LANNOO’S AUTOBOEK ITALIE€¦ · stad van het koninkrijk Italië was en dat er een prachtige ba-...

LANNOO’S AUTOBOEK

I TAL IE

Blz. 2-3: opvallend bergmas-sief en bergbeklimmerswand in de Dolomiti di Sesto (Sextener Dolomiten): de Tre Cime di Lavaredo (Drei Zinnen). Blz. 4-5: San Miniato

in Toscane met de achthoeki-ge kerk Santissima Annunziata en de Torre di Matilde.Deze bladzijde: avondroman-tiek in Porto op het eiland Giglio.

DE MOOISTE REISROUTES 10

Route 1: Lombardije, Piemonte en Valle d’Aosta 12Route 2: Lombardije en Emilia-Romagna 30Route 3: Ligurië 52Route 4: Toscane 64Route 5: Veneto, Friuli, Trentino, Zuid-Tirol 86Route 6: De Adriatische kust 114Route 7: Lazio, Umbrië en de Abruzzen 138Route 8: Van de Tyrreense naar de Adriatische Zee 154Route 9: Campanië, Calabrië, Basilicata, Apulië 174Route 10: Sardinië 186Route 11: Sicilië 200Route 12: Malta 214

HET UNESCO-WERELDERFGOED 226

ITALIËRhätische Bahn in het cultuurlandschap Albula/Bernina 224Wijngaarden in Piemonte: Langhe, Roero en Monferrato 225Dolomieten 226

Prehistorische paalwoningen bij de Alpen 227Rotstekeningen in Val Camonica 228Monte San Giorgio 229Sacri Monti in Piemonte en Lombardije 230Ivrea 230Machtscentra van de Longobarden 231Residenties van het Huis van Savoye in Turijn en omgeving 232Modelwijk Crespi d’Adda 233Vicenza en de villa’s van Palladio in Veneto 234Oude stad van Verona 235Santa Maria delle Grazie met Het laatste avondmaal van Leonardo da Vinci in Milaan 236Venetië en zijn lagune 237Venetiaanse verdedigingswerken uit de 15de tot 17de eeuw 237Botanische tuin in Padua 238Archeologische vindplaatsen en basilica van de patriarch in Aquileia 239Mantua en Sabbioneta 240Ferrara – stad van de renaissance 241Vroegchristelijke monumenten van Ravenna 242Kathedraal, Torre Civica, Piazza Grande van Modena 243

6

Strade Nuove en Palazzi dei Rolli in Genua 244Portovenere en Cinque Terre 245Piazza del Duomo in Pisa 246Historisch centrum van Florence 247Villa’s en tuinen van de de’Medici in Toscane 248Historisch centrum van San Marino en Monte Titano 249Historisch centrum van San Gimignano 250Historisch centrum van Urbino 251Historisch centrum van Siena 252Val d’Orcia 253Historisch centrum van Pienza 254Basilica en monumenten van Sint-Franciscus in Assisi 255Etruskische dodensteden Cerveteri en Tarquinia 256Oerbeukenbossen en oude beukenbossen van de Karpaten en andere regio’s in Europa 256Historisch centrum van Rome 257Vaticaanstad 258Villa d’Este in Tivoli 259Villa Adriana 260Historisch centrum van Napels 261Pompeii, Herculaneum en Torre Annunziata 262Amalfikust 263

Caserta en San Leucio 264Parco Nazionale del Cilento en Vallo di Diano 265Castel del Monte 266Grotwoningen Sassi di Matera 267Trulli van Alberobello 268Liparische eilanden 269Het Arabisch-Normandische Palermo en de kathedralen van Cefalù en Monreale 270Etna 271Archeologische vindplaatsen in Agrigento 272Laatbarokke steden in het Val di Noto 273Villa Romana del Casale 274Syracuse en de rotsnecropolis van Pantalica 275Nuraghe van Barumini 276

MALTAValetta 277Megalithische tempels van Malta 278Hypogeum Hal Saflieni 279 REISATLAS ITALIË 280PLAATSNAAMREGISTER REISATLAS ITALIË 403REGISTER 446

7

Een reis door deze drie aantrek-kelijke regio’s móét wel starten in Milaan. Hier, halverwege tus-sen de Alpen in het noorden en de Apennijnen in het zuiden, tus-sen de Po, Adda en Ticino, be-vindt zich in de ware zin van het woord Mediolanum – de plaats in het midden, zoals de Romei-nen de plek doopten. Dankzij de strategisch gunstige ligging ontwikkelde de stad zich tot een handelscentrum met een eeu-wenoude traditie. Nu is deze op

één na grootste stad van Italië een van de chicste.Op amper een uurtje rijden in noordelijke richting bereik je het Noord-Italiaanse merengebied, een landschap dat geboetseerd is door achttien grotere en ruim duizend kleinere bergmeren en -meertjes. Maar behalve de land-schappelijke schoonheid van een

bassin dat gletsjers uit de ijstijd hebben uitgehold, zijn er ook de architectonische pareltjes. Zoals de ontelbare villa’s aan het Co-momeer die al sinds de Romein-se tijd pronken met weelderige tuinen.Piemonte is een van de rijkste regio’s van het land en ontleent zijn naam aan zijn ligging aan

de ‘voet van de bergen’. Dat is letterlijk op te vatten, want de Monte Rosa in het noorden en de Gran Paradiso in het westen vor-men een machtig bolwerk. Aan die bergen dankte de streek vroe-ger zijn belang. Om de belang-rijkste Alpenpassen te kunnen overzien zag Colonia Augusta Taurinorum, het huidige Turijn, onder Augustus het levenslicht. Zo’n tweeduizend jaar later was het alweer het verkeer – of beter het megabedrijf Agnelli – dat Tu-rijn op de kaart zette. Het auto-tje Cinquecento hielp zowel het merk Fiat als de stad Turijn aan wereldfaam.Dat Turijn ooit de eerste hoofd-stad van het koninkrijk Italië was en dat er een prachtige ba-rokstad te ontdekken viel, raak-te door al die auto’s wat op de achtergrond. Kunst- en cultuur-liefhebbers zullen in Turijn echter

Reisinformatie:

RoutesteekkaartAfstand: ongeveer 800 km

Benodigde tijd: 2 weken

Traject: Milaan, Como, Lugano,

Vercelli, Asti, Turijn, Courmayeur

Beste reistijd: April tot oktober

Milaan, Turijn en Aosta – de centra van de drie noordwestelijke regio’s kunnen nauwelijks méér van elkaar verschillen. Het-zelfde geldt voor het landschap, dat varieert van de bijna paradijselijke tuinen aan de Noord-Italiaanse meren tot de ijzige toppen van de Monte Bianco (Mont Blanc) en Gran Paradiso. Kunst en cultuur zijn zo alomtegenwoordig en divers dat een mensenleven nauwelijks volstaat om alles te bekijken. En elk jaar zetten talloze fijnproevers koers naar het land om er met volle teugen te genieten van regionale specialiteiten als kazen, wijn, hammen en truffels.

Lombardije, Piemonte en Valle d’AostaRoute 1:

12

aan hun trekken komen. Ook fijn-proevers worden er in de watten gelegd. In de herfst kunnen ze in Monferrato of Roero genieten van de Barbera of Nebbiolo of op de truffelmarkt van Alba de beste exemplaren wegkapen.Aosta is de op een na kleinste re-gio van Italië, waar de inwoners een soort Provençaals gekleurd Frans praten. De streek bestaat uit één hoofd- en dertien zijda-len, die als een vertakte boom tussen Zwitserland in het noor-den en Piemonte in het zuiden in-geklemd liggen. Het 100 km lan-ge en 3300 km2 grote dal eindigt in Entrèves, net onder de zuidelij-ke uitlopers van de Mont Blanc. Vanaf daar loopt de Mont Blanc-tunnel naar Frankrijk. De Matter-horn (Monte Cervino) en de Mon-te Rosa in het noorden, de Mont Blanc in het westen en de Gran Paradiso in het zuiden waken

over de hooggebergtevallei, die er op het eerste gezicht niet eens alpien uitziet.En wederom vanwege de stra-tegische ligging bouwden de Romeinen in de tijd van Cae-sar Augusta Praetoria, die werd ingericht als het ‘Rome van de Alpen’. Romeinse bouwwerken en middeleeuwse burchten zijn in het Aostadal wijdverbreid. Wie de bergen beklimt (of met de kabelbaan naar boven gaat), wordt beloond met een grandi-oos panorama dat je nergens an-ders in Italië vindt.

Boven: de kathedraal van Milaan is een van de grootste goti-sche kerken ter wereld. De bouw ervan nam bijna 500 jaar in beslag en werd pas in 1858 voltooid.

Links: de Borromeïsche eilanden (Isole Borromee) zijn een groep van vier eilandjes in het Lago Maggiore die lange tijd eigendom waren van de familie Borromeo. Op de foto Isola Bella.

Links: de alpensteenbok is het symbool van het Parco Na-zionale Gran Paradiso. Rechts: artistieke fresco’s tooien het interieur van het Castello della Manta.

13

1 Milaan (Milano) Zie blz. 16/17.

2 Monza Het stadje is intus-sen zowat uitgegroeid tot een voorstad van Milaan. Ooit was dit de zomerresidentie van de Longobardische koningin Theo-dolinda (570/75-627) en in 918 was het zelfs een keizerlijke re-sidentie. Theodolinda liet tij-dens haar bewind de duomo in het centrum bouwen. De ka-thedraal werd aan het einde van de 14de eeuw vergroot tot zijn huidige proporties, en pas aan het einde van de 19de eeuw wa-ren de werken voltooid. Hoogte-punt is de kapel van Theodolin-da met fresco’s uit 1444. In het

tabernakel van het altaar wordt de IJzeren Kroon van de Longo-barden be waard, waarmee on-der ande ren Karel de Grote, Ka-rel V en Napoleon tot koning werden gekroond. Aartshertog Ferdi nand van Oostenrijk liet het classicistische villa-ensem-ble Villa Reale optrekken, dat in 1806 een groot park kreeg. Toch zal de naam Monza voor-al autosportfans bekend in de oren klinken: in het Parco di Monza bevindt zich de bijna 6 km lange Autodromo Nazio-nale Monza, een van de snelste for mule 1-racebanen ter wereld.

3 Lecco Stadje aan de zuid-punt van het Lago di Lecco, de

oostelijke arm van het Lago di Como. Lecco was de thuishaven van Alessandro Manzoni, die er in 1828 De verloofden schreef en zo zichzelf en het meer onsterfe-lijk maakte. Vandaag troont de in brons gegoten dichter majestu-eus op een hoge sokkel midden op de Piaz za Manzoni. Andere bezienswaardigheden zijn de Vil-la Manzoni in Caleotto, het Pa-lazzo Belgioso (18de eeuw) en de Torre Viscontea, een onderdeel van de historische stadsmuren.Op de westelijke oever (S583) zet je koers naar Bellagio, waar het Comomeer zich splitst in twee armen.

4 Bellagio Zelfs Plinius de Jongere roemde het mooiste dorp aan het Comomeer en liet er een villa bouwen. Vergili-us stak de loftrompet over de schoonheid van het landschap en Leonardo da Vinci kwam er tekenen. Prachtige villa’s prijken

in fraaie tuinen, feeërieke trap-penpaadjes slingeren zich door parken en leiden naar romanti-sche uitkijkpunten. De moeite waard is de boottocht naar het tegenovergelegen Varenna op de oostelijke oever. Het vakan-tieplaatsje met zijn schilderach-tige middeleeuwse steegjes be-zit met de Villa Monastero een architectonisch pareltje vlak aan het meer. Tegenover Bellagio ligt op de westelijke oever bij Ossuccio de Sacro Monte della Beata Vergine del Soccorso.Vanaf Bellagio ga je op de oos-telijke oever van het Comomeer zuidwaarts richting Como.

5 Como De Romeinen sticht-ten de stad aan de zuidwestpunt van het Comomeer om strategi-sche redenen in 196 v. Chr als Comum. Aan de 12de-eeuwse muur rondom de historische stad is nog goed de oorspronkelijke rechthoekige vorm van het oude

Een van de opvallendste gebouwen in Milaan: de opera Teatro alle Scala – buitenaan-zicht en de prachtige zaal

Route 1:

Van de kunstschatten in de Lombardische metropool Milaan leidt de tocht naar de landschappelijke hoogtepunten bij de Noord-Italiaanse meren, om vervolgens af te buigen naar het zuiden en eer te betonen aan het bekoorlijke Piemonte en de ruige schoonheid van Turijn. Afsluiter vormen de ijswanden van de Monte Bianco (Mont Blanc).

14

Romeinse kamp te herkennen. Ook in de middeleeuwen profi-teerde Como van zijn ligging als toegangspoort naar Lombardije. Echt grote rijkdom bracht de zij-deverwerking.Pronkstuk van de stad is de Piaz-za Cavour aan de oever van het meer. Vanaf daar leidt de Via Plinio naar de duomo (begin bouwwerken 1396, voltooiing 18de eeuw). De broers Rodari gaven de indrukwekkende ge-vel in 1487 vorm. De volgende halte is het dorpje Riva San Vi-tale in Ticino, enkele kilometers verder aan het zuid einde van het Meer van Lu gano.

6 Riva San Vitale Het dorpje bezit het oudste sacrale bouw-werk en een van de mooiste re-naissancekerken van Zwitser-land. Het Battistero di Riva San Vitale, een 5de-eeuwse kapel, bezit nog de originele marme-ren vloerplaten.

Ten noorden van Riva steek je bij Bissone het Meer van Lu gano over en bereik je voorbij Caro-na het schiereiland Ceres io. In het dorp op de westelijke oever staat de parochiekerk San Gior-gio, een renaissancegebouw uit de 16de eeuw. De fresco’s op de koorwanden da teren van 1584, in de zuidelijke zijbeuk is een gotisch drieluik te bewonde-ren. Fraai is de botanische tuin San Grato. De ligging op bijna 700 m garandeert bovendien een prachtig panoramisch uit-zicht op het Meer van Lugano en het berglandschap van Ticino.

7 Lugano De grootste stad van Ticino ligt heel schilderach-tig tussen de San Salva tore en de Monte Bré aan het gelijk-namige meer. Een lange, door parken en bloemenperken om-zoomde promenade leidt langs het Meer van Cassarate naar Paradiso. De kathedraal San

Lorenzo is van oorsprong 9de-eeuws, heeft romaanse resten, werd in de 14de eeuw vergroot en kreeg aan het einde van de 17de eeuw zijn huidige vorm. Indruk wekkend zijn de gevel in Lombardische renaissancestijl en de fresco’s binnenin.Een weg parallel aan de A2 loopt over de Passo Monte Ce neri (stij-gingspercentage 10%) richting Bellinzona. In het dal bij San Antonio buigt een weg af naar Locarno.

Toverachtige ligging: het oude Grand Hotel Villa Serbelloni in Bellagio aan het Comomeer, waar al veel beroemdheden verbleven

Boven links: de kathedraal van Monza met haar opval-lende gevel in verschillende kleuren marmer. Boven rechts: uitzicht over het Comomeer.

Het laatste avond-maal van Leonardo

De kerk Santa Maria delle Gra-zie, een stichting van de graaf Gaspare da Vimercate, ont-stond tussen 1463 en 1490 als een dominicaanse klooster-kerk. In het voormalige refec-torium schilderde Leonardo da Vinci in opdracht van Ludovico il Moro tussen 1495 en 1497 zijn wereldberoemde, 9 m bre-de en 4,5 m hoge schilderij Het laatste avondmaal. Het legt het ogenblik vast waarop Jezus de profetische woorden sprak: ‘Een van jullie zal me verraden.’ Leonardo da Vinci is er voortref-felijk in geslaagd de dramati-sche reactie op die mededeling op het gezicht van elk van Je-zus’ volgelingen anders weer te geven. Daarmee schilderde hij een baanbrekend werk. Het klooster zelf werd in 1943 door

een bom vernield, maar als bij wonder was de met zandzak-ken beschermde muur met Het laatste avondmaal ongeha-vend. Behalve de bom diende het meesterwerk tal van ande-re gevaren te trotseren. Anders dan de gebruikelijke techniek op een grondlaag van kalk en leem, heeft Leonardo sterke temperakleuren gebruikt. De schilder kon zo de details in de gelaatsuitdrukkingen achteraf bijwerken, maar het schilderij werd er wel veel kwetsbaar-der door. Na de laatste groot-scheepse restauratie (duurde tot 1999) is Het laatste avondmaal opnieuw te bezichtigen – voor wie tijdig reserveert.

Het laatste avondmaal van da Vinci

15

BULLONA

PORTA

GENOVA

GIARDINO

VALENTINO

BOMPIANI

GIARDINI

DON LU IGI

GIUSSANI

VelodromoVigorelli

Ospedaledei Bambini

R.A.I.

City Life

OspedaleSan Giuseppe

StazioneNord

PiscinaSolari

Viale

Papiniano

Corso Sempione

Via

Ag. B

erta

ni

Via M

ario

Pag

ano

Via

L

odovi

co A

riost

o

Via

le d

i Port

a V

erce

llina

V

Corso Vercelli

Via Vincenzo Foppa

Corso Sempione

Corso Sempione

Via Vincenzo Foppa

PiazzaConciliazione

LargoSeveroSettimo

LargoV. Alpini

Via

Enri

coTo

ti

PiazzaleDamianoChiesa

PiazzaSempione

PiazzaleFrancescoBaracca

Piazza Sant’Agostino

PiazzaleAquileia

PiazzaleGenerale Antonio

Cantore

Largo LuigiMedici

LargoCarabinieri

d’Italia

PiazzaPo

PiazzaGerusalemme

Piazza VIFebbraio

Piazza Sant’Ambrogio

PiazzaGiovanni

Antonio Bazzi

PiazzaVesuvio

Piazzadel Rosario

Largo Pd’Ancona

PiazzaTre Torri

PiazzaAntonioGramsci

Via

Fran

cesc

oC

her

ubin

i

ViaDug

nani

Ripa di Porta Ticinese

Via

P. Pa

Viale Milton

Viale E. Alemagna

Via delBurchiello

Via Giotto

ViaMelzi d’Eril

Via

An

tonio

Canova

Corso Magenta

Edmondo

DV

ia

Gio

suè

Via

M

ario

Pag

ano

Vi

V. San Galdino

Via Nicolò Tartáglia

Viale

dell

’ Ind

ustri

a

Via Andrea

Solari

Viale P

ietro

e

Mar

ia Cur

ie

Via E.

Filib

erto

Via

Giovanni

da

Procida

Via Dom

odos

sola

Via Pol

izian

o

Via Giovanni Battista Fauché

Via Giu

lio C

esar

e Pro

cacc

ini

Via Giulio Cesare Procaccini

Via Paolo Lomazzo

Via

Aleardo Aleardi

ViaFra

ncesco Fe

rrucc

io

Via Vincenzo Monti

Via

Gabriele Rossetti

Viale Belisario

Via SenofonteV

ia

Elba

Via

Dom

enic

o C

imar

osa

Via P

aolo Giovio

V

iale

San

Mic

hel

e d

el C

arso

Via

T

izian

o

Via Lorenzo Mascheroni

Via

Vincenzo

Monti

Via Giovanni Boccaccio

Via San Vittore

Via

Olo

na

Via S

ant’Eusebio

Via

Gia

com

o B

oni

Via Valparaiso

Via Andrea

Solari

Via Enrico S

tendhal Beyle

Via A

mbrogio da Fossano B

ergognone

Via C

alifornia

Via M

onte- video

Via C

erano

Via Vigevano

Viale Coni Zugna

C.

Ge

Via

Giuseppe

Dezza

Via

C

arav

aggio

Viale Ma

Via P

aolo Giovio

ViaPaolo

LargoDomodossola

PiazzaDe Meis

PiazzaGiovine

Italia

Piazza deiVolontari

PiazzaMorselli

Largo CarloEmilio Gadda

LargoZandonai

PiazzaGiorgio

Ambrosoli

PiazzaleStazione

Porta Genova

Largo A.Campus

PiazzaSan Vittore

PiazzaTommaseo

PiazzaFilangieri

PARCO

PALLA-

VICINO

Via

Arona

Via Fr

ance

sco

Gerola

mo

Savon

arola

Via

Lodo

vico

Caste

lvetro

Via M

onvis

o

Via M

essina

Via

Via

Mos

cati

Via

Via Giuseppe Revere

Via Francesco

Domenico Guerrazzi

Via AbbondioSangiorgio

Via

Leon

e XIII

Via And

rea M

asse

na

Via

Reg

gim

ento

Cav

alle

ria

Sav

oiaV

ia P

luta

rco

Via Alberto da Giussano

Via

Bartolom

eo Panizza

Via

X

X Set

tem

bre

Via

Aur

elio

Saf

fi

Via Gioberti

Via Fratelli

Ruffini

Via Giacomo Leopardi

Via

Ari

stid

eD

e To

gni

Via

A

uson

io

Via Cesare da Sesto

Via Egadi

Via Lipari

Via Stromboli

Via

Caprera

Ga

Via

Sal

vio

ni

Via Soldati

Via Mantegna

Via

Venafro

Via A

gudi

o

ViaTr

ebaz

io

Via

Corleone

G.

ViaPeschiera

Via Niccolò Machiavelli

V

ia

Rita To

noliVia Luca

Com

erio

Via Monferrato

ViaBelfiore

Via Polibio

Via

Cantoni

Via

Baz

zoni

Via Fr

ance

sco

Petra

rca

Via

Ber

nard

ino

Zena

le

Via

Gio

rgio

Pal

lavi

cino

Via Bernardino Telesio

Via

Anto

nio

Sca

rpa

Via Matteo

Ban

del

loVia Giovannino

De Grassi

Via

T

Via

San

Gio

vann

iD

i Dio

Via A

ndrea

Salaino

Via San Vi

Via San Ca

Via

degl

i

O

livet

ani

Via

Colucci

o

S

alutati

Via

Andrea

Verga

Via Etna

Via Voghera

Via Voghera

Via

Novi

Via P

ietro

Orseolo

Via

Tort

ona

Via

Cicc

o

Via

Chieti

Via

Saron

no

Via

Giovanni

Gherar

dini

Via Giuse

ppe

Fran

cesc

o

Pierm

arini

Via Emilio eMarco Praga

ViaGiovanniRotondi

Via Romualdo

Marenco

Via Angelo

MauriVia Emilio

Motta

Via

Sor

esin

aVia

Piet

ro T

ambu

rini

Via Giu

sepp

e Rov

ani

Via Enr.PanzacchiVia GiovanniMarradi

Via GiacomoMellerio

Via

Carroc

cio

Via

Les

mi

Via Altino Via Azario

Via Vetta

d’Italia

Via Ercole

Ferrario

Via dei

Sorm

ani

Via Osvaldo

Gnocchi

Viani

Via

Monte

catini

Via Vincenzo

Forcella

Via

Barbavara

Via

Bobbio

Vi

Viale

Shakesp

Via

Ga

Via

le E

.A

lem

agna

ViaCe

Vial

Vi

Via Eschilo

Via Tortona

Via Antonio

Grumello

Viale C

erva

ntes

Via Tortona

Via Tortona

Via Gio

vann

i Bat

tista

Ber

tini

Via Luca

Signorelli

Via

Lazz

ati

Via Fr

ance

sco

Filelf

o

Via

Losa

nna

Via

Losa

nna

Via Le

on

Battis

ta A

lber

ti

Viale dell’Editoria

Via GiovanniPrati

Via Alfredo Panzini

Via

Giacom

o

Grizio

tti

Via Tranquillo

Cremona

Via Duc

cio d

i

Bonin

segn

a

ViaG

iotto

Via

Pao

lo V

ero

nes

e

Via Ang

elo

Mich

ele G

ranc

ini

Via Giovanni Rasori

ViaGuido d’Arezzo

V

iaP

om

peo ViaEuripide

De

Alessan

dri

ViaG

iovan

ni

Via

De

Cas

tro

ViaM

atilde Serao V

ia

Ischia

Via Amedeo

Modigliani

Via

Trez

zod’A

dda

Via M

oisè Loria

Via M

oisè Loria

Via V

epra ViaBernardinoLanino

Via G

aspare

Bugatti

ViaAlessandria

ViaVa

lenz

a Via

Casale

Via

Ventimig

lia

Via

Mor

tara

Via

Coda

ra

Via

Mod

estin

o

ViaArcangelo

Ghisleri

V

iaGal

ViVi

Via

Domenico Cirillo

V

ia

Giuse

ppe

Prin

a

Via Francesco Londonio

Via Sab

atelli

Manfredini

ViaLuigi

Via

Alfre

do

Albe

rtini

Via

Mor

azzo

ne

Via

Marcello

Pucci

ViaRandaccio

Via

Eupili

ViaFilarete

V. Pietro

Pancrazi

Via Alber

to

Riva V

illasa

nta

ViaBarinetti

ViaLinneo

Viale

Molière

ViaTorquato TassoVia

Pontebba

ViaSebeto

Viale Emilio Zola

Viale Emilio Zola

ViaBiffi

Via

A.M

arzio

Via T.Prisco

Via N

um

a Pom

pilio

M. d. Rocca

Via

Via

S.Tu

llio

Via M

arco

Anton

io

Braga

dino

Via

Calco

ViaM

ango

neVia del

Gonfalone

Viale Duilio

Via

Mus

si

V. F

rate

lli

Ind

uno

ViaCe

Via

Luig

i C

agnola

Via

Ipp

olito

N

ievo

Via

leC

assi

odoro

Via

le S

ever

ino B

oez

io

Via

Pi

er C

appo

ni

Via Gian Battista Vico

Strada

Alzaia Naviglio Grande

C

orso

Cristo

foro

Col

ombo

Via Ariberto

Via Savona

Via Savona

V. Paolo

Giorza

Via Piero della Francesca

Via

Car

ados

so

StazionePorta Génova F. S.

Via

Lu

CasermaMontebello

CasermaXXIV Maggio

MagentaCarroccio

Via

Vincenzo

Foppa

Casa Circondarialedi Milano San Vittore

BASEMilano

GIARDINIBAZZEGA-PADOVANI

TorreBranca

Arco della PaceCasellodel Dazio

CenacoloVinciano

Santa Mariad. Grazie

PortaMagenta

PortaGenova

Triennale diMil. Design

Mus.

Museo Naz. della Scienzae della TecnologiaLeonardo da Vinci

Palazzodelle Stelline

Mon.ai Caduti

Santa Mariadi Lourdes

San Pietroin Sala

Santa Mariadel Rosario

Santa Maria delleGrazie al Naviglio

S. Vincenzoin Prato

CorpusDomini

San Vittoreal Corpo

Fontana deiBagni Misteriosi

S. M.Segreta

FondazioneArnaldo Pomodoro

MUDEC-Museo delleCulture

Museo del Giocattolo

AnticoLavatoio

Via

Filip

poAr

gela

ti

CADORNA

DOMODOSSOLA

CONCILIAZIONE

PAGANO

SANT’AMBROGIO

SANT’AGOSTINO

D

Naviglio Grande

PORTAGÉNOVA F.S.

GERUSALEMME

DOMO-DOSSOLA

TRE TORRI

250 m820 ft

Milaan (Milano)

Milaan is het belangrijkste economische centrum van Noord-Italië. De stad heeft een eeuwenoude traditie, die af te lezen valt van de weel-derige kerken en paleizen. Kunstliefhebbers, operafans en allen die genieten van het chique leven zijn enthousiaste minnaars van Milaan.

Milaan is een toonaangevende economische stad met een rijke geschiedenis. Van hieruit werd tijdens de late oudheid een tijd-lang het Romeinse wereldrijk geregeerd en tijdens de middel-eeuwen was de stad een van de kernen van het nieuwe Italië. De eerste bloeiperiode begon in de 11de eeuw. In de Lombardische Stedenbond nam Milaan het po-litieke voortouw. Onder de her-togenfamilies Visconti en Sfor-za groeide de stad uit tot een

centrum voor kunst en cultuur. Aan die bloei kwam een einde in 1500, toen de zelfstandigheid van de stadstaat werd opgeheven.Pronkstuk is de kathedraal, een meesterwerk van de Italiaanse gotiek. Maar liefst 2245 afzon-derlijke standbeelden tooien de witmarmeren gevel. Het kloppen-de hart van de stad is de Piazza del Duomo. Ten zuiden van de ka-thedraal staat het Palazzo Reale, dat in de 11de en 12de eeuw het stadhuis was en later de residen-tie van de Visconti. Nu biedt het onderdak aan het Civico Mu-seo d’Arte Contemporanea, dat een dwarsdoorsnede toont van 20ste-eeuwse kunst.Rondom de Piazza Mercanti ten westen van de kathedraal scha-ren zich alle palazzi die ooit een vooraanstaande rol speelden in het stedelijke leven. De Galleria Vittorio Emanuele verbindt de Piazza del Duomo en de Piazza

della Scala. Het Teatro alla Sca-la is het beroemdste operahuis van Milaan. Zijn faam als ‘beste operahuis ter wereld’ dankt het aan zijn uitstekende akoestiek, zijn bestaan aan keizerin Maria Theresia. Het in 1886 voltooide Palazzo di Brera herbergt de in de 18de eeuw gestichte Pinacote-ca di Brera, een van de beroemd-ste schilderijencollecties van het land met werk van Mantegna tot Rafael. Paradepaardje is de Ver-loving van Maria van deze laat-ste. De vanaf 1254 gebouwde kerk San Marco is de op een na grootste van Milaan. Ten oosten van de 17 ha grote Giardini Pub-blici staat het cultuurhistorische museum met zijn bijna onuitput-telijke collecties. Het in 1368 op-getrokken Castello Sforzesco was ooit het slot van de Visconti en Sforza en huisvest nu het Museo d’Arte Antica.Ten zuidwesten van het Noord-station verbergt zich de kerk

Santa Maria delle Grazie. Het koor en de zeshoekige koe-pel zijn creaties van Braman-te (vanaf 1492) en schoolvoor-beelden van de vroege Milanese renaissance. In het refectorium van het belendende oude domi-nicanenklooster is Leonardo’s beroemde Het laatste avond-maal te bewonderen. Iets zui-delijker prijkt de kerk San Vitto-re uit 1560. De in 379 gestichte kerk Sant’Ambrogio is een hoog-tepunt van de Lombardische romaanse kunst. Hier werden de negen keizers met de IJze-ren Kroon van de Longobarden tot Lombardische koningen ge-kroond. Ook de kerk San Lo-renzo Maggiore heeft wortels in de 4de eeuw. Het huidige gewelf ontstond in de 11de en 12de eeuw. De porticus met zestien Korinthische zuilen is het belangrijkste overblijfsel van het Romeinse Mediolanum.

Duomo op de Piazza del Duomo

Route 1:

16

BOSCO VERTICALE

BRERA

PORTA

TICINESE

Arena CivicaGianni Brera

PARCO

SEMPIONE

G I A R D I N IP U B B L I C I

I N D R OM O N T A N E L L I

CIMITEROMONUMENTALE Stazione

Porta Garibaldi

Intendenzadi Finanza

Piscina CozziOspedale

Fatebenefratelli

Questura

A.C.I.

Pal. IsimbardiPrefettura

Palazzodi

Giustizia

Conserv.di MusicaG. Verdi

OspedaleMaggiorePoliclinico

Ca’Granda -

Università

Uff. Comunali

T.C.I.

UniversitàCattolica

PiscinaCaimi

GIARDINODELLA

GUASTALLA

Istitutodei Ciechi

StazioneNord

GIARDINO A.CALDERINI

OspedaleRegina Elena

ORTOBOTANICO

PIAZZADELLAVETRA

PARCOPAPA

GIOVANNIPAOLO II

Palazzo dellaPermanente

Ex Montedi Pietà

Viale Gian GaleazzoViale Beatrice d’Este

VialeAngelo Filippetti

Bas

tioni d

i Port

a V

olta

niViale Elvezia

Viale G.e d’Annunzio

Via

le E

mili

o C

alda

ra

Via

leR

egin

aM

argh

erit

a

Viale B

ianca M

aria

Viale

Luig

iM

ajno

Bastioni di

Porta Venezia

Viale Crispi

Bastioni di Porta Nuova

Cors

o Bu

enos

Aire

s

CorsoVentidue Marzo

Piazza AntonioBaiamonti

LargoIsabella

d’Aragona

Piazza

Duca d’Aosta

PiazzaleGuglielmoOberdan

Piazza

della

Repubblica

Piazzadel

Duomo

Piazzale XXIVMaggio

PiazzaleXXV Aprile

Piazza

Caiazzo

PiazzaLima

Piazzale

del Tricolore

Piazza

Cinque Giornate

Generale Antonio

PiazzaleMedaglie d’Oro

PiazzaleBiancamano

Piazza SanGioachimo

Piazza Luigidi Savoia

PiazzaleLavater

LargoCairoli

PiazzaSant’Eustorgio

PiazzaSigmund Freud

CentroDirezionale

PiazzaleCimitero

Monumentale

PiazzaleLega

Lombarda

Piazza VIIINovembre

1917

PiazzaCavour

PiazzaSan Marco

LargoTreves

LargoLa Foppa

Piazzadella Scala

PiazzaRisorgimento

Largo

Carrobbio

Piazza Sant’Ambrogio

Piazza d.ResistenzaPartigiana

PiazzaleLibia

Largo P.d’Ancona

PiazzaRomana

nese

Via Luigi N

ono

Via

P. Paleocapa

Corso Vittorio

Emanuele II

Corso Concordia

Corso

di P

orta V

igen

tina

Via

le M

onte

llo

Via

M

elch

iorr

e

G

ioia

Via Vitruvio

Cors

oVe

nezia

Cors

o Ve

nezi

a

Via

TivoliVia Pontaccio

Via Fatebenefratelli

Via Senato

Via

San D

amiano

Via

Visc

onti

diM

od

rone

Corso di Porta Vittoria

Via

F

ranc

esco

Sfo

rza

Via

Santa Sofia

Cors

o

Ital

ia

ondo

DeAm

icis

ViaMolino delle Armi

Via

G

iosu

è

Car

ducc

i

Foro Buonaparte

Foro

Buonap

arte

Via L

egnan

o

Via C

eresio

Via

Bene

detto

M

arce

llo

Corso di Porta Romana

Via Vitruvio

Viale Gorizia

Via

Viale AndreaDoria

Viale Bligny

Via Marcona

ViaAlessandro V

olta

Corso di Porta Romana

cini

ardi

Viale Monte Santo

Via

Galileo Galile

i

Via

Fabi

oFi

lzi

Via

Vitto

r Pi

sani

Viale Tunisia

Via

Laz

zare

tto

Via

Luig

i Set

tem

brin

i

Via G. Battista Pergol.

Via Nino Bixio

Viale R. Giovanna

Via C

arlo P

isacane

Viale

Piave

Viale Vittorio Veneto

Via

Dan

iele

M

anin

Via Filip

po Tu

rati

Via della Moscova

Via della Moscova

Cors

oP

ort

aN

uova

Cors

o C

om

o

Via S

tatuto

Via S

olferin

o

Cors

oG

iuse

ppe

Gar

ibal

di

Monti

cio

Corso Magenta

Via

Ales

s.

M

anzo

ni

Via B

rera

Corso Monforte

Via Mac. Melloni

Viale P

remuda

Via FeliceBellotti

Via Carlo Goldoni

Via Aug. Anfossi

Via Spartaco

Via

leM

onte

Ner

o

Via

le

Mon

te

Ner

o

Via Battisti

Via Fontana

Via G

uastalla

Via San Barnaba

Via

M

azzi

ni

ViaTorino

Via To

rino

Via Orefici

ano

Via Cesare

Corre

nti

Cors

o d

i P

ort

a

Tic

ines

e

C.

Gen

ova C

onca d

el Navig

lio

Via

Gaeta

no

Ronzo

ni

Cors

o It

alia

Viale Col di Lana

Via

Bia

nca

di S

avoia

Via

San

Cal

imer

o

Via d

ella Com

men

da

Via Alfonso Lamarmora

Via

Tirab

osch

i

Via

Gio

rgio

Vas

ari

Via

E.

Mor

osin

i

Via Antonio Fogazzaro

Via

Bergamo

Viale

Lazio

Via

G. V

erdi

Viale

Malta

e Malta

Via della Moscova

Viale Tunisia

Via B

rera

o

Sarpi

Via

Luig

i Set

tem

brin

i

Via C

arlo P

isacane

PiazzalePrincipessa

Clotilde

PiazzaS. Camillode Lellis

PiazzaCincinnato

P.leMorandi

Piazza Paolo VI

Piazza F.Meda

PiazzaSan Babila

PiazzaUmanitaria

LargoAugusto

Piazza S.Stefano

PiazzaFontana

PiazzaDiaz

PiazzaSan Nazaroin Brolo

PiazzaMentana

PiazzaCardinale

Andrea Ferrari

Pza. S.Erasmo

Piazza FratelliBandiera

PiazzaMissori

PiazzaErculea

PiazzaBorromeo

LargoMattioli

PiazzaBelgioioso

PiazzaS. Fedele

zzaselli

PiazzaLuigi Vitt.Bertarelli

Lgo. deiBersaglieri

Lago A. DeBenedetti

PiazzaLuigi

Einaudi

Piazza CarloMirabello

Piazzale LuigiCadorna

Lgo. Corsiadei Servi

PiazzaleMarengo

PiazzaCordusio

Piazza delCarmine

ClinicaDerma-tologica

GIARDINIDI VILLAREALE

a

Via M

essina

Via Giuseppe

Giusti

Viale Pasubio

Viale Monte Grappa

Via Maurizio Quadrio

Via

Am

erig

oV

espucc

i

Via

Gen

eral

e G

ust

avo F

ara

Via Ruggero Boscovich

Via San Gregorio

Via

Al

essa

ndro

T

adin

o

Via

Lodo

vico

Se

ttala

Via

Lodo

vico

S

etta

la

Via N

apo To

rriani

Via F. Redi

Via Omboni

Via LambroVia G

iuseppe Sirtori

Via Ugo Iginio

Tarchetti

Via Giuseppe Parini

Via Montebello

Via

Mar

co D

eM

arch

i

Via Palestro

Via

Solfer

ino

Cors

o

Giu

sepp

e G

arib

aldi

Via Palermo

Via

C

ernai

a

Via

Borgonuovo

Via

San

Mar

co

Via

San

Mar

co

Via

San

Gio

vann

i sul

Mur

o

Via B

ernard

ino

Luin

i

Via CusaniVia dell’ Orso

Via Monte di Pietà

Via B

roletto

Via Cappuccini

Via Gioacchino

Rossini

Via

Vivaio

Via G

aetano D

onizetti

Via

del

Conservato

rio

ViaMozart

Via M

onteNapoleone

Via

Mar

ina

Via

Carlo

P

oerio

Via

Pietro

C

alvi

Via B

enven

uto

Cellin

iV

ia Francesco

Gu

icciardin

i

Via Archimede

Via

Kram

er

Via

Em

ilio M

oro

sini

Via

And

rea

Maf

fei

Via d

ella Pace

Via Filippo Corridoni

P.za

Velasc

a

Via

La

rga

Larg

oFr

. Ric

hini

Via

Fest

ad.

Per

don

o

Via C

appuccio

Via

Cir

co

Sesto

ViaGaudenzio Ferrari

Via

Vetta

bbia

Via

Cal

ataf

imi

Via

Aurispa

Via

Sambuco

ViaGiuseppe Mercalli

ViaMarchiondi

Via San Martino Via Carlo Crivelli

ViaQuadronno

Via

Curtato

ne

Via Orti

Via

Car

lo

Bot

ta

Via

Pier

LombardoVia

Serviliano Lattuada

Via

B. Corio

Via

G. Bruno

Via Aristotile

Fioravanti

ViaEnrico Tazzoli

Via P

ietro Maroncelli

Via De Carlo Cristoforis

Via

Francesco

Vig

anò

Via Cardano

Via Adda

Via CappelliniVia Marco Polo

Via

Carlo

Ten

ca

Via

Rob

erto

L

epet

it

Via

Mau

ro M

acch

i

Via Domenico Scarlatti

Via

Gaffu

rio

Via M

elzo

Via FrisiVia Marcello

Malpighi

Via

Panc

aldo

Via

Cadamosto

Via G. Broggi

Via Felice Casati

Via Lazzaro Palazzi

Via

Lecc

o

Via

Man

uzio

ViaBorghetto

Via Felice Casati

Via Panfilo Castaldi

Via

Lecc

o

Via

Castel

fidard

o

Via Marsala

Via Cav. d.

San Sepolcro

Via di

Pta. Tenaglia

Via Mante-

gazza

ViaAnfiteatro

Via Annunciata

ViaFiori

Chiari

Via Carlo

Maria Maggi

Via Pietro

Giannone

Via

Terr

aggi

o

Via San

t’

Agnese

Via

Niro

ne

Via S. M.

alla Porta

ViaSan Tomaso

Via

San

Nic

olao

Via B

risa

V

ia d

.G

iard

ini

Via

Borg

ospe

sso

Via S

.Spi

rito

Via

G

esù

Via

San

t’And

rea

Via d. Carmine

Via F.

Gabba

ViaBigli

V.M

adon

nin

a

Via

d. Bossi

Via C

lericiVia S.

Prospero

Via

Porrone

ViaGrossi

ViaSan P

aolo

Via San

Pietro

all’Orto

Via della

Spiga

Via Agnello

Via Morone

Via

Ande

gari

Via

A.Boito

Via

S.

Pel

lico

Via del Vecchio V

iadei Boschetti

Via Borgogna

ViaTom

maso

SalviniVia L.Vitali

Via

Cerv

a

Cors

o Eu

ropa

ViaVincenzo B

ellini

Via

Passione

Via PietroMascagni

Via

Cin

odel

Duca

Via

Du

rin

i

Via Serbelloni

Via Pasquale Sottocorno

Via Manfredo Fanti

Via F.

Daverio

Via

Fr

eguglia V

ia Podgora

Via

Resp

ighi

Via Cavallotti

Via

S

ant’A

nto

nio

Via P

aolo

d. C

anno

bio

Via GiardinoVia Rastrelli

Viade

lla

Via Lanzone

Via S.

M. Fulcorina

Via BolloViaSan

taValeria

Via S

an

Pio

V

Via Lanzone

Via

Ora

zio

Via Sant’Orsola

Vi aS

anta

Mar

taVi

aBo

cche

tto

Via

Armorari

Via

dell’Unione

Via

Lupet

taViaPalla

Via Zebedia

Via A

medei

Via dei Piatti

Via S

.

M. V

alle

Via

del

laC

hius

a

Via StampaVia San Vito

Via Disciplini

Via deiCornaggia

Via

Olm

etto

Via

Nerino

Via S.Maurilo

San Vincenzo

Calocero

Via

Cicc

o

Si

mon

etta

Via San Luca

Via Cassolo

Via Gaetano

Pini

Via

Luig

i Anel

li

Via

San

Fran

cesc

o d

’Ass

isi

Via d

ella

Braid

a

Via V

arese

Via

Zaro

tto

Via Fatebene-sorelle

Via

Mila

zzo

Via

Pin

amonte

da

Vim

erca

te

Via Vasto

Via Giulia-

nova

Enr.acchinni

adi

como

Via

Gor

ani

ViaVigna

Via Negri

Via S

egreta

ViaM

ercanti

Via

S.

Dalmaz

io

Via d. Lauro

Via

Melone

Via Bagutta

Via

San Primo

Via

Ronch

etti

Via Chios-setto

Via Clusone

Via

Pre

sola

na

ViaPompeo

Litta

Via

Dan

dolo

Via S

avarè

Via Sant’Antonio M.Zaccaria

Via P.Andreani

Via P

ietro

Micca

Via d’OreVia San

Bernardino

Via

Bergam

ini

Via Chiaravalle

Via

Pantano

Via

Gonzaga

Via

Lent

asio

V

ia

Rugab

ella

V

ia S

.S

enat

ore

Via Sant ’Eufemia

Via Albricci

ViaLaghetto

Via

S.

Sis

to

P.za S. M.

Beltrade

ViaMoneta

Via

Fieno

Via

Mauri

Via

Med

ici

Via Crocefisso

ViaCollodi

Via

Scaldasole

Via

Borg

azzi

Via

Mel

egnan

o

Via

Alfre

do

Ori

ani

Via dei

Pelleg

rini

Via

Mad

reCa

brin

i

ViaSabina

Via

Plau

to

Via Properzio

ViaL. A. Seneca

Via

Sve

-

toni

oVia

I.Sili

oVi

a Sa

llust

io

Via Filodram-

matici

RadegondaV

ia S.

Viale G

oethe

Via

leF.

Schi

ller

Shakespeare

VialeBeauharnais

Viale Rep.

Cisalpina

Viale Comizi di Lione

VialeCispadano

Viale

Gadio

Viale G

adio

Via Ant

onio

Beret

ta

Viale

Barbaro

Viale

Cerva

ntes

Viale Byron

Via S

an

Raffaele

Via

Fosco

lo

Via

Jacin

iV

ia San

Marco

Via d

ella

Com

men

da

Via M

orig

i

Via San Gregorio

Via del Don

V.

Cam

inadella

Sito dei

Pellegrini

Via Abramo

Lincoln

Via Melzo

Via Panfilo Castaldi

Via

S

olfer

ino

ante

s

Piazza

del

Canno

ne

Via Necchi

Via S

an

Sim

plician

o

Vico

lo

Fiori

Via

Cio

vasso

Via C.

Cantù

Signo

ra Sito dellaGuastalla

Via Enrico Petrella

Via

Allesan

dro

Pao

li

Via Geatano De CastilliaVic. G

aet.

D. C

astillia

Cava

lcav

iaE.

Bussa

V. Col d.Rosso

Via Lodovico Muratori

Via Sigieri

Via

Mau

ro M

acch

i

Via Ettore

Bellani

Via

Em

ilio C

orn

alia

Via Giovanni Battista Pirelli

ViaAchilleZezonVia A.Caretto

Via Clelia delGrillo Borromeo

Via

Anto

nio

Bord

oni

Via della Liberazione

Via G

aspare R

osales

Via

Pri

vata

Nin

o B

onnet

Via A. di TocquevilleVia

Mas

sim

od’A

zeglio

Via VincenzoViviani

Via

Donato

Bram

ante

Via

Giorgione

Via

Braccio

da

Monto

ne

ara

Via

Are

na

Via

Aren

a

V

iaGal

.

A

less

i

Via P

ietro

Pan

zeri

ViaCalusca

Via

Sant

a Cr

oce

Via

San

taC

roce

Via Vetere

ViaCosimo Del Fante

ViaMarco Burigozzo

Via

San

taLuci

a

Via A.Lusardi

Via G. Vigoni

Via

Sira-

cusa

ViaReggio

Via

Vain

a

Via FratelliCampi

ViaVicenza

Via

Am

atore

Sci

esa

Via Visc

onti Ven

ostaVia Enrico Besana

ViaZanardelli

ViaMaestri

Via

Lucian

o M

anara

Via

Maggiolini

Via Mayr

Via L

ivorn

oV

ia

Baro

zzi

ViaCernuschi

Via Ippolito

Pindemonte

Via DeBernardi

Via

Spal

lanz

ani

ViaBonaventuraCavalieri

Via CesareMangili

Via

Prin

cipe

Amed

eo

Via

San

dri

Via Camillo

Finocchiaro Aprile

Via

Lov

anio

Via

San

Fer

mo

del

la B

attá

glia

Via Goito

Via

Andre

aA

ppia

ni

Via C.Porta

ViaVittorio Alfieri

ViaGuercino

Via

Dom

enic

oB

ales

trie

ri

ola

ViaQuintino

Sella

Via LucaBeltramiV.

Mar

co

Min

ghet

ti

Via

Bet

tino

Ric

asoli

Piazza degliAffari

Via

Porle

zza

P.zaS.P. eLino

Borro

mei

Via

Via

F.

Wittg

ens

ViaUrbano III

V

iaC

eles

tino

Via GianGiacomo

Mora

Via G

iovan

ni B

attista Nicco

lini

Via Ces

are

Cesar

iano

Via Meravigli

Via Dante

Via M

ercato

Via P

onte

Vetero

Corso GiacomoMatteotti

Via

Sant

a

Mar

gher

ita

Via Verziere

e

Via d’Oggiono

Via G.Sacchi

V. Bligny

V. Carlo

Patellan

i

Viale Sabotino

StazioneCentrale

F. S.

Via Luigi Galvani

Via Douhet

Via G

.

Rip

amonti

Via P.

Colletta

Piazza IVNovembre

Via

Spadari

Via

Tommaso da

Cazzaniga

PiazzaMercanti

Politecnico

Viale Città di Fiume

Via

Leg

nan

o

Via

P.

Cos

sa

LargoMarcoBiagi

UniversitàBocconi

Via

V.Ca

pelli

Luigi Sturzo

PiazzaGae Aulenti

GIARDINO IX

Via Giuseppe Ferrari

TunnelVia Fratelli CastiglioniCasermaCinque

GiornateVia Joe Colombo

Via

Bonnet

Luigi

Canonica

Piazza Castello

Piazz

aC

aste

llo

Casello del Dazio

Universitàdegli Studi di Milano

Via L. Muratori

Via

L. P

api

V. P

. Te

uliè

Pas

s.a

L.

Ver

onel

li

San MaurizioMaggiore

GrattacieloPirelli

Porta NuovaPorta Garibaldi

PortaVolta

Arco della Pace

Basilica di SanSimpliciano

San Marco

Pinacotecadi Brera

Castello Sforzesco

Villa Reale,Civ. Galleria d’Arte

Moderna

Archi di PortaNuova

PortaVenezia

SanBabila

Teatroalla Scala

San Gottardo

San SatiroBasilica diSant’Ambrogio

Genova

Basilica di SanLorenzo Maggiore

PortaTicinese

TorreVelasca

PortaLodovica

Colonne diSan Lorenzo

Rotonda dellaBesana

PortaRomana

PortaVigentina

riennale diMil. Design

Mus.

PinacotecaAmbrosiana

Duomo

PalzzoMorando

Museo di StoriaNaturale

PlanetarioUlrico Hoepli

AcquarioCivico

MuseoArcheologico

MuseoPoldi-Pezzoli

PalazzoClerici

Pal. Marino(Municipio)

GalleriaVittorio

Emanuele II

Pal. delSenato

PalazzoSerbelloni

PalazzoArciv.Pal. Reale

Antica PortaTicinese

Santa Mariadel Carmine

Mus.del Risorg.

Mon. aNapoleone III

San Camillo

S. Gregorio

Angelicum

Santa MariaIncoronata

S. Antonioda Padova

Pal. d. Borsa

Piccolo Teatro(Pal. Carmagnola)

SanTomaso

PalazzoBorromeo

Palazzo LittaSan Nicolao

AnfiteatroRomano

Mus.Messina

PalazzoTrivulzio

Santa Mariadella Visitazione

San NazaroMaggiore

PalazzoAnnoni

TeatroCarcano

S. S. Barnabae Paolo

TeatroGiorgio Strehler

Mon.ai Caduti

SanBernardino

San PaoloConverso

Sant’Eufemia

Sant’Antonio

S. StefanoMaggiore

Teatro Lirico

Bibl. Sormani

San Pietroin Gessate

PalazzoBelgioioso

Casa diManzoni

San Vito inPasquirolo

Pal. Durini

Museodi Milano

San Pietro

Pal. deiGiornali

Mus. BagattiValsecchi

Teatro ManzoniPal.

BorromeoSan Francesco

da Paola

Pal.Cusani

SanGiuseppe

San Gioachimo

S. Vincenzo

Basilica diSant’Eustorgio

SanCelso

MuseoDiocesano

Santa Mariad. Miracoli

SanCalimero

San Francescodi Sales

Santa Mariad. Passione

Museodel Cinema

PalazzoDugnani

Palazzo RoccaSaporiti

San Carlo alLazzaretto

Sant’AngeloChiesa Anglic.

Chiesa Prot.

Mus.Treccani

SS. Trinità

PalazzoStanga

Teatro dal Verme

San Giorgioal Palazzo

Mon. delleCinque Giornate

Fontana deiBagni Misteriosi

Porta Monforte

SantissimiAngeli Custodi

San Pietrodei Pellegrini

PalazzoArchinto

ChiostriUmanitaria

Pal. Marino(Municipio)

Pal. degliOmenoni

PAC Padiglioned’Arte Contemporanea

San Carlo

Museod'Arte e Scienza

S. Bartolomeo

S. Maria dellaPace

Sacro Cuoredi Gesù

Santissimi Silvestroe Martino

S. Mariaal Paradiso

S. Mariadella

Vittoria

Museodel Novecento

UniCreditPavilion

UniCreditTower

AnticoLavatoio

Pinacoteca Museod’Arte Antica

Torre dell’Orologio

Musei Civici

Pinacotecadel Castello

Sforzesco

Palazzodi Brera

S. MariaNascente

Ist. Ortop.G. Pini

ti

ViaM

agol

fa

Via

Salmini

GARIBALDI F.S.

PORTAVENEZIA

CADORNA

REPUBBLICA

GARIBALDI F.S. GIOIA CENTRALEF.S.

CAIAZZO

LIMA

PORTA VENEZIA

REPUBBLICA

TURATI

MOSCOVA

CADORNATRIENNALE

CAIROLI

LANZA,PICCOLO TEATRO

MONTENAPOLEONE

CORDUSIO

DUOMO

SAN BÁBILA

PALESTRO

MISSORI

CROCETTA

PORTAROMANA

Darsena

Nav

.Pa

vese

MONUMENTALE

17

a Issogne Het kasteel vindt zijn oorsprong in een al voor 1151 bestaande wacht- en woontoren van de bisschop-pen van Aosta. De verbouwing tot de huidige kasteelachtige burcht begon in 1480. Binnen zijn fraaie fresco’s (omstreeks 1490) te bewonderen.Aan de overkant van de rivier doemt bij Verrès het Castello di Verrès op, een van de ruim ze-ventig burchten van het Aosta-dal. Bij Montjovet krijg je met het Castello di St.-Ger main nog een burcht in het vizier. Voorbij Châ-tillon ontwaar je dan eindelijk de be roemdste vesting van het dal.

s Castello di Fénis De Savo-yaardse leenburcht werd in de 14de eeuw vergroot en geldt als een van de best bewaarde voorbeelden van de wereldse gotiek in Piemonte. Pronkstuk op de fraaie binnenplaats is de omgaande houten galerij van twee verdiepingen. De mooie muurschilderingen zijn geïnspi-reerd op die van de Zuid-Ti roolse burchten, het meubilair stamt uit de 14de tot 16de eeuw.

d Aosta De stad aan de voet van de Colle de Gran San Ber-nardo was voor de Ro meinen van groot strategisch belang. Keizer Augustus liet daarom omstreeks 25 v. Chr. de Colo-nia Augusta Praetoria bouwen voor drieduizend soldaten. Aan die tijd herinneren de Porta Praetoria en de ruïnes van het theater en amfitheater. Op het oude Romeinse forum staat de kathedraal Santa Maria Assunta, die hoofdzakelijk da teert uit de 15de en 16de eeuw. Het belang-rijkste kunsthistorische bouw-werk van Aosta is de kruis-gang van de kerk Santi Pietro e Orso – die geldt als een van de mooiste voorbeelden van de Bour gon dische architectuur en beeldhouwkunst in de zuidelij-ke Alpen.Voorlaatste halte is het Cas tello di St.-Pierre, dat indruk wekkend op een rots troont. Onderweg buigen enkele we gen af naar het nationale park Gran Paradiso.

f Courmayeur Het dorp net voor de ingang van de Mont Blanctunnel is een van de oud-

ste luchtkuuroorden in de Alpen. Ten noorden ervan reiken de zui-delijke flanken van het Mont Blancmassief 3500 m hoog. In het noordelijk gelegen Entrè-ves loopt het Val Veny (met het Lac Miage) naar het zuiden, in noordoostelijke richting leidt het Val Ferret naar de reusachtige rotsen van de Grandes Jorasses.

De Piazza Chanoux is het centrale plein van Aosta. Blikvanger is het imposante neoclassicistische stadhuis.

Route 1:

Helemaal boven: Val Ferret buigt bij Entrèves af naar het noordoosten en strekt zich uit tot de reusachtige zuidflank van het Mont Blancmassief. Boven: als een sprookjeskas-teel, zo oogt het 14de-eeuwse Castello di St. Pierre ten westen van Aosta.

28

Monte Bianco (Mont Blanc) Het 4807 m hoge bergmassief ligt voor een deel op Italiaans grond-gebied. De toppen zijn bedekt met een tot 28 m dikke ijslaag.

Varenna In het ha-ventje van het vakan-tieoord aan het Co-momeer vertrekken de veerboten naar Bellagio en Menaggio. Bezienswaardig zijn de 16de-eeuwse Villa Mona stero in het zui-den en beide kerken hoog boven het dorp.

Locarno De gezellige stad aan de noordkant van het Lago Maggiore strekt zich spectaculair op de hellingen uit. Helemaal boven troont zijn uithangbord, de kerk Madonna del Sasso in renaissancestijl. De bekend-ste bedevaartskerk van Ticino biedt bovendien een wondermooi uitzicht op het meer.

Lago Maggiore Het voor vier vijfde in Italië gelegen meer strekt zich uit van de zuidelijke Alpen tot de Povlakte. Het is ruim 60 km lang, 10 km breed en tot 372 m diep. Voor Stresa liggen de Borromeïsche eilanden (foto: Isola dei Pescatori).

Turijn Place to be van de stad waar in 2006 de 20ste Olympische Winterspelen plaatsvonden is de Piazza San Carlo met het ruiterstandbeeld van Emanuele Filiberto di Savola. De kathedraal her-bergt de wereldberoemde lijkwade van Christus. Een aantal residenties riep de Unesco uit tot cul-tureel werelderfgoed.

Parco Nazionale del Gran Pa ra diso Het ruim 700 km grote natio nale park strekt zich uit rondom de 4061 m hoge gelijknamige berg.

Monforte d’Alba Het ten zuidwesten van Alba in de Langhe ge-legen wijn dorp torent op een kalk rots. Mon-forte d’Alba geniet faam als een van de productiecentra van de Barolo.

Monza Beroemder dan de marmeren duomo is de snelste formule 1- race baan van de we-reld, de Autodromo Nazion ale.

Milaan Het bekend-ste ge bouw van de Noord-Italiaanse eco-nomische metropool, modestad en hoofdstad van Lombar dije is de opera Teatro alla Scala.

29

Etruskische dodensteden Cerveteri en Tarquinia

De necropolissen van Cerveteri en Tarquinia dateren van de 9de tot de 1ste eeuw v. Chr. en behoren tot de beroemdste archeologische vindplaatsen van de Etruskische cultuur.

Jaar van erkenning: 2004

Cerveteri en Tarquinia, in de huidige provincies Rome en Viterbo, zijn twee dodensteden waarvan de graven niet alleen getuigen van de uiteenlopende begrafenisrituelen van de vroeg-ste beschavingen in het noorde-lijke Middellandse Zeegebied, maar ook van hun alledaagse leven.Cerveteri, dat tevens bekend-staat onder de naam Bandi-taccia, heeft voornamelijk ar-chitectonische monumenten. Er zijn meerdere grafvormen te herkennen: uit tufsteen ge-houwen grafkamers met daar-boven hopen aarde of tuf, de

tumuli, kamergraven, volledig ondergrondse graven en rots-graven. Typisch voor alle graf-vormen is dat men probeerde ze in te richten als woning. De

steenhouwers kapten zuilen, ta-fels, bedden en banken in het tufsteen uit. De versiering be-stond uit reliëfs, slechts zelden uit schilderingen. De uitgestrek-te grafcomplexen lijken wat op een ondergrondse stad met stra-ten en tuinen.In de bloeitijd van de Etrusken exporteerde men van daaruit ij-zererts. Heel nauw was de band met Griekenland. Ook de te be-zichtigen fresco’s in de necropo-lis van Tarquinia getuigen nog van die Griekse invloed. Tot nog toe werden zo’n tweehonderd beschilderde graven gevonden. De fresco’s tonen taferelen uit

het deftige, opgewekte leven van de Etruskische bovenlaag van de bevolking. Te zien zijn onder meer banketten, dansen en jachtscènes.

De muurschilderingen in de Etruskische graven en de grafgiften vertonen Griekse invloeden: Graf van de pries-ters en Graf van de luipaar-den, genoemd naar de op de muren afgebeelde roofkatten (boven). Links: bovendeel van een Etruskische sarcofaag van een echtpaar uit Cerveteri.

Oerbeukenbossen en oude beukenbossen van de Karpaten en andere regio’s in Europa

Het al in 2007 op de Unesco-lijst opgenomen, grensover-schrijdende natuurlijk werelderfgoed ‘oerbeukenbossen van de Karpaten’ werd in 2011 uitgebreid met vijf oude beukenbossen in Duitsland. In 2017 werd het beschermde gebied vergroot met 63 bossen in tien landen.

Jaar van erkenning: 2007; uitbreidingen: 2011, 2017

De huidige uitbreiding tot een totale oppervlakte van ongeveer 610 km² is een verdere stap in de realisatie van het werelderf-goed ‘Europese beukenbossen’ dat de Unesco voor ogen heeft. Door de recentste uitbreiding staat intussen bijna het hele spectrum van goed bewaarde beukenbossoorten op het Euro-pese continent op de lijst. De ge-kozen bosoppervlakken docu-menteren de verspreiding van de beukenbossen na de ijstijd en het natuurwerelderfgoed groe-peert de afzonderlijke gebieden volgens bostype. De beukenbos-sen van Italië bevinden zich in het nationaal park Abruzzo, Lazio e Molise (Valle Cervara, Selva Moricento, Coppo del Morto, Coppo del Principe en Val Fondillo), in het nationaal park Pollino (Cozzo Ferriero), in het nationaal park Gargano

(Foresta Umbra), in het natuur-park Bracciano-Martignano (Monte Raschio en Monte Cimi-

no) en in het nationaal park Fo-reste Casentinesi (Sasso Frati-no).

Beide foto’s: Faggeta del Monte Cimino in de provincie Viterbo

256

Historisch centrum van Rome

De ‘eeuwige stad’ met zijn gebouwen uit de oudheid, mid-deleeuwen, renaissance, barok en classicisme is door zijn overvloed van monumenten op een kleine oppervlakte een uniek openluchtmuseum.

Jaar van erkenning: 1980; uitbreiding: 1990

Het werelderfgoed van Rome omvat het historische centrum binnen de Muur van Aurelianus, de (exterritoriale) bezittingen van de Heilige Stoel in Rome en de Basilica di San Paolo fuori le Mura buiten de stad – aldus de officiële naam van het wereld-erfgoed.Van de glansperiode van het Ro-meinse wereldrijk getuigen het Forum Romanum met de boog van Titus, de Maxentiusbasilica, het Atrium Vestae, de keizerlijke fora met de Zuil van Trajanus en de Palatijn met de ruïnes van de keizerlijke paleizen. Het Colos-seum, een gigantisch amfithea-

ter, was de bühne van gladiato-rengevechten. Het omstreeks 120 opgerichte Pantheon zou tal van architecten tot voorbeeld dienen.Na de val van het Romeinse rijk werd Rome de spil van het christendom. De pausen lieten de stad met pracht en praal op-nieuw aanleggen en trokken beroemde kunstenaars aan om grootse kerken en paleizen in re-naissancestijl en Romeinse ba-rok te bouwen. Tot de Heilige Stoel in Rome behoren het La-teranencomplex, de basilieken van de patriarch Santa Maria Mag giore en San Paolo fuori le Mura, evenals de paleizen Palaz-

zo di Propaganda Fide, Palazzo Maffei en Palazzo del Sant’Uffi-zio. De ronde Engelenburcht was oorspronkelijk de graftombe van keizer Hadrianus, en vervolgens de vesting van de pausen.Een prachtig decor voor het open bare leven bieden de vele

barokke pleinen en fonteinen van de stad, onder meer de Piaz-za Navona met de Fontana dei Quattro Fiumi, de Fontana di Tre-vi, de Piazza della Minerva met de marmeren olifant van Berni-ni en de obelisk, en de Piazza di Spagna met de Spaanse trappen.

Antiek erfgoed: Forum Romanum met de ruïnes van de triomfboog van Septimius Seve rus, tempel van Vespa-sianus en Saturnus (onder), en Colos seum (boven, met Triomfboog van Constantijn). Links: Fon tana di Trevi.

257

Trulli van Alberobello

De trulli genoemde ronde gebouwen in Apulië zien er exotisch uit. Centrum van de trulli is Alberobello, waar hele wijken op die manier werden gebouwd.


De trulli in het zo’n 60 km ten zuidoosten van Bari gelegen plaatsje aan de Adriatische kust zijn witte, cilindrische woningen met een kegelvormig stenen dak. Ze bestaan uit één enke-le kamer. Platte stenen worden zonder mortel op elkaar gesta-peld om een muur te vormen. Voor het dak leggen de bouwers de platte stenen in steeds klei-ner wordende cirkels op elkaar, zodat elke steen voor ongeveer de helft wordt bedekt door de steen daarboven en door het gewicht van de bovenliggende steen op zijn plaats wordt ge-houden. Ter bescherming tegen

boze geesten staan er op de da-ken tekens van kalkmelk.De oorsprong van deze bouw-wijze is onbekend. Een mo-gelijke verklaring is dat in de

17de eeuw de aan de leenheer verschuldigde belastingen wer-den berekend op basis van het aantal gemetselde huizen. Met de trulli kon zo flink wat belas-

tinggeld worden uitgespaard, omdat men ze indien nodig ge-woon tot een hoopje stenen kon omvormen. Maar ze kunnen ook een relict zijn van een bescha-ving uit het stenen tijdperk.

Al in de oudheid waren eenvoudige ronde gebouwen van opeengestapelde steen-blokken in het Middellandse Zeegebied wijdverbreid. De bouwtraditie leeft nog voort in de trulli van Alberobello. Afhankelijk van de benodigde ruimte kunnen meerdere trulli met elkaar worden verbon-den.

268

Liparische eilanden

De Liparische eilanden op zo’n 40 km voor de noordkust van Sicilië danken hun status als werelderfgoed aan hun vulkanische activiteit. Geologisch en geofysisch zijn ze voor vulkanologen van groot belang.


Tot de Liparische – of Eolische – eilanden behoren Vulcano, Lipari, Alicudi, Filicudi, Salina, Panarea en Stromboli. Tekto-nisch is de eilandengroep ge-vormd door dat de Tyrreense Zee tijdens het plioceen zakte. Vol-gens recent onderzoek zou de vulkanische activiteit pas zijn ontstaan in het pleistoceen. In drie periodes van activiteit wer-den vervolgens de zeven eilan-den gecreëerd.Behalve de Stromboli is nu al-leen nog de vulkaan Grande Fossa op Vulcano actief. Op Li-pari zijn er fumarolen en sol-fataren. Het spectaculairste

eiland is Stromboli, dat volle-dig bestaat uit de gelijknamige vulkaan die bijna 1000 m bo-ven de zee uitsteekt. De vulka-nische activiteit van de Strom-boli en zijn voorgangers ging zo’n 40.000 jaar geleden van

start. Lava-erupties op de kra-terbodem katapulteren constant lavabrokken en gloeiende sin-tels omhoog, wat gepaard gaat met hevige explosies. De Strom-boli is een van ‘s werelds actief-ste vulkanen, waarvan de activi-

teit bovendien van dichtbij kan worden gadegeslagen.

Filicudi bestaat uit drie niet langer actieve vulkaankegels (onder: Capo Graziano). Het eiland Alicudi lijkt wel een rokende vulkaan, maar in werkelijkheid zijn het gewoon wolken (boven). Nog wel heel actief is de Stromboli; specta-culair zijn de lava-erupties in de schemering (links).

269

7

7

6

2

PS

CaVall

CaCam

T. Sl a

CaBo

Canu

Cer

Alb

Fdel

SS

Ch

Pa

C

11 6

2

24

4

10

11

8

18 13

6

9

10

13

6

5

14

9

9

11

8

20

16 12

5

9

5

6

8

13

7

10

13

6

8

711

810

1511

6

12

4

4

98

5

6

10

12

12

9

6

14

14

8

4

13

16

3

8

6

8

7

1315

9

7

6

11

4

1612

8

7

10

14

5

11

14

9

14

3

12

8

5

4

33

6

15

5

16

24

21

8

94

8

1

16

8 7

10

21

4

13

11

9

6

16

2

185

915

4

5

6

8

12

13

12

8

13

10

67

14

6

14

6

3

9

6

18

5

8

8

15

15

12

12

7

21

7

5

2

7

3

6

6

9

2

Imola

Occhiobello

FerraraNord

Altedo

BolognaInterporto

BolognaArcoveggio

Bologna- B. Panigale

Bologna-S. Lazzaro

CastelSan PietroTerme

Castel-bentivoglio

La Pioppa

Cantagallo

Sillaro

Ferrara Sud Ferrara ConaGualdo

Masi S.Giacomo

Po

Adige

Villamarzana/Rovigo Sud

Sasso Marconi

Bologna-Casalecchio

E 35

569

9

9

569

255

568

12468

12

482434

482

6

64

255

568

64

253

9

6465

325

9

610

253

16

16

16

434

88

15

6

66

14

1

1

13

14

13

13

R13

31

T.Id

ice

nteSille

ro

T. SettaT.

Samog

gia

F. Po

F. Pan

aro

Pan

aro

F. R

eno

T.

Lavi

no

T. Zena

Riserva Naturale Isola Boschina

Sant’ Agostino

Mus. del Risorgimento

Cast.Estense

Palazzo Foglia

Santa Mariadi Castello

Palazzo CivicoMuseo dellaciviltà contadina

Santa Maria del DoccorsoSanPio X

Palazzo dei Diamanti

Palazzo Bevilacqua Costabili

varotti

Torre degli Asinellie la Torre della Garisenda

Cattedrale di San Pietro

Basilica diSan Petronio

Università

Palazzo d’Accursio

Biblioteca Sala BorsaArena del Sole

Madonna diSan Luca

SanFrancesco

Via Emilia

Via Emilia

FERRARA

Villa Badoer

L'autodromoEnzo Ferrari

‘Acquazzurra’

Croced. Pradole Mus. del Risorgimento

San Domenico

Sant' Agostino

Chiesa di SanSebastiano

Castel San PietroTerme

ParcoRegionale dei

Gessi Bolognesie Calanchi

dell’ Abbadessa

Parco Reg.dell’Abbazia

di Monteveglio

Aeroporto Int.di Bologna

(G. Marconi)

Torre degli Asinellie la Torre della Garisenda

Basilica diSan Petronio

Cattedrale di San Pietro

SanFrancesco

Madonna diSan Luca

Palazzo d'Accursio

Biblioteca Sala BorsaArena del Sole

Università

BOLOGNA

Pieved. Pino

Mausoleodi G. Marconi

Parco

Regionale

d. Delta

del Po

Parco

Regionale

d. Delta

del Po

Madonnadel Piratello

varotti

Porta Ferrara

Madonnadella Neve

Città diBologna

San MicheleArcangelo

San GiovanniBattista

S. Pietroe Paolo

Cast.Estense

Palazzo dei Diamanti

Palazzo Bevilacqua Costabili

Acquedotto

Cattedrale diSan Giorgio

San Giorgiofuori le mura

Rocca Estense

Torre dell'Orologio

Santa Mariadi Castello

Palazzo Foglia

Riserva Naturale Isola BoschinaRiserva Naturale Isola Boschina

Palazzo Strozzi

Museo della giostra edello spettacolo popolare

Teatro Cotogni Palazzo Civico

F. Po

Duomo e la TorreCampanariadi Santa Sofia

Palazzo Conti-Boldrin

Sant'AndreaApostolo

San Giuseppe eSanta Caterina

S. Bartolomeo

Museo dellaciviltà contadina

SanPio X

Santa Maria del Soccorso

Palazzo Angeli

Parco

Rocca Sforzesca

BORGOPANIGALE

Ferrarese

Idro

via

Po morto

di

Primaro

F. Reno

M. Adone655

e Acuto90

M. Vignola817

Gall. di

M. A

done

7135

m

T. Idice

T.

Sillar

o

T.G

aian

a

T.Qu

ader

na

T.Idice

F.R

eno

T.Sa

mog

gia

F. Ren

o

F. Panaro

Cav

oN

apol

eoni

co

C. Bianco

C. Bianco

C. Bianc

o

leVa l l i

Comun i

V .l e

Pa

rt i

t e

EMILIA ROMAGNAVENETO

DIAAGNA

eombraro

SamoggiaSavigno

Merlano

Pilastrino San Chierlo

San Prospero

Trinifa

la Sirena

Montepastore

Medelana

Torre Iano

Fontana

Luminasio

Montasico

Vedegheto

Pian di VenolaMarzabotto

Lamadi Reno

Panico

Tolè

Badolo

Battedizzo Guzzano

Pianoro Vecchio

Riosto

Pianoro

Zula

Zena

Li SanMonterenzio

Ca’Bazzone

Piazzano

FarnetoFrassineto

Monte Calderaro

Vedriano

Liano

Burzano

Mercatale

il Castello Pieve di

San Martinoin Pedriolo

DozzaPiratello

ToscanellaTerme Tombe

Maglio

IMOLAMonte Catone

Linaro

Ponticelli Bergullo

Borello

Zello

San Prospero

omocole

Mirandola

Santa GiustinaVigona

rdinala

Serravalle

Torriana

stia

OstigliaRevere

uingentole

iliPieve

di CorianoCoazze

hivenoglia VillaPoma

PoggioRusco

le Boline

moate

Verdonda

San Giovannidel Dosso

Tramuschio

Quarantoli

Cividale

San Biagio

Camurana

Medolla

Villafranca

n Martino

Staggia

Prospero

San PietroSolara

Castelletto

gazzino

amberto

Savignanosul Panaro

olaMonteveglio

Zappolino

Tiola

Ponzano

Muffa

Piumazzo

Cavazzona

CastelfrancoEmilia

Manzolino

RioloPanzano

o

no

Rubbiara

Recovato

San Benedetto

Redù

Via Larga

Ponte Losco

Nonantola

Canaletto

Ravarino

RamiBomporto

Stuffione

Comuna Beilis

Santo Stefano

Correggioli

Melara

Bergantino

Torretta la Mantovana

San PietroPolesine

Torricella

Pio

il Granarone

Marzanata

Zelo

Castelmassa

SermideCeneselli

CaltoSantaCroce

Trecenta

BerguarinaSariano

Pissatola

Canda

Capodi Sopra

Bagnolodi Po

Zello

Bonizzo Masi

Carbonaradi Po

Cavo Diversivo

CaseAgnellina

Magnacavallo

Agnola

Capo Roveri

Moglia

Carbonarola

CastelnovoBariano

Caposotto

Carobio

Segonda

Dosso dell’Inferno

Stoppiaro

Portovecchiala Baia

DragoncelloFienil dei Frati

Malcantone

Santa CroceFelonica

le Lame

RoversellaProva

Zerbinatela PedoccaPorcara

PilastriLezzine

Rangona

Quatrella

Argine

Malcantone

Pontidi Spagna

Burana

Bondeno

Certosa

SantaBianca

CasumaroReno Finali

Villa Rangoni

Scortichino

GavelloRedena

San Martino Spino

i GrazziGavello

Mortizzuolo

PonteSan Pellegrino

Pavignane

Villa GardeMassaFinalese

Viarovere

la Quiete

Canaletto

FinaleEmilia

Alberone

RenoCentese

Buonacompra

GaleazzaPilastrello

Rivara

Entra

Ca´BiancaDogaro

Cadecoppi Casoni-di Sopra

Camposanto

Caselle

Bolognina

RonchiSammartini

Villa Giovannina Cento

-Reno

Corpo-

DassoRenazzo

Bevilacqua

Cantone

Palata Dodici Morelli Torre Spada

Crevalcore

San Carlo

Sant’Agostino

Chiesa Nuova

San Prospero

San VenanzioGalliera

San VincenzoSant’

Alberto

Poggetto

Massumatico

Asia San Pietroin Casale

San Benedetto

MascarinoVenezzano

Pievedi Cento

la Buca

Decima

Castellò d’ArgileGherghenzano

Rubizzano

Cenacchio

Gavaseto

Maccaretolo

Ponticelli

Cinquanta

San Giorgiodi Piano

Bentivoglio

CastagnoloMinore

Funo

Stiatico

Argelato

Venenta

San Giobbe

Castel Maggiore

Corticella

Trebbodi Reno

San Vitaledi Reno

LongaraCalderara

di RenoTavernelle d´Emilia

Lavinodi Sotto

Castellodi Campeggi

Bonconvento

Malacappa

Padulle

Bagnodi Piano

San Doninoil Conte

Lorenzatico

Zenerigolo

Guisa Pepoli

Crocetta

AmolaLazzaretto

San Giovanniin Persiceto

Tivoli

Ducentola

Castagnolo

Budrie

la Città

la Villa

PonteSamoggia

San Giacomodel Martignone

Certosa

SalaBologneseForcelli

Madonnadel Poggio

Lavinodi Mezzo

Sacerno

Anzoladell’Emilia

Calcara

Crespellano

Pragatto Ponte Ronca

Zola PredosaLavino di Sopra

Gesso

Casalecchiodi Reno

San Martinoin Casola

Rivabella

San Lorenzoin Collina

FornaceFontanella

Calderino

MonteSan Pietro

Montemaggiore

Oliveto

Tignano

Villa Marescalchi

Borgonuovodi Pontecchio

PalazzoRossi

Vizzano

Pontecchio

Borghetti

San Lorenzo

SassoMarconi

MongardinoMonte

San Giovanni

Badia Pian diMacina

Rasiglio

CasagliaGiabola

Monte Donato

San Ruffillo

Croara

San Lazzarodi Savena

RoncrioPaderno

Sabbiunodi Montagne Riolo

Ancognano Sesto

Bornio

Costadi Rovigo

Crosara

CaapitelloVillanovadel Ghebbo

RamedelloFratta

PolesineSan Bellino

Molinella

Gognano

Villamarzana

Arquà Polesine

RoccaFrassinelle

Polesine

BernardaPaolino

Pincara

Roncala

Capitello

Rezzo

Granze

i Palazzi

Chiesa

LendinaraRasa

Salvaterra

la Giare

Tre Ponti

Presciane

Castelguglielmo

Alberazzi

PreconaCa’Moro

GambaroVeratica

Coatti Cura

RunziPelizzare

Fiesso Umbertiano

OspitalettoZampine

Chiavicone

Tommaselle

Gaiba

VegriStellata

Paolecchio

PorporanaSalvatonica

San Biagio

Ravalle

Occhiobello

GurzoneStienta

Gilliola

Trento

CaseVia Bassa

Piacentina

Canaro

la CrosaraViezze

Raccano

Borgo

Pescara

PavioleSavonarolo

Santa MariaMaddalena

Pontelagoscuro la Pavonara

Malcantone

Boara Baura

Contrapo

Focomorto

PonteGradella

Borgo Marighella

BartoloCocomaro

Aguscello

Codrea

ConaQuartesana

PalmiranoGaibanella

Gorgo

Sant’Egidio

Giabana

Cavo

Marrara

Monestirolo

Monfesanto

San NicoloFerrarese

San Bartolomeoin Bosco

Montalbano

Gallo

MalalbergoSpinazzio

Penavara

SanMartino San Biagio

Fossanovadi San Marco

Chiesuoldel Fosso

Coronella

PoggioRenatico

MizzanaPorotto

VigaranoPieve

VigarenoMainarda

Madonnadei Boschi

Mirabello

Pontedei Rodoni

Ospitale

SettepolesiniCasaglia

Palazzi diDiamantina

Bova

OspitalMonacale

Benvignante

BorgoValeriani

Borgo Cortili

Alberino

Santa MariaCodifiume

Mondonuovo

San PietraCapofiume

MolinellaMalvezza

Santa Crocedi Marmorta

MarmortaCase Borra

Ponte Spoggino

Sant’AntonioBarabana

San Martinoin Argine

MiravalleBuriane

i CasoniDugliclo

MinerbioBarchessa

TintoriaCasoni

Ca’de’Fabbri

SpettoleriaSan Marino

Capod’ArgineLovoleto

Osteriola

Armarolo

San Giovanniin Triario San Martino

in Soverzano

Saletto Baricella

Sant’AnnaCittadella

San GabrieleRivabellaAltedo

Pegola Boschi

Passo Segni

Gandazzolo

MezzolaraLupara

Selva Malvezzi

il Casino

Casola Canina

Trentola

Granare

PiantaPoggio

PoggioPiccolo San Martino Palazza

Castel Guelfodi Bologna

Giardino

SestoImoiese

Fantuzza

Crocetta

Muzzaniga

Ganzanigo

Medicina

VillaFontana

Fornodella’Gaiana

Gaiana

San Lorenzo

Magione

Castel San PietroTerme

Gallo

Casalecchiode’ Conti

Buda

la Vallona

la Valletta

FiorentinaVedrana

Budrio

Cazzano

SantaBrigida

Bagnarola Riccardina

Pievedi Budrio

Vigorso

Cento

Abbazia

Granarolodell’Emilia

Viadagola

Cadriano

Quarto

MaranoVeduro

Fiesso

CastenasoCerodolo

VillanovaPrunaro

Colunga

Idice

la Campana

Ozzanodell’Emilia

Quaderna

Ponte Rizzoli

Maggio

Osteria Grande

San Pietro

Varignana

Settefonti

Casteldei Britti

Farneto

Pizzocalvo

Tassina

Busovecchio

GrignanoPolesine

Corne

Capobosco

Bosaro

GuardaVeneta

Quarti Guarda

ViazzaPolesella

Sarzano

Sant’Apollinare

Borsea

PontecchioPolesine

Ro

Zocca

Primicello

Garoflla

Borgo Mola

Ruina Ca’Matte

Saletta

Sabbioni

Fossadalbero

Malborghetto

Correggio

Corlo

Tamara

Fossalta

Viconovo Albarea

Villanova

SabbioncelloSan Pietro

MasiTorello

Botticino

Ducentola

Gualdo

Voghenza

Voghiera

Runco

Gambulaga

Sandolo

Masi SanGiacomo

Ripapersico

Portorotta

Consandolo

Boccaleone

Campottodel Po

SpazzatePortonovo

Sassatelli

VillaSerraglio

Pizzo Guerrino

CantalupoSelice

SassoMorelli

Pera

Fluno

Bubano

Baruchella-Crocetta

Salara

Ficarolo

Giacciano-Crocetta

BOLOGNA

FERRARA

Francolino

Sant’ AgataBolognese

ROVIGO

255

1

San Felicesul Panaro

ROVIGO

Porto-maggiore

EMILIA ROMAGNALOMBARDIA

VENETOLOMARDIA

2 4 6 8 10 km

JdJcJbJa

JdJcJb

94

95

96

97

98

99

Ostiglia 1 kmMantova 34 km

Brescia 91 km

Mirandola 13 kmSuzzara 37 km

Carpi 39 kmModena 45 kmMantova 46 km

Mirandola 12 kmCarpi 27 km

Nonatola 5 kmModena 16 km

Reggio nell’Emilia41 km

Parma 64 km

Modena19 km

Reggionell’Emilia

44 kmParma67 kmMilano

191 km

Mantova 61 kmVerona 57 kmNogara 36 km

Legnago 17 km

Este 24 kmMontagnana 19 km

Venezia 76 kmVicenza 70 kmPadova 38 km

Monselice 16 km

Sasso Marconi 3 kmPoretta Terme 46 km

Pistoia 78 kmFirenze 116 km

Prato 77 kmFirenze 86 kmLivorno 164 kmRoma 362 km

Loiano 24 kmFirenze 90 km

Imola 8 kmForli 38 km

Rimini 87 kmImola 4 kmForli 34 kmRimini 83 km

Imola 4 kmFaenza 20 km

Venezia 76 kmVicenza 70 kmPadova 38 km

Ostiglia 6 km

Padova

PratoFirenzeRoma

1688

482

496

255

9

64 659 610

13

1

1 14

ParmaMilano

Rimini

434

Bologna/Ravenna 1 : 340.000

310

322

332

321

*Unterwegs-I-Atlas S.314-323 5_*Unterwegs-I-Atlas S.314-323 3 05.07.17 09:09 Seite 322

13

114

11

5

5

8

4

6

12

20

20

4

6

12

4

6

11

11

8

12

12

9

11

10

17

7

15

15

4

16

5

6

9

9

9

13

6

10

16

10

9 12

9

12

14

117

9 6

14

8

10

17

11

2

1320

7

13

14

9

913

3

153

420

6

12

5

10

7

3

5

7

15

16

16

2

13

10

4

5

11

6

6

610

14

9

6

10

25

24

Faenza

Santerno

S.S. 16 Adriatica

Lugo-Cotignola

S.S. 253S. Vitale

Rovereto-Pontomaggiore

Migliarino-Pontomaggiore

Ostellato

Corte Centrale

Comacchio

PortoGaribaldi

Sant’EufemiaBagnacavallo

E 45

610

16

443

309

309

309

309

16

67309d

253

16

16

67121

3b

68

68

15

68

495

28

6060

14dir

14dir

R13

Bocca Bevano

Ron

co

F.M

onto

ne

nton

e

F.La

mon

e

Fosso Ghiaia

T. Senio

Scol

oVi

a Cu

paF. San

tern

o

F. Uniti

Pin

etadi

Classe

Parco

del Delta

del Po

Regionale

di Po

Riserva

Natural

Bocche

di Po

Riserva

Naturale

Bocche

MuseoArcheologicoNazionale

Santa MariaMadre della Chiesa

Museo Alt.Remo Brindisi

Mausoleodi TeodoricoMausoleo di

Galla Placidia

Battistero degli Ariani

Sant’Apollinarein Classe

Sant’Apollinare Nuovo

San VitaleBattistero Neoniano

Battistero degli Ariani

Sant’Apollinarein Classe

Mausoleo diGalla Placidia

Sant’Apollinare Nuovo

De

lt

ad

el

Po

Mausoleodi Teodorico

Battistero NeonianoSan Vitale

Acquascivolo

Mirabilandia

Adria internat.raceway

Parco

Regionale

del Delta

Parco

Regionale

del DeltaMuseo Civico

Lido di ClasseLido di ClasseLido di Classe

Lido di SavioLido di SavioLido di Savio

Nuovo International Camping

Casteldi Este

Palazzo Trisi

Piazza dellaLibertà

S. Pietro in Silvis

Pieve diS. Giorgio

Strada Romea

Capannadi Garibaldi Marina di RavennaMarina di Ravenna

Lido Adriano

Lido di Dante

Riserva Naturale Pineta di RavennaRiserva Naturale Pineta di Ravenna

Orato.Mad. d. Pino

Riserva

Naturale diAlfonsine

diAlfonsine

Riserva

Naturale Marina Romea

International Camping Piomboni

Villaggio del Sole

Camping Ramazzotti

Reno

International Camping Mare Pineta

Spina

S. VitoParco

del Delta

del Po

Regionale

Parco

del Delta

del Po

Regionale

Museo Alt.Remo Brindisi

Florenz

Tahiti

Lido delle Nazioni

Lido di Pomposa

Lido degli Estensi

Lido di Spina

Lido di Volano

Abbazia Santa Mariadi Pomposa

di Po

Riserva

Naturale

Bocche

Strada Romea

Castello di Mesola

Palazzo del Vescovo

S. Martino

Santi Lorenzoe Vito

Santa MariaMadre della Chiesa

Museo della Corte

DuomoMuseoArcheologicoNazionale

Teatro Com.d. Popolo

di Po

Riserva

Natural

Bocche

Casal BorsettiCasal Borsetti

Necropolidi Spina

Duomo

Treponti

Porto Garibaldi

Lido degli EstensiLido degli Estensi

Lido di SpinaLido di Spina

Marina RomeaMarina Romea

Marina di RavennaMarina di Ravenna

Lido AdrianoLido Adriano

Lido di DanteLido di Dante

F. Po

Piazzadel Popolo

Foce delPo di Levante

Foce delPo di Maistra

Sacca

degli

Scardovari

Bocca del Podelle Tolle

Bocche del Podi Gnocca

Bocca del Podi Goro

V.

Ber t

u z z i

Foce d. Reno

M a r

A d r i a t i c o

V a l l i

d i

C o m a c c h i o

Va

l l ed e l M e z z a n o

F. Lamone

F. Reno

Canale diBonifica in

destra

d.Ren

o

(Po diPri

mar

o)

Canala

Can

. Can

dion

o

Po di Volano

Sacca

di Goro

Li

di

di

Co

ma

cc

hi

o

Pi n

et a

Sa

nV

i ta

l e

Bo

ni f i c a

d . M a n t e l l o

T.

Sen

io

F.Sa

nt

erno

F. RenoCassa diValle Santa

CassaCampotto

T. Sillaro

F. Po

Can Bentivoglio

Can. Leone Canale Seminiato

Scolo Veneto

Po

di Goro

Po

di

Goro

Po

de

Mai

stra

Po di Venezia Po d. Pila

PodiG

nocca

Po

di Levante

Collett. Padano Poles.

I s o l a

d ’ A r i a n o

G r a n d e

B o n i f i c a

F e r r a r e s e

l aV

al l

on a

I s o l a d e l l a

D o n z e l l a

Gran

Bosco

della Mesola

EMIL IA

RO

MA

GN

AV

ENE

TO

CastelBolognese

Castel-nuovo

Merlaschio

Pievedi CesaroSant’Andrea

Felisio

San Pietroin Laguna

SolaroloSan Severo

Borghetto

Granarolo

Boncellino

Pezzoló

Chiesuola

FilettoPrada

Albereto

Russi

Pilastro

Montanari

San Pietro in Trento

Gambellara

Ghibullo

Roncalceci

San Pancrazio

San Marco

LonganaBartolomeo

San Bartolo

SantoStefano

Carraie

Lido di Savio

Lido di Classe

Fosso Ghiaia

Savio

Cicese

Mezzana

Pezzoli

Magnolina

BaricettaValliera

CavedonOrticelli

Canton

Corcreva

LivelloVilladose

Canale

CeregnanoLama Polesine

PalaStellà

Gavello

Canalnuovo

Alberone

Fieniledel Turco

Selva

Arginello

Crespino Passetto

Aguiaro

Canalnuovo

Vigentina

CarmignanoCologna

Bellombra

Isolella

BorgoVillanova

MarchesanaBerra

Ponte

Ponte Albersano

Ponte Punzetti

Barchessa

Fienilone

Serravalle

Arianonel Polesine

Santa Maria in Punta

Crociarone-Sabbioni

Garzara-Panarella

PapozzePiazza

CuricchiMazzorno

MazzornoSinistro

Bottrighe

Corlo

Jolandadi Savoia

Gherardi

Brazzolo

Gradizza

Capitello

Zenzalino

Cantone

AmbrogioCoccanile

Cesta

Ponte San Pietro

Denore

SabbioncelloSan Vittore

Formignana

Tresigallo

Palazzo Pio

RoncodigàReroFinale di Rero

Maiero

Dogato OstellatoCampolungo

la Rotta

Valcesura

Santa Margherita

Migliaro

Cornacervina

MigliarinoRovereto

Medelana

Parasacco

Correggi

Portoverrara

Bando

Trava

la Fiorana

Argenta

San BiagioBastia

Filo

Chiesanuova

SanPatrizio

Zeppa

Santa Mariain Fabriago

Ducatodi Fabriago

Torre

San Lorenzo

Mondaniga

Ca’di Lugo

Fusignano

Bizzuno

Sant’Agatasul Santerno

Conselice

Lavezzolala Turchia

Voltana

Passogatto

San Bernardina

Belricetto

Giovecca

la Frascata

San Potito

Masiera

SanSavino Rossetta

VillanovaPrati

Abbadesse

Viola

TraversaraBagnacavallo

Boncellino

LUGO

VillaSan Martino

Mordano

Bagnaradi Romagna

MolinelloPiani

Ca CappelloDuo

Donada

Porto Viro

NorgeNorge

Pilastro

Livetti

LoreoOratorioMazzuccoValliera

Retinella

Cavanella Po

Ca´Zen

Taglio di Po

Ca’Badoer

Smergoncino

Forcarigoli

Grignella

Adria

GrillaraPiano

Ca’Cappellino

Ca’Giustinian

Mea

Ca’Vendramin

Prà Marina

Riva

MesolaMonticelli

Massenzatica

San Basilio

Ariolo

SantaGuistina

Polesinello

BoscoMesola

Gigliola

Italba

Mezzogoro

CaorilePontelangorino

Goro

Taglio della Falce

Volano

Lido di Volano

CanevièVaccolino

Codigoro

Pontemaodino

PomposaAbbazia

le Torbiere

Tieni

Massa Fiscaglia

Caimbanca Marozzo

TombeLagosanto

Corte Centrale

San GiovanniVolania

Comacchio

Menata

Longastrino

Pizzo TambaAnita

Madonnadel Bosco

Taglio Corelli

la Tosca

Fiumazzo

Borgo Seganti

Alfonsine

Savarna

Grattacoppa

Conventello

San Alberto

Cruser

Mandriole

Cippo diAnita Garibaldi

Bellocchio

Torri

Glorie

MezzanoMantagnola

Borgo delle Anime

CamerlonaOssarioAmmonite

Santerno Via Tagliata

Borgo Fusara

BorghettoTraversara Borghetto

San Michele

Ia ChiusaGodoVillanova

Classe

Porto Fuori

Porto

Lido di Dante

Lido Adriano

Punta Marina

Riva Verde

Marina di Ravenna

Porto Corsini

Marina Romea

Casàl Borsetti

Smarlacca

Lido di Spina

Lido degli Estensi

Porto Garibaldi

Lido degli Scacchi

Lido di Pomposa

San Giuseppe

Lido delle Nazioni

BorgoManara

Porto Levante

Scanarello

BarchessaRavagnan Boccasette

Maestrazza

Pila

Ca’Zuliani

Tolle

Ca’Dolfin Polesine Camerini

Case Ocaro

Ca’Mello

Scardovari

ScovettaDonzella

Porto TolleCa’Tiepolo

Ca’VenierCa’Pisani

Gnocca

Oca

Ca’LarisCassella

Bonelli

Ivica

Gnocchetta

Santa GiuliaGorino Veneto

GorinoFarrarese

RAVENNA

Corbola

Cotignola

Copparo

MassaLombarba

Mar

Adr ia t ico

KdKcKbKa

KdKcKbKa

94

95

96

97

98

99

Venezia 68 kmPadova 46 km

Piove di Sacco 29 kmCavarzere 7 km

Venezia 68 kmPadova 46 kmChioggia 18 km

Faenza 11 kmForli 25 km

Imola 16 kmBologna 56 km

Faenza 16 kmImola 32 km

Forli22 km

Cervia 16 kmRimini 47 kmSan Marino (RSM) 70 kmPesaro 77 km

Cesena 30 kmBagno diRomagna 84 kmArezzo 153 km

309516

121 67 3b 1614dir

311

1 : 340.000 Bologna/Ravenna

323

4

3

0

6

toto

no

ee

ello

da

za

zano

o

llo

llotro

lo

a

olo

Sanmo

e

ano

OO

o-re

m

333

*Unterwegs-I-Atlas S.314-323 5_*Unterwegs-I-Atlas S.314-323 3 05.07.17 09:09 Seite 323

Fotoverantwoording / Colofon

www.lannoo.comRegistreer u op onze website en we sturen u regelmatig een nieuwsbrief met informatie over nieuwe boeken en met interessante, exclusieve aanbiedingen.Als u opmerkingen of vragen heeft, dan kunt u contact opnemen met onze redactie: [email protected]: Christelle BogaertOpmaak en cover: Peter De BockOorspronkelijke titel: Unterwegs in Italien

© Kunth Verlag GmbH & Co. KG, München, Uitgeverij Lannoo nv, Tielt, 2019© Cartografie: Kunth Verlag GmbH & Co. KG

D/2019/45/40 – NUR 512ISBN 978 94 014 5833 7

Deze uitgave werd met de meeste zorg samengesteld. De juistheid van de gegevens is mede afhankelijk van informatie die ons werd verstrekt door derden. Indien die informatie onjuistheden bevat, kan Lannoo daarvoor geen aansprakelijkheid aanvaarden.Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

C = CorbisG = GettyM = Mauritius ImagesCover: voorkant bovenaan: belenox/iStock; voorkant midden: S.Borisov/Shutterstock; voorkant onderaan: bluejayphoto/iStock; rug: JavenLin/iStock; achterkant bovenaan: Gargolas/iStock; achterkant onderaan: boule13/iStockP. 002-003 G/Stefano Rossi; P. 004-005 A/Tom Mackie ; P. 006-007 L/Reiner Harscher; P. 010-011 Look/Tobias Richter; P. 012 M/Horst Jegen; P. 012-013 Look/Ingolf Pompe; P. 013 G/Doug Pearson; P. 013 M/Alamy; P. 014 C/Massimo Listri; P. 014 G/Raul Garcia; P. 014 G/Pano-ramic Images; P. 014-015 G/Francesco Meroni; P. 015 G/Olaf Protze; P. 015 L/Max Galli; P. 016 G/Westend61; P. 018-019 Look/age; P. 019 G/Julian Elliott; P. 019 G/Bloomberg; P. 020 L/Markus Kirchgessner; P. 020 L/Hartmut Krinitz; P. 020 M/Daniel Bärtsch; P. 021 L/Ralf Kreuels; P. 021 G/Olaf Protze; P. 021 Look/Arnt Haug; P. 022-023 G/Francesco Riccardo Iacomino; P. 023 Look/Heinz Wohner; P. 024 L/Fulvio Zanettini; P. 024 Look/Ulli Seer; P. 024 M/Iconotec; P. 024 L/Fulvio Za-nettini; P. 025 L/Hedda Eid; P. 025 M/Bildverlag Bahn-müller; P. 025 M/Aldo Pavan; P. 025 G/C. Sappa; P. 026 L/Max Galli; P. 026 M/Alamy; P. 026 G/Stefano Politi Markovina; P. 026 L/Max Galli; P. 027 L/IML; P. 028 G/ac productions; P. 028 L/Max Galli; P. 028 L/Max Galli; P. 029 L/Markus Kirchgessner; P. 029 Look/Glasshouse Images; P. 029 L/Ralf Kreuels; P. 029 M/Thonig ; P. 029 G/Raul Garcia; P. 029 G/Panoramic Images; P. 029 L/Max Galli; P. 030 M/Alamy; P. 030-031 G/Deimagine; P. 031 G/Peter Adams; P. 031 C/Peter Adams; P. 032 G/Davide Seddio; P. 032 G/John Freeman; P. 033 G/Hen-ryk Sadura; P. 033 M/Michele Rossetti; P. 033 M/Gun-ter Kirsch; P. 033 G/Massimo Pizzotti; P. 034-035 L/P S Kristensen; P. 035 M/Alamy; P. 036 G/Walter Bibikow; P. 036-037 G/Slow Images; P. 037 L/Hedda Eid; P. 037 M/Prisma; P. 038-039 G/Julian Elliott; P. 039 M/Alamy; P. 040 G/A. De Gregorio; P. 040 G/Alexander Spatari; P. 041 L/Kirchner ; P. 042-043 G/David Silverman; P. 043 G/Gary Yeowell; P. 044 G/Julian Elliott; P. 044 L/Max Galli; P. 045 L/Max Galli; P. 045 L/Hedda Eid; P. 045 C/Guido Cozzi; P. 045 G/Ana Zaragoza; P. 046-047 G/Seraficus; P. 047 G/Peter Adams; P. 048 Look/; P. 048 G/Guy Vanderelst; P. 049 L/Max Galli; P. 049 G/De Agostini; P. 049-050 G/Pietro Diotti; P. 050 C/Grand Tour Collection; P. 050 Look/age; P. 050 Look/age; P. 051 G/Henryk Sadura; P. 051 G/John Freeman; P. 051 Look/Ingolf Pompe; P. 051 M/Alamy; P. 051 M/Alamy; P. 051 M/Prisma; P. 051 G/Alexander Spatari; P. 051 G/Massimo Pizzotti; P. 051 C/Peter Adams; P. 052 L/Hed-da Eid; P. 052-053 G/Danilo Antonini; P. 053 L/Fulvio Zanettini; P. 053 M/Helmut Corneli; P. 054 G/Hiroshi Higuchi; P. 054 G/Lorenzo De Simone; P. 055 G/Clic-kAlps; P. 055 M/Olaf Protze; P. 056 G/Sonja Jordan; P. 057 G/Jon Arnold; P. 057 G/Martin Moxter; P. 057 M/age; P. 058-059 C/Grand Tour Collection; P. 059 G/Ja-son Arney; P. 060 L/Raffaele Celentano; P. 061 G/Yves Marcoux; P. 061 G/Walter Zerla; P. 061 M/Jürgen Wies-ler; P. 062 M/Olaf Protze; P. 062 G/Helmut Corneli; P. 063 G/Hiroshi Higuchi; P. 063 M/Michael Weber; P. 063 Look/ClickAlps; P. 063 G/ClickAlps; P. 063 M/Olaf Protze; P. 063 M/Alamy; P. 063 G/Walter Zerla; P. 063 M/age; P. 063 M/Helmut Corneli; P. 063 C/Grand Tour Collection; P. 064 C/Stefano Amantini; P. 064-065 C/Guido Cozzi; P. 065 Look/Juergen Richter; P. 065 G/Slow Images; P. 066 G/AGF; P. 066 M/Martin Moxter; P. 066 Look/Juergen Richter; P. 067 C/Massimo Borchi; P. 068-069 C/Foulkes Justin; P. 069 C/Jon Hicks; P. 070 Look/Kay Maeritz; P. 070 C/Hubert Stadler; P. 070 M/CuboImages; P. 072-073 Look/age; P. 073 G/Andrea Pucci; P. 074 G/Marius Roman; P. 074 G/Jorg Greuel; P. 074 L/Raffaele Celentano; P. 074 L/Markus Kirch-gessner; P. 074 C/Guido Cozzi; P. 075 C/SIME/Da Ros Luca; P. 075 M/Alamy; P. 075 Look/Andreas Strauß; P. 076-077 G/Slow Images; P. 077 G/Mandy; P. 078 G/Angelo Cavalli; P. 078 Look/age; P. 078 G/Peter Adams; P. 078 G/Angelo Cavalli; P. 078-079 C/Guido Cozzi; P. 079 G/Anadolu Agency; P. 079 C/Massimo Borchi;

P. 079 Look/Rainer Martini; P. 080-081 G/Allan Baxter; P. 081 G/Nadia Casey Photo; P. 082 C/Grand Tour Col-lection; P. 082 L/Hartmut Krinitz; P. 082 G/Glenn Van Der Knijff; P. 083 C/Hubert Stadler; P. 083 Look/Daniel Schoenen; P. 083 C/Fabio Muzzi; P. 084 G/Jeremy Woodhouse; P. 084 M/Julian Elliott; P. 084 Look/Juer-gen Richter; P. 085 C/SIME/Da Ros Luca; P. 085 G/Ni-colò Panzeri; P. 085 C/Stefano Rellandini; P. 085 G/Pe-ter Adams; P. 085 C/Hubert Stadler; P. 085 M/Martin Moxter; P. 085 C/Roland Gerth; P. 085 C/Guido Cozzi; P. 085 Look/Juergen Richter; P. 086 M/Alamy; P. 086-087 M/Paul Williams; P. 087 L/Anita Back; P. 087 L/Hartmut Krinitz; P. 088 M/Moreno Geremetta; P. 088 Look/Tobias Richter; P. 088 G/Joe Daniel Price; P. 090-091 G/Rilind Hoxha; P. 091 C/Angelo Cavalli; P. 091 G/Martin Ruegner; P. 093 G/Catherina Unger; P. 093 L/Raffaele Celentano; P. 094 G/David Madison; P. 095 G/Catherina Unger; P. 096 L/Hartmut Krinitz; P. 096-097 Look/Jan Greune; P. 097 L/Hartmut Krinitz; P. 097 L/Frank Heuer; P. 098-099 G/Matteo Colombo; P. 099 M/Michael Rucker; P. 100 Look/Rainer Mirau; P. 100 L/Hartmut Krinitz; P. 100 L/Hartmut Krinitz; P. 101 L/Hart-mut Krinitz; P. 101 L/Hartmut Krinitz; P. 102 Look/O. Seehauser ; P. 102 Look/O. Seehauser ; P. 102 G/Fran-cesco Iacobelli; P. 102 L/Joerg Modrow; P. 103 L/Cle-mens Zahn; P. 103 M/Caia Image; P. 103 L/Max Galli; P. 104-105 G/Hiroshi Higuchi; P. 105 M/Alamy; P. 106 G/David C Tomlinson; P. 106 Look/Heinz Wohner; P. 106 Look/TerraVista; P. 107 C/Marco Cristofori; P. 107 L/Caputo; P. 108 L/Max Galli; P. 108 G/W. Buss; P. 108-109 G/Peter Adams; P. 109 G/S. Lombardi Vallauri; P. 109 M/CuboImages; P. 109 G/De Agostini; P. 109 G/Walter Zerla; P. 110 L/Max Galli; P. 110-111 G/Marco Brivio; P. 111 Look/ClickAlps; P. 111 G/Atlantide Phototravel; P. 112 G/Francesco Iacobelli; P. 112 G/Dia-na Crestan; P. 113 L/Luigi Caputo; P. 113 C/Mauro Magliani; P. 113 G/Atlantide Phototravel; P. 113 G/Joe Daniel Price; P. 113 L/Hartmut Krinitz; P. 113 L/Clemens Zahn; P. 113 L/Hartmut Krinitz; P. 114 G/Maremagnum; P. 114-115 G/Atlantide Phototravel; P. 115 M/Pixtal; P. 115 L/Max Galli; P. 116 Look/P. Lubenow; P. 116 Look/Katharina Jaeger; P. 116 G/Jon Arnold; P. 116 L/Reporters; P. 117 C/Rainer Hackenberg; P. 117 G/Hans-Peter Merten; P. 118 G/Peter Zelei; P. 118 M/Siep-mann; P. 119 C/Sandro Vannini; P. 119 M/Olaf Protze; P. 119 G/Katja Kreder; P. 120-121 M/Alamy; P. 121 G/Ken Welsh; P. 123 G/Slow Images; P. 123 G/Valentino Grassi; P. 124 G/Slow Images; P. 124 G/Francesco Iaco-belli; P. 125 G/Francesco Iacobelli; P. 125 G/Francesco Iacobelli; P. 126-127 G/Owen Franken; P. 127 G/Tho-mas Stankiewicz; P. 128 G/Atlantide Phototravel; P. 128 L/Sasse; P. 128 L/IML; P. 129 G/Maremagnum; P. 129 G/Maremagnum; P. 129 L/Max Galli; P. 130-131 Look/ClickAlps; P. 131 G/G. Carfagna; P. 131 M/Alamy; P. 132 G/De Agostini; P. 132-133 C/Funkystock; P. 133 L/Max Galli; P. 133 L/Max Galli; P. 134-135 C/Stefano Amantini; P. 135 Look/Robertharding; P. 136 M/Alamy; P. 136 L/Sasse; P. 136 L/Max Galli; P. 137 G/Jon Arnold; P. 137 G/Peter Zelei; P. 137 M/Alamy; P. 137 G/Frances-co Iacobelli; P. 137 C/Funkystock; P. 137 C/Stefano Amantini; P. 137 G/Valentino Grassi; P. 137 C/Rainer Hackenberg; P. 137 M/Pixtal; P. 138 G/G. Nimatallah; P. 138-139 G/Gehringj; P. 139 G/Guido Cozzi; P. 139 L/Raffaele Celentano; P. 140 C/Araldo de Luca; P. 140 G/Art Images/Etruscan; P. 140 G/Marka; P. 141 M/Stefan Auth; P. 141 C/Roland Gerth; P. 142 L/Raffaele Celenta-no; P. 142 L/Raffaele Celentano; P. 142 G/Fabio Muzzi; P. 143 G/Joe Cornish; P. 143 L/Raffaele Celentano; P. 143 G/Guido Cozzi; P. 144 L/Raffaele Celentano; P. 144 C/Fabian Cevallos; P. 144 G/Ian Trower; P. 145 L/Max Galli; P. 145 G/Slow Images; P. 145 G/Julian El-liott; P. 146-147 G/Slow Images; P. 147 G/Travelpix Ltd; P. 148 G/AGF; P. 148 Look/Oliver Blum; P. 148-149 G/Paolo Corsetti; P. 149 C/Ted Levine; P. 150 G/P. Vannini; P. 150 G/C. Sappa; P. 150-151 M/Alamy; P. 151 G/Ric-cardo Bruni; P. 151 G/Anne Maenurm; P. 152 C/Sandro Vannini; P. 152 Look/age; P. 152 G/G. Nimatallah; P. 152 C/Atlantide Phototravel; P. 153 G/U. Colnago; P. 153 M/Alamy; P. 153 G/Gehringj; P. 153 M/Stefan

Auth; P. 153 C/Sandro Vannini; P. 153 L/Raffaele Celen-tano; P. 153 G/Ian Trower; P. 153 G/Slow Images; P. 154 G/Slow Images; P. 154-155 C/Ken Kaminesky; P. 155 C/Grand Tour Collection; P. 155 C/Paul Williams; P. 156 Look/age; P. 156-157 G/Guy Vanderelst; P. 157 G/Slow Images; P. 157 G/Travel Pix Ltd; P. 158-159 M/Wes-tend61; P. 159 G/Jorg Greuel; P. 161 G/Artie Ng; P. 162 C/Larry Fisher; P. 162 C/Alberto Pizzoli; P. 162-163 C/Sylvain Sonnet; P. 163 G/Nikada; P. 163 C/Fratelli Alina-ri; P. 164 Look/Konrad Wothe; P. 164 C/Mimmo Jodice; P. 164-165 G/Richard I‘Anson; P. 165 M/Alamy; P. 166 C/Roger Ressmeyer; P. 166 G/Mariusz Kluzniak; P. 166-167 C/Angelo Cavalli; P. 167 C/Michele Falzone; P. 167 G/Henryk Sadura; P. 168 C/Vittorio Sciosia; P. 168-169 G/AGF; P. 169 M/Giovanni Guarino; P. 169 G/AGF; P. 169 C/Gianni Dagli Orti; P. 170-171 C/Angelo Caval-li; P. 171 G/Albert Tan; P. 172 G/AGF; P. 172 G/Peter Adams; P. 172 M/Alamy; P. 173 C/Michele Falzone; P. 173 G/Guy Vanderelst; P. 173 G/AGF; P. 173 C/John Heseltine; P. 173 C/Mimmo Jodice; P. 173 C/Franz-Marc Frei; P. 173 G/Albert Tan; P. 173 C/Vittorio Sciosia; P. 173 C/Sylvain Sonnet; P. 173 G/Mariusz Kluzniak; P. 174 L/Max Galli; P. 174-175 Look/ClickAlps; P. 175 Look/age; P. 175 G/P. Vannini; P. 176 M/Albrecht Weifler; P. 176 M/Alamy; P. 176 G/Andia; P. 176 L/Raf-faele Celentano; P. 177 Look/Konrad Wothe; P. 177 L/Raffaele Celentano; P. 178 M/John Warburton-Lee; P. 178 L/Raffaele Celentano; P. 179 Look/age; P. 179 L/Max Galli; P. 180-181 L/Max Galli; P. 181 G/Marka; P. 181 G/Marka; P. 182 L/Max Galli; P. 182-183 G/AGF; P. 183 L/Markus Kirchgessner; P. 183 L/Raffaele Celen-tano; P. 184 M/Markus Lange; P. 184 L/Max Galli; P. 184 L/Raffaele Celentano; P. 185 Look/ClickAlps; P. 185 M/Alamy; P. 185 Look/age; P. 185 L/Max Galli; P. 185 L/Raffaele Celentano; P. 185 L/Markus Kirch-gessner; P. 185 L/Raffaele Celentano; P. 185 L/Max Galli; P. 186 Look/Travel Collection; P. 186-187 G/Fran-cesco Iacobelli; P. 187 G/Stefano Oppo; P. 187 M/Ala-my; P. 188 L/Tobias Hauser; P. 188 M/Klaus Scholz; P. 189 G/Amateur photographer, still learning...; P. 189 L/Raffaele Celentano; P. 190 L/Norbert Enker; P. 191 G/Jeremy Woodhouse; P. 191 M/Christian Bäck; P. 191 M/Fabiano Caddeo; P. 192 L/Tobias Hauser; P. 192 M/Cu-boImages; P. 192-193 G/Jeremy Woodhouse; P. 193 G/Education Images; P. 194 L/Tobias Hauser; P. 194 Look/Travel Collection; P. 194 M/Doug Pearson; P. 195 G/Roberto Moiola; P. 195 M/Markus Lange; P. 196 L/Tobi-as Hauser; P. 196 L/Tobias Hauser; P. 196-197 G/Fran-cesco Iacobelli; P. 197 M/CuboImages; P. 198 G/Mel Longhurst; P. 198 L/Amme; P. 198 G/AGF; P. 199 L/Raf-faele Celentano; P. 199 G/Jeremy Woodhouse; P. 199 G/Amateur photographer, still learning...; P. 199 M/CuboImages; P. 199 M/Cuboimages; P. 199 L/Tobias Hauser; P. 199 M/Markus Lange; P. 199 C/Sandro Van-nini; P. 199 L/Tobias Hauser; P. 199 M/Christian Bäck; P. 199 G/Francesco Iacobelli; P. 200 C/Antonino Bartuc-cio; P. 200-201 G/David Trood; P. 201 C/Jeremy Wood-house; P. 201 M/Alamy; P. 202 G/Stocktrek Images; P. 202 C/Jay Dickman; P. 202-203 G/Marco Simoni; P. 203 L/Raffaele Celentano; P. 204 G/Richard I‘Anson; P. 204 G/Holger Leue; P. 205 L/Max Galli; P. 205 L/Raf-faele Celentano; P. 206-207 M/Alamy; P. 207 M/Alamy; P. 208 C/Macduff Everton; P. 208 C/Hubert Stadler; P. 208 G/Dragan Yordanov; P. 208-209 G/Slow Images; P. 209 G/Laurie Chamberlain; P. 209 M/United Archi-ves; P. 210-211 M/Alamy; P. 211 G/Piotr Jaczewski; P. 212 M/CuboImages; P. 212 C/; P. 212 M/Katja Kre-der; P. 213 C/Jay Dickman; P. 213 G/David Trood; P. 213 C/Jeremy Woodhouse; P. 213 C/Hubert Stadler; P. 213 G/Laurie Chamberlain; P. 213 M/Alamy; P. 213 C/Lance Nelson; P. 213 G/Marco Simoni; P. 213 M/Alamy; P. 214 L/Martin Kirchner; P. 214-215 G/Luis Davilla; P. 215 M/Alamy; P. 215 G/Arnaud Spani; P. 216 L/Martin Kirch-ner; P. 216 G/Walter Bibikow; P. 217 C/Sylvain Sonnet; P. 218 L/Karl-Heinz Raach; P. 218 L/Markus Kirchgess-ner; P. 218 L/Martin Kirchner; P. 218-219 M/Alamy; P. 219 L/Tino Soriano; P. 220 L/Karl-Heinz Raach; P. 220 Look/Hemis; P. 220 G/Christian Kober; P. 221 G/Jean-Pierre Lescourret; P. 221 L/Karl-Heinz Raach;

P. 221 L/Raffaele Celentano; P. 221 L/Martin Kirchner; P. 221 M/Alamy; P. 222-223 C/Angelo Cavalli; P. 224 L/Frank Heuer; P. 224 L/Frank Heuer; P. 225 G/123ducu; P. 225 Look/Heinz Wohner; P. 225 G/Francesco Riccar-do Iacomino; P. 226 M/Fritz Mader; P. 226 L/Hartmut Krinitz; P. 226 C/Grand Tour Collection; P. 227 M/Udo Bernhart; P. 227 M/Marco Simonini; P. 227 M/Udo Bernhart; P. 228 Look/Andreas Strauß; P. 228 G/E.Pa-petti; P. 228 Look/Andreas Strauß; P. 229 M/Stefan Huwiler; P. 229 C/James L. Amos; P. 229 C/Nathan Benn; P. 230 M/age; P. 230 M/Günter Lenz; P. 230 L/Hartmut Krinitz; P. 230 G/Paul Almasy; P. 231 M/Photo-nonstop; P. 231 G/Walter Quirtmair; P. 231 M/CuboI-mages; P. 232 M/Alamy; P. 232 G/De Agostini; P. 232 G/A. De Gregorio; P. 233 M/Alamy; P. 233 M/Alamy; P. 234 M/Alamy; P. 234 M/CuboImages; P. 234 G/Pano-ramic Images; P. 235 G/Hiroshi Higuchi; P. 235 M/age; P. 235 M/Prisma; P. 236 M/CuboImages; P. 236 C/Ste-fano Amantini; P. 236 M/United Archives; P. 236 G/Bridgeman Art Library ; P. 237 M/Alamy; P. 237 G/John Freeman; P. 237 L/Toma Babovic; P. 237 G/Joe Daniel Price; P. 237 L/Max Galli; P. 238 G/U. Colnago; P. 238 C/David Lees; P. 239 G/A. De Gregorio; P. 239 G/A. De Gregorio; P. 239 M/United Archives; P. 240 M/BAO; P. 240 G/Roger Coulam; P. 240 G/Slow Images; P. 241 L/Martin Kirchner; P. 241 M/Alamy; P. 241 L/Hedda Eid; P. 242 M/Pixtal; P. 242 C/Sandro Vannini; P. 242 G/Ken Welsh; P. 243 L/Martin Kirchner; P. 243 G/Julian Elliott; P. 243 L/Max Galli; P. 244 L/Eid ; P. 244 L/Ralf Kreuels; P. 244 C/Robert Harding ; P. 245 G/Hiroshi Higuchi; P. 245 C/Grand Tour Collection; P. 245 G/Sonja Jordan; P. 246 G/Krzysztof Dydynski; P. 246 G/Andrea Pucci; P. 246 G/Funkystock; P. 247 L/Joerg Modrow; P. 247 G/Maremagnum; P. 247 L/Fulvio Zanettini; P. 248 Look/age; P. 248 G/Atlantide Phototravel; P. 248 M/Alamy; P. 249 M/Olaf Protze; P. 249 M/Rainer Mirau; P. 249 G/Ken Scicluna; P. 250 C/John and Lisa Merrill; P. 250 G/Mandy; P. 251 L/Raffaele Celentano; P. 251 G/Craig Pershouse; P. 251 G/Joe Cornish; P. 252 C/Dennis Mar-sico; P. 252 G/Slow Images; P. 252 G/Allan Baxter; P. 253 G/Frank Bienewald; P. 253 L/Harscher; P. 253 M/Peter Seyfferth; P. 254 Look/Juergen Richter; P. 254 Look/Juergen Richter; P. 255 G/Slow Images; P. 255 C/Fabian Cevallos; P. 255 G/Travelpix Ltd; P. 256 C/Araldo de Luca; P. 256 M/Stefan Auth; P. 256 G/Valerio Mei; P. 256 G/Romaoslo; P. 257 Look/age; P. 257 C/Grand Tour Collection; P. 257 G/John Lawrence; P. 258 G/Mu-rat Taner; P. 258 L/Max Galli; P. 258 L/Max Galli; P. 259 M/Raimund Kutter; P. 259 M/Paul Williams; P. 260 G/Panoramic Images; P. 260 L/Peter Bialobrzeski; P. 260 C/Atlantide Phototravel; P. 261 G/Mariusz Kluzniak; P. 261 M/Alamy; P. 261 C/Massimo Borchi; P. 262 G/Michele Falzone; P. 262 Look/Konrad Wothe; P. 262 C/Mimmo Jodice; P. 263 L/Raffaele Celentano; P. 263 L/Thomas Linkel; P. 263 C/Angelo Cavalli; P. 264 C/Mim-mo Jodice; P. 264 M/Alamy; P. 264 M/age; P. 265 G/G. Sosio; P. 265 L/Markus Kirchgessner; P. 265 L/Raffaele Celentano; P. 266 C/Funkystock; P. 266 C/Guido Cozzi; P. 267 M/Giovanni Guarino; P. 267 C/Paul Williams; P. 268 C/Stefano Amantini; P. 268 Look/Robertharding; P. 268 M/Alamy; P. 269 G/M.Santini; P. 269 C/Frank Lukasseck; P. 269 C/Jay Dickman; P. 270 G/Matthew Williams-Ellis; P. 270 Look/Robertharding; P. 270 M/United Archives; P. 271 C/Salvo Orlando; P. 271 G/Da-vid Trood; P. 271 C/Martin Rietze; P. 272 C/Macduff Everton; P. 272 G/Piotr Jaczewski; P. 272 M/Alamy; P. 273 G/Slow Images; P. 273 L/Max Galli; P. 273 M/CuboImages; P. 274 C/Vittorio Sciosia; P. 274 M/United Archives; P. 275 M/Katja Kreder; P. 275 G/R. Carnovali-ni; P. 276 L/Tobias Hauser; P. 276 M/CuboImages; P. 276 M/Christian Bäck; P. 277 L/Hemispheres; P. 277 L/Martin Kirchner; P. 277 G/Hans Peter Merten; P. 277 L/Hemispheres; P. 278 M/Alamy; P. 278 G/Jean-Pierre Lescourret; P. 278 M/Jochen Tack; P. 279 G/A. Dagli Orti; P. 279 C/Paul Almasy; P. 279 G/DEA PICTURE LI-BRARY; P. 280-281 L/Georg Knoll.

448

LANNOO’S AUTOBOEK ITALIE€¦ · stad van het koninkrijk Italië was en dat er een prachtige ba-...

Documents

Transcript of LANNOO’S AUTOBOEK ITALIE€¦ · stad van het koninkrijk Italië was en dat er een prachtige ba-...