Leefbaarheid en Sociale Vitaliteit van dorpen; de rol van ontmoetingsplekken

Frans Thissen

Universiteit van Amsterdam

Opzet presentatie Onderzoek Universiteit van Amsterdam

Leefbaarheid en Sociale Vitaliteit Sociale veranderingen op het platteland: van autonome

dorpen naar woondorpen Leefbaarheid en voorzieningen

Het autonome dorp als somber referentiekader: de spiraal omlaag Het woondorp als perspectiefvol referentiekader: de spiraal omhoog

Sociale Vitaliteit: de rol van ontmoetingsplekken: het dorpshuis en MFC (Wjukken)

Veldwerk april 2007

Onderzoeksgebied: 17 dorpenOnderzoeksgebied

Leefbaarheid en Sociale Vitaliteit

Leefbaarheid: (een leefbaar dorp is waar) “bewoners naar tevredenheid leven en waar terugkerende problemen, zorgen en ergernissen beperkt zijn” Veronderstelde leefbaarheid Ervaren leefbaarheid

Sociale vitaliteit: “de bijdragen van bewoners aan hun omgeving … waar waardevolle zaken tot stand komen dankzij vrijwillig handelen van bewoners” Verbindende sociale vitaliteit Vernieuwende sociale vitaliteit

Sociale veranderingen op het Friese platteland

Jorwert Verdwijnen van boerencultuur Verandering: nieuwe én

oorspronkelijke bewoners Nieuwe vormen van lokale

binding: dorpstrots

It Heidenskip Belang van het opbouwen van

een lokaal bestaan Natuur als bondgenoot en

bedreiging Het belang van de menselijke

factor

Sociale veranderingen in dorpen

Sociale veranderingen in dorpen Het ‘Autochtone’ dorp :

Bloei van het autochtone dorp tijdens de Wederopbouw: 1950-1970

Nieuwe welvaart bleef in het dorp Het autonome dorp als ‘machtig beeld’

De opkomst van het Woondorp : Verplaatste consumptie (toename van

(auto)mobiliteit) Algemene schaalvergroting van het leven

(sociale en economische domein) Schaalverkleining naar het woondomein

(culturele en politieke domein)

Verschillen tussen bewoners Autonoom dorp

Je bent er geboren of opgegroeid, je komt ‘van het dorp’

Je werkt er en je doet er je boodschappen: je woont ‘op het dorp’

Woondorp

Je bent er gaan wonen om de mooie woning en aangename woonomgeving

Voor je sociale contacten en voorzieningen ben je niet afhankelijk van het dorp

Van autonoom dorp naar woondorpAutonoom dorp

In dorp geboren en getogen bewoners (leefpaden)

Activiteiten in het eigen dorp (dagpaden)

Traditioneel referentiekader:

Uitgedragen door bepaalde bewoners en bestuurders

Woondorp

Bewoners die zich ooit in dorp hebben gevestigd (leefpaden)

Activiteiten buiten het dorp waar men woont (dagpaden)

Opkomend referentiekader: Uitgedragen door bepaalde

bewoners

Leefpaden (alle vrouwen) Aandeel vrouwen

dat geboren en getogen is in het dorp is afgenomen

Toename woonduur wijst op positief oordeel over dorpse woonmilieu

0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0

geboren engetogen

> 20 jaar

6 t/m 20 jaar

< 6 jaar

1993 2007

Dagpaden (vrouwen met betaald werk)

Steeds meer werkende vrouwen werken buiten het dorp

In combinatie met grotere arbeidsmarkt-participatie van vrouwen zijn de dorpen overdag ‘stiller’ geworden

0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0

in dorp

buiten dorp

1993 2007

Arbeidsparticipatie (vrouwen, werkfase) Arbeidsparticipatie

onder vrouwen is zeer sterk toegenomen

Vrouwen hebben vooral deeltijdbanen

Meer dan helft heeft een baan van 12-30 uur

Verbetering van arbeidsmarktsituatie in de regio sinds 1993

0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0

geen werk

werkt 12 uur ofminder

werkt 12-30 uur

werkt 30 uur ofmeer

1993 2007

Beschikbaarheid auto (vrouwen, werkfase)

0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0

rijbewijs en autobeschikbaar

rijbewijs, auto nietsteeds beschikbaar

kan met gezinslidmeerijden

geen auto inhuishouden

1993 2007

Zeer sterke toename van (auto)mobiliteit

Verdere afname van het aandeel huishoudens zonder auto

Individualisering van het autogebruik

Sterke afhankelijkheid van automobiliteit

Verschillende beoordeling van de leefbaarheid

Autonoom dorp

Oordeel over de voorzieningen in het dorp is belangrijk

“We hebben nog een kleine supermarkt en we hebben nog een bakker … Want als je dat niet meer hebt op een dorp … en dat zouden we misschien meer moeten gaan beseffen met z’n allen”

Woondorp

Oordeel over de eigen woning en de woonomgeving is belangrijk

“Eigenlijk hebben we heel doelbewust voor dit dorpje gekozen want het is … de Parel van de Zak. En die Zak sprak ons vreselijk aan … Het landschap trok ons ontzettend”

Leefbaarheid in het autonome dorp

Ontwikkeling aantal inwoners

Ontwikkeling aantal

voorzieningen

Ontwikkeling Leefbaarheid

Leefbaarheid in het woondorp

Ontwikkeling Leefbaarheid

Ontwikkeling gemeenschaps-

initiatieven(voorzieningen)

Ontwikkeling woonfunctie binnen de

streek

Regiovorming

Ontwikkeling aantal

inwoners

Ontwikkeling aantal

voorzieningen

Ontwikkeling Leefbaarheid

Autonome dorp:

Gemeenschapsinitiatieven

Gemeenschapsinitiatieven: zijn voorzieningen als resultaat van de leefbaarheid ter plaatse

Resultaat vanuit de dorpssamenleving: initiatieven ‘bottom-up’

Voorwaarden voor gemeenschapsinitiatieven:

Woonsituatie: ruimtelijke kwaliteit

Ruimten om elkaar te ontmoeten (binnen en buiten)

Sociale vitaliteit van dorpen Autonome gerichtheid

Hoofdactiviteit hebben binnen het dorp

Gebruik van dorpsvoorzieningen

Familie in het dorp hebben Zich vooral dorpsbewoner

voelen

Lokale betrokkenheid

Organiseren en bezoeken dorpsactiviteiten

Dorpsraad bezoeken Trots zijn op het dorp Actief zijn in

dorpsverenigingen Bereid actie te voeren voor

het dorp

Sociale vitaliteit van dorpen

Sociale vitaliteit in Littenseradiel Ontwikkelingen sinds 1993 (vrouwen)

Sociale contacten (familie, vrienden, buren): weinig verandering Verenigingsleven: Verschuiving van belangenverenigingen naar

vrijetijdsverenigingen Men is minder vaak bestuurlijk actief

Vrijwilligerswerk: neemt niet af maar is erg van karakter veranderd

De betekenis van het dorpshuis voor de sociale vitaliteit Het dorpshuis is vooral van belang voor het verenigingsleven Men komt er voor: vergaderingen > feest > cultuur > café > club Het dorpshuis wordt vooral gebruikt door de eigen bewoners De meeste bewoners vinden dat daar iedereen welkom is en dat het

dorpshuis bijdraagt aan het dorpsgevoel Aanzienlijk deel bewoners vindt zich niet goed geïnformeerd en vindt

het er niet gezellig

Welke betekenis heeft dorpshuis / MFC ?

- aanvulling op de school, sportgelegenheid - belangrijk hele dorp, daar gebeuren de dingen - belangrijk voor leefbaarheid van het dorp - bindende en ontspannende functie - centrale ontmoetingsplaats - dorpsbinding - geen enkele - gezelligheid - heel belangrijk voor sociale samenhang/contacten van het dorp - iets vieren, dan is het mooi - met elkaar - niet zo veel betekenis, café is belangrijker - ontmoetingscentrum, café dicht, dorpsleven - ontmoetingsplaats, gezellig - ontmoetingsplek, ontspannen, gezelligheid - saamhorigheid, sociale contacten - sociale activiteiten, verenigingen, feest - sociale contacten onderhouden - sociale ontmoetingsplek - verenigingen - voor mij hoeft het niet - weinig betekenis - zang / diverse activiteiten / belangrijk -

Andere ontmoetingsplaatsen in het dorp

Soort ontmoetingsplaatslaats Aandeel bewoners dat dit als ontmoetingsplaats ziet

(percentage)

Kerkelijke gebouwen 59Horeca ruimten 51Scholen 44Verenigingsgebouwen 39Overig 27Hangplekken 18Bedrijfsruimten 12Overheidsgebouwen 9

Ontmoetingsplaatsen buiten: Mantgum

Plaats aantalStation 23Sportvelden 23Skatebaan 12Voor Wjukken 6Speeltuin 7Voor school 5Volkstuinen 4Voor Plusmarkt 2

Achtergronden van sociale vitaliteit Kenmerken van bewoners: de betekenis van belangrijke

sociale scheidslijnen Man/vrouw Levensfase Sociaaleconomische positie Automobiliteit Fries Woongeschiedenis

Kenmerken van het dorp

Kenmerken van de dorpshuissituatie

De betekenis van het dorpshuis / MFC (Mantgum)

21-jarige thuiswonende man, doet soms bardienst (1181) Ik doe evenveel, waarschijnlijk wel

meer dan vroeger. Maar minder hier in het dorp. Meer ergens anders

Je gaat dus niet even wat drinken (in Wjukken). Je gaat weg om even wat te drinken (stappen in Sneek of Leeuwarden)

(Keet:) … vrij vervelend, er was niks aan …

(Station:) iedereen komt daar … vrij nutteloos rondhangen .. auto’s …(harde) muziek

51-jarige vrouw, gezin met kind(eren), organisatie bijeenkomsten (1235) (MFC:) was belangrijk om het dorp

te leren kennen … Je moet tijd hebben ... het moet

ook in je levensfase passen Als je midden in het leven staat,

dan vind je het ook leuk om voor dingen naar Leeuwarden en Groningen te gaan

(vrijwilligerswerk:) kenmerk van het dorp dat mensen snel geneigd zijn om iets te doen

Dorp: veel geborgenheid, weinig dynamiek

Leefbaarheid en Sociale Vitaliteit van dorpen; de rol van ontmoetingsplekken

Frans Thissen

Universiteit van Amsterdam