Landelijke kennisorganisatie voor langdurende zorg - Op e˜n mo˚ie toekomst… · 2019-07-02 ·...

GOED DAT JE MET DE TOEKOMST AAN DE SLAG WILT! WANT DE MAATSCHAPPIJ VERANDERT CONTINU EN DE ZORG VERANDERT MEE. MENSEN MET EEN ZORGVRAAG BLIJVEN LANGER THUIS WONEN, ZORGINSTELLINGEN LEVEREN COMPLEXERE ZORG EN ER IS MEER AANDACHT VOOR VITALITEIT EN SAMENREDZAAMHEID. DIGITALISERING HEEFT INVLOED OP ALLE DENKBARE FACETTEN VAN HET LEVEN EN DE MAATSCHAPPIJ. OM DE ZORG OP DEZE ONTWIKKELINGEN TE LATEN INSPELEN, MOETEN WE GRENZEN SLECHTEN, ELKAAR MOBILISEREN, ALS BURGER NIEUWE ROLLEN AANNEMEN, EXPERIMENTEREN EN VAN ELKAAR LEREN. DE TOEKOMST VOORSPELLEN KAN NIEMAND. MAAR WE KUNNEN WEL OP BASIS VAN TRENDS MET ELKAAR IN GESPREK OVER WAT DEZE MOGELIJK BETEKENEN VOOR DE MAATSCHAPPIJ EN JOUW ORGANISATIE.

ALS LANDELIJK KENNISINSTITUUT WILLEN WE SAMEN ZORGEN DAT ZORG BETER WERKT. DAAROM ZIJN WE VANUIT INNOVATIE EN ONDERZOEK AAN DE SLAG GEGAAN MET ZICHT KRIJGEN OP BELANGRIJKE MAATSCHAPPELIJKE TRENDS. MAAR WE VROEGEN ONS OOK AF: WAT IS EEN TREND EN WAT KUN JE ERMEE? VIA DEZE PUBLICATIE DELEN WE GRAAG ONZE ANTWOORDEN OP DEZE VRAGEN. WE HEBBEN DE TITELS VAN DE TRENDS POSITIEF INGESTOKEN, MAAR ELKE TREND KAN NATUURLIJK OOK VOOR GROTE GROEPEN EN ORGANISATIES NEGATIEVE GEVOLGEN HEBBEN. HET IS DUS NIET ONZE BEDOELING OM DAARMEE AAN TE GEVEN DAT ALLE TRENDS OOK WENSELIJK ZIJN. DEZE PUBLICATIE IS TEVENS EEN PRAKTISCH HANDVAT OM MET DE TRENDS AAN DE SLAG TE GAAN EN EEN VISIE OP DE TOEKOMST TE ONTWIKKELEN VOOR DE EIGEN ORGANISATIE. ZO KUN JE DE TOEKOMST MET MEER VERTROUWEN TEGEMOET TREDEN.

1 PASSEND BIJ JOU

2 EEN FLEXIBEL LEVEN

3 LEREN AANPASSEN

4 EEN DUURZAME WERELD

5 DIGITAAL VEILIG EN PRIVÉ

6 POSITIEF GEZOND

7 NIEUWE SOLIDARITEIT

8 COMPATIBELE SAMENLEVING

Op een mooie toekomst!

8 TRENDS

Een trend is een verandering in waarden en behoeftes in de samenleving. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een waarde als ‘onafhankelijkheid’ of ‘veiligheid’.

Trends worden gekenmerkt doordat ze gedreven worden door grotere onderliggende krachten, die moeilijk te beïnvloeden zijn. Bijvoorbeeld digitalisering, vergrijzing en globalisering.

Onderzoeken van trendsHet onderzoeken van en werken met trends, begint bij de manier waarop we een trend definiëren. Het is belangrijk om deze definitie te bespreken, omdat trends nogal eens vanuit verschillende abstractieniveaus worden omschreven. Zo benoemt de één ‘3D printers’ als trend en de ander ‘digitalisering’. Wij hebben ons daarbij laten inspireren door het gedachtegoed van Els Dragt (Dragt 2017):

Een trend is zichtbaar doordat deze zich manifesteert en daadwerkelijk zichtbaar of tastbaar is, bijvoorbeeld in burgerinitiatieven, 3D-printers, zorg op afstand en een personeelstekort in de zorg.

Een trend is een verandering in waarden en behoeftes

Drijvende krachtenOnderliggende krachten, ook

wel drivers genoemd(bijvoorbeeld: digitalisering, vergrijzing en globalisering)

ManifestatiesDeze ‘signals of change’ vormen het

zichtbare bewijs dat de trend daadwerkelijk aan de gang is

(bijvoorbeeeld: 3D printing, open source, burgerinitiatieven)

genoemde trends voor jouw organisatie, werk en cliënten betekenen. Brainstorm vooral over hoe je deze veranderingen wilt benutten. Bespreek en omschrijf waaraan je merkt dat deze trend gaande is. Hoe zien jij en je collega’s de zorg in de toekomst? Wat zijn de veranderingen ten opzichte van nu? Op het einde kun je de belangrijkste inzichten samenvatten in een zogenaamde ‘moonshot’. Dit is een visualisatie van jouw

Met deze ‘bril’ hebben we gekeken naar de maatschappij in beweging. Een belangrijke boodschap daarbij is dat iedereen verschillende aspecten haalt uit dezelfde trends. Een trendanalyse is dus deels persoonlijk en zeker nooit af! Het is vooral een leidraad voor een zinvol gesprek, gevolgd door zinvolle experimenten die inspelen op de toekomst. We willen je dan ook uitnodigen om na te denken over wat de

beeld van een mogelijke toekomst. Met jouw moonshot kun je heel goed het verdere gesprek voeren met collega’s binnen en buiten jouw organisatie.In het volgende hoofdstuk nemen we je mee in acht maatschappelijke trends. We lichten ze toe, omschrijven waar ze vandaan komen en waar we ze zien manifesteren, met name in de zorg. Tot slot kijken we naar hun mogelijke impact op de langdurende zorg.

EEN BLIK OP DE MAATSCHAPPIJ

genoemde trends voor jouw organisatie, werk en cliënten betekenen. Brainstorm vooral over hoe je deze veranderingen wilt benutten. Bespreek en omschrijf waaraan je merkt dat deze trend gaande is. Hoe zien jij en je collega’s de zorg in de toekomst? Wat zijn de veranderingen ten opzichte van nu? Op het einde kun je de belangrijkste inzichten samenvatten in een zogenaamde ‘moonshot’. Dit is een visualisatie van jouw

Met deze ‘bril’ hebben we gekeken naar de maatschappij in beweging. Een belangrijke boodschap daarbij is dat iedereen verschillende aspecten haalt uit dezelfde trends. Een trendanalyse is dus deels persoonlijk en zeker nooit af! Het is vooral een leidraad voor een zinvol gesprek, gevolgd door zinvolle experimenten die inspelen op de toekomst. We willen je dan ook uitnodigen om na te denken over wat de

8 Trends

Wanneer je je hebt laten inspireren door de verschillende trends, hierover gesprekken hebt gevoerd met collega's, is het tijd om concreet te maken hoe jullie de zorg voor jullie cliënten in de toekomst zien. Wat zijn de veranderingen ten opzichte van nu? Hoe daar te komen kun je concreet maken in een 'moonshot'.

Lees van elke trend de omschrijving; de factoren die de drijvende kracht zijn achter de trend, voorbeelden en de mogelijk impact op de langdurende zorg. Denk na en vul aan over wat dit voor jouw organisatie, werk en cliënten betekent en brainstorm over hoe je deze verandering wil benutten.

In gesprek over de Trends

Maak een “Moonshot”

EEN BLIK OP DE MAATSCHAPPIJ

TOEKOMST VAN DE LANGDRURIGE ZORGINSPIRATIE VANUIT TRENDS

MAAK HET TASTBAAR

Welke trends hebben het de meeste impact op jouw organisatie?

Wat wil je met die veranderingen

Wat doen we op de maan?

Moonshot

STERREN

in een moonshot ga je aan de slag met de situatie in de toekomst. Hoe ziet het

zorgen er uit op basis van de verschillende trends


Wat wil je met die veranderingen


BRANDSTOF

Moonshot

!

DAMPKRING

STERREN

Welke dingen komen we tegen?

Welke dingen moeten we los laten?

Wie willen we bereiken?

APPARATUUR

Wat moet er mee?

Wat is er nodig?

$

Wie is Houston en wanneer zou het dreigen mis te gaan?

HOUSTON WE HAVE A PROBLEM

BUITENAARDSE WEZENS

Met wie gaan we?

ASTRONAUTEN

INVESTEERDERSWie betaalt er?

€

MISSIE

Hoe heet de missie?

in een moonshot ga je aan de slag met de situatie in de toekomst. Hoe ziet het zorgen er uit op basis van de verschillende trends

Ga met verschillende betrokkenen in gesprek over dit mogelijke moonshot scenario

21PASSEND BIJ MIJ

DIT BETEKENT VOOR MIJN ORGANISATIE:

WAT WILLEN WE DAN: MOGELIJKE IMPACT OP DE ZORG

WAAR ZIEN WE DIT AAN, WAT GEBEURT ERWAAR KOMT HET VANDAAN?

Vul aan:

IN TWEE STAPPEN WERKEN MET DEZE TRENDS:

1 PASSEND BIJ JOU


Je leven leiden zoals jij het wilt, wordt nog meer dan nu het nieuwe normaal. Of het nu gaat om leren, werken, zorgen of consumeren; meer en meer worden maatwerk en ‘het individu als regisseur van zijn leven’ het uitgangspunt. Zorgprofessionals ervaren nu al dat mensen hun wensen en vragen vaak veel helderder hebben. Overigens lukt het niet iedereen om dit zelf aan te geven. Sommige mensen moeten daarin (nog) geholpen worden.

Vroeger waren we onderdeel van een verzuilde samenleving. Onder andere kerken en politieke stromingen waren sterk bepalend voor wat we wilden. Door nieuwe technologie, digitalisering en globalisering gaan we steeds meer in onze eigen (wereldwijde) microwereldjes en netwerken leven. Steeds slimmere algoritmes weten op basis van enorme hoeveelheden data wie we zijn, hoe en waar we leven en wat we willen. Dit maakt hyperpersonalisatie mogelijk van informatie, kennis, producten en dienstverlening. Niet alleen qua inhoud, maar ook qua vorm en timing.

Persoonsgerichte zorg en shared-decision-making zijn belangrijke en actuele thema’s in de zorg. Door monitoring

met sensoren en wearables kan zorg inspelen op het gedrag van de zorgvrager. In de nachtzorg zien we dat er met slimme

domotica-toepassingen wordt gemeten en zorgmomenten daarop worden aangepast. Een stap verder is ‘data-gedreven zorg’ waar

organisaties mee experimenteren: zorg inrichten op basis van algoritmes die verzamelde data analyseren.

Een ander terrein waar deze trend zichtbaar wordt, is de discussie over wat je zou kunnen samenvatten als 'voltooid eeuwig leven'. Door

technologische vooruitgang zullen vormen van ‘eeuwig’ (of extreem lang) leven worden bereikt. Veroudering wordt steeds minder gezien als

onvermijdelijk lot. Wanneer is een leven dan voltooid? En hoe maken we een einde aan een voltooid ‘eeuwig’ leven? Er is al zelfmoordpoeder in omloop en er wordt

zelfs al een zelfmoordkist ontwikkeld. Discussies over euthanasie en levenseinde staan doorlopend op de agenda van het maatschappelijke debat.

Ook is deze trend zichtbaar bij ‘personalised medicine’, zelfzorg op maat en burgerinitiatieven waarin burgers met en voor elkaar zorgen voor

meer passende zorg.

Vul aan:



Je leven leiden zoals jij het wilt, wordt nog meer dan nu het nieuwe normaal. Of het nu gaat om leren, werken, zorgen of consumeren; meer en meer worden maatwerk en ‘het individu als regisseur van zijn leven’ het uitgangspunt. Zorgprofessionals ervaren nu al dat mensen hun wensen en vragen vaak veel helderder hebben. Overigens lukt het niet iedereen om dit zelf aan te geven. Sommige mensen moeten daarin (nog) geholpen worden.

Het gevoel van eigen regie en volgen van de eigen gedrevenheid, zal door veel mensen als wenselijk ervaren worden. Dit kan leiden tot meer zorg op maat die bij persoonlijke behoeften past, ook als die afwijken van de meerderheid. Maar er zullen ook veel mensen zijn die hier niet in mee kunnen komen. Bij hen kan dit ook gevoelens van onmacht, boosheid, teleurstelling en eenzaamheid oproepen en leiden tot gevoelens van een burn-out. We zien keuzestress dan ook als serieuze issue. Voor zorgprofessionals en -organisaties betekent het ook leren omgaan met (te) hoge verwachtingen. Ook spelen in toenemende mate ethische en verantwoordelijkheidsvraagstukken. Zorg op maat vraagt om af te wijken van het protocol. Het vereist verdere omslag naar vraaggerichte zorg; een goede dialoog en samenwerking tussen cliënten, hun netwerk, zorgprofessionals en -organisaties.

Het gevoel van eigen regie en volgen van de eigen gedrevenheid, zal door veel mensen als wenselijk ervaren worden. Dit kan leiden tot meer zorg op maat die bij persoonlijke behoeften past, ook als die afwijken van de meerderheid. Maar er zullen ook veel mensen zijn die hier niet in mee kunnen komen. Bij hen kan dit ook gevoelens van onmacht, boosheid, teleurstelling en eenzaamheid oproepen en leiden tot gevoelens van een burn-out. We zien keuzestress dan ook als serieuze issue. Voor zorgprofessionals en -organisaties betekent het ook leren omgaan met (te) hoge verwachtingen. Ook spelen in toenemende mate ethische en verantwoordelijkheidsvraagstukken. Zorg op maat vraagt om af te wijken van het protocol. Het vereist verdere omslag naar vraaggerichte zorg; een goede dialoog en samenwerking tussen cliënten, hun netwerk, zorgprofessionals en -organisaties.

2 EEN FLEXIBEL LEVEN


Wonen, werken, zorgen en leren gebeurt steeds meer 24/7, door elkaar heen, los van plaats en tijd in een hoogtechnologische economie waar steeds meer flexibel, ‘op afroep’, wordt georganiseerd. En dat raakt in de toekomst nog meer verweven met elkaar. Dit levert veel meer flexibiliteit op om deze dingen te doen waar en wanneer mensen dat willen. Maar als wat ‘kan’ ook ‘moet’, ontstaat een grote combinatiedruk, die (grote) groepen mensen te veel kan worden en een sterke behoefte aan zekerheid kan voeden.

Door de industrialisatie werden wonen, werken, leren, zorgen en vrijetijdsbesteding vormgegeven in aparte organisaties, op aparte plekken, tijdens afgebakende momenten. Door de digitalisering en globalisering is het mogelijk om los van plaats en tijd in contact te staan met, en toegang te hebben tot, mensen, diensten en een oneindige hoeveelheid informatie.

We zien een snelle toename van het aantal apps en mogelijkheden voor werken, zorgen en leren ‘op afstand’. Met

onze smartphones dragen we ons werk, onze bankzaken, de mantelzorg voor onze ouders, de tuinsproeier en de school van

ons kind 24/7 bij ons. Steeds meer mensen ontvangen diensten thuis, ook zorg. Er wordt op afstand vergaderd met Skype en via

AR-brillen kijken specialisten op afstand bijvoorbeeld mee bij wondverzorging. Ook leren gebeurt waar en wanneer mensen dat willen

bijvoorbeeld via Massive Open Online Courses (MOOC) die enorm in populariteit zijn toegenomen (Jansen, 2019). Flexwerk past ook in deze

trend. De Flexbarometer laat zien dat het aandeel flexwerkers is gegroeid van 15% in 2005 tot 23% in 2018 (TNO, 2019). Dat er zorgen zijn over de

keerzijden van deze ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld meer inkomensonzekerheid, wordt bijvoorbeeld geïllustreerd door het feit dat de PvdA

met haar kernboodschap ‘Zeker zijn’ op deze zorgen aansluit (Mebius, 2019).

Vul aan:



Wonen, werken, zorgen en leren gebeurt steeds meer 24/7, door elkaar heen, los van plaats en tijd in een hoogtechnologische economie waar steeds meer flexibel, ‘op afroep’, wordt georganiseerd. En dat raakt in de toekomst nog meer verweven met elkaar. Dit levert veel meer flexibiliteit op om deze dingen te doen waar en wanneer mensen dat willen. Maar als wat ‘kan’ ook ‘moet’, ontstaat een grote combinatiedruk, die (grote) groepen mensen te veel kan worden en een sterke behoefte aan zekerheid kan voeden.

De mogelijkheid tot combineren geeft flexibiliteit in hoe het leven in te richten; ook als zorg even meer tijd vraagt, of juist het werk of het leren. Maar al het combineren kan ook zeker negatieve impact hebben. Tijdsdruk en gejaagdheid doen zich voor tijdens alle levensfasen (SER, 2016). Zo neemt bijvoorbeeld de mentale druk onder jongeren en jongvolwassenen toe (RIVM, 2018a). Ook de ‘werkende middengroep’ heeft het druk: kinderen, ouder wordende chronisch zieke ouders, up-to-date blijven in het vak en de hypotheek betalen. De flexibilisering van arbeid geeft voordelen zoals meer wendbare organisaties en uitwisseling van kennis. Maar zeker ook nadelen, bijvoorbeeld voor kwaliteit, cultuur en implementatie van veranderingen (Lukkien, 2017). Ook kunnen lang niet alle mensen goed omgaan met de complexiteit die groter wordt als alles in plaats en tijd te combineren valt.

De mogelijkheid tot combineren geeft flexibiliteit in hoe het leven in te richten; ook als zorg even meer tijd vraagt, of juist het werk of het leren. Maar al het combineren kan ook zeker negatieve impact hebben. Tijdsdruk en gejaagdheid doen zich voor tijdens alle levensfasen (SER, 2016). Zo neemt bijvoorbeeld de mentale druk onder jongeren en jongvolwassenen toe (RIVM, 2018a). Ook de ‘werkende middengroep’ heeft het druk: kinderen, ouder wordende chronisch zieke ouders, up-to-date blijven in het vak en de hypotheek betalen. De flexibilisering van arbeid geeft voordelen zoals meer wendbare organisaties en uitwisseling van kennis. Maar zeker ook nadelen, bijvoorbeeld voor kwaliteit, cultuur en implementatie van veranderingen (Lukkien, 2017). Ook kunnen lang niet alle mensen goed omgaan met de complexiteit die groter wordt als alles in plaats en tijd te combineren valt.

3 LEREN AANPASSEN


Zoals Darwin al zei: ‘It is not the strongest of the species that survives, nor the most intelligent; it is the one most adaptable to change.’ De wereld verandert snel. In de toekomst wordt de noodzaak en behoefte aan ‘leren aanpassen’ daarom nog veel groter dan nu. Banen verdwijnen en nieuwe ontstaan in hoog tempo. Het vereiste opleidingsniveau gaat omhoog. Onder andere omdat in veel sectoren werk wordt geautomatiseerd en gerobotiseerd. Onderwijs wordt flexibeler, digitaler, meer geïntegreerd in het doen en gericht op andere competenties. Voor de banen in de toekomst zullen onder andere creativiteit, probleemoplossend vermogen, sociale intelligentie, samenwerken, digitale vaardigheden en communiceren belangrijk zijn (SLO, Kennisnet, 2019).

Gedurende ons hele leven zullen we continu moeten blijven leren om relevant te blijven voor de arbeidsmarkt. Tegelijkertijd willen werknemers in toenemende mate een maatschappelijk zinvolle bijdrage leveren in banen waar wat te beleven valt en waar ze zich kunnen ontwikkelen. Werkgevers die dat niet bieden zullen moeilijk aan goed personeel kunnen komen in een toch al krappe arbeidsmarkt.

Door verdergaande technologische ontwikkelingen, digitalisering en robotisering, wordt een aanzienlijk deel van repetitief en voorspelbaar werk, waar weinig persoonlijk contact voor nodig is, vervangen door computers, robots en slimme algoritmes. Dit speelt ook op hoger opleidingsniveau. De ontwikkeling, gebruik en onderhoud van al die digitale mogelijkheden scheppen weer nieuwe beroepen en werkgelegenheid. Dezelfde ontwikkelingen beïnvloeden hoe, waar en wanneer wordt geleerd. Kennis wordt naar verwachting veel toegankelijker. Door de globalisering, opkomende economieën en grote migratiestromen als gevolg van klimaatverandering, wordt de samenstelling van de (beroeps) bevolking diverser en internationaler.

Ook opleidingen zijn steeds meer gericht op het leren leren dan (alleen) het leren van een specifiek vak. Voorbeelden zijn

het Zorgtrainingscentrum in regio Zwolle of de trainings- en online leeromgeving 21education.org. Lijstjes van de beroepen

van de toekomst zijn volop in omloop. De nationale beroepengids denkt daarbij bijvoorbeeld aan werkgeluksdeskundige, growth

hacker, longevity coach, droneverkeersleider, empathisch zorg-en-welzijnprofessional, orgaanontwerper, levenseindeplanner,

zorg-op-afstand-specialist en groene bouwvakker (Nationale Beroepengids, 2019). Voor werknemers is er continu mogelijkheid tot

bijscholing via het loopbaanbudget. Er ontstaat steeds meer ruimte om te leren op de werkplek. Daarbij hoort een andere cultuur waar medewerkers

ruimte, veiligheid en tijd ervaren om open te kunnen staan voor leren en ontwikkelen en waar ze op maat en realtime handvatten krijgen aangereikt (RVS

2017).

Vul aan:



Zoals Darwin al zei: ‘It is not the strongest of the species that survives, nor the most intelligent; it is the one most adaptable to change.’ De wereld verandert snel. In de toekomst wordt de noodzaak en behoefte aan ‘leren aanpassen’ daarom nog veel groter dan nu. Banen verdwijnen en nieuwe ontstaan in hoog tempo. Het vereiste opleidingsniveau gaat omhoog. Onder andere omdat in veel sectoren werk wordt geautomatiseerd en gerobotiseerd. Onderwijs wordt flexibeler, digitaler, meer geïntegreerd in het doen en gericht op andere competenties. Voor de banen in de toekomst zullen onder andere creativiteit, probleemoplossend vermogen, sociale intelligentie, samenwerken, digitale vaardigheden en communiceren belangrijk zijn (SLO, Kennisnet, 2019).

Gedurende ons hele leven zullen we continu moeten blijven leren om relevant te blijven voor de arbeidsmarkt. Tegelijkertijd willen werknemers in toenemende mate een maatschappelijk zinvolle bijdrage leveren in banen waar wat te beleven valt en waar ze zich kunnen ontwikkelen. Werkgevers die dat niet bieden zullen moeilijk aan goed personeel kunnen komen in een toch al krappe arbeidsmarkt.

De grotere mix van leren, werken, andere leermethoden en leren van experts en ervaringen vanuit de hele wereld geeft grenzeloze mogelijkheden. Maar deze trend vraagt wel dat zorgprofessionals veel meer regie nemen over hun eigen leerproces. Er zal meer geleerd worden tijdens het werk en op de werkplek, waarbij de inhoud en kwaliteit van de leeractiviteiten passen bij de leerbehoefte. De ‘mindervaardigen’, de laag-getalenteerden en de niet-leerbaren krijgen het daardoor moeilijker (Broek, 2016). Des te belangrijker is het om ook aan te sluiten bij hun manieren van leren.

Gedwongen door klimaatproblemen en harde CO2-doelstellingen, groeien we richting een nieuw ‘normaal’ waarin we duurzamer verwarmen, vervoeren, eten, vakantie houden en werken. Hergebruik, zinnig en zuinig zijn, wordt meer en meer de norm. Een abstracte noodzaak over een duurzamere wereld wordt in rap tempo concreet tot iets dat echt ieders persoonlijke leven raakt en gespreksonderwerp wordt bij de kapper (MVO, 2017). Het is nog wel de vraag hoe een duurzame wereld ook voor iedereen een betaalbare zaak wordt.

Een duurzame wereld in organisaties en netwerken zal in toenemende mate ook gaan over een duurzame inzet van mensen en middelen, waarbij specifieke omstandigheden en wensen van medewerkers in de verschillende fasen van hun leven en loopbaan centraal staan.

4 EEN DUURZAME WERELD


Twee energietransities in de vorige eeuw (naar elektriciteit en naar gas) hebben gezorgd voor een enorme toename aan gebruik van fossiele brandstoffen. Op dit moment bevinden we ons in een derde energietransitie: die naar CO2-arme energieproductie en efficiëntere consumptie. Klimaatproblemen zorgen waarschijnlijk voor meer natuurrampen, tekorten aan voedsel en water en wereldwijde migratiestromen. Onder andere technologische ontwikkelingen, digitalisering, de opkomst van de deeleconomie en participatiesamenleving zijn drijvende krachten voor de transitie naar een duurzame wereld.

Sinds 2017 bundelt de Green Deal ‘Duurzame Zorg voor een Gezonde Toekomst’ meer dan 150 partijen in de zorg met als

doelstellingen: 49% CO2-reductie in 2030, een circulaire bedrijfsvoering, medicijnresten uit afvalwater en een gezond

makende leefomgeving en milieu (Milieuplatform Zorg, 2018). Rijnstate Ziekenhuis en ’s Heerlen Loo hebben al marktplaatsen op

FLOOW2 voor hun overtollige spullen. De plastic soep in de oceanen wordt opgeruimd, Nederland geeft groene staatsobligaties uit en

Urgenda dwingt de Staat met juridische middelen tot naleving van de eigen klimaatdoelen. Resomeren, composteren of cryomeren worden

milieubewuste opties voor onze uitvaart. Ruim de helft van 25-35-jarigen vindt het belangrijk om zelf duurzame keuzes te maken (Bot, 2018). Aan de

andere kant gaat transitie gepaard met een groeiend tegengeluid, variërend van ‘zorgen over betaalbaarheid van een duurzame wereld voor iedereen’ tot

‘complete ontkenning van klimaatverandering door politiek leiders als bijvoorbeeld Trump en Baudet.

Vul aan:

Gedwongen door klimaatproblemen en harde CO2-doelstellingen, groeien we richting een nieuw ‘normaal’ waarin we duurzamer verwarmen, vervoeren, eten, vakantie houden en werken. Hergebruik, zinnig en zuinig zijn, wordt meer en meer de norm. Een abstracte noodzaak over een duurzamere wereld wordt in rap tempo concreet tot iets dat echt ieders persoonlijke leven raakt en gespreksonderwerp wordt bij de kapper (MVO, 2017). Het is nog wel de vraag hoe een duurzame wereld ook voor iedereen een betaalbare zaak wordt.

Een duurzame wereld in organisaties en netwerken zal in toenemende mate ook gaan over een duurzame inzet van mensen en middelen, waarbij specifieke omstandigheden en wensen van medewerkers in de verschillende fasen van hun leven en loopbaan centraal staan.



Duurzaamheid is een onderwerp dat al steeds hoger op de agenda van zorgorganisaties komt te staan. Zorgaanbieders in Nederland zijn grootverbruikers van energie, water, voedsel en grondstoffen met een potentiele besparing van 12-25% energie, 115 miljoen euro en 600 ton CO2 per jaar (AgentschapNL, 2010). Het is onduidelijk wat de effecten zijn op betaalbaarheid van de zorg als de zorg volop inzet op een duurzame zorg. Zo is de inkoop van duurzame medische producten en hulpmiddelen ongeveer 1 a 2 procent hoger dan de prijs van niet-duurzame middelen (Bremmers, 2018). Naast besparen en het nemen van maatschappelijke verantwoordelijkheid, kan een duurzaam beleid ook bijdragen aan bedrijfstrots en het aantrekken van nieuw personeel.

5 DIGITAAL VEILIG EN PRIVÉ


Hoewel we dat nog niet altijd beseffen, hebben we allemaal veel te verbergen (Martijn, 2016). Dit besef zal groeien en daarbij ontstaan veel vragen en onzekerheden over privacy en digitale veiligheid met een groeiende behoefte aan goede controle hierop (Autoriteit Persoonsgegevens, 2019a). Vertrouwen is daarbij een sleutelbegrip. Consumenten zijn steeds beter geïnformeerd, en ondervinden steeds meer gebruiksgemak door gebruik van data. Zo wordt het steeds makkelijker je leefstijl te monitoren met behulp van persoonlijk gegenereerde data via allerlei wearables. En navigeer je met behulp van data van anderen snel van Groningen naar Maastricht.

Maar niet alleen jijzelf; ook bedrijven, overheden en criminelen gebruiken data. Onze gedragsgegevens zijn immers goud waard. De kans dat devices worden gehackt, is inmiddels net zo reëel als een inbraak thuis of diefstal van een fiets of auto. Zorgen voor de digitale veiligheid en privacy, wordt net zo normaal als zorgen voor een goede verzekering en een goed fietsslot.

De druk op privacy en digitale veiligheid is de keerzijde van mooie technologische ontwikkelingen als ‘digitale transformatie’ en ‘internet of things’, die de trends als ‘passend bij mij’ en ‘een flexibel leven’ mogelijk maken. Door het gebruik van (vaak gratis) producten en diensten leg je gegevens over je bestaan en je gedrag vast. Dit zal alleen nog maar toenemen met de opkomst van onder andere ‘persoonlijke assistenten’, sensoren en wearables.

Er zijn voorbeelden te over: van klein- tot grootschalig; van positief tot negatief. Bijvoorbeeld: DDOS-aanvallen die

banken, treinen en energievoorzieningen plat kunnen leggen, misbruik van Facebookdata om verkiezingen te beïnvloeden,

identiteitsfraude en burgerjournalisten die op basis van open-source-data veel sneller doorbraken plegen in internationale

kwesties dan de gevestigde orde. Voorbeelden zijn er ook in de zorg; artsen die steeds nauwkeuriger advies kunnen geven over een operatie

op basis van persoonlijke data van de patiënt en die van voorgangers. Of het schandaal rondom Barbie waarbij ziekenhuispersoneel massaal haar

dossier onbevoegd in zag. De behoefte aan grip op privacy zien we aan bijvoorbeeld de nieuwe Europese wetgeving (AVG), de sleepwet, kritischere

consumenten ten aanzien van social media en de Fraudehelpdesk. Zo daalt in Nederland het aantal Facebookgebruikers onder de 40 door gebrek aan

vertrouwen (Newcom, 2019).

Vul aan:



Hoewel we dat nog niet altijd beseffen, hebben we allemaal veel te verbergen (Martijn, 2016). Dit besef zal groeien en daarbij ontstaan veel vragen en onzekerheden over privacy en digitale veiligheid met een groeiende behoefte aan goede controle hierop (Autoriteit Persoonsgegevens, 2019a). Vertrouwen is daarbij een sleutelbegrip. Consumenten zijn steeds beter geïnformeerd, en ondervinden steeds meer gebruiksgemak door gebruik van data. Zo wordt het steeds makkelijker je leefstijl te monitoren met behulp van persoonlijk gegenereerde data via allerlei wearables. En navigeer je met behulp van data van anderen snel van Groningen naar Maastricht.

Maar niet alleen jijzelf; ook bedrijven, overheden en criminelen gebruiken data. Onze gedragsgegevens zijn immers goud waard. De kans dat devices worden gehackt, is inmiddels net zo reëel als een inbraak thuis of diefstal van een fiets of auto. Zorgen voor de digitale veiligheid en privacy, wordt net zo normaal als zorgen voor een goede verzekering en een goed fietsslot.

In de zorg worden veel data verzameld en systemen gebruikt. Sector zorg en welzijn was in 2018 koploper (melden van) datalekken (Autoriteit Persoonsgegevens, 2019b). Het is wachten op de eerste (echt grootschalige) misbruik- en datalekschandalen. Toch is er ook steeds meer bewustwording over het belang van data. Grote hoeveelheden data geven enorme mogelijkheden tot predictie van gedrag en versnellen de kennisontwikkeling ten opzichte van de nog klassieke wetenschap met trage publicatietermijnen. Ook worden data steeds meer een drijvende kracht voor de strategie van (zorg)organisaties. Mensen worden zich steeds bewuster van keuzes maken rondom data. De burger zal waarschijnlijk eigenaar worden van zijn of haar data en die enkel voor organisaties toegankelijk maken als dat nodig is. De verhoudingen verschuiven en dat verandert ook de manieren van samenwerking.

Door technologische vooruitgang zullen vormen van ‘eeuwig’ (of extreem lang) leven worden bereikt. Steeds meer aandoeningen worden voorkomen of zijn te repareren, al dan niet voor de geboorte. De resterende aandoeningen komen vaak tegelijk voor, leiden tot meervoudige vraagstukken en complexe zorg. We onderkennen dat gedrag en leefstijl bepalende factoren hierbij zijn. Veroudering wordt steeds meer gezien als uit te stellen ‘lot’. Behalve dat al deze mogelijkheden onbetaalbaar zijn, zal de vraag zich steeds nadrukkelijker aandienen of we dit allemaal wel willen.

Er zal een groeiende behoefte (en noodzaak) zijn om niet naar aandoeningen te kijken, maar naar wat het leven nog betekenisvol maakt. Is er nog kwaliteit van leven, is het leven nog zinvol, kan iemand nog meedoen en voor zichzelf zorgen? En wanneer is het leven voltooid? Kortom, de behoefte aan een positieve gezondheidsbenadering zal toenemen. Een benadering die naar de breedte van levensgebieden kijkt.

6 POSITIEF GEZOND


Er zijn steeds beter geïnformeerde en kritischere burgers op zoek naar zoveel mogelijk gezondheid en waardevol leven. Niet zorg, maar leefstijl, gedrag en de omgeving zijn daarbij bepalende factoren. Dit alles leidt tot een brede ontwikkeling van denken in Ziekte en Zorg naar Gezondheid en Gedrag (RVZ, 2010). Deze trend wordt ook gedreven door demografische ontwikkelingen en een enorme versnelling van (medische) technologie. We zijn de afgelopen decennia flink ouder geworden en het RIVM verwacht dat de levensverwachting in 2040 is opgelopen tot 86 jaar (RIVM, 2018b). Techgiganten hebben honderden miljarden dollars cash op de bank staan die in vitaliteit en gezondheid gestoken zullen gaan worden.

De Chinese arts Jankui claimt de eerste gemodificeerde ‘designerbaby’ in elkaar te hebben geknutseld. De draagbare

kunstnier (Nierstichting, 2019) en een alvleesklier op zakformaat (Stamatialis, 2017) komen eraan. Leefstijl als

medicijn heeft de toekomst (Weijer, 2017), onder andere bij diabetes type 2 (ZonMW 2018). Het concept Positieve Gezondheid

(iPH, 2019) wordt breed omarmd en men werkt aan toepassing in de praktijk. Dit gedachtegoed gaat ervan uit dat niet alleen gezondheid,

maar alle aspecten van het leven aan welzijn, geluk en een fijn leven bijdragen. Ethiek wordt een belangrijker vakgebied om balans te houden

tussen wat we willen en wat mogelijk is. Er zijn bewegingen gaande naar ‘meer aandacht voor preventie’ en ‘aansluiten bij wat mensen willen in plaats

van wat mogelijk is’. Ook bij veel burgerinitiatieven zien we deze verandering; eerst telt de nabijheid van anderen, een fijne omgeving, een zinvolle dag; dan

wordt er gekeken hoe de medische wereld hierin support kan bieden.

Vul aan:

Door technologische vooruitgang zullen vormen van ‘eeuwig’ (of extreem lang) leven worden bereikt. Steeds meer aandoeningen worden voorkomen of zijn te repareren, al dan niet voor de geboorte. De resterende aandoeningen komen vaak tegelijk voor, leiden tot meervoudige vraagstukken en complexe zorg. We onderkennen dat gedrag en leefstijl bepalende factoren hierbij zijn. Veroudering wordt steeds meer gezien als uit te stellen ‘lot’. Behalve dat al deze mogelijkheden onbetaalbaar zijn, zal de vraag zich steeds nadrukkelijker aandienen of we dit allemaal wel willen.

Er zal een groeiende behoefte (en noodzaak) zijn om niet naar aandoeningen te kijken, maar naar wat het leven nog betekenisvol maakt. Is er nog kwaliteit van leven, is het leven nog zinvol, kan iemand nog meedoen en voor zichzelf zorgen? En wanneer is het leven voltooid? Kortom, de behoefte aan een positieve gezondheidsbenadering zal toenemen. Een benadering die naar de breedte van levensgebieden kijkt.



Met technologische mogelijkheden zullen we het lichaam steeds beter begrijpen en kunnen verbeteringen worden uitgevoerd. Ziektebeelden zoals we die nu kennen, kunnen verdwijnen door de komst van nieuwe medische technologie (Dijkgraaf, 2019). Naast vormen van hoogtechnologische geneeskunde en preventie, zal zorg steeds meer een aandachtservice worden die over gezondheidsbevordering gaat. Deze zal zich ook op andere gebieden richten en is dus veel breder dan aandacht voor het medische gebied alleen. Dit komt bijvoorbeeld ook weer terug in het eerder genoemde concept Positieve gezondheid.

7 NIEUWE SOLIDARITEIT


Bestaande solidariteit is gebouwd rond voorspelbaarheid, gelijkvormige groepen en een overheid die voor je zorgt als dat nodig is. De ontwikkelingen naar meer ‘eigen regie’ en ‘maatwerk in een dynamische wereld met minder privacy en meer vrijheid en flexibiliteit’, wringt hiermee (SCP, 2017). Er ontstaan nieuwe scheidslijnen tussen kansrijken/armen die meer te maken hebben met het kunnen inzetten van hulpbronnen dan het louter bezitten ervan. Het Sociaal Cultureel Planbureau spreekt daarom van een overgang van ‘have/have not’s’ naar ‘can/cannot’s’. De behoefte aan nieuwe vormen van solidariteit ziet zij als een van de grootste uitdagingen van de toekomst.

Individualisering, personalisering en afbraak van verzuilde samenlevingen op basis van religie of klassen zorgen voor andere ordeningsvormen. Mensen behoren tot meerdere (sub)groepen die hun mogelijkheden bepalen. De verbondenheid met de subgroep kan leiden tot minder solidariteit met het grotere geheel. Technologische ontwikkelingen maken dat er grotere individuele keuzevrijheid zal zijn, ook in het organiseren van solidariteit.

Bestaande groepen in de samenleving verdwijnen, waarlangs solidariteit van oudsher is georganiseerd. Dit zien

we bijvoorbeeld aan de versplintering van het politieke landschap (Ruys, 2017). Religieuze zuilen brokkelen af (CBS,

2018a). Het aantal vakbondsleden nam sinds 2011 met 150.000 af tot 1,7 miljoen (CBS, 2018b). Vanuit de behoefte aan solidariteit

ontstaan echter nieuwe, vaak lokale, vormen van solidariteit waaraan mensen uit eigen beweging deelnemen. Steeds meer ondernemers

regelen bijvoorbeeld hun eigen arbeidsongeschiktheidsverzekering via een broodfonds. Sinds het eerste broodfonds in 2006 is het aantal gegroeid

tot 22.000 ondernemers aangesloten in ruim 490 groepen (Broodfondsmakers, 2019). Het aantal ‘help je buren’ sites als

www.heelnederlanddeelt.nl, www.zorgvoorelkaar.com en www.helpen.nl groeit, evenals het aantal burgerinitiatieven (www.nlzorgtvoorelkaar.nl). Ook in zorg en

welzijn zijn zeker meer dan 700 burgerinitiatieven (de Jong, 2016). Dat solidariteit in de zorg nog volop bestaat, blijkt uit een wisselende maar hoge

bereidheid van 75% om te betalen voor de zorg van een ander (Kooijman, 2018). Met mensen die ‘pech’ hebben bestaat daarbij meer solidariteit dan

met mensen die schijnbaar zelf invloed kunnen uitoefenen op hun gezondheid, bijvoorbeeld via hun leefstijl.

Vul aan:



Bestaande solidariteit is gebouwd rond voorspelbaarheid, gelijkvormige groepen en een overheid die voor je zorgt als dat nodig is. De ontwikkelingen naar meer ‘eigen regie’ en ‘maatwerk in een dynamische wereld met minder privacy en meer vrijheid en flexibiliteit’, wringt hiermee (SCP, 2017). Er ontstaan nieuwe scheidslijnen tussen kansrijken/armen die meer te maken hebben met het kunnen inzetten van hulpbronnen dan het louter bezitten ervan. Het Sociaal Cultureel Planbureau spreekt daarom van een overgang van ‘have/have not’s’ naar ‘can/cannot’s’. De behoefte aan nieuwe vormen van solidariteit ziet zij als een van de grootste uitdagingen van de toekomst.

Groepen met veel mogelijkheden organiseren andere samenwerkingsverbanden met elkaar die voldoen aan hun behoeftes. Dit omdat zij hulpbronnen bezitten en regie kunnen nemen. Gemeenschapskracht wordt gemobiliseerd in de wijk en bestaat bijvoorbeeld uit boodschappen- en klussendiensten en het inkopen van thuiszorg. De maatschappelijke verantwoordelijkheid van de overheid en van publiek gefinancierde zorgorganisaties zal meer gericht zijn op solidariteit met die groepen die niet mee kunnen komen in onze veranderende samenleving. Gemeenten ondersteunen wijken die zich via een coöperatie organiseren. De vraag hierbij is hoe alles vanuit nieuwe solidariteitsprincipes gefinancierd moet worden, en wie wat kan en wil bijdragen.

8 COMPATIBELE SAMENLEVING


Alles in de maatschappij wordt steeds meer compatibel met elkaar en staat met elkaar in verbinding. Het bestaan van veel verschillende en samenhangende behoeften naast elkaar is de standaard. Oplossingen voor vraagstukken van mensen komen daarbij uit alle levensdomeinen. Bedrijven en organisaties moeten daarvoor in netwerken met elkaar verbonden zijn. Diensten die niet zijn afgestemd met andere diensten en domeinen redden het niet. Het klassieke organisatiemodel zal steeds meer worden verlaten. Het gaat om het creëren van waardevolle (tijdelijke) verbindingen, zowel fysiek als digitaal.

Fysiek telt vooral de relatie, die betrouwbaar en warm moet zijn, digitaal telt de snelheid en het brede bereik van opties en data. Multi- en interdisciplinair werken is de norm. Financiering richt zich idealiter op populaties of wijken en waarden worden een nieuw kompas.

Het handelen vanuit ingerichte domeinen en schotten past niet langer bij de behoeften van mensen. De behoefte is meervoudig, het gaat niet om het aanrijken van een mooi divers aanbod, maar om het organiseren en realiseren van een integraal antwoord. Er is een streven naar integraliteit dat uitgaat van de totale behoeften van een mens in zijn persoonlijke context. Onze connectiviteit neemt enorm toe: de digitalisering faciliteert dat we binnen een fractie van tijd in verbinding staan met een grote hoeveelheid mensen, diensten en bedrijven. De focus ligt op waarde toevoegen door verbindingen te realiseren en 'compatible' (aanvullend) te zijn op een andere persoon, dienst of expertise.

Steeds meer technische producten en services staan met elkaar in verbinding. Google berekent hoe lang je moet reizen

op basis van agenda, persoonlijk patroon en de verkeerssituatie op dat moment. De digitale mogelijkheden verbinden onze

gezondheid met de inhoud van onze koelkast, de supermarkt en de automatische bezorgservice, wanneer we niet meer de juiste

ingrediënten in huis hebben voor het passende dieet bij onze gemonitorde lichaamsfuncties.

In de zorg zijn er veel projecten en programma's die gericht zijn op meer samenhang, integraliteit of 'de juiste zorg op de juiste plek' (Taskforce Zorg

op de Juiste Plek, 2018). Zo werken onder andere apotheken en huisartsen met een landelijk schakelpunt (LSP) als zij gegevens willen delen. Zo kan

iedere arts bij (acute) opname of bezoek inzicht hebben in medicatie. Een ander voorbeeld is dat Albert Heijn en andere supers dementievriendelijk willen werken.

Er is een grote gerichtheid op groepen met meervoudige vraagstukken; personen met verward gedrag, kwetsbare ouderen, probleemjongeren,

draaideurpatiënten en muliti-probleemgezinnen. Er bestaat een woud van ketens en netwerken in alle regio’s voor verschillende doelgroepen die uit

diverse zorgen welzijnsorganisaties, vrijwilligers en mantelzorgers bestaan. Zij zoeken naar andere manieren van het leggen van

verbindingen en organisatiemodellen. Netwerkzorg is niet voor niets al een modeterm geworden.

Vul aan:



Alles in de maatschappij wordt steeds meer compatibel met elkaar en staat met elkaar in verbinding. Het bestaan van veel verschillende en samenhangende behoeften naast elkaar is de standaard. Oplossingen voor vraagstukken van mensen komen daarbij uit alle levensdomeinen. Bedrijven en organisaties moeten daarvoor in netwerken met elkaar verbonden zijn. Diensten die niet zijn afgestemd met andere diensten en domeinen redden het niet. Het klassieke organisatiemodel zal steeds meer worden verlaten. Het gaat om het creëren van waardevolle (tijdelijke) verbindingen, zowel fysiek als digitaal.

Fysiek telt vooral de relatie, die betrouwbaar en warm moet zijn, digitaal telt de snelheid en het brede bereik van opties en data. Multi- en interdisciplinair werken is de norm. Financiering richt zich idealiter op populaties of wijken en waarden worden een nieuw kompas.

Door te starten bij de integrale behoeften van mensen en de bedoeling van de zorg, gaat de inrichting van de zorg fundamenteel veranderen. Zorg en behandeling vinden lokaal plaats en worden door eHealth ondersteund. De wijk fungeert daarbij als nieuw ordeningskader en zorgt voor verbinding. Krachtenbundeling op overstijgende belangen gebeurt steeds vaker op grotere schaal, zoals bijvoorbeeld het leren en vergroten van expertise. De grotere verwevend- en verbondenheid van dienstverlening die aanvullend of aansluitend is, zorgt voor een andere manier van organiseren. Dat vraagt om nieuwe sturings- en governanceprincipes die voorbij de traditionele (organisatie)grenzen gaan en de deelbelangen doen veranderen in gedeelde belangen.


Wat wil je met die veranderingen?


Moonshot

STERREN

Welke dingen komen we tegen?

Wie willen we bereiken?

BUITENAARDSE WEZENS

Met behulp van deze werkvorm 'moonschot' ga je aan de slag met de toekomst. Hoe zien jij en je collega's de zorg voor jullie cliënten voor je in de toekomst, op basis van de verschillende trends? Schrijf dat op bij 'Wat doen we op de maan?'. Maak de weg daarna toe concreet door het invullen van de andere vragen.

BRANDSTOF

!

DAMPKRINGWelke dingen moeten we los laten? APPARATUUR

Wat moet er mee?

Wat is er nodig?

$

Wie is Houston en wanneer zou het dreigen mis te gaan?

HOUSTON WE HAVE A PROBLEM

Met wie gaan we?

ASTRONAUTEN

INVESTEERDERSWie betaalt er?

€

MISSIE

Hoe heet de missie?

Ga met verschillende betrokkenen in gesprek over dit mogelijke moonshotscenario.

TOT STANDKOMINGHopelijk heeft deze publicatie je geïnspireerd om aan de slag te gaan met de toekomst. Het is gebaseerd op het werk van trendwatchers binnen en buiten de zorg. Allereerst hebben we trendrapporten gescand op de onderwerpen die worden besproken (zie bronnenlijst). Deze hebben we ingedeeld naar ‘drijvende krachten’ (bijvoorbeeld vergrijzing), ‘manifestaties’ (bijvoorbeeld gps-trackers) en ‘veranderingen waarden en behoeften’ (bijvoorbeeld privacy) (zie ‘over trends’). De laatste categorie onderwerpen hebben we gegroepeerd tot thema’s die we nu presenteren als trends, met drijvende krachten als oorsprong en manifestaties die je nu al overal kan zien. Deze hebben we op vele plekken besproken en aangepast.

GEBRUIKTE INSPIRATIEBRONNENOnderstaande publicaties zijn gebruikt ter inspiratie. We hebben ze gescand op relevante onderwerpen en in algemene zin gebruikt voor deze publicatie. Er wordt in de tekst niet naar verwezen, tenzij er specifiek gebruik is gemaakt voor een bepaalde onderbouwing.

• Bakas A., Ziel in de zorg, 2017• Broek, A. van den , Campen C. van, Haan J. de, Roeters A., Turkenburg M., Vermeij L. (red.), De toekomst tegemoet, SCP 2016• Dragt E., How to research trends, 2017• Eyck A., Smid M. Toekomst (v)herkenning eerste lijn 2030, Ineen 2016• Hooijdonk R. van, De toekomst van de gezondheidszorg, ebook 2018• Hooijdonk R. van, De wereld van morgen, de impact van technologie op ons leven, wonen en werken, 2017 • Idenburg PJ., Philippens M. Diagnose Transformatie, een toolkit voor grensverleggers in de zorg. BeBright 2018• Kelly K., The Inevitable: Understanding the 12 Technological Forces That Will Shape Our Future, 2016• Veen A. van, Vallina T. , Strooij B. 2050: a healthy forsight, Uva/Vilans 2017• Waardigheid en Trots, Verpleeghuizorg 2025, Waardigheid en Trots, 2016• Zoest, F. van, Weegen, S. van der, Stapersma E., Huiting, Z., Rinzema H. Anna zorgt voor appeltaart, een verhaal als bijdrage aan de dialoog over ouderenzorg in 2035, Vilans, 2016

GEBRUIKTE REFERENTIES:Onderstaande referenties zijn opgenomen in de tekst en verwijzen naar bronnen op internet die zijn gebruikt als onderbouwing of illustratie van specifieke stukken tekst. Een versie mét clickable URL-vermelding is te downloaden op: www.vilans.nl/producten/inspiratietrends2019

• AgentschapNL, Energiebesparing in de zorg, 2010 • Autoriteit Persoonsgegevens, Nederland maakt zich zorgen over privacy, 2019a• Autoriteit Persoonsgegevens, AP ontvangt bijna 21.000 datalekken in 2018, 2019b• Bot W., Keuchenius C., De wereld van duurzaamheid onder 25- tot 35-jarigen Onderzoek naar de manier waarop 25-35 jarigen met het thema duurzaamheid bezig zijn. Motivaction/Milieu Centraal, 2018• Broodfondsmakers, Broodfonds: een solidair vangnet voor ondernemers, 2019• CBS, Meer dan de helft Nederlanders niet religieus, 2018a• CBS, Wie is er nog lid van een vakbond?, 2018b• Jansen D., Konings L. (Eds.), The 2018 OpenupEd Trend Report on MOOCs, 2018• Martijn M., Tokmetzis D., Nee, je hebt wél iets te verbergen, over het levensbelang van privacy, De Correspondent, 2016• De Jong F., 320 burgerinitiatieven in de zorg in kaart gebracht, Vilans, 2016• Dijkgraaf R. De Toekomst van: Leven, DWDD University, 2019• Dion M., Hoe een marketingman van de PvdA de Partij van de Zekerheid maakt, Volkskrant, 2019• iPH, Positieve gezondheid, een persoonlijke benadering, 2019• Kooijman, M., Brabers, A., Jong, J. de. Solidariteit in de zorg: een onderzoek naar de bereidheid om voor anderen te betalen onder de algemene bevolking in 2013, 2015 en 2017, Nivel, 2018 • Lukkien D., Zonneveld N. Wat doet flexibilisering met de arbeidsmarkt in de zorg?, Vilans, 2017• Milieuplatform Zorg, Greendeal Zorg ‘Duurzame Zorg voor een Gezonde Toekomst’, 2018• MVO, Kantelpunten binnen handbereik, MVO Trendrapport 2017, 2017

• Nationale Beroepengids, 21 nieuwe beroepen met toekomst, 2019• Newcom, Social media onderzoek 2019, 2019 • Nierstichting, De draagbare kunstnier, 2019• RVS, Zonder context geen bewijs. Over de illusie van evidence-based practice in de zorg, 2017• RIVM, Volksgezondheid Toekomstverkenning, De mentale druk op jongeren lijkt toe te nemen, 2018a • RIVM, Volksgezondheid Toekomstverkenning, Levensverwachting. Hoe oud worden we in de toekomst?, 2018b • Ruys F., De versplintering van het politiek landschap in 1 minuut, VrijNederland, 2017 • RVZ, Zorg voor je gezondheid! Gedrag en gezondheid: de nieuwe ordening, 2010 • SER, Een werkende combinatie. Advies over het combineren van werken, leren en zorgen in de toekomst, 2016• SLO Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling, Kennisnet, 21e eeuwse vaardigheden, 2019• Stamatialis D., Kunstorganen gaan falende organen vervangen, Oratie aan Universiteit Twente, 2017• Taskforce Zorg op de Juiste Plek, De juiste zorg op de juiste plek, 2018• TNO, Flexbarometer: trends, 2019 • Weijer de T., Vries de I., Leefstijl als medicijn heeft de toekomst. In: Huisarts & Wetenschap, 60(9) 2017• ZonMW, Leefstijl als medicijn, 2018• Bremmers S., Zorgsector start met duurzame inkoop medische hulpmiddelen, Zorgvisie, 2018• Zutphen van R., Stam J., Borg de zorg Onderzoek naar de knelpunten die mensen met dementie en hun mantelzorgers ervaren bij de toegang tot zorg en ondersteuning, De Nationale Ombudsman, 2018

ANDERE WERKVORMEN OM AAN DE TOEKOMST TE WERKEN

Je hebt nu gewerkt met trends. We zijn altijd beschikbaar om te bespreken hoe we je daarbij kunnen helpen. Ga je aan de slag met een mooie innovatie voor de toekomst? Ook dan geldt: laat het ons weten! We faciliteren namelijk graag verbinding vanuit onze kennis- en landelijke rol. Daarnaast is het goed om te weten dat er ook andere manieren zijn om geïnspireerd aan de toekomst te werken. Zo zijn het werken met verhalen, toekomstscenario’s en design fiction goede manieren die Vilans toepast.

Toekomstscenario’s kunnen helpen bij het nadenken en voeren van gesprekken over de mogelijkheden van nieuwe technieken. Wij ontwikkelden daarom 3 mogelijke scenario’s voor de ouderen- en de gehandicaptensector.

De toekomstexpo is een praktisch hulpmiddel om grip te krijgen op de groeiende invloed van technologie op de zorg. De aansprekende voorbeelden inspireren zorgmedewerkers om samen te verkennen waar de langdurende zorg in de toekomst mee te maken kan krijgen .

Het verhaal ‘Anna zorgt voor appeltaart' schetst een mogelijk beeld van de ouderenzorg in 2035. Hoewel niemand precies weet hoe de toekomst eruitziet, kunnen we wel een aantal trends onderscheiden en met elkaar in gesprek over hoe we in de wereld van Anna de zorg organiseren.

Je hebt nu gewerkt met trends. We zijn altijd beschikbaar om te bespreken hoe we je daarbij kunnen helpen. Ga je aan de slag met een mooie innovatie voor de toekomst? Ook dan geldt: laat het ons weten! We faciliteren namelijk graag verbinding vanuit onze kennis- en landelijke rol. Daarnaast is het goed om te weten dat er ook andere manieren zijn om geïnspireerd aan de toekomst te werken. Zo zijn het werken met verhalen, toekomstscenario’s en design fiction goede manieren die Vilans toepast.

3D printing

& robotica

+

+

Bestel zorg!

Slimme logistieke oplossingen2030

Bestel zorg!

Slimme logistieke oplossingen

Frans van [email protected]

Auteurs: Frans van Zoest, Lotte Cornelisse, Mirella Minkman

© 2019 VilansNiets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotografie, microfilm of op enig andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteurs.

DisclaimerDe inhoud van dit document is met zorg samengesteld. Toch is het niet uitgesloten dat bepaalde informatie verouderd, onvolledig of anderszins onjuist is. Vilans heeft geen invloed op de wijze waarop de informatie door de gebruiker kan worden gebruikt en wijst iedere aansprakelijkheid af voor verlies aan inkomsten of contracten, of voor directe, indirecte of andere gevolgschade van welke aard dan ook, voortvloeiend uit of verband houdend met het gebruik van deze informatie.

Meer weten?

Landelijke kennisorganisatie voor langdurende zorg - Op e˜n mo˚ie toekomst… · 2019-07-02 ·...

Documents

Transcript of Landelijke kennisorganisatie voor langdurende zorg - Op e˜n mo˚ie toekomst… · 2019-07-02 ·...