Kleuteronderwijs: samenvatting - VPPK · Samenvatting kleuteronderwijs M.R. Verhelst 6...

Samenvatting kleuteronderwijs

M.R. Verhelst 1

Kleuteronderwijs: samenvatting Schakelprogramma master in de pedagogie

Maarten Verhelst

SAMENVATTING

Slides van de lessen + notities


M.R. Verhelst 2

1 Inhoudsopgave

Kleuteronderwijs, les 1, 14-02-11 ................................................................. 6 Inleiding en toelichting opdracht ........................................................................... 6

2 Inleiding ....................................................................................................... 6 2.1 Actualiteit ........................................................................................................... 6 2.2 Overzicht inleidende les ...................................................................................... 6 2.3 Kennismaking ..................................................................................................... 6 2.4 Belang van kleuteronderwijs ................................................................................ 6

2.4.1 Kleuteronderwijs ........................................................................................... 6 2.4.2 Ontwikkeling kleuters .................................................................................... 7 2.4.3 Twee curves ................................................................................................. 7 2.4.4 Spanning? .................................................................................................... 8

2.5 Curriculum Kleuteronderwijs ............................................................................... 8 2.6 Organisatie kleuteronderwijs ............................................................................... 9

2.6.1 Inhoudelijke dimensie kleuteronderwijs ......................................................... 9 2.6.2 Onderwijsmethoden .................................................................................... 10 2.6.3 Evaluatie van kleuters ................................................................................. 11

2.7 Ontwikkelen en leren in de kleuterklas ............................................................... 11 2.7.1 Drie ontwikkelingsfasen .............................................................................. 11 2.7.2 De kleuterklas ............................................................................................ 12

2.8 De opleiding tot leraar kleuteronderwijs ............................................................ 12 2.9 Opbouw van de lessen ...................................................................................... 12

2.9.1 Uitgangspunten .......................................................................................... 12 2.10 Reader ............................................................................................................ 12 2.11 Examen .......................................................................................................... 12

2.11.1 Voorbeeldexamenvraag ............................................................................. 12 3 Opdracht kleuteronderwijs .......................................................................... 13

3.1 Uitleg schakels (zie ook slides) .......................................................................... 13 3.1.1 Tijdschriften ............................................................................................... 13

Kleuteronderwijs, les 2, 2014-02-24 ........................................................... 14 1 Inleidend filmpje ......................................................................................... 14 2 Inhoud les ................................................................................................... 14 3 De peuter (1,5 tot 3 jaar) ............................................................................ 14

3.1 Lichamelijke ontwikkeling ................................................................................. 14 3.2 Motorische ontwikkeling .................................................................................... 14 3.3 Tekeningontwikkeling ........................................................................................ 15 3.4 Perceptuele ontwikkeling (peuter en kleuter) ..................................................... 15 3.5 Cognitieve ontwikkeling (peuter en kleuter) ........................................................ 15

3.5.1 Denkfouten ................................................................................................. 16 3.5.2 Cognitieve ontwikkeling – peuter (piaget) .................................................... 17 3.5.3 Cognitieve ontwikkeling – kleuter (piaget) .................................................... 17

3.6 Taalontwikkeling ............................................................................................... 18 3.7 Sociaal-emotionele ontwikkeling ........................................................................ 18 3.8 Seksuele ontwikkeling ....................................................................................... 18 3.9 Persoonlijkheidsontwikkeling ............................................................................. 19 3.10 Morele ontwikkeling ........................................................................................ 19 3.11 Schoolse ontwikkeling ..................................................................................... 19 3.12 Spelontwikkeling ............................................................................................. 19 3.13 Samenvattend ................................................................................................. 20

4 Kleuter (3 tot 6 jaar) ................................................................................... 20 4.1 Lichamelijke ontwikkeling ................................................................................. 20 4.2 Motorische ontwikkeling .................................................................................... 20 4.3 Tekenontwikkeling ............................................................................................ 20 4.4 Perceptuele ontwikkeling .................................................................................. 21 4.5 Cognitieve ontwikkeling ..................................................................................... 21


M.R. Verhelst 3

4.6 Taalontwikkeling ............................................................................................... 21 4.7 Sociaal-emotionele ontwikkeling ........................................................................ 21 4.8 Seksuele ontwikkeling ....................................................................................... 22 4.9 Persoonlijkheidsontwikkeling ............................................................................. 22 4.10 Morele ontwikkeling ........................................................................................ 23 4.11 Schoolse ontwikkeling ..................................................................................... 23

4.11.1 Zelfsturing ................................................................................................ 23 5 10 actiepunten in de kleuterklas .................................................................. 24

5.1 Spelontwikkeling ............................................................................................... 24 5.2 Samenvattend kleuter ....................................................................................... 24

Kleuteronderwijs, les 3, 2014-03-11 ........................................................... 25 1 Inleiding ..................................................................................................... 25 2 Drie grote vragen ........................................................................................ 25 3 Kleuters en ontluikende geletterdheid .......................................................... 25 4 Videofragmenten ......................................................................................... 25

4.1 Wiskunde: wat is aangeboren? Wat is aangeleerd? ............................................. 26 4.2 aangeboren – aangeleerd? ................................................................................. 29 4.3 Wat is aangeboren? Wat is aangeleerd? ............................................................. 29 4.4 Wat voorspelt prestaties voor gecijferdheid: opportunity-propensity ................... 32

4.4.1 Een opportunity-propensity framework ........................................................ 33 4.4.2 Een opportunity-propensity framework ........................................................ 34

4.5 Het belang van ontluikende gecijferdheid en de latere schoolloopbaan ............... 36 5 Variant: Montessorikleuteronderwijs en “wiskunde” ..................................... 37

Kleuteronderwijs, les 4, 2014-03-17 ........................................................... 38 Sociale vaardigheden en emotionele ontwikkeling .............................................. 38

1 Inhoud les ................................................................................................... 38 2 Herinnering aan eigen kleuterjuf? Paspoort van een ‘goede’ kleuterjuf? ........ 39 3 Overzicht .................................................................................................... 39

3.1 Development of self .......................................................................................... 39 3.1.1 Zelfbewustzijn ............................................................................................ 39 3.1.2 Zelfregulatie ............................................................................................... 39 3.1.3 Sociale en emotioneel begrip ...................................................................... 40 3.1.4 Empathie en zorg ....................................................................................... 40 3.1.5 Leerinitiatief ............................................................................................... 40

3.2 Sociale interactie .............................................................................................. 40 3.2.1 Interactie met volwassenen ......................................................................... 40 3.2.2 Interactie met peers ................................................................................... 41 3.2.3 Samenwerking en verantwoordelijkheid ....................................................... 41 3.2.4 Groepsparticipatie ...................................................................................... 41

3.3 Ontwikkeling van relaties ................................................................................... 41 3.3.1 Ouderhechting ............................................................................................ 41 3.3.2 Relaties met kleuterleid(st)ers en kinderverzorgsters ................................... 41 3.3.3 Vriendschappen met peers ......................................................................... 42

3.4 Implicaties voor kleuterklas ............................................................................... 42 3.4.1 Inrichting kleuterklas .................................................................................. 42 3.4.2 Dagelijkse routine en activiteiten ................................................................. 43 3.4.3 Leraar – kind interactie ............................................................................... 43

4 Inhoud les ................................................................................................... 45 5 Kennismaking ............................................................................................. 45 6 Achtergrond ................................................................................................ 45 7 Welbevinden en betrokkenheid .................................................................... 46

7.1 Welbevinden ..................................................................................................... 47 7.1.1 Welbevinden meten .................................................................................... 47

8 Betrokkenheid ............................................................................................ 48 8.1.1 Betrokkenheid meten .................................................................................. 48


M.R. Verhelst 4

9 ...................................................................................................................... 48 10 Praktijkprincipes ....................................................................................... 49

Les 5, 2014-04-22 ...................................................................................... 50 Ontluikende en beginnende geletterdheid ........................................................... 50

1 Even terug naar taaldidactiek ...................................................................... 50 1.1 Wanneer begint ontluikende geletterdheid? ........................................................ 50 1.2 Wat is het algemene doel van activiteiten rond ontluikende geletterdheid? ......... 50

2 Verschillende concepten ............................................................................. 50 3 Zoemsessie ................................................................................................. 50

3.1 Welke voorbeelden van ontluikende geletterdheid zag je tijdens de observaties bij kleuters? ................................................................................................................... 50 3.2 Welke voorbeelden van activiteiten in het kader van ontluikende geletterdheid zag je tijdens de observaties? .......................................................................................... 51

4 Ontluikende geletterdheid ........................................................................... 51 5 Tussendoelen beginnende geletterdheid ...................................................... 51 6 Tussendoelen beginnende geletterdheid ...................................................... 52 7 Ontwikkelingsdoelen Vlaanderen ................................................................. 52 8 Zoemsessie ................................................................................................. 52

8.1 Aan welke ontwikkelingsdoelen (Vlaanderen) en tussendoelen beginnende geletterdheid (Nederland) kan je de voorbeelden uit de observatie koppelen? ............. 52 8.2 Welke voorbeelden van activiteiten in het kader van ontluikende geletterdheid zag je tijdens de observaties? .......................................................................................... 53

9 Ontwikkeling van tekenen naar schrijven ...................................................... 53

Les 6, 2014-04-27 ...................................................................................... 54 Ontluikende geletterdheid ................................................................................... 54

1 Hoe moet een krachtige leeromgeving eruit zien? ......................................... 54 2 Internationale onenigheid ............................................................................ 55 3 Code-gerelateerde & mondelinge taalvaardigheid ........................................ 55 4 Zoemsessie ................................................................................................. 56

4.1 Wat is interactief voorlezen? .............................................................................. 56 4.2 Wat zijn hypothesen voor de meerwaarde van ontluikende geletterdheid bij interactief voorlezen .................................................................................................. 56

5 Zoemsessie ................................................................................................. 56 5.1 Onderzoekshypothesen ..................................................................................... 56 5.2 Heeft interactief voorlezen effect op woordenschat en fonologisch bwz? ............. 56 5.3 Zegt het artikel ook iets over interventies en onderzoekers vs. Interventies en kleuterleiders ............................................................................................................ 56

Les 7, 2014-05-06 ...................................................................................... 57 Technologie in de kleuterklas ............................................................................. 57

1 Overzicht les ............................................................................................... 57 2 Leefwereld kleuters thuis (2011) ................................................................. 57 3 Verkennende opdracht - zoemsessie ............................................................ 57 4 Specifieke mogelijkheden ICT in de kleuterklas ............................................ 58 5 Hoe staat het in het kleuteronderwijs in Vlaanderen? ................................... 59

5.1 Onderzoeksvragen ............................................................................................ 59 5.2 Onderzoeksdesign ............................................................................................ 59

6 Ipad-onderzoek: onderzoekend leren ........................................................... 59 6.1 Wat is dit onderzoekend leren? .......................................................................... 59

7 Afrondende opdracht .................................................................................. 59

Les 8, 2014-05-13 ...................................................................................... 61 Methodologie onderzoek Kleuterklassen ............................................................. 61

1 Reader ........................................................................................................ 61


M.R. Verhelst 5

2 Verkennende opdracht ................................................................................ 61 2.1 Onderzoeksdesign ............................................................................................ 62 2.2 Wat is specifiek voor onderzoek bij kleuters? ..................................................... 62 2.3 Moeilijkheden ................................................................................................... 62

3 1989 .......................................................................................................... 62 3.1 Recent .............................................................................................................. 63

4 Methoden ................................................................................................... 63 5 Uitdagingen ................................................................................................ 64 6 Mozaïek methode ........................................................................................ 65

6.1 Uitdagingen ...................................................................................................... 65 7 Examen ...................................................................................................... 65


M.R. Verhelst 6

Kleuteronderwijs, les 1, 14-02-11 Inleiding en toelichting opdracht

2 Inleiding

2.1 Actualiteit In het vak wordt er veel gerefereerd naar de actualiteit. Zo is er een nieuw leerplan voor kleuteronderwijs en komt de testing in het derde kleuterklas ook aan bod als discussie. Enkele weken geleden kwam ook de zindelijkheid van kleuters in de krant. Er gaat teveel tijd naar zindelijkheidstraining volgens sommige kleuterleerkrachten.

2.2 Overzicht inleidende les 1. Kennismaking 2. Belang van kleuteronderwijs 3. Organisatie kleuteronderwijs 4. Ontwikkeling van kleuters 5. Opbouw en uitgangspunten opleidingsonderdeel 6. Reader 7. Examen 8. Toelichting opdracht

2.3 Kennismaking Lesgevers/ student/ onderdeel van derde bachelor

2.4 Belang van kleuteronderwijs http://www.klasse.be/ouders/23511/een-vlieg-in-de-kleuterklas-2/#.UvncAfaV_-k

2.4.1 Kleuteronderwijs • Denk eens terug aan jouw kleutertijd

o Wat herinner je nog? o Kenmerken kleuterleid(st)ers

“If a society wants to ensure the best trajectory for its children, its policy focus should be on those early years.” (Barack Obama -> giving every child a chance in life) Barack Obama probeert als beleidsmaatregel enorm veel te investeren in het kleuteronderwijs. Op lange termijn rendeert het om kinderen op jonge leeftijd te ontwikkelen. Niet alleen voor het kind zelf maar uiteraard ook economisch.


M.R. Verhelst 7

2.4.2 Ontwikkeling kleuters

Deze zaken worden allemaal ontwikkeld in de kleuterperiode. Dit is dus een enorm belangrijke periode in het leven van een mens. Het kleuteronderwijs is dus uitermate belangrijk.

2.4.3 Twee curves Onbegrijpbare paradox

• Heckman-curve • Melhuish-curve

De terugslag die je krijgt door te investeren in kleuteronderwijs is heel groot.


M.R. Verhelst 8

2.4.4 Spanning? We slagen er nog onvoldoende in om kinderen die de volwassenen van later zijn uit de armoede te houden/halen.

2.5 Curriculum Kleuteronderwijs • Overeenstemming in principes en aspiratie • Spanning in curriculumpraktijk

Brede ontwikkelingsdoelen ó Cognitieve vaardigheden (sociaal pedagogische traditie) (Voorschools onderwijs) Mensen kunnen variëren op deze bovenstaande as. In heel veel discussies komt deze spanning naar voor. Quasi allemaal terug te brengen op dit spanningsveld Readiness for school Sociaal-pedagogische

traditie Kleuterklas Plaats voor leren en

instructie. Voorbereiding op het lager onderwijs.

Leefplaats. Plaats waar kinderen zichzelf leren kennen en leren samenleven met anderen.

Curriculumontwikkeling Voorgeschreven lijst door centrale instantie opgesteld met duidelijke en concrete doelen en verwachtingen.

Tendens van decentralisatie van het nationale naar lokale niveau

Focus van het programma

Focus op leren en vaardigheden, gekoppeld aan latere doele lager onderijw.

Volledige persoonsontwikkeling (inclusief leren)


M.R. Verhelst 9

Pedagogiek Verschillende instructievormen. Thematische werk. Instructie door leraar

Vertrouwen in eigen leerstrategiën. Spel en scaffolding zijn belangrijk

Taal en taalontwikkeling

Focus op individuele taalontwikkeling (eigen taal). Orale competenties en letter/woord herkenning

Focus op individuele taalontwikkeling (eigen taal)

Kerndoelen Voorgeschreven en gedetailleerd. Focus op cognitieve vaardigheden.

Breed oriënterend opgevat. Differentiatie mogelijk.

ZIE VERDER MINERVA

2.6 Organisatie kleuteronderwijs • Vlaanderen: unieke positie

o Hoge participatie o Kosteloos o Grondwettelijke vrijheid van onderwijs

• Tot 6 jaar geen leerplicht, instapleeftijd 2,5 jaar 96% van de kleuters gaat naar school. Dit heeft te maken met cultuur en vooral ook de kosteloosheid van het kleuteronderwijs. Een kind naar kinderopvang sturen is veel duurder dan het kind naar het kleuteronderwijs te sturen. Als ouder heb je ook de keuze waar je uw kind naartoe stuurt, maar elke persoon heeft ook het recht om onderwijs in te richten.

2.6.1 Inhoudelijke dimensie kleuteronderwijs • Ontwikkelingsdoelen i.p.v. eindtermen

o Ontwikkelingspatronen van kinderen o Verschillende instapleeftijd

• Minimumdoelen op vlak van kennis, inzicht, vaardigheden en attituden o Basiscompetenties o Ordening in leergebieden (duidelijke keuze)

• Vijf leergebieden • Twee leergebiedoverschrijdende thema’s

o Leren leren & sociale vaardigheden o Geïntegreerd in alle leergebieden en schoolgebeuren

Voor het kleuteronderwijs was het niet zo evident om ontwikkelingsdoelen te creëren. De verschillen tussen kleuters onderling is veel groter dan de verschillen tussen kinderen in het lager onderwijs. Sommige kinderen zetten bijvoorbeeld de eerste jaren veel meer in op motoriek en andere zaken uitstelt tot later.


M.R. Verhelst 10

Er zijn overkoepelende leergebieden (lichamelijke opvoeding, muzische vorming, Nederlands, wereldoriëntatie, wiskundige initiatie).

2.6.1.1 Lichamelijke opvoeding • Motorische competenties

o Zelfredzaamheid o Grote en kleine motoriek

• Gezonde en veilige levensstijl • Zelfconcept en sociaal functioneren

2.6.1.2 Muzische vorming • Beeld • Muziek • Drama • Beweging • Media • Attitudes

2.6.1.3 Nederlands • Luisteren • Spreken • Lezen • Schrijven • Taalbeschouwing

2.6.1.4 Wereldoriëntatie • Natuur • Techniek • Mens • Maatschappij • Tijd • Ruimte

2.6.1.5 Wiskundige initiatie • Getallen • Meten • Ruimte • (voorbereiding op meetkunde)

2.6.2 Onderwijsmethoden • Keuze voor onderwijsmethode en didactisch materiaal: vrijheid

schoolbestuur. • Populair in de kleuterklas: hoekenwerk en contractwerk • Bijzondere methoden

o Steiner, Freinet, Montessori, Decroly o Jenaplan, leefscholen, ervaringsgericht onderwijs

In Vlaanderen is het uniek dat de school zoveel vrijheid krijgt in het ontwikkelen van bovenstaande.


M.R. Verhelst 11

2.6.3 Evaluatie van kleuters • Geen formele evaluatie (er zijn onderwijsDoelen) • Beoordeling i.f.v. drie doelen

o Vooruitziende rol (is iemand schoolrijp, klaar voor het eerste lj) o Peilende rol (loopt het goed met de ontwikkeling van kinderen) o Diagnostische rol (opsporen van problemen in de ontwikkeling)

Evaluatie begint toch wat de bovenhand te halen de dag van vandaag in het kleuteronderwijs. Wat er veel wordt gezien in kleuterscholen is dat kleuters een rapportje meekrijgen naar huis. De vraag is dan in welk soort van de drie rollen dit rapport wordt opgemaakt. Er zijn heel specifieke toetsen ontwikkeld speciaal voor kleuters. Is dit positief, daar moeten we toch enkele vraagteken bij plaatsen.

2.7 Ontwikkelen en leren in de kleuterklas • Ervaringen thuis

o Gevoelsaspect en sociaal aspect o Taalontwikkeling o Motorische ontwikkeling

• Actuele beleven als drijfveer o Affectieve component: houden van vs. Niet houden van o Kleuter is ‘nu-wezen’ è structureren en leefwereld en wereldbeeld

• Structuur geven o In globale leef- en belevingswereld o Spanning tussen:

§ Ontplooiingskansen in vrij spel, zelfstandig exploreren, persoonlijk experimenteren

§ Regelmaat in dagpatroon, ervaren van ritme van tijd, afspraken vastleggen, …

• Nabootsen en navolgen o Leren door congenitale nabootsingsdrang o Einde kleuterklas: autonoom denken en handelen

• Zelfontdekkend leren en ondersteunend leren o Vygotsky: zone van de naaste ontwikkeling

• Occasioneel versus intentioneel leren o Norm voor leren is interesse van het kind o Intentioneel leren vanaf 7 jaar (zelf doelen voor ogen stemmen)

• Spel als uitgangspunt o Vervloeien fantasie en realiteit o Uitdagend spel bevordert denk-, gevoels-, en fantasiewereld

2.7.1 Drie ontwikkelingsfasen 1) Exploreren

- 2,5 tot 3 jarigen - Voldoening door louter bezig zijn met iets (ervaringswereld beperkt)

2) Experimenteren - Vierjarigen


M.R. Verhelst 12

- Gericht omgaan met situatie en materiaal (vaak door nabootsing) - Omgaan met materiaal is doel op zich (niet product)

3) Constructief omgaan - Vijfjarigen - Kleuter stelt zelf zijn doel - Vooraf bepalen van manuele en mentale constructie

2.7.2 De kleuterklas Kalenders Weerkalender Datum … Zie verder slides

2.8 De opleiding tot leraar kleuteronderwijs In de opleiding zie je de verschillende leergebieden, maar tevens ook vakken die te maken hebben met het inrichten van de leef- en leerwereld van kinderen en tot slot vakken die leiden tot het toetsen in de ruime zin van het woord.

2.9 Opbouw van de lessen ZIE MINERVa slides

2.9.1 Uitgangspunten • Evidence-based benadering

o Onderzoek…

2.10 Reader Elke les worden de artikels die te kennen zijn toegevoegd. (zie verder slides)

2.11 Examen • 50% examen – 50% taak (op beide moet je geslaagd zijn) • Examen

o Schriftelijk examen met open vragen (karakter van essayvragen) o 3 vragen o Inzichten aan elkaar relateren

Goed weten wat concepten zijn en wat theorieën zijn.

2.11.1 Voorbeeldexamenvraag Vertrekpunt is casus (krant, stuk tekst, overzicht van dagindeling kleuterlkr, …)

- verschillende toepassingsvragen daaruit è structuur brengen in je antwoord, duidelijkheid is belangrijk è aandacht voor argumentatie (bouw uw argumenten goed op, drie argumenten gevraagd? Structureer ze) è voorbeeldexamenvraag op minerva


M.R. Verhelst 13

3 Opdracht kleuteronderwijs Onderdompeling in een Vlaamse kleuterklas

- Rekening houden met voorkennis en achtergrond studenten (ervaringen, competenties, …) Opsplitsing

o Reguliere studenten è observatieopdracht o Schakelstudenten è wetenschappelijke toepassingsopdracht

3.1 Uitleg schakels (zie ook slides) • Vooral wetenschappelijk gaan werken. Kijken naar de methodologie van

wetenschappelijk discours. • Selecteer 3 onderzoekartikelen waarin verslag wordt gemaakt van

onderzoek naar kleuters/ in de kleuterklas, en toets de resultaten van deze studies aan de eigen praktijkkennis en –ervaring.

• Artikels moeten komen uit zaken opgenomen uit web of science • Het Moeten onderzoekartikelen

3.1.1 Tijdschriften • Keuzevrijheid • Zie verder slides


M.R. Verhelst 14

Kleuteronderwijs, les 2, 2014-02-24

1 Inleidend filmpje http://www.youtube.com/watch?v=7Z6Kf9IiIa8&list=PL65E9A4F5C4C6E4A8 Een kind maakt heel veel verandering mee op verschillende vlakken. Deze zijn heel individueel verschillend. Het ene kind zal eerder motorisch ontwikkelen, taalontwikkeling wat later en vice versa. Op heel veel verschillende gebieden komt deze ontwikkeling aan bod in de kleuterklas.

2 Inhoud les • De peuter (1,5 tot 3 jaar) • De kleuter (3 tot 6 jaar) • Lichamelijke ontwikkeling, motorische ontwikkeling, tekenontwikkeling,

etc. • Relevantie voor klaspraktijken • Teksten van Struyven e.a. in reader

3 De peuter (1,5 tot 3 jaar) Wat maakt een peuter uniek? Wat is het grote verschil tussen een peuter en kleuter? Een peuter is graag bezig met iets omwille van de handeling, een kleuter gaat al meer kijken naar het resultaat van zijn handeling.

3.1 Lichamelijke ontwikkeling • Groei vertraagt (baby sneller dan peuter) • Asynchrone groei (nog niet allemaal in evenwicht, proporties nog niet in

evenwicht) • Ontwikkeling melktanden

3.2 Motorische ontwikkeling • Fundamentele bewegingsactiviteiten (puur bewegen omwille van de

handeling) – Bv. Rennen, klimmen, lopen, springen, vangen, etc. – Geen vaste volgorde, wel fundamenteel voor verder

levensontwikkeling • Zelfstandigheid neemt sterk toe

– ‘Ik ben twee en ik zeg nee’ (peuterpubertijd, heftige driftbuien) – Bv. Zelf eten, zelf kleren aandoen, etc.

• Zelfredzaamheid neemt toe – Intrede zindelijkheidstraining – Zelf eten en drinken

• Fijne en grove motoriek ontwikkelt zich


M.R. Verhelst 15

• Kleuteronderwijs: motorische ontwikkeling stimuleren (ruimte geven (zowel binnen als buiten), aanbieden verschillend speelmateriaal, etc.)

Voorbeeld van een test voor probleem van motorische ontwikkeling: http://www.youtube.com/watch?v=xc8JYeuOmfw

3.3 Tekeningontwikkeling Staat heel centraal. In de manier van tekenen staat heel centraal hoe de ontwikkeling van een kind verloopt. Er is een heel sterk proces dat heel goed te volgen valt. Bij de peuter is het nog steeds tekenen om te tekenen, om de handeling, het plezier van het krabbelen.

• Krabbelstadium tot 4 jaar • Tekenen = bewegingsspel (tekenen om het plezier)

3.4 Perceptuele ontwikkeling (peuter en kleuter) Geen makkelijk onderscheid tussen peuter en kleuter.

• Voorwerpen herkennen met verschillende zintuigen è Het is de periode dat verschillende zintuigen tot stand komen, een baby heeft dit nog niet.

• Typerend voor jonge kind is globale waarneming – Peuter: opa is cirkel – Kleuter: opa is kopvoeter – Jonge kind: opa heeft armen, benen, voeten, …

3.5 Cognitieve ontwikkeling (peuter en kleuter) http://www.youtube.com/watch?v=COK1G_yY6cw Vooraf: Jean Piaget (1896-1980)

- Zwitsers psycholoog - Cognitief psychologische ontwikkeling jonge kinderen - Kennis bestaat uit structuren (schemata). Deze structuren moeten we

verwerven in ons leven, via: - Assimilatie - Accommodatie - Equilibratie

• Piaget: pre-operationeel stadium (18/24 maand tot 7 jaar)

– Verwerving cognitieve mogelijkheden (immens groeiproces) – In staat tot geïnterioriseerd experimenteren (nadenken over

zichzelf) – Leren door imitatie en nabootsing (=> volwassene belangrijke rol!) – Beginnend symbolisch denken à fantasiespel, tekenen, taal,

uitgestelde imitatie – Voorstelling van het ‘zelf’ (verschillende fasen: “ik” als persoon,

peuter gaat zichzelf herkennen in spiegel; eigen voorstelling van het zelf)

• Geheugen


M.R. Verhelst 16

– Uitgestelde imitatie – Absorberen, maar geen bewust of intentioneel gebruik

• Kleuterklas – Denkvermogen à puzzel – In categorieën onder brengen à Duplo – Geheugen trainen à weghaalspelletje

• Preconceptueel denken (geen concepten, niet abstraheren en

discrimineren) • Denkfouten

– Veel mogelijkheden, voorbereiding op concreet operationeel stadium (basisschoolkind)

– Experimenten van Piaget die denkfouten illustreren • Conservatieproeven • ‘Drie bergen’-experiment • Klasse-inclusie-experiment • Sally en Anne proef

3.5.1 Denkfouten Conservatiefout

• Conservatie van hoeveelheid vloeistof http://www.youtube.com/watch?v=YtLEWVu815o&feature=related

• Conservatie van massa http://www.youtube.com/watch?v=2jr_BwJmAyQ

• Drie denkfouten 1. Focus op één opvallend kenmerk, zonder compensatie-orientatie 2. Geen reversibel denken 3. Statisch-gericht denken: geen aandacht voor overgang of transformatie drie-bergen experiment http://www.youtube.com/watch?v=OinqFgsIbh0

• Verklaring: – Egocentrische instelling – Nog niet in staat zijn om dingen vanuit het standpunt van iemand

te bekijken • Perceptueel (Wat ziet een ander?) • Emotioneel-motivationeel (Hoe voelt een ander zich?

Waarom doet een ander iets?) • Niet in staat tot decentralisatie (kan geen zaken uit elkaar

halen) • Sally en Anne experiment

http://www.youtube.com/watch?v=zl8sJ1SeJ4E


M.R. Verhelst 17

Klasse-inclusie-experiment Als we aan een kleuter vragen: zien we meer bloemen of meer gele bloemen, zal een kleuter zeggen: meer gele bloemen.

• Verklaring: – Peuter niet in staat tot het maken van onderscheid deel - geheel

è Dit is heel belangrijk in de ontluikende gecijferdheid.

3.5.2 Cognitieve ontwikkeling – peuter (piaget) • Verwerven mogelijkheid symbolisch denken • Verwarring fantasie en werkelijkheid

1. Antropomorfisme of animisme (objecten krijgen eigenschappen die kind zelf ervaart) 2. Fysiognomisch waarnemen (objecten krijgen gezicht met emotionele lading) 3. Artificialisme (alles wordt door ‘iemand’ gemaakt)

3.5.3 Cognitieve ontwikkeling – kleuter (piaget) • Verwerven mogelijkheid symbolisch denken • Verwarring fantasie en werkelijkheid

4. Finalisme (alles heeft een bedoeling) 5. Irrationele verbanden (verbanden tussen dingen die toevallig samengaan) 6. Magisch denken (ik kan dingen beïnvloeden)


M.R. Verhelst 18

3.6 Taalontwikkeling • Uitbreiding betekenisvol taalgebruik

– Peuter begrijpt meer dan dat hij kan zeggen – Volwassenen (ouder, kleuterklas) bron voor nazeggen/imitatie – Bedmonologen

• Egocentrisch taalgebruik • Tweewoorden zinnen

– Gebruik persoonlijke voornaamwoorden – 10 nieuwe woorden per dag – Syntaxis verdubbelt per maand

• Aanwezigheid van zelfbesef en zelfkennis Voorbeeldfilmpje: http://www.youtube.com/watch?v=S-36RfAGY6w&list=PL65E9A4F5C4C6E4A8

3.7 Sociaal-emotionele ontwikkeling • Ontwikkeling zelfbewustzijn

– Zichzelf herkennen in de spiegel • ‘Zelf doen’, ‘Niet willen’, ‘Neen’, …

– Drift en gilpartijen – Peuterfase = koppigheidsfase – Belang van consequente aanpak

• Conflict tussen zelfstandigheid en afhankelijkheid – Moeilijk wanneer ouders vertrekken aan peuterklas

• Gevoelens – Schaamte (stout) vs. trots (ik kan iets) – Afgunst/jaloezie – Agressie (veel conflicten in kleuterklassen)

• http://www.youtube.com/watch?v=la3Y4YWLgV4&list=PL65E9A4F5C4C6E4A8

• http://www.youtube.com/watch?v=AgzTmgQ4KWM

3.8 Seksuele ontwikkeling • Besef van eigen geslacht (sekse-identiteit) • Interesse in eigen lichaam en dat van een ander • ‘Vieze woorden’ • Freud: anale fase


M.R. Verhelst 19

3.9 Persoonlijkheidsontwikkeling • Zelfbewustzijn dringt door: ik kan zelf dingen willen en doen, ik ben

zelfstandige entiteit • Egocentrisch: Eigen standpunt is belangrijk, nog geen ander standpunt

innemen • Autonomie-ontwikkeling

– Erikson – Autonomie versus schaamte/twijfel

(overmatige bescherming) • Genderidentiteit

(besef van eigen geslacht): – Seksestereotiep gedrag – Gendergerelateerde verwachtingen

3.10 Morele ontwikkeling • Peuters weten wat mag en wat niet mag

– Gelinkt aan aanwezigheid ouders – Gericht op gevolgen van gedrag

• Later: – Weten wat niet mag, maar het toch doen – Schuld op iemand anders steken – Geleidelijk: internaliseren van regeltjes

Straffen en belonen

3.11 Schoolse ontwikkeling • Cruciaal moment in leven van peuter: instapklasje • 6 basisbehoeften voor peuters:

– Lichamelijke behoeften (eten, drinken, hygiëne, warmte) – Behoefte aan warmte, affectie en tederheid – Behoefte aan veiligheid, duidelijkheid en continuïteit (laat peuters

zich emotioneel goed vol-elen) – Behoefte aan erkenning, aan ‘iemand zijn’ – Behoefte zichzelf als kundig te ervaren – Behoefte om moreel in orde te zijn

3.12 Spelontwikkeling è de kern van het kleuteronderwijs. Via spel kunnen andere ontwikkelingsvormen tot stand komen.

• De wereld ontdekken: http://www.youtube.com/watch?v=G2QD7NJxRWM&list=PL65E9A4F5C4C6E4A8

• Bewegingsspelletjes • Eerste keer doen alsof of rollenspelletjes (door symbolisch denken) • Constructiespelen • Nog geen sprake van samen spelen

– Toekijkend spel (kijken naar anderen die spelen) – Solitair spel (op jezelf spelen) – Parallel spel (samen apart spelen)


M.R. Verhelst 20

3.13 Samenvattend • Groei lengte/gewicht vertraagt • Fundamentele bewegingsactiviteiten • Zelfredzaamheid • Tekenen = krabbelen = bewegen • Globale waarneming • Pre-operationeel stadium

– Types denkfouten – Fantasie en werkelijkheid

• Betekenisvol taalgebruik

4 Kleuter (3 tot 6 jaar) • http://www.youtube.com/watch?v=M3-iEYb006A - 4 jaar • http://www.youtube.com/watch?v=4UIXGA-Xjqc - 6 jaar (overgang van

kleuter naar lager)

4.1 Lichamelijke ontwikkeling • Groeitempo neemt af • Synchrone groei

4.2 Motorische ontwikkeling • Bewegingsactiviteiten worden kwalitatiever à oefening • Grote beweeglijkheid

– Voortdurend in de weer zijn – Evenwicht – Sterke evolutie fijne motoriek – Knippen, plakken – Inkleuren – Puzzelen

4.3 Tekenontwikkeling • Tekenen om plezier, maar ook met betekenis • Tekening benoemen

1. Eerst tekenen, dan benoemen 2. Benoemen tijdens tekenen 3. Eerst benoemen, dan tekenen

• Mislukt realisme – Vanaf 3 à 4 jaar – Eerst benoemen, dan tekenen – Maar tekening lijkt niet op werkelijkheid – Mens als ‘kopvoeter’


M.R. Verhelst 21

• Verstandelijk realisme – Vanaf 5 à 6 jaar – Tekening = representatie van hoe kleuter de werkelijkheid beleeft – Symbolisch (in plaats van realistisch) – Instabiliteit van vormen – Figuren gekaderd in gemeenschappelijke context

• Visueel realisme – Vanaf 8 à 9 jaar – Realistisch = werkelijkheid zoals deze er uit ziet

4.4 Perceptuele ontwikkeling • Zie peuter • Kleuter: Meer aandacht voor details

– Puzzelen – Evolutie kleutertekeningen

4.5 Cognitieve ontwikkeling è sterk gelinkt met ontluikende gecijferdheid

• Zie peuter • Bloeiperiode fantasie • Nog niet beschikken over logische denkhandelingen en denkoperatie • Geheugen kan steeds grotere perioden overbruggen

– Populair in kleuterklas • Egocentrisme à sociocentrisch denken (kleuter in staat verbanden te

leggen en de ander te betrekken in het denken) – Minder magisch – Verbanden leggen

• Ontwikkelen besef van tijd (<-> beleven van tijd) – Seizoenen, ritme van de dag, verleden/heden/toekomst

• http://www.youtube.com/watch?v=O9aBu0zH2yE&list=PL65E9A4F5C4C6E4A8

4.6 Taalontwikkeling • Belang van bedmonologen • Uitbreiding woordenschat

– 3000 woorden einde kleuteronderwijs – Steeds langere en volledigere zinnen

• Aarzelend spreken • Zelfbeschrijvingen (uiterlijke kenmerken, voorkeuren, activiteiten) • Goed niveau rond de leeftijd van 5 à 6 jaar

– Fonologie – Morfologie – Semantiek – Syntaxis

• Ondersteuning taalontwikkeling (è sesamstraat is ontwikkeld om taalontwikkeling te ondersteunen)

4.7 Sociaal-emotionele ontwikkeling • Gehechtheidsgedrag neemt af


M.R. Verhelst 22

• Ontwikkeling van intern werkmodel – Theorie van Bowlbly – Nieuwe gehechtheidsrelaties op basis van vorige ervaringen – Belang van wederzijdse affectie, vertrouwen en waardering

è zie verder. Hechtingsrelaties zijn enorm belangrijk in deze periode voor de rest van het leven!!!!

• Sociale omgeving wordt uitgebreid • Vriendschap

– Tijdelijk en oppervlakkig (recent onderzoek nuanceert dit, zie later) – Vriend = iemand waarmee je leuk kan spelen

4.8 Seksuele ontwikkeling • Verkenning eigen en andermans lichaam, maar minder openbaar • Behoefte aan lichamelijk contact

– Knuffelen, maar ook duwen, trekken, tikken geven, … • Vragen stellen

– Over zwangerschap en geboorte – Geen koppeling met seksuele gevoelens

• Aandacht voor geslachtsdelen – Focus op verschillen – Freud: fallische fase of oedipale fase

(Oedipusconflict – Elektracomplex)

4.9 Persoonlijkheidsontwikkeling • Eigen willetje

– Peuter: Niet willen – Kleuter: Positief willen

• Einde kleuteronderwijs: taakbereidheid – Resultaat van taak > leuk zijn van taak

• Ontwikkeling ‘ik-gevoel’ – Verdiept zelfbewustzijn – Zelfkennis neemt toe – Sociale contacten nemen toe

• Erikson: initiatief versus schuld – Bieden van ruimte om zelfstandig te handelen – Bieden van ondersteuning en sturing


M.R. Verhelst 23

4.10 Morele ontwikkeling • Model van Kohlberg (wat verouderd, met kritiek, maar wordt nog veel

gebruikt) – Preconventionele fase (peuter/kleuter)

• 1. Strafvermijding • 2. Beloning nastreven

– Conventionele fase (lagereschoolkind) • 1. Personen uit directe omgeving • 2. Grotere sociale systemen

– Postconventionele fase (adolescent/volwassene) • 1. Universele mensenrechten • 2. Eigen verantwoordelijkheid/persoonlijke prioriteiten

http://www.youtube.com/watch?annotation_id=annotation_762625&feature=iv&hd=1&src_vid=YxJ07klMhr0&v=5czp9S4u26M

• Model van Freud (minder belangrijk in dit vak)

• < Kleuter: geen écht geweten • Kleuter: spiegelgeweten

• = Resultaat van wat volwassenen als normen ‘voorhouden’ • Begrijpt nog niet ‘waarom’ iets wel/niet mag • Volgens Kohlberg: Preconventionele fase

• Volgens Freud: Ich

4.11 Schoolse ontwikkeling • Spelenderwijs leren

– Kleuters leren door spelen – Fantasie, taalontwikkeling, sociale relaties, etc. – Diversiteit aan spel – Betrokkenheid bij spel hoog -> diep leren – Plezier beleven aan spel -> welbevinden

• Ervaringsgericht onderwijs – Aparte les

• Zorgbreedte en zorgverbreding

4.11.1 Zelfsturing • http://www.youtube.com/watch?v=yDASeGgjLJ0&list=PL65E9A4F5C4C

6E4A8


M.R. Verhelst 24

5 10 actiepunten in de kleuterklas 1. Klas in hoeken indelen -> structuur en gezelligheid 2. Uitdagende hoeken maken (è differentiatie!) 3. Nieuwe materialen, thema’s en activiteiten inbrengen 4. Via observatie kleuterinteresse ontdekken 5. Meer stimulerende tussenkomsten 6. Vrij kleuterinitiatief uitbreiden 7. Relatie met kleuter verkennen en verbeteren 8. Kleuters ondersteunen in wereld van gevoelens, relaties en waarden 9. Sociaal-emotionele problemen herkennen 10. Ontwikkelingsbedreigde kleuters herkennen (detectiefunctie)

5.1 Spelontwikkeling Alle ontwikkelingen stimuleren via spel!

• Enorme exploratiedrang • Vier kenmerken van spel

1. Keuzevrijheid: ongedwongen karakter van het bezig zijn 2. Intens plezier beleven aan spelen 3. Het staan in twee werelden: fantasie en realiteit 4. Grens tussen spel en arbeid niet altijd duidelijk

• Bewegingsspelen • Doen alsof-spelletjes • Constructiespel • Regelspel • (= spel met spelregels) • Samen spelen

– Solitair en parallelspel neemt af – Associatief spel: samen bezig, praten, wisselen informatie en

ideeën, maar geen gemeenschappelijke taak of doel – Coöperatief spel: activiteiten worden op elkaar afgestemd, hier is

wel een gemeenschappelijke taak of doel

5.2 Samenvattend kleuter • Groeitempo neemt af • Kwalitatieve verbeteringen van bewegingen • Toevallig, mislukt en verstandelijk realisme • Meer oog voor details • Nog steeds pre-operationeel denken • Bloeiperiode fantasie: minder verwarring • Woordenschat enorme uitbreiding • Eerste vriendschappen • Fallische fase: Geslachtsdelen = centraal • Ontstaan zelfkennis • Spiegelgeweten • Ervaringsgericht onderwijs • Samen spelen


M.R. Verhelst 25

Kleuteronderwijs, les 3, 2014-03-11 Opgelet: onderzoeksartikels ook te kennen! Examenvraag van deze les: onderzoeksartikel of casus gegeven. Deze moet besproken worden a.d.h.v. de theorie hieronder. Alle begrippen moeten dus héél sterk gekend zijn!

1 Inleiding Kleuters zijn eigenlijk al heel wiskundig, ze kunnen zelfs tot 1000 rekenen.

2 Drie grote vragen – Wiskunde: wat is aangeboren? Wat is aangeleerd? – Wat voorspelt prestaties voor gecijferdheid: opportunity-propensity? – Het belang van ontluikende gecijferdheid voor de latere schoolloopbaan

3 Kleuters en ontluikende geletterdheid • Reflecteer op je kennis over een kleuterklas.

Vormkennis (rechthoeken knippen, grootte e.d., volgorde, …), winkeltje spelen, ordenen (volgens aantal,…), opruimen (ordenen zodat alles past), delen met anderen.

– Welke “wiskundige” activiteiten zag je? Blokken bouwen, natekenen, nameten, vergelijken van blokken. Overleg met elkaar en waarom ze het zo doen. Toren bouwen op verschillende manieren. Tellen, in werkelijkheid een afbeelding ervan maken.

– Kan je aangeven WAAROM ze van belang zijn? (Wiskundige dispositie komt hier in naar voor). Affectief-emotief bezig zijn in talig overleg met elkaar. Er komt ook een basiskennis wiskunde (hier over de blokken naar voor). Model bouwen (heuristiek). Controleren van de oplossing (metacognitie).

4 Videofragmenten Bekijk de videoclips in Minerva documentenmap

• http://www.youtube.com/watch?v=UdIimP1mAfY (Rekenen in de kleuterklas)

• http://www.youtube.com/watch?v=2dN8oMCxj0g (kleuters 3de kleuterklas)

• Wat zie je: – Welke activiteiten zie je? – Kan je aangeven WAAROM ze van belang zijn?


M.R. Verhelst 26

4.1 Wiskunde: wat is aangeboren? Wat is aangeleerd? • Zie videoclip !!! Veel info en kritiek in onderstaande clip. • http://www.youtube.com/watch?v=R890raSJWYg

When do children develop number sense? (kritiek op Piaget)

Piaget gaat heel sterk in op aangeboren elementen. Hij is een nativist, daarom dat er op hem ook kritiek komt zoals in de videoclip. Conservatieprincipe (rij langer maken en er zijn zogezegd meer elementen). Kritiek op piaget: “Man, even in the lower stages of development, possesses a faculty which for want of a better name, I shall call number sense.”

In bovenstaande website kan je proefjes doen. Men gebruikt deze proef voor 2 zaken:

• Heel jonge kinderen kunnen dit zeer goed. • Je kan dit trainen tot op een heel hoog niveau.

Baby brain training: er worden wel telkens dezelfde patronen getoond!


M.R. Verhelst 27

Bovenstaande: heel veel onderzoek naar the number sense. Het is bewezen dat dit wel bestaat. Je moet verder bouwen op de ANS (approximate number sense)!!!

Baby’s gaan langer kijken naar de kaart met meer stippen. Dit is niet kleurafhankelijk.


M.R. Verhelst 28

http://www.youtube.com/watch?v=s4blI2FMSUQ

Bovenstaand is een héél belangrijk artikel. Grondig bestuderen!!!


M.R. Verhelst 29

4.2 aangeboren – aangeleerd? • Drie centrale stromingen in het historisch denken over deze vraag

(Singer, 2009): – “Tabula Rasa” hypothese versus “theory of innate mental abilities” – Zoektocht naar “universele mentale structuren “: “Case (1992)

proposed a central conceptual structure for numbers, space and event. “ è zoektocht naar aangeboren structuren in hersenen

– Algemeen versus specifiek onderscheid in aangeboren mogelijkheden: meteen specifiek of ontwikkeling van specifieke mogelijkheden

• Indien “nature”= natuurlijke selectie • Indien “nurture”=

Discussie kan héél ver gaan. Want als we ervan uit gaan dat kinderen al zo sterk zijn in Wiskunde, dan moeten we misschien in de kleuterklas al beginnen met Wiskunde aan te leren.

4.3 Wat is aangeboren? Wat is aangeleerd? • Vaststellingen (Singer, 2009):

– Categorische perceptie van objecten • Borelingen hebben een voorkeur voor face-like objecten. • Borelingen andere hersenactiviteit wanneer ze face-like

objecten zien. • Verschil tussen levende en niet-levende “objecten”

– Categorische perceptie van beweging: mechanics • Objecten bewegen zonder dat ze veranderen; alles van een

object beweegt, – Groeperen

• Al vanaf 5 maanden reacties op verkeerd optellen van aantallen tot drie.

è Drie beertjes achter een papier steken, papier weg: maar 1 beertje, kinderen reageren hier vreemd op, onbegrijpend.

– Categorische perceptie van verbale aanduidingen • Taal herkennen, onderscheiden van ander geluiden

Voorbeelden van “structurerende predisposities”


M.R. Verhelst 30

Waarom hebben kinderen dit? Omdat dit tools zijn om de wereld gestructureerd weer te geven, te leren kennen. Zonder zou je geen kennis kunnen ontwikkelen. Voorbeelden van “structurerende predisposities” i.p.v. Controverse nature-nurture (Singer, 2009, p.54)

Alle mensen gaan zich sprookjes herinneren. Eigenlijk is iedereen een beetje een tovenaar, iedereen kan zijn wereld beheersbaar maken. Dit is gebleken uit antropologisch onderzoek. Bij iedereen zit er een soort van wereld ingebouwd. Écht bewijzen kan je dit niet, maar de disposities blijken universeel te zijn. Voorbeelden van “structurerende predisposities” i.p.v. Controverse nature-nurture (Singer, 2009, p.54):

– Voorbeelden van “inner operations” (interne operaties) matching, associating, comparing, increase in quantity, logical operations, iterations, topological operations, generating,

• Beseffen dat 1 + 1 twee is. • Beseffen dat er iets een naam heeft • Zijn er genoeg schoenen voor de rups? Een voor een

schoenen aanpassen. • Doos kiezen met meeste koekjes. • Koekjes kiezen met grootste oppervlakte. • Doortellen, zelfs wanneer de cijfers niet geleerd zijn drietien,

viertien, vijftien, …. – DIM = the Dynamic Infrastructure of the Mind

è als er gevraagd wordt: leert de kleuterschool associëren? NEEN, het is aangeboren! Het belang van kleuteronderwijs is prikkelen. De basis, aangeboren vaardigheden aanspreken.


M.R. Verhelst 31

Bovenstaande operaties zijn fantastisch voor het ontwikkelen van kleuteractiviteiten. Belangrijk schema! è vooral de verschillende operations.

Er moet een samenspel zijn tussen nature-nurture. In onderstaand schema zie je dat het wiskundig denken van leerlingen zich anders zal gaan ontwikkelen binnen informeel en formeel onderwijs. Heel het samenspel zorgt voor wiskundig denken dat verschilt van cultuur tot cultuur.


M.R. Verhelst 32

4.4 Wat voorspelt prestaties voor gecijferdheid: opportunity-propensity

Begrippen koppelen aan dynamic structure of the mind! • Opdracht

– Wat verklaart ontluikende gecijferdheid – Construeer een model dat de prestaties van kleuters helpt

beschrijven en verklaren.

• Opdracht: – Verzamel zoveel mogelijk variabelen en processen die het

ontwikkelen van ontluikende gecijferdheid helpt ontwikkelen – Orden deze processen en variabelen – Maak een visuele voorstelling van een model


M.R. Verhelst 33

4.4.1 Een opportunity-propensity framework Opportunities (kansen)

Kansen die we geven in een culturele context, zowel in informele als formele contexten. Bijvoorbeeld: de mate waarin ouders ze betrekken bij huishoudelijke activiteiten (informeel), maar ook wel activiteiten je geeft aan kinderen in formele situaties: spelletjes, rijmpjes, …


M.R. Verhelst 34

Propensities

De wil om te leren, de motivatie. Maar niet alleen dat, alle factoren die gerelateerd zijn aan uw mogelijkheden. Al bij kleuters is er de problematiek om er mee te willen bezig zijn: kralen maken, … . Je kan dit kapot maken door snel over goed en slecht te gaan spreken. Je moet kinderen er van laten genieten bezig te zijn met deze wiskunde.

4.4.2 Een opportunity-propensity framework


M.R. Verhelst 35

Zijn twee jaar kleuteronderwijs beter dan 1 jaar kleuteronderwijs? Men gaat kijken of een formele interventie meer invloed heeft. Men gaat in die scholen een heel sterke theorie gaan gebruiken om leerlingen te stimuleren. http://minerva.ugent.be/main/video/viewvideo.php?ref=9339431&id=%2FN1Zif9imoJZWRXUhhHj74xtv&type=document&curdirpath=&cidReq=H00187702013


M.R. Verhelst 36

4.5 Het belang van ontluikende gecijferdheid en de latere schoolloopbaan

!


M.R. Verhelst 37

5 Variant: Montessorikleuteronderwijs en “wiskunde”

• http://www.youtube.com/watch?v=wKSRCeyR5Ck Laten we geen kansen liggen in een gewone kleuterschool na het zien van dit, wetende dat ontluikende gecijferdheid al vroeg kan starten.


M.R. Verhelst 38

Kleuteronderwijs, les 4, 2014-03-17 Sociale vaardigheden en emotionele ontwikkeling DEEL 1

1 Inhoud les • Sociale vaardigheden

Zijn die kleine kleuters/peuters sociaal vaardige wezens en wat betekent dit. In welk opzicht zijn ze verschillend?

• Emotionele ontwikkeling Deze ontwikkeling gaan we ook gaan vergelijken

• Implicaties curriculum à Belangrijk in functie van verder schoolsucces (ruim opvatten) à Leren steeds in interactie (enorm belangrijk!) à Children at risk (bij ons zijn dat bv gok-kinderen)

• Teksten in reader: à Thompson & Goodman à Thompson & Twibell


M.R. Verhelst 39

2 Herinnering aan eigen kleuterjuf? Paspoort van een ‘goede’ kleuterjuf?

3 Overzicht

3.1 Development of self Van een aantal zaken dachten we dat kleuters daar niet toe in staat zijn. Door recent onderzoek hebben we daar een beter beeld op. Bijvoorbeeld de kleuter blijkt empathischer te zijn dan eerst gedacht. Conflict, ruzie is geen uiting van geen empathie hebben, het kan aan andere zaken liggn ook.

3.1.1 Zelfbewustzijn • Zelfbewustzijn belangrijk voor leren (dit zelfbewustzijn is hét startpunt

om te beginnen leren) o Exploratiedrang (+ nieuwe fysieke mogelijkheden) o Motivatie

• Ik heb rood haar à Ik ben leuk à Arthur is groter dan mij Dit bovenstaande zijn verschillende zaken. En zijn allemaal verschillende stappen in het zelfbewustzijnsproces.

• Ontwikkeling? o Ouders en leraren: bron van feedback à ontwikkeling

zelfbewustzijn De kleuter moet zich hierbij goed in zijn vel voelen om te leren. Dit is sterk afhankelijk van de omgeving.

o Vergelijken met andere kleuters in de klas

3.1.2 Zelfregulatie • Concept?

Eigen keuzes maken in leren, u zelf opvolgen op gebied van leren. Aanvankelijk dacht men dat dit pas begon vanaf de lagere schooltijd. Doch recent onderzoek duidt aan dat dit al veel vroeger start, deze zelfregulatie. Bijvoorbeeld in de manier waarop ze spelen.

• Invloed op concentration of attention, focused thinking, behaviour management, control of emotions

• Ruim: ook emoties controleren, begrijpen en duiden • Voorspeller van later schoolsucces • Grote ontwikkeling tijdens kleutertijd

o Hersenontwikkeling o Feedback ouders en kleuterleid(st)er

§ Talk through problem-solving activities Zeggen wat je doet is enorm belangrijk als kleuterleider. Zodanig dat kleuters weten waarom je het doet. Dit draagt enorm bij tot zelfregulatie bij jonge kinderen.

§ Promoting sociodramatic play o Belang van omgevingsfactoren (stress bij kleuters)

Zelfregulatie valt snel weg bij stress. Een kleuter moet zich dus écht goed voelen.


M.R. Verhelst 40

3.1.3 Sociale en emotioneel begrip • Kleuters: egocentrisch (aanvankelijk) • Nieuw onderzoek: ‘an image of youg children who care deeply about the

thoughts and feelings of others, and are interested in how those thoughts compare to their own’

• Theory of mind – Beeldvorming en perpectiefwissel Theory of mind betekent dat je u kan inleven in anderen, u in het perspectief van anderen plaatsen. Het is niet omdat je de berg uit een ander perspectief niet kan benoemen (bergexperiment) dat je u als kleuter niet kan interesseren in volgende zaken:

o Begrijpen van anderen hun gevoelens Vb. Weet dat Mohammed dit of dat niet leuk vindt.

o Begrijpen van situaties, routines, … o Begrijpen van diversiteit o Begrijpen van persoonlijkheid

3.1.4 Empathie en zorg • Emotionele ontwikkeling --> Empathie en zorg

o Emotional response to anothers’ distress (=empathie) o Efforts to help that distressed person (=zorg)

• Empathie > zorg • Geen zorg ≠(betekent niet) geen emotioneel begrip

3.1.5 Leerinitiatief • Klas-engagement, motivatie, participatie, etc. • Voorspeller voor schoolsucces (als ze het wel nemen heeft dit een

positieve invloed op het succes in hun latere leerprestaties) • Onderzoek:

o Kinderen van nature uit nieuwsgierig --> te ‘koesteren’ attitude o Verschil in kinderen tussen ‘performance orientation’ en

‘learning orientation’ Performance orientation = vooral vanuit feedback die je krijgt, vanuit gedrag. Learning orientation = vanuit eigen plezier beleving van leren.

3.2 Sociale interactie • Leren in groep op basis van interactie • Voor sociale interactie vaardigheden relevant voor leren en welbevinden

Interactie komt veel meer aan bod in het kleuteronderwijs dan in het lager onderwijs.

3.2.1 Interactie met volwassenen • Interactie met volwassenen die geen gehechtheidspersonen zijn

o Begrijpen van de sociale omgeving


M.R. Verhelst 41

3.2.2 Interactie met peers • Onderschatting in bestaand onderzoek <-> theory of mind

Kleuters kunnen veel beter interageren dan aanvankelijk gedacht. • Conflict met andere kleuters

o Niet noodzakelijk een probleem --> ontwikkelen sociale vaardigheden

o Opletten voor ‘peer rejection’ (= als kleuters geen vrienden hebben, uitgesloten worden, bewust of onbewust)

3.2.3 Samenwerking en verantwoordelijkheid • Vroeger: straffen en belonen als bron voor samenwerking • Recent: ‘conscience development’ --> samenwerking op basis van

emotionele banden Dit is mijn vriend, dus hier ga ik mee gaan samenwerken.

3.2.4 Groepsparticipatie • Lid worden van een groep, klasgemeenschap • Rollen en verantwoordelijkheden in de groep

3.3 Ontwikkeling van relaties - Belangrijk voor schoolsucces

Waarom? Omdat kleuters die zich goedvoelen in hun netwerk van relaties, die krijgen héél veel feedback over zichzelf, hun zelfbewustzijn wordt veel sterker ontwikkeld, zo kunnen ze zich zelf nog beter gaan positioneren in de groep, … .

- Bron van informatie en feedback - Zelf-bewustzijn, leren, sociale competenties - Peer acceptance

3.3.1 Ouderhechting = dé belangrijkste factor voor de ontwikkeling van het kind.

• Ouder-kind à persoonlijkheidsontwikkeling, sociale relaties, etc. • Feedback over zelf (zelfbewustzijn) • Rolmodel voor leren, sociale vaardigheden, etc. • Onderzoek naar ouder-kind relatie: Goede relatie heeft invloed op:

o Succes in kleuteronderwijs (schoolrijpheid) o Sociale competenties in de kleuterklas o Werkhouding

• Verandering in relatie kind-ouder (peuter / kleuter) o Veiligheid à samenwerking en tevredenstellen o Tijdsaspect beter inschatten

3.3.2 Relaties met kleuterleid(st)ers en kinderverzorgsters • Vergelijkbaar met ouder-kind relatie (feedback + rolmodel) • Onderzoek naar relatie met kleuterleid(st)er: Warme en goede relatie

heeft invloed op: (= als 2de in rang om kinderen op te voeden) o Aandachtsvaardigheden o Sociale competenties o Schoolrijpheid


M.R. Verhelst 42

o Plezier om naar school te komen o Enthousiasme om te leren o Zelfbewustzijn

• Belangrijk voor ‘children at risk’ • Kinderen zoeken warmte, veiligheid en ondersteuning

3.3.3 Vriendschappen met peers • Vriendschap? • Belang van interactie met peers

o Voor klassfeer (graag naar school gaan) o Ontwikkelen sociale vaardigheden

• Evolutie tijdens de kleuterklas: stabiel, exclusief en wederkerig • Conflict met peers • Voorspellende waarde !

o Einde kleuterklas o Weinig vriendjes à sociale vaardigheden en schoolsucces

Kleuters met weinig vrienden moeten we heel goed gaan opvolgen. Dit is een hele sterke barometer voor allerhande problemen.

3.4 Implicaties voor kleuterklas • Ondersteunen sociale en emotionele ontwikkeling kleuters • Contexten en kansen creëren (niet geïsoleerd)

o Nieuwsgierigheid o Scaffolding o Etc.

• Drie strategieën

3.4.1 Inrichting kleuterklas • set the tone for play and interaction’ • Aesthetics

o Veilige omgeving o Nodigt uit tot leren en interactie

• Hoekenwerk (héél belangrijk) o Duidelijke afgebakend o Spelen in groep vs. individueel spel (kleuters hebben nood aan

deze afwisseling) • Kleuterhoogte

o Praktisch o Vrij initiatief

• Ruimte en plaats voor de groep en privacy • Plaats voor het individuele kind

o Knutselwerk o Thuissituatie (bv. boeken in eigen moedertaal)

• Speelmateriaal


M.R. Verhelst 43

3.4.2 Dagelijkse routine en activiteiten • Voorspelbaarheid zorgt voor veiligheid en vertrouwen

o Anticipatie op wat komt à reguleren van verwachtingen, energie en activiteiten

o Visueel ondersteunen o Flexibiliteit i.p.v. rigiditeit

• Balans tussen o Actief en luidruchtig spel (high energy) en rustig en stil spel (low

energy) o Individueel spel en spelen in groep o Aandacht voor transitie van ene activiteit naar andere activiteit

(een activiteit: opstarten – afronden)

3.4.3 Leraar – kind interactie • Belang van warmte, veiligheid en ondersteuning • Interactie met schoolomgeving

o Bepaalt hoe kinderen leren o En hoe ze zich daarbij voelen

Kleuterleid(st)er als constante gegevenheid:

o Zorgen voor o Afscheid met ouders

• Observatievaardigheden • Rolmodel voor gedrag en attitudes • Vertellen en reflecteren van emoties van kleuters • Feedback over gedrag, prestaties, etc. • Regels in de klas generaliseren tot waarden • Groepsgevoel creëren • Ondersteuning en coaching


M.R. Verhelst 44


M.R. Verhelst 45

DEEL 2

4 Inhoud les • Principes en achtergrond bij Ervaringsgericht Onderwijs • Implicaties voor kleuterklaspraktijk • Linken met emotionele ontwikkeling • Teksten van Laevers in reader

5 Kennismaking Ervaringsgericht onderwijs http://www.leraar24.nl/video/2252 De beweging rond Ferre heeft enorm veel gerealiseerd, en een enorme beweging op gang gebracht. Het is wel veel commerciëler geworden dit ervaringsgericht onderwijs. Daarom begint het ook wat kritiek te krijgen. Ferre Laevers http://www.youtube.com/watch?v=LL_rgmxjcNo

6 Achtergrond • Mei 68 – emancipatiebeweging • Gemiste kansen in traditioneel kleuteronderwijs

– Moraliserend – Sterke sturing vanuit kleuterleid(st)er

Bijvoorbeeld: iedereen moest hetzelfde knippen en plakken – Weinig vrij initiatief

• Visie op onderwijs à tempelschema • Waarden:

– Gave emotionele ontwikkeling – Creativiteit: meer dan oppervlakkig leren – Vrij kleuterinitiatief, milieuverrijking, ervaringsgericht omganswijze – Einddoel is ‘geëmancipeerde mens’ – Deep-level-learning – Ervaringsgerichtheid als fundament: bewuste gerichtheid op wat

zich in kinderen op het niveau van de ‘ervaringsstroom’ afspeelt


M.R. Verhelst 46

In de top van de tempel staat emancipatie. Dat is het einddoel van onderwijs.

7 Welbevinden en betrokkenheid Een kleuter gaat tot leren komen als een kleuter betrokken is en zich goed in zijn vel voelt. http://www.leraar24.nl/video/624

• Nadruk op procesfactoren • Noodzakelijke voorwaarden tot leren (emancipatie) • Betrokkenheid = de intensiteit van activiteit, concentratie, opgeslorpt

zijn, tijdvergetend bezig zijn, … wanneer kleuters hun eigen grenzen aftasten


M.R. Verhelst 47

• Welbevinden = zich thuis voelen, zichzelf kunnen zijn, emotioneel veilig zijn, met volle teugen genieten, rust en vitaliteit

7.1 Welbevinden - Kinderen die zich in een toestand van welbevinden verkeren, voelen zich

op en top. - De hoofdtoon van hun bestaan is genieten. Ze beleven plezier, hebben

deugd aan elkaar en aan de dingen. - Ze stralen vitaliteit uit en tegelijk ontspanning en innerlijke rust. - Ze stellen zich open en ontvankelijk voor wat op hen afkomt. - Ze zijn spontaan en durven zichzelf zijn. - Welbevinden is verbonden met zelfvertrouwen, zelfwaardegevoel en

weerbaarheid. - Het fundament evenwel is het in voeling zijn met zichzelf, het contact

hebben let de eigen ervaringsstroom.

7.1.1 Welbevinden meten

Niveau 1-2 Niveau 3 Niveau 4-5

- Nooit/zelden gelukkig

- Geniet nooit/zelden

- Innerlijk onrustig of gestresseerd

- Weinig open en spontaan

- Kwetsbaar en weinig soepel

- Geen/weinig zelfvertrouwen

- Nooit/zelden zichzelf

- Voelt zich noch echt goed nog echt ongelukkig

- Geniet af en toe in beperkte mate

- Af en toe onrustig of gestresseerd

- Af en toe open of spontaan

- Soms kwetsbaar - Beperkt

zelfvertrouwen - Zelden/af en toe

zichzelf

- Voelt zich meestal/altijd goed of gelukkig

- Geniet vaak/altijd ten volle

- Straalt meestal/altijd innerlijke rust uit

- Meestal/altijd open en spontaan

- Kan tegen een stootje en is soepel

- Blaakt van zelfvertrouwen


M.R. Verhelst 48

- Meestal/altijd zichzelf

8 Betrokkenheid - Een toestand waarin kinderen zich bevinden wanneer ze intens met iets

bezig zijn. - Te merken aan hun hoge concentratie, een opgeslorpt, tijdvergeten

bezig zijn. - Hun handelingen verraden een intense mentale activiteit. - Ze zijn heel aanspreekbaar voor wat de omgeving te bieden heeft, stellen

zich open op. - Van binnenuit gemotiveerd om aan de slag te gaan. - Ervaren enorme voldoening, uit bevrediging van hun exploratiedrang. - Kinderen bewegen zich aan de grens van hun mogelijkheden. - De conditie bij uitstek voor ontwikkeling in de diepte of fundamenteel

leren.

8.1.1 Betrokkenheid meten

Niveau 1 Geen activiteit

Niveau 2 Sporadische activiteit

Niveau 3 Min of meer aangehouden activiteit

Niveau 4 Activiteit met intense momenten

Niveau 5 Volgehouden intense activiteit

- Non-actief

- staren, met ‘niets bezig zijn’

- Stereotiepe handelingen

- Aangehouden bezig zijn

- Evenwel zonder betrokkenheid

- Activiteit staken bij aantrekkelijkere prikkel

- Grote betrokkenheid

- Opgeslorpt bezig zijn

- Ononderbroken

- Geen omgevingsprikkels

- Mentale inspanning

9


M.R. Verhelst 49

10 Praktijkprincipes • 3 praktijkprincipes

– Aanbieden rijk milieu – Vrij kleuterinitiatief – Ervaringsgerichte dialoog ~ autonomie verlenen, kansen zien

liggen, sensitiviteit, gevoelig voor beleving • 10 actiepunten

– Werken aan een positief leer- en leefklimaat : • Klas in hoeken indelen -> structuur en gezelligheid • Uitdagende hoeken maken • Nieuwe materialen, thema’s en activiteiten inbrengen • Via observatie kleuterinteresse ontdekken • Meer stimulerende tussenkomsten • Vrij kleuterinitiatief uitbreiden • Relatie met kleuter verkennen en verbeteren • Kleuters ondersteunen in wereld van gevoelens, relaties en waarden • Sociaal-emotionele problemen herkennen • Ontwikkelingsbedreigde kleuters herkennen


M.R. Verhelst 50

Les 5, 2014-04-22 Ontluikende en beginnende geletterdheid (Slides op dit moment nog niet online à nog bekijken)

1 Even terug naar taaldidactiek

1.1 Wanneer begint ontluikende geletterdheid? De periode voordat er gestart wordt met aanvankelijk lezen (dit start in het 1ste leerjaar). Dus vanaf de kleuterschool (vanaf 2,5 jaar – 6 jaar).

1.2 Wat is het algemene doel van activiteiten rond ontluikende geletterdheid?

Voorbereiden op het aanvankelijk lezen. Zodanig dat kinderen in het eerste leerjaar gemotiveerd zijn om te leren lezen/schrijven. Het gaat over alle activiteiten waar kinderen niet specifiek moeten leren lezen/schrijven. Het sluit aan bij de spontane ontwikkeling van de kleuter.

2 Verschillende concepten Ontluikende geletterdheid: 2 tot 5-6 jaar. Sommige auteurs splitsen het op:

• Ontluikende geletterdheid: 0-4 jaar • Beginnende geletterdheid: 5-7 jaar.

Vroeger: “voorbereidend lezen”. Nu wordt afgestapt van deze term, omdat ontluikende geletterdheid veel breder is dan enkel het voorbereidend lezen.

3 Zoemsessie

3.1 Welke voorbeelden van ontluikende geletterdheid zag je tijdens de observaties bij kleuters?

• Liedjes zingen (uit zichzelf) • Eigen naam schrijven • Woordenschat • Dezelfde letter kunnen herkennen • Alfabet schrijven in plastieken sjabloon • Communicatie onder elkaar • Rijmspelletjes • Doen alsof ze aan het lezen zijn.


M.R. Verhelst 51

3.2 Welke voorbeelden van activiteiten in het kader van ontluikende geletterdheid zag je tijdens de observaties?

• Werkblaadjes • Boek voorlezen • Liedjes zingen • Nieuwjaarsbrief vanbuiten leren (met ondersteuning van

bewegingen/prenten) • Een kaart trekken. Welk woord staat daar op. Wat is de eerste letter? Ken

je nog een woord met die letter? • Schrijfdans (zie volgende week). Ondersteund door muziek bewegingen

te maken. • Gebruik van pictogrammen als een symbool voor iemand. • Uitleggen van de juf wat het verhaal is achter een tekening.

4 Ontluikende geletterdheid Werken aan ontluikende geletterdheid is zeer breed. Het is veel meer dan het aanleren van letters. Werken aan:

• Technisch lezen: het kunnen verklanken van woorden (bv. Schuurpapieren letters, rijmen)

• Begrijpend lezen: (bv. Praten over wat te zien is op cover van prentenboek, verhaal navertellen)

• Belevend lezen: motivatie aanwakkeren (bv. Juf leest spannend verhaal voor)

Het is dus verkennen van de communicatievorm en veel breder dan enkel verkennen van lezen en schrijven!

5 Tussendoelen beginnende geletterdheid In Nederland onderscheidt men verschillende rubrieken van beginnende geletterdheid.

• Boekoriëntatie: omgang met boeken en inzicht in wat boeken te bieden hebben.

o Hoe je een boek correct leest: leesrichting, hoe je het vasthoudt • Verhaalbegrip

o Begrijpen waarover het verhaal gaat. • Functies van geschreven taal

o Waarom is het nuttig dat we kunnen schrijven/lezen? • Relatie tussen gesproken – geschreven taal

o Weten dat je bepaalde zinnen kan opschrijven, dat daar informatie inzit.

• Taalbewustzijn o Objectivatie

§ Hoort onder het fonologisch bewustzijn. Het woord reus is kleiner dan het woord kabouter.


M.R. Verhelst 52

§ Daarnaast hebben we onder het fonologisch bewustzijn nog andere zaken: rijmen, syllabisch bewustzijn (in klankgroepen kro-ko-dil).

o Fonemisch bewustzijn § Is nog een stap verder dan syllabisch bewustzijn. Woorden

zijn opsplitsbaar in losse klanken die samen een woord kunnen vormen.

§ Auditieve discriminatie en analyse § Auditieve synthese

6 Tussendoelen beginnende geletterdheid è Opgelet we zitten hier in de Nederlandse context. Ze beschouwen daar de basisschool als een doorlopende lijn, eerste leerjaar is daar groep 3)

• Taalbewustzijn o Objectivatie o Fonemisch bewustzijn

• Alfabetisch principe (grafeem-foneemkoppeling) à + L1 • Functioneel schrijven en lezen (bv. Boodschappenlijst met

pictogrammen/ koken met pictogrammen, …) • Technisch lezen en schrijven à L1 • Begrijpend lezen en schrijven (kan ook met pictogrammen)

Het is niet de bedoeling dat kinderen al écht letters leren in de kleuterklas. Ze moeten niet al letters kennen om naar het eerste leerjaar te gaan.

7 Ontwikkelingsdoelen Vlaanderen Zie slides

8 Zoemsessie è De zaken die omtrent taal en motoriek gaan vind je niet terug in de O.D. noch in de tussendoelen over taal, wel in de O.D. van motoriek.

8.1 Aan welke ontwikkelingsdoelen (Vlaanderen) en tussendoelen beginnende geletterdheid (Nederland) kan je de voorbeelden uit de observatie koppelen?

• Liedjes zingen (uit zichzelf) • Eigen naam schrijven è NL 3 • Woordenschat è NL 3,4,5 • Dezelfde letter kunnen herkennen è NL 3 • Alfabet schrijven in plastieken sjabloon è NL 6 zou kunnen, maar hoort

nergens thuis bij de tussendoelen als het enkel over het motorische gaat. • Communicatie onder elkaar è NL 5 • Toneeltje è • Rijmspelletjes • Doen alsof ze aan het lezen zijn.


M.R. Verhelst 53

8.2 Welke voorbeelden van activiteiten in het kader van ontluikende geletterdheid zag je tijdens de observaties?

• Werkblaadjes • Boek voorlezen è NL 1, 2 • Liedjes zingen • Nieuwjaarsbrief vanbuiten leren (met ondersteuning van

bewegingen/prenten) • Een kaart trekken. Welk woord staat daar op. Wat is de eerste letter? Ken

je nog een woord met die letter? • Schrijfdans (zie volgende week). Ondersteund door muziek bewegingen

te maken. • Gebruik van pictogrammen als een symbool voor iemand. • Uitleggen van de juf wat het verhaal is achter een tekening. • Kamishibai (http://nl.wikipedia.org/wiki/Kamishibai)

9 Ontwikkeling van tekenen naar schrijven 1. Geen onderscheid tussen tekenen en schrijven 2. Doelbewust willen schrijven (letterachtige tekens) 3. Conventies rond schrijven meer en meer toepassen.


M.R. Verhelst 54

Les 6, 2014-04-27 Ontluikende geletterdheid

ontluikende geletterdheid leerstof: Handboek taaldidactiek!!!

1 Hoe moet een krachtige leeromgeving eruit zien? Er zijn daar natuurlijk verschillende opvattingen over. Vanuit een Vlaamse en Nederlandse hebben we een soort van structuur hierin:

• Variatie aan schriftelijke boodschappen. (vb. Boeken, pictogrammen, dagstructuur, aanwezigheid van namen, kalenders, heen- en weerschriftjes).

• Modelgedrag kleuterleidster (kl): schriftelijke communicatie op natuurlijke manier integreren in eigen handelen:

o Aanwezigheden noteren o Briefje voorlezen o Boodschappenlijstje maken o Noteren wie in welke hoek speelt o …

• Variatie aan schrijfmaterialen voor kleuters om schriftelijke boodschappen samen te stellen.

o Traditionele zaken: stiften, potloden, verf o Pictogrammen om op te plakken o Letterstempels o Sjablonen om letters te tekenen o Schrijven in zand o Computers o Oude typmachine

• Interactie over schriftelijke communicatie o Bevestigend = positieve bekrachtiging, o Duidend = spreken over alles wat met schrijven te maken heeft

(bv. Brief aan de sint geschreven?) • Activiteitenaanbod met variatie aan impulsen op het vlak van schriftelijke

communicatie. o Open – gesloten (kaartje maken voor moederdag – werkblaadjes) o Vrijblijvend – verplicht o Receptief – productief (receptief = ontvangen/begrijpen,

productief = produceren) o Impliciet – expliciet

SCHEMA UIT SLIDES INVOEGEN (schema verklaren en voorbeelden geven) fonologisch en fonemisch bewustzijn begrijpen en uitleggen.


M.R. Verhelst 55

2 Internationale onenigheid Onenigheid over hoe men in kleuterklassen aan ontluikende geletterdheid moet werken. Debat omtrent phonics-instruction (al leren schrijven en lezen) – whole language approach. (zie slide)

3 Code-gerelateerde & mondelinge taalvaardigheid Interventieonderzoek = vooraf gaan kijken wat de stand van zaken is. Tussenkomen in de klaspraktijk. Achteraf gaan kijken wat deze interventie heeft opgeleverd. Interventieonderzoek toont aan… (betrekking op phonics instruction)

• Meer geweten over effectieve aanpakken m.b.t. code-gerelateerde vaardigheden (< meer onderzoek)

• Bevorderen van mondelinge taalvaardigheid minder makkelijk te vatten in een ‘scripted’ curriculum

• Positieve interventies door onderzoekers op grotere schaal doortrekken in dagelijkse klaspraktijk niet steeds eenvoudig te realiseren

• Rekening houden met kleuterkenmerken (bv. Woordenschat, ses, …) • Soms discrepantie tussen ‘intended’ en unintended’ variabelen • Impliciet: frequente mogelijkheden tot authentieke en betekenisvolle

interactie m.b.t. schriftelijke communicatie o Onvoldoende voor ‘at-risk’ kleuters

• Expliciete aanpak o In kleine groepjes o Aansluitend bij de voorkennis

Interventieonderzoek toont aan… (betrekking op whole language instruction)

• Gericht op bevorderen woordenschat • Recent meer aandacht voor andere elementen • Shared-book reading interventies meeste aandacht (voorlezen) • Woordenschat:

o Mattheus-effect van interventies (niet at risk kinderen hebben het meest voordeel aan de interventie)

o Impliciet + expliciet à meer efficiënt o Herhaald voorlezen in kleine groepjes o Interventies moeilijk te evalueren

§ Geen empirisch vastgelegde woordenschatlijst die kleuters moeten verwerven

§ Hoeveel woorden aanbrengen tijdens woordenschat-interventies

§ Optimale blootstelling aan doelwoorden. • Grammatica:

o Predictor van leesvaardigheid o Weinig interventieonderzoek


M.R. Verhelst 56

4 Zoemsessie

4.1 Wat is interactief voorlezen? Bestaat uit 3 stappen: voorspellen – tijdens het lezen – terugkoppelen. Daarnaast kan een boek herhaaldelijk voorgelezen worden. Je kan tot een meer hoogstaande verwerking van het verhaal komen.

4.2 Wat zijn hypothesen voor de meerwaarde van ontluikende geletterdheid bij interactief voorlezen

• Actieve luisterhouding en een beter begrip. • Kleuters leren zichzelf beter uit te drukken wanneer ze iets moeten

voorspellen (communicatievaardigheden) • Motivatie (willen leren lezen) • Leesstrategieën leren kennen • Eigen ervaringen koppelen aan het verhaal. (elaboratie) • Woordenschat

5 Zoemsessie

5.1 Onderzoekshypothesen Welke effecten heeft interactief voorlezen op mondelinge en schriftelijke vaardigheden? Het gaat specifiek over woordenschat en fonologisch bewustzijn.

5.2 Heeft interactief voorlezen effect op woordenschat en fonologisch bwz?

Wel op oudere kleuters, maar minder op jongere kleuters. (woordenschat) Er is niet zo heel veel effect, maar wel meer dan er oorspronkelijk werd verwacht (fonologisch bwz) Omdat er meer aandacht wordt gelegd op woordenschat in de klas, had men dit bovenstaande niet verwacht.

5.3 Zegt het artikel ook iets over interventies en onderzoekers vs. Interventies en kleuterleiders

Dit ligt in dezelfde lijn. Onderzoekers blijken tot grotere effecten te komen dan de kleuterleiders zelf.


M.R. Verhelst 57

Les 7, 2014-05-06 Technologie in de kleuterklas Wetenschap en techniek valt weg. Ook de artikelen uit de reader zijn niet belangrijk. Behalve het Nl artikel van de leerkrachten van Artevelde. In de media komt geregeld technologie in de kleuterklas voor. Kritiek, kansen en uitdagingen worden bediscussieerd.

1 Overzicht les 1. Verkennende opdracht 2. Soorten ICT-gebruik 3. Onderzoek Vlaamse kleuterleid(st)ers 4. Onderzoekend leren

2 Leefwereld kleuters thuis (2011) Hoe zien gezinnen eruit (zie grafiek) Technologieën zijn heel sterk aanwezig in de thuisomgeving. Dat is het plaatje van de doorsnee gezinnen. We mogen hierbij niet vergeten dat we een steeds grotere groep hebben van kleuters die in armoede opgroeien en waar deze zaken minder relevant zijn. Welke rol kunnen wij als onderwijskundigen daarin spelen? Dit alles is redelijk controversieel wanneer het gaat over kleuters. In het lager onderwijs en secundair is iedereen erover eens dat technologieën zeer duidelijk moeten aan bod komen. In de kleuterklas zijn de meningen nogal verdeeld.

3 Verkennende opdracht - zoemsessie De gente schepen van Onderwijs wil dat er meer ICT en technologie wordt gebruikt in de kleuterklassen.

1. Geef vanuit de Pedagogische Begeleidingsdienst advies over de voordelen en nadelen van ICT in het kleuteronderwijs.

V o o r d e l e n N a d e l e n • Aansluitend bij de

maatschappij. • Makkelijk aanpasbaar aan het

moeilijkheidsniveau. • Individueel makkelijker te

gebruiken. • Directe feedback • Motivationele aspect

• Leren spitst zich al meer op moeilijkere zaken toe. De meeste kleuters zijn er bv. nog niet aan toe om te leren lezen.

• Verslavend • Niet alles wat ze kunnen op

de ipad is concreet genoeg om in het écht te kunnen (bv. sorteren van groot naar klein)


M.R. Verhelst 58

• Slecht voor de ogen. • Waar komen kinderen terecht

op internet? • Beschikbaarheid ICT thuis? • Nieuwe eisen voor de

kleuterjuf? • Motorische ontwikkeling? • Digitale wereld > fysieke

wereld • Té individueel • Overgeprikkeld • Weinig relevante

toepassingen voor kleuters • Snelle evolutie • Cognitieve ontwikkeling?

2. Welke ICT-activiteiten vinden jullie nuttig en interessant voor kleuters? • Het kan een groot voordeel zijn om zaken te doen op de ipad bij kleuters

met autisme. • Herkenningsoefeningen qua aantal bijvoorbeeld. • Interactieve voorleesboeken • Spellen i.f.v. gecijferdheid • Activiteiten i.f.v. geletterdheid • Stappenplan op tablet • Activiteiten voor anderstalige leerlingen • Digitale borden

è Dit thema is heel goed in vergelijking met het eerste thema. Readiness for school of moeten kinderen écht nog veel meer spelen? Dit debat is nieuw, maar sluit eigenlijk aan bij het debat omtrent de didactische inrichting van ons kleuteronderwijs.

4 Specifieke mogelijkheden ICT in de kleuterklas 1. Creativiteit stimuleren en ondersteuning bij spel

• Spelletje inbrengen in fantasiespel 2. Cognitieve ontwikkeling

• Taalontwikkeling: overgan woorden en beelden • Gecijferdheid: oefensoftware, tekenprogramma’s

3. Diversiteit • Inbrengen thuistaal • Adaptieve technologie • Leermoeilijkheden • Remediering

4. Communicatie en samenwerking • Isolatie • Interactie


M.R. Verhelst 59

5. Motivatie • Snelheid en kleur • Onmiddelijke feedback

5 Hoe staat het in het kleuteronderwijs in Vlaanderen? Sinds enkele jaren zijn er in het lager onderwijs VOET omtrent ICT. Deze zijn dus verplicht. De decreetgever op dat moment wou ICT geen specifieke plaats geven in de kleuterklas omwille van het debat daaromtrent. Doch, doordat ICT verplicht is in het lager heeft ook ICT in de kleuterklas een boost gekregen. Dat is eigenlijk een onbedoelde vertaalslag.

• ICT in het basisonderwijs à ICT in het kleuteronderwijs • 3 types van ICT-gebruik à 2 types van ICT-gebruik

1. ICT als ondersteuning voor basisvaardigheden en – houdingen 2. ICT als een leermiddel 3. ICT als informatietool (informatie zoeken via internet bv.)

5.1 Onderzoeksvragen 1. Welke vormen van ICT-gebruik kunnen we onderscheiden in het Vlaams

kleuteronderwijs? 2. In welke mate wordt ICT reeds gebruikt door kleuterleidsters? 3. Welke condities ondersteunen het ICT gebruik door kleuterleidsters

5.2 Onderzoeksdesign Vragenlijstonderzoek kleuterleidsters 232 leraren uit 59 representatieve scholen 99,6 % vrouwelijk Survey … zie verder slides

6 Ipad-onderzoek: onderzoekend leren • Wat is onderzoekend leren?

o Meer dan wetenschap en techniek o Grondhouding kleuters

• Hoe onderzoek verrichten naar onderzoekend leren van kleuters?

6.1 Wat is dit onderzoekend leren? Op basis van ervaring, al doende leren. Bv. Als je een zaadje plant, wat gebeurt daar dan mee? è Zie slide met quotes uit de reader.

7 Afrondende opdracht De Gentse schepen van onderwijs wil dat er meer ICT en technologie wordt gebruikt in de kleuterklassen. Geef vanuit de Pedagogische Begeleidingsdienst advies over de voordelen en nadelen van ICT in het kleuteronderwijs.


M.R. Verhelst 60

• Vooral werken aan diversiteit lijken met ICT mogelijkheden te bieden.


M.R. Verhelst 61

Les 8, 2014-05-13 Methodologie onderzoek Kleuterklassen Hoe kunnen we praktijkproblemen oplossen via onderzoek? Hoe kunnen we antwoorden formuleren via wetenschappelijk onderzoek? Onderzoek met kleuters is niet altijd evident. Daarom dat er hier een speciale les aan gewijd is.

1 Reader • Handboek tekst ‘ research strategies’ (enkel de methoden, niet de

designs) • Artikel Einarsdottir • Artikel Waller & Bitou

2 Verkennende opdracht Een student wil een masterproef schrijven omtrent

a) Het gebruik van digitale verhalen op beginnende geletterdheid van kleuters.

b) De effecten van een programma voor het ontwikkelen van sociale vaardigheden.

1. Welk onderzoeksdesign stel je voor? - literatuurstudie uitvoeren - Via observaties in de ene klas, die sterk gelijkend is op de klas waar je

uiteindelijk gaat onderzoeken.

2. Wat is specifiek voor onderzoek naar kleuters? - Ze zijn constant in ontwikkeling. -

3. Welke zijn de moeilijkheden voor deze context? - Geen vragenlijsten kunnen afnemen - In hoeverre gaan ouders ermee akkoord dat er onderzoek gebeurt in de

klas van hun kind? - Ze kunnen zich aanpassen aan jouw verwachtingen.


M.R. Verhelst 62

2.1 Onderzoeksdesign B e g i n n e n d e g e l e t t e r h e i d S o c i a l e v a a r d i g h e d e n

• Observatie • Semi-gestructureerde

interviews • Kleuters • Volwassenen • Experimentele en

controlegroep • Pretest en posttest

• Pretest, posttest • Observatie • Klas en speelplaats • Interactie • Selectie • leidraad • Interviews (sociogram)

2.2 Wat is specifiek voor onderzoek bij kleuters? B e g i n n e n d e g e l e t t e r h e i d S o c i a l e v a a r d i g h e d e n

• Individuele verschillen tussen kleuters (verschillende ontwikkelingsniveaus)

• Taakspanning en dagverloop • Observatie beter mogelijk dan toetsing

2.3 Moeilijkheden B e g i n n e n d e g e l e t t e r h e i d S o c i a l e v a a r d i g h e d e n

• Toetsing is moeilijker • Effect van ontwikkeling • Interviewvaardigheden • Effect van aanwezigheid van de onderzoeker • Kleuters passen zich aan aan verwachtingen onderzoeker • è dit geldt ook in de omgekeerde richting, we gaan zien wat we

willen zien. • Schoolplicht / ziekte • 1989 è zie later • Indirecte dataverzameling = zeer tijdsintensief, plus subjectiever

dan ander onderzoek

3 1989 De staten die partij zijn, verzekeren het kind dat in staat is zijn of haar eigen mening te vormen, het recht die mening vrijelijk te uiten in alle aangelegenheden die het kind betreffen, waarbij aan de mening van het kind passend belang wordt gehecht in overeenstemming met zijn of haar leeftijd en rijpheid

è Kinderen hebben dus het recht om onderzoek te weigeren. (Zie verder slide)


M.R. Verhelst 63

3.1 Recent • Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind • ‘Rode draad’ doorheen opleidingsonderdeel Kleuteronderwijs • Onderzoek:

o Jonge kinderen zijn competent om hun ideeën uit te drukken en hebben meningen over hun leefwereld

o Jonge kinderen betrekken in onderzoek leidt tot waardevolle en interessante informatie.

4 Methoden • De methode bij uitstek is werken met observaties. Door te kijken kunnen

we het best informatie te pakken krijgen. Deze methode is ook een moeilijke reden, omwille van bv. de subjectiviteit.

o Zeer populair o Naturalistisc (klas) vs. Structured (labo) o Open vs. Gefocust (belang van observatieleidraad en systematiek)

§ Open: gewoon gaan schrijven wat je ziet § Gefocust: met leidraad gaan kijken wat je ziet

• Voordeel o Observatie van gedrag in natuurlijke setting

• Nadeel o Observer influence (kinderen gedragen zich anders wanneer ze

geobserveerd worden) § Kan opgevangen worden door tot het meubilair van de klas

te gaan behoren. o Observer bias (onderzoekers ‘zien’ waarnaar ze op zoek zijn)

§ Opgevangen door tweede observator § Via triangulatie kan ook (verschillende methoden gaan

gebruiken om hetzelfde probleem te bekijken)

• Interviews o Populair in onderzoek bij jonge kinderen

§ Piaget: Clinical interview o Uitdaging: Jonge kinderen hebben geen ervaringen met interviews

/ geen verwachtingen o Uitdaging: Kennis is aanwezig, doch meestal impliciet o Interviews with children as conversation (ßà het stellen van

vragen) • Clinical interviews vs. Structured interviews • Individuele vs. Groepsinterviews

o Voordeel groepinterview: Kinderen kunnen zelf vragen stellen aan elkaar, helpen elkaar (interactie) met het construeren van antwoorden, meer spraakzaam als kleuters in groep zijn.

o Voordeel individueel : Vooral voor jonge kinderen, op basis van ‘artefacten’ (foto’s, speelgoed, …)

• Tekeningen


M.R. Verhelst 64

o Voordeel: non-verbale uitdrukking (actief en creatief), inzicht in leefwereld (expressie / veruitwendigen)

o Nadeel: imitatie, sommige kleuters tekenen niet graag

• Foto’s o Foto’s tijdens interview (kinderen krijgen camera à tours /

walking interviews) o Interview op basis van foto’s

§ Voordelen: interview vanuit perspectief jonge kind; verschillende manier van uitdrukken gevolens, meningen; kinderen vinden het leuk en zijn zeer competent in het nemen van foto’s

• Vragenlijsten

o Weinig gebruikt o Elektronisch via game

• Psycho-psychologische methoden

o Elextroencephalogram o Functional magnetic resonance imaging

• Etnografisch onderzoek (gaan onderdompelen in de klas en onderdeel

worden van de klas)

5 Uitdagingen • Ethics à Complex (maturiteit, competentie) • Intense relatie onderzoeker / leerling • Kinderen zijn kwetsbaar voor ‘machtsrelaties’ • Informed consent

o Vrijwillig, informatie over onderzoek, etc. o Moeilijkheden

§ Machtsrelatie (not to participate?) § Informed consent als een proces: voortdurend uitleg blijven

geven aan kleuters wat je daar doet. § Derde persoon

• Confidentialiteit • Privacy • Jonge kinderen in controlegroepen (à alternatieve conditie)


M.R. Verhelst 65

6 Mozaïek methode • Multi-methode (triangulatie)

o Vanuit leefwereld kinderen o Combinatie van:

§ Communicatiemethoden kleuters en onderzoeksmethoden onderzoekers

§ Observatie en participatie • Uitgangspunten:

o To create a living picture of their lives o Competent beings i.p.v. ‘becomings’

(zie verder slide)

6.1 Uitdagingen • Algemeen:

o Interpretaties blijven interpretaties vanuit het perspectief van de volwassen

o Verschillen in ‘macht’ tussen kind en onderzoeker. 1. Leidt het gebruik van participatieve tools (camera) daadwerkelijk tot

betrokkenheid/engagement? 2. Heeft… zie verder slides

7 Examen Schriftelijk examen met open vragen

• Drie vragen • Karakter van essayvragen • Inzichten aan elkaar relateren • Op basis van onderzoek/theorie

50% taak – 50 % examen, op beide slagen Voorbeeldexamenvraag Drie dezelfde soort vragen:

- vertrekpunt = casus, krantenartikel, praktijkbijdrage, … - Verschillende toepassingsvragen

Gestructureerd antwoorden Aandacht voor argumentatie To the point è Schrijf binnen de voorziene ruimte. Alles wat erbuiten geschreven staat wordt NIET gelezen.

Kleuteronderwijs: samenvatting - VPPK · Samenvatting kleuteronderwijs M.R. Verhelst 6...

Documents

Transcript of Kleuteronderwijs: samenvatting - VPPK · Samenvatting kleuteronderwijs M.R. Verhelst 6...