonderwijsenbedrijfsleven.Lectorenenonderzoekersdoenactiefpraktijkgericht
onderzoekenparticipereninprojectenophetgebiedvanlerenenontwikkelenvandocenten.‘Ecologische
intelligentie’isonzebasisfilosofie.Alleactiviteitenstaaninhettekenvandeverbindingtussendemensen
zijnomgeving,metinhetbijzonderderelatietussenmensenkennis,tussenmensennatuurentussenmens
enmens.Onsnieuwe,rondegebouwinWageningenweerspiegeltonsgedachtegoed.
www.stoasvilentum.nl
OverStoas
28
Leer
linge
nin
de
vmbo
-bru
gkla
sku
nnen
nie
tle
ren?
Mansholtlaan186708PAWageningenPostbus80,6700BAWageningen
