Kwaliteitsmanagement en samenwerken: wat is de link? 7 maart 2007 - Danielle Grouwels

Als we spreken over huisartsgeneeskunde en kwaliteitsmanagement roept dit bij mij volgende aandachtsgebieden op:

1. kwaliteit van zorg voor de patiënt Dit houdt in dat deze zorg 1. toegankelijk is voor iedereen (financieel, sociaal, cultureel, geografisch, …), 2. doeltreffend is, 3. de totaliteit van de persoon in acht neemt en 4. gecoördineerd wordt aangeboden met respect voor de autonomie en in samenwerking met de patiënt/ bevolking.

2. kwaliteit van samenwerken: immers goede taakverdeling en afspraken tussen de zorgverleners over de ‘zorg rond de patiënt’ zijn nodig Dit op verschillende niveaus:

binnen de eigen praktijk binnen de 1ste lijn met de 2de en 3de lijn met overheid, vertegenwoordigende organisaties (VHP,WVVH, syndicaten, ..)

3. kwaliteit van organisatie / management van de huisartsenpraktijk 4. kwaliteit van leven voor de zorgverlener zelf

De volgende evoluties kunnen we waarnemen in het gezondheidssysteem:

1. Toenemende complexiteit van de taak van de huisarts • Complexiteit van de gezondheidsproblemen:

toenemende zorgvraag door veroudering, chronische ziekten, multipele pathologie; de shift van zorg van intra- naar extra muraal, …

• Complexiteit van het aanbod: technische en superspecialistische mogelijkheden enerzijds en diversificatie en uitbreiding van paramedische en sociaal en psychologische begeleiding anderzijds

De huisarts is de coach van de patiënt om hem veilig door het labyrint van zorg te loodsen. Onderlinge samenwerking en taakverdeling tussen huisartsen kan een antwoord bieden op deze complexiteit van de taak van de huisarts. Verder noodzaakt dit ook om het principe van de complementariteit met de tweede lijnsgeneeskunde beter te realiseren en om de samenwerking met andere eerstelijnswerkers te optimaliseren.

2. Verminderde aantrekkelijkheid van het beroep van huisarts Jonge huisartsen en jonge mensen in het algemeen streven naar een nieuw soort professionalisme. Ze willen een interessante, goed betaalde job in een aangename werkomgeving waarbij ze tijd over houden om hun sociaal en familiaal leven uit te bouwen. Het oude ideaal van de immer beschikbare arts die aan huis komt waardoor hij lange dagen moet maken spreekt de jongere generaties niet meer aan. De demografie van de huisartsengroep spreekt voor zich: 80% is > 40j en 50% is > 50j De huisartsengeneeskunde staat voor de uitdaging om dit nieuwe ideaal concreet haalbaar te maken. Samenwerkingsverbanden kunnen hier een antwoord bieden.

Er zijn verschillende samenwerkingsvormen:

1. netwerken: ieder blijft op de eigen locatie werken en er worden afspraken gemaakt rond samenwerken

• permanentienetwerken: afspraken vnl. rond organisatie van permanentie • netwerkpraktijken: hier zijn er ook organisatorische en medisch inhoudelijke

afspraken 2. HOED: huisartsen onder 1 dak

• duopraktijk • groepspraktijk (vanaf 3 of meer huisartsen)

1

• wijkgezondheidscentra (o.a. multidisciplinair) De intensiteit van samenwerking (of de onderling interdependentie) wordt niet bepaald door de samenwerkingsvorm.

• Vb. In groepspraktijk X, waar 3 huisartsen samenwerken onder 1 dak, met gemeenschappelijke secretaresse, wordt de avondpermanentie verdeeld. Verder wordt er onderling niets afgesproken, patiënten zijn artsgebonden, ieder heeft zijn eigen dossiersysteem.

• Vb. in een netwerk Y van 3 huisartsen met verplichte avondpermanentie, is er naast een EMD-netwerk, ook gestructureerd overleg over implementatie van richtlijnen en gemeenschappelijk aankoop van materiaal.

Elk team dat samenwerkt doorloopt een aantal fases in groepsontwikkeling.

1. ‘ik’-fase 2. fase van positionering (dit is de conflictfase) 3. ‘wij’-fase 4. dynamisch team 5. einde of nieuw begin

Het is goed om zicht te hebben op deze fases en zo te kunnen inschatten waar je met je team zit in het groepsproces. Als je niet door de conflictfase geraakt, kan je best beroep doen op een externe coach of facilitator. Dit is een fase waar veel teams op afbreken, terwijl het eigenlijk een normaal groei - proces is. Samenwerken is communicatie. Alles valt of staat met een goede open communicatie. Houd er rekening mee dat elke boodschap die je geeft een dubbele bodem heeft: het inhoudelijk aspect (WAT je zegt) en het relationele aspect (HOE je het zegt – dit laatste vertelt iets over hoe je je verhoudt tot de andere persoon, hoe je relatie met deze persoon is). Het effect van de boodschap op de andere persoon wordt voor 80% bepaald door het relationele aspect!! Constructieve feedback leren geven bevordert de goede samenwerking. Het is zinvol om in het gestructureerd overleg een vast punt op de agenda te plaatsen over ‘het geven van pluimen aan elkaar en het vermelden van onderlinge wrevels’. Een procesbewaker aanduiden is een alternatief.

Bij het bevragen van huisartsen, die de cursussen rond samenwerken volgden, over de meerwaarde en valkuilen van samenwerken komen volgende elementen aan bod:

Meerwaarde van samenwerken • vrije tijd – voor gezin / zelfzorg • beschikbaarheid verhoogt – continuïteit van zorg is makkelijker realiseerbaar • minder administratie zelf doen (mogelijkheid om secretariaatsfunctie in te lassen) • vaardigheden uitbouwen (subspecialisatie) • kwaliteit van zorg verhoogt

aanbevelingen bespreken, afstemmen en implementeren uitwisseling van navorming meer overleg intervisie

• groepsvorming (ipv van frontvorming) tov patiënt, tov andere hulpverleners en tov lokale overheid eenvormigheid

artsEN – patiënt relatie bescherming tegen willekeur patiënten herkenbaarheid naar buiten wordt groter - als groep vertegenwoordigd

• gemeenschappelijke visie uitwerken – neuzen in dezelfde richting plaatsen • kostendeling (secretariaat, materiaal) • time-management verloopt beter (werk kan beter gegroepeerd worden, in blokken, minder

tijdsverlies) • preventie burn out

overleg rond functioneren mogelijkheid tot parttime werkdruk vermindert

Opmerking: randvoorwaarde die vervuld moet zijn om goed te kunnen samenwerken

2

• het moet een win - win situatie zijn voor iedereen • respect voor elkaar – collegialiteit - empathie • er moet duidelijkheid zijn over de samenwerking tov patiënten • secretariaatsfunctie • EMD netwerk • praktijkgebouw Valkuilen bij het samenwerken • financieel – fiscaal (is dit alles haalbaar binnen het huidige betalingssysteem? Hoe groot moet

het patiëntenbestand zijn om leefbaar te kunnen associëren?) • welke juridisch vorm is zinvol – wordt het niet allemaal te ingewikkeld? • reacties van de partners en gezin – moeten zij volledig buiten deze samenwerking blijven? • samenwerken is verschillend van samenleven • samenwerken is verschillend van hibo-opleider • wie gaat de moeilijke uren invullen? • wat als er een sterke arts - patiëntrelatie is? • uitspelen van dokters tegenover elkaar door de patiënten • niet naleven van afspraken • communicatie technieken en vaardigheden (ook via dossiers !!): we hebben dit nooit geleerd! • praktijkgebouw ligt in de privé woning van 1 huisarts • medisch beleid is verschillend • onvoldoende tolerantie • verschil in visie • tijdsdruk (verschillende vormen van overleg en afspraken maken) • zichzelf verliezen in het geheel • verschillende praktijkgewoontes (cultuur) • verschillende workload • verborgen agenda’s

De meeste meerwaarden van samenwerken kunnen dus ook als valkuil bekeken worden, als het misloopt…. In duo/groepspraktijken, in netwerken van soloartsen, en in het algemeen in een geneeskunde waar samenwerking met eerste- en tweedelijnswerkers (artsen, verpleegkundigen, diëtisten, kinesisten,...) meer en meer op de voorgrond komt, kunnen een aantal vaardigheden in samenwerken bijdragen tot een grotere efficiëntie van de praktijkvoering en meer werkvoldoening.

Hieronder wil ik jullie een checklist voor goed samenwerken in 10 stappen voorstellen (zie bijlage 2). Dit is een handig werkinstrument als jullie de stap willen zetten tot samenwerken.

1. Het kan gebruikt worden als instrument om de verschillende stappen (10) in samenwerken te begeleiden. We raden aan om hierbij een facilitator te betrekken. (zie verder) en bij stap 8 ook het advies van een jurist.

2. Het kan gebruikt worden als checklist, om te zien of de meeste aspecten rond samenwerken besproken zijn. Dit zowel bij pas opgestarte samenwerkingsvormen als bij reeds langer bestaande vormen. Regelmatig herevaluatie van de samenwerking is zinvol.

Wat is een facilitator?

• ‘Dat is nu elke keer hetzelfde: een ganse avond vergaderen, veel goede ideeën en er komt niets van terecht …'

• 'Waarom ontstaat er nu altijd een discussie rond pietluttige details, waarom komen we nu nooit tot de essentie?'

• 'Wat die groep realiseert is een droom, dat kunnen wij nooit bereiken met onze groep…' Heb je ook al eens dergelijke gedachten gehad, misschien reeds vaker? Dan kan je nu aan je collega's voorstellen om eens een facilitator te vragen om jou groep te begeleiden.

3

Een facilitator is nieuw in het huisartsenlandschap. Daarom een poging om zijn/ haar rol te omschrijven. Een facilitator, zelf ook huisarts, is iemand die opgeleid is om de verborgen problemen, de schijnbaar steeds weer vastlopende dynamiek te mobiliseren. Hij/ zij zorgt ervoor dat de groep huisartsen die met plannen en vragen zitten omtrent samenwerking, in volle autonomie zelf haar doelen bepaalt en ook de weg om die doelen te realiseren. Hij/zij begeleidt dus de groep bij haar zelf gekozen weg en bij haar eigen besluitvorming. Een facilitator assisteert collega's en/of groepen om doeltreffender samen te werken, om na te denken over waarden en normen van het systeem waarin ze samenwerken. Hij/zij ondersteunt een team en hun proces om zo een probleem op te lossen of een beslissing te nemen. De facilitator is dus in eerste instantie een procesbewaker en mengt zich niet met de inhoud. Hij/zij zorgt ervoor dat de vooropgezette doelstelling goed uitgeklaard wordt, vervolgens dat deze door iedereen onderschreven is, en tot slot dat deze ook bereikt wordt !' Het gaat dus om een begeleiding op maat voor wie gelijk welke vorm van samenwerken op professionele manier wil uitbouwen!

Praktische informatie: zie folder HU&SAM HUSAM komt voor de helft tussen in de faciliterings-kosten Vragen en aanvragen: Annemie Verwilt, Domus Medica, St Hubertusstraat 58 2600 Antwerpen. Tel 03/218.16.16 - Fax 03/218.51.84 - Annemie.verwilt@domusmedica.be

4