Kracht van een minderheid

Kracht van een minderheid

opmk-KrachtvaneenMinderheid 02-02-2011 15:51 Pagina 1

Uitgeverij Meinema, Zoetermeer


Dit boek is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het Fonds Oosterbaan.

www.uitgeverijmeinema.nl

Ontwerp omslag: Marion RosendahlIllustratie omslag: het contourenkerkje in WitmarsumFoto’s binnenwerk: Herman HeijnLay-out/dtp: Gerard de Groot

ISBN 978 90 211 4293 7NUR 704

© 2011 Uitgeverij Meinema, Zoetermeer

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opge-slagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vormof op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of openige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.


Inhoud

Inleiding 9

Erik Jan Tillema

Onderzoek onder doopsgezinden in Nederland, anno 2010 15

Erik Jan Tillema

Macht van een minderheid. De geschiedenis van de doopsgezinden in Nederland 1530-2000 19

Anna Voolstra en Piet Visser

Onderzoeksresultaten: doopsgezinden en hun geschiedenis 49

Doopsgezinde theologie: stukjes en beetjes 53

Alle Hoekema

Onderzoeksresultaten: doopsgezinden en hun theologie 81

De contouren van een doopsgezinde spiritualiteit 85

Gerke van Hiele

Onderzoeksresultaten: doopsgezinden en hun spiritualiteit 107

De vermaning: doopsgezinde liturgie en lekenpreken 109

Ciska Stark

5


Onderzoeksresultaten: doopsgezinden en hun kerkdiensten 133

Geroepen om te ontmoeten. Globaal netwerk 137

Herman Heijn

Onderzoeksresultaten: doopsgezinden en hun wereldwijde contacten 159

Vrede als pelgrimage 163

Jaap Schiere

Onderzoeksresultaten: doopsgezinden en geweldloosheid 183

Slotwoord. Kracht en zwakte van een minderheid 187

Ciska Stark

Onderzoeksresultaten: doopsgezinden en hun identiteit 190

Personalia 191

Noten 193

6


‘Eigen wijs – eigen weg’

Doopsgezind Jubileumjaar 2011


‘Van huis uit doopsgezind’, zr. Tabernel, vrijwilligster (FOTO: HERMAN HEIJN)


INLEIDINGErik Jan Tillema

In Nederland staat de Reformatie en alles wat daaruit voortkwammomenteel weer sterk in de belangstelling. De herdenking vanJohannes Calvijns vijfhonderdste geboortejaar kleurde het jaar 2009tot Calvijn-jaar. Voor de Nederlandse remonstranten is 2010 eenjubileumjaar vanwege het vierhonderdste geboortejaar van hun‘kerkvader’ Jacobus Arminius. In elk geval tot 2017 kunnen we nog talvan activiteiten en herdenkingen verwachten in het kader van Refo500. In 2017 is het dan precies vijfhonderd jaar geleden dat MaartenLuther zijn 95 stellingen op de deur van de slotkapel van Wittenbergspijkerde. De doopsgezinden in Nederland leveren eveneens een bij-drage aan alle activiteiten rondom de Reformatie. In 2011 wordt stil-gestaan bij de enige echte reformator die Nederland kende, namelijkde Fries Menno Simons, wiens 450e sterfdag we dan vieren. Zijninvloed was zo sterk dat tegenwoordig bijna twee miljoen mensenzich naar hem vernoemen: de mennonieten.

Deze bundel verschijnt echter niet alleen ter ere van MennoSimons. De doopsgezinden in Nederland staan in 2011 stil bij meer-dere bijzondere gebeurtenissen; het is een echt jubileumjaar. Aller-eerst is daar het 275-jarige bestaan van het Doopsgezind Semi-narium. Dat werd in 1735 in Amsterdam als kweekschool voorpredikanten opgericht. Ook viert de Algemene Doopsgezinde Socië-teit, de vereniging van doopsgezinde gemeenten in Nederland, in2011 haar tweehonderdjarige bestaan. Vóór die tijd – voor 1811 –waren er weliswaar veel doopsgezinden in Nederland, maar haddenzij zich nog niet landelijk georganiseerd en verenigd. Bovendien valter te vieren dat het in 2011 honderd jaar geleden is dat in ons land deeerste vrouwelijke predikant de kansel betrad. Dat was Anne Zernike,

9


die in 1911 werd bevestigd als predikante van de doopsgezindegemeente in het Friese Bovenknijpe.

Genoeg redenen om bij stil te staan, en dat gaan de doops-gezinden ook doen. Dit boek is slechts een van de vele activiteitenwaarmee de doopsgezinden naar buiten treden. In het jubileumjaarkunnen we bovendien tentoonstellingen, symposia en zelfs theater-voorstellingen verwachten.

Het idee voor dit boek komt voort uit contacten tussen HenkStenvers, directeur van het landelijke bureau van de Sociëteit, CiskaStark, waarnemend rector van het Doopsgezind Seminarium, en ErikJan Tillema van de IKON. De wens was om een boek samen te stel-len waarin duidelijk werd gemaakt wie de doopsgezinden waren, hoeze zich ontwikkelden, en vooral: wie zij tegenwoordig zijn. Er werdencontacten gelegd met de auteurs; allemaal personen die veel kennishebben op het gebied waar zij over schrijven.

Het resultaat is Kracht van een minderheid. Deze titel slaat op de rolen de invloed van de Nederlandse doopsgezinden op de samenle-ving. Altijd zijn de doopsgezinden klein in aantal geweest – zeker nu.Toch is hun invloed onevenredig groot. In de hoofdstukken in ditboek kunnen wij zien hoe de doopsgezinden hun stempel hebbengedrukt op ontwikkelingen in de Nederlandse samenleving, de theo-logie, spiritualiteit en andere gebieden.

Dit boek bevat verschillende hoofdstukken die een informatiefbeeld schetsen van de doopsgezinden in Nederland. Minstens zointeressant zijn de onderzoeksresultaten die achter elk hoofdstukstaan. Deze resultaten laten een beeld zien van de hedendaagsedoopsgezinden; wat geloven zij, hoe kijken zij tegen zichzelf aan,enzovoort. Dit onderzoek is uitgevoerd door Erik Jan Tillema, gods-dienstwetenschapper en redacteur van de IKON-website Kerk-nieuws.nl. Honderden doopsgezinden hebben meegewerkt aan ditonderzoek en hen willen we daar uiteraard voor bedanken.

Naast de onderzoeksresultaten sieren ook enkele fraaie foto’s ditboek. Ze zijn gemaakt door Herman Heijn, die ook het hoofdstuk

10


over de wereldwijde doopsgezinde gemeenschap schrijft. Op elkefoto weet hij het bekende doopsgezinde wandbord op een speelsewijze neer te zetten. Op dit wandbord staat de leuze ‘Dopen watmondig is; spreken dat bondig is. Vrij in ’t christelijk geloven; dadengaan woorden te boven’. Het bord is in menig doopsgezinde verma-ning te vinden, en ongetwijfeld ook bij veel doopsgezinden thuis.

Anna Voolstra en Piet Visser openen met een historisch artikel.Voolstra is promovenda bij het Doopsgezind Seminarium aan deVrije Universiteit. Zij doet onderzoek naar de geschiedenis van dedoopsgezinden in Amsterdam, in de periode 1530-1850. Visser werktook aan het Seminarium, als hoogleraar in de geschiedenis van hetdoperdom en aanverwante stromingen. Zij geven in hun hoofdstukin vogelvlucht de geschiedenis van de doopsgezinden in Nederlandweer. Daarbij beginnen ze bij het ontstaan en de eerste ontwikkelin-gen van de doperse beweging in de zestiende eeuw. Uiteraard beste-den zij aandacht aan Menno Simons. Voolstra en Visser vervolgenhun reis door de tijd en komen via de tijd van vervolgingen en gedo-gen bij de tijd dat de doopsgezinden steeds verder geëngageerdraken in de samenleving. Uiteindelijk karakteriseren zij kort de situa-tie in de moderne tijd.

Het hieropvolgende hoofdstuk is geschreven door Alle Hoekema,doopsgezind predikant en oud-rector en docent van het Doops-gezind Seminarium. Hij beschrijft de doopsgezinde theologie, ver-klaart het fragmentarische karakter ervan en richt zich op specifiekdoopsgezinde thema’s. Achtereenvolgens behandelt hij de belangrij-ke plaats die de doopsgezinde geschiedenis speelt in de theologie,de Bijbel en christologie, de belijdenis, de plaatselijke gemeente enniet te vergeten het vredesdenken.

Van het hoofd (de theologie) gaan we naar het hart (de spirituali-teit). Gerke van Hiele is doopsgezind predikant te Wageningen endocent-coördinator van de Cursus Doperse Theologie voor gemeen-teleden. Van Hiele schrijft een hoofdstuk over de doopsgezinde spiri-tualiteit, een onderwerp waar hij zich veel mee bezighoudt en waarhij geregeld over publiceert. Spiritualiteit is voor hem een ‘zeven-

11


sprong’; de op Christus geïnspireerde spiritualiteit komt tot uitdruk-king in een zevental levenspraktijken die hij nader beschrijft en voor-ziet van voorbeelden.

Ciska Stark, waarnemend rector van het Doopsgezind Semina-rium, schetst de preekcultuur van de doopsgezinden. Na een over-zicht van de belangrijkste elementen van liturgie en prediking richtzij zich op het karakteristieke element van de preek als vermaning enop het lekenprekerschap. Vanuit een onderzoek naar vijf preken vanlekenprekers schetst zij een beeld van de hedendaagse praktijk vanlekenprediking.

We komen vervolgens aan bij Herman Heijn, predikant in dedoopsgezinde gemeente te Haarlem en voorheen voorzitter van deDoopsgezinde Zending. Vanuit zijn expertise schrijft hij over dewereldwijde doopsgezinde gemeenschap. Overal in de wereld levendoopsgezinden – in het buitenland mennonieten genoemd – en zijstaan met elkaar in contact. Hoe dat contact precies verloopt,schetst hij aan de hand van enkele interviews. Deze persoonlijke ver-halen tonen hoe de doopsgezinden in Nederland zich verhouden totde mennonieten in het buitenland, en andersom.

We blijven in de sfeer van de persoonlijke verhalen met het hoofd-stuk van Jaap Schiere. Hij is architect van beroep en heeft zich zijnleven lang ingezet voor vrede in binnen- en buitenland. Aan de handvan ervaringen, verhalen en persoonlijke reflecties schept hij eenkleurrijk beeld van vrede en vredelievendheid, waaruit blijkt dat datniet alleen een strijden tegen oorlog is.

Aan het slot van dit boek staat een korte uitleiding: een reflectieop de titel van dit boek. Waarin schuilt nu nog de kracht van dedoopsgezinde minderheid en waarin schuilt haar zwakte?

12


‘Mennoraadsel’, Karin, kerkeraadslid (FOTO: HERMAN HEIJN)


Onderzoek onder doopsgezindenin Nederland, anno 2010

Erik Jan Tillema

Verspreid in dit boek staan de resultaten van een onderzoek uitge-voerd door de IKON-website Kerknieuws.nl onder Nederlandsedoopsgezinden. Met een elektronische enquête zijn enkele honder-den doopsgezinden benaderd; bijna zeshonderd vulden de enquêtein. Het gaat hier om gelovigen van beide geslachten, uit alle pro-vincies en van alle leeftijden. Tweeënveertig predikanten vulden deenquête in; dat is meer dan de helft van het totale aantal doopsgezin-de predikanten.

We kunnen zeggen dat zowel voor gemeenteleden als voor predi-kanten de resultaten van dit onderzoek een representatief beeldgeven van de werkelijkheid. Daarmee is het meteen belangrijk en bij-zonder, want er zijn niet veel onderzoeken gedaan naar de Neder-landse doopsgezinden. Zo somt Alle Hoekema in zijn hoofdstuk indit boek enkele lacunes op in onze kennis over Nederlandse doops-gezinden. Enkele van deze lacunes worden met dit onderzoek hope-lijk enigszins gevuld.

De vragen van de enquête sluiten aan bij de hoofdstukken van ditboek; zo zijn er vragen over de doopsgezinde geschiedenis, theolo-gie, spiritualiteit, vredeswerk, wereldwijde contacten en liturgie enprediking. De vragen zijn steeds opgesteld met hulp van de auteursvan deze hoofdstukken. De resultaten staan telkens direct achter hetpassende hoofdstuk. Zo wordt de door de auteurs beschreven theo-rie meteen gespiegeld door de praktijk, waarbij soms een kloof dui-delijk wordt, maar ook dat theorie en praktijk op elkaar aansluiten.

Cijfers en statistiekenUit cijfers van het landelijk bureau van de Algemene DoopsgezindeSociëteit blijkt dat Nederland op dit moment ongeveer achtduizend

15


Kracht van een minderheid

Documents

Transcript of Kracht van een minderheid