KL Deelnemers 20 januari 2010

Krachtige LeeromgevingDeelnemerswerkboek

D

Krachtige LeeromgevingDeelnemerswerkboek

Ministerie van Onderwijs en vOlksOntwikkeling

Ministerie van Planningen OntwikkelingssaMenwerking

COLOFONHet trainingspakket ‘Krachtige Leeromgeving’, bestaande uit een deelnemerswerkboek, een trainershandleiding en dvd’s, is tot stand gekomen door PROGRESS en UNICEF. PROGRESS is een samenwerkingsverband tussen MINOV, PLOS en VVOB.

Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling (MINOV)Dr. S. Kafiluddistraat 117-123Paramaribo, Suriname

Ministerie van Planning en Ontwikkelingssamenwerking (PLOS)Dr. Sofie Redmondstraat 118Paramaribo, Suriname

Vlaamse Vereniging voor Ontwikkelingssamenwerking en Technische Bijstand (VVOB)Commewijnestraat 41Paramaribo, Suriname

Programma Effectievere Scholen Suriname (PROGRESS)Commewijnestraat 31Paramaribo, Suriname

Het Kinderfonds van de Verenigde Naties (UNICEF)Heerenstraat 17Paramaribo, Suriname

Coördinatie: Lilianne Hercules (PROGRESS, VVOB), Simone Vis (UNICEF), Paramaribo

Lay out: Jessica Polanen (P-productions), Paramaribo

Uitgifte: Paramaribo, december 2009

Drukwerk: Kern Office Supplies N.V.

Illustraties: Gerold Slijngard Steve Ammersingh Afdeling Curriculumontwikkeling MINOV

Samengesteld door: Stichting Projekten Christelijk Onderwijs Suriname

Stichting De Bouwsteen

4

Deelnemerswerkboek Krachtige Leeromgeving

Voorwoord

Dit deelnemerswerkboek is ontwikkeld in opdracht van PROGRESS (Programma Effectievere Scholen in Suriname) in samenwerking met UNICEF. PROGRESS is een samenwerkingsverband tussen het Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling (MINOV), het ministerie van Planning en Ontwikkelingssamenwerking (PLOS) en de Vlaamse Vereniging van Ontwikkelingssamenwerking en Technische Bijstand (VVOB),

Deze organisaties hebben dezelfde wensen, namelijk vooruitgang in het onderwijs bereiken door te werken aan leerlinggericht en kindvriendelijk onderwijs.

Voor u ligt het deelnemersboek van de training “Krachtige Leeromgeving”, een training die u in twee dagen zult gaan volgen.

Wij gaan er vanuit dat u zelf al heel veel weet. Hoe kan het ook anders? U bent de ervaringsdeskundige. Sommige delen van de training zullen zeker bekend zijn, andere weer niet. Het is de bedoeling dat ‘het nieuwe’ goede aansluiting vindt bij wat u al weet of kan.

Wij feliciteren u met deze kans om uw mooie werk nog beter te doen. Wij hopen dat deze training, met alle bijbehorende materialen, u verrijkt en veel plezier bezorgt.

Namens de Ontwikkelaars,

5

Stichting Projekten Christelijk Onderwijs SurinameStichting De Bouwsteen


6

Inhoudsopgave

IntroDuctIe 7Leeswijzer 8Doel van de training 10Opzet van de training 11

Dag 1 13Doel en programma ‘positief leerklimaat’ 14De Onderdelen 16

Dag 2 43Doel en programma ‘klassenmanagement’ 44De Onderdelen 46

BIjLagen 80Literatuurlijst 80Begrippenlijst 81

1

2

3

1

4


notities___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7

Introductie


In de workshop en het boek ‘Ik geloof in jou’ heeft u kennis gemaakt met onderstaand bloemmodel. De bloem is als symbool gekozen omdat die staat voor groei en ontwikkeling. Het gaat om groei en ontwikkeling van zowel de leerlingen, als ook groei en ontwikkeling van uzelf als leerkracht.

Er zijn trainingen voor alle leerkrachten in Suriname ontwikkeld met als doel het onderwijs in Suriname echt kindvriendelijk te maken, waardoor ieder uniek kind in staat is vanuit zijn leer-kracht zich te ontwikkelen tot een volwaardige Surinaamse burger.

Eén van deze trainingen is de tweedaagse training die voor u ligt over ’de krachtige leeromgeving’. Zoals u ziet in het bloemmodel is dit een van de aspecten die de leer-kracht van de leerling beïnvloedt. U heeft hierover al kunnen lezen in hoofdstuk 2 van het boek ‘Ik geloof in jou!’.

Gaat u mee op ontdekkingsreis om zo samen het Surinaamse onderwijs te verbeteren?

Van harte welkom!

8

Leeswijzer


Dit deelnemerswerkboek is vooral een doe-boek: er staan opdrachten, tips, maar ook achtergrondinformatie en voorbeelden in. Er is vooral veel ruimte om uw eigen gedachten, ideeën en ervaringen in op te schrijven. Het is echt uw eigen boek, toegespitst op uw situatie, uw klas, uw leermomenten en uw doelen.

In uw werkboek wordt gebruik gemaakt van symbolen en kleuren om de informatie op een prettige en overzichtelijke wijze aan u te presenteren. Hieronder vindt u een korte toelichting van de verschillende onderdelen die u tegenkomt in het deelnemerswerkboek.

De symbolen

Als u dit ‘boekje’ tegenkomt, vindt u meer achtergrondinformatie en uitleg over het betreffende onderwerp. Informatie die u (thuis) op uw gemak nog eens kan doorlezen. De achtergrond-informatie is gehaald uit literatuur, speciaal voor u geselecteerd. Achter in uw werkboek staat de literatuurverwijzing van het gebruikte materiaal.

De tip! We hebben allemaal af en toe een handige tip of suggestie nodig. Sommige tips kunt u direct toepassen, weer andere vragen wat nadenktijd of overleg met een collega.

De kleuren

In de oranje invulblokken heeft u ruimte om aan de slag te gaan met de opdracht, behorend bij het trainingsonderdeel. De trainer zal telkens kort toelichten wat de bedoeling is.

Morgen in de klas! Dit groene invulblokje komt u regelmatig tegen. Het vak is leeg om aan u de ruimte te bieden zelf op te schrijven wat u met deze nieuwe informatie morgen in de klas gaat doen. U heeft bijvoorbeeld een trainingsonderdeel gehad over ‘Samenwerkend Leren’ en schrijft in het vakje: morgen in de klas ga ik afspraken maken met de leerlingen over samen-werkend leren en daarna kunnen ze in groepjes aan de slag met de opdracht over het tropisch regenwoud.

9


Om de informatie te verduidelijken wordt gebruik gemaakt van voorbeelden. Er staan ook voorbeelden die aangeven hoe een onderwerp of werkvorm gebruikt kan worden in de klas. De voorbeelden staan in het paars.

Aan het eind van uw werkboek is ruimte om allerlei gedachten, vragen, opmerkingen en ideeën te plaatsen. Het is echt uw persoonlijk dagboek; u kunt het zien als iets dat u aan uzelf wilt vertellen.

Ik hoor en ik vergeetIk zie en ik onthoudIk doe en ik begrijp- Confucius -

Veel succes!

Giraffe en de olifantGiraffe heeft een nieuw huis en nodigt olifant uit om te komen kijken. Olifant wil dit graag en op een goede dag komt hij langs bij giraffe. Giraffe is blij verrast en doet de deur wijd open ‘Kom binnen Olifant!’ zegt hij. ‘Welkom in mijn nieuwe huis!’.

De olifant komt dichtbij de deur en ziet al dat hij hier niet doorheen past. ‘Oh oh’ zegt de giraffe. ‘Je kunt niet door deze deur! Gelukkig heb ik een deur die wijder open kan, namelijk de schuifdeur achter het huis. Kom maar mee’. Olifant loopt mee naar achter en ja hoor, hij past door de deur.

Eenmaal binnen kraakt en piept de vloer van Giraffe aan alle kanten als giraffe de eerste stappen in huis zet. ‘Nou’ zegt giraffe ‘Volgens mij moet je op ballet… dat zal helpen om je wat minder zwaar te laten zijn, zodat mijn vloer niet zo kraakt’. ‘Nee hoor giraffe’ zegt olifant. ‘Ballet is niets voor mij’. ‘Ga dan op gym of hardlopen.’ Reageert giraffe. ‘Je moet toch iets doen om gewoon in dit huis te kunnen zijn!’

Olifant denkt even na en zegt dan ‘Lieve giraffe, als ik ergens wordt uitgeno-digd dan wil ik me gewoon thuis voelen, zonder dat ik iets aan mezelf moet veranderen. Kun jij jouw huis niet zo aanpassen dat ik me hier goed in voel?’

Het doel

Een omgeving? En dan ook nog eens krachtig. Wat bedoelen we precies? Is een klas niet gewoon een klas? Nee, net zoals elke leerling en elke leerkracht verschillen, zo verschilt ook elke leeromgeving. En die leeromgeving heeft invloed op de resultaten en het welbevinden van de leerling en uzelf als leer-kracht. Een krachtige leeromgeving biedt inspiratie, motivatie, leer- en werkplezier.

Net zoals de school een bepaald beeld bij u oproept, zo kunt u zich vast wel een beeld vormen van een leeromgeving. Een school neemt gestalte aan in het gebouw, de vaste tijden, de duur van het schooljaar, en de totale cursus (curriculum), de vaste verhouding ‘leerkracht-leerling’ enzovoort (Langeveld, 1961). Welke beeld hebt u bij een leeromgeving? Een leeromgeving beperkt zich niet tot de muren van de klas.

Een krachtige leeromgeving is een situatie waarbij de vereiste leerprocessen en motivatie uitgelokt en op gang

gehouden worden om de beoogde leerresultaten bij de leerlingen te bereiken.

(uit: Ik geloof in jou)

Het woord krachtig zegt het al: het heeft kracht, effect, power. Power om het beoogde resultaat bij de leerling te bereiken. Een krachtige leeromgeving moet gezien worden als de zon, het water en de mest die een bloem in de knop (het kind) tot bloei moeten laten komen, voordat het ‘losgelaten wordt’ voor de grote wereld.

De ingrediënten die de groei van het kind moeten bevorderen om hem helemaal tot bloei te laten komen, zijn:

Het scheppen van een positief leerklimaat • Het toepassen van klassenmanagement• Activerende didactiek •

De eerste twee punten zullen aan de orde komen in deze training. In de volgende training is er uitgebreid aandacht voor het onderwerp ‘Activerende Didactiek’.

10

Doel van de training


11

Opzet van de training


De opzet

Deze tweedaagse training over de krachtige leeromgeving heeft drie invalshoeken: de pedagogische, organisatorische en fysieke omgeving van de klas en de school. U zult nu meer leren over een positief leerklimaat (pedagogisch): hoe kunt u een positieve sfeer tot stand brengen in de klas, zodat leerlingen met plezier naar school gaan en zich echt inzetten voor hun resultaat? Hieronder valt ook het sociaal-emotionele klimaat, zodat er een veilige, prettige sfeer is in de klas.

Daarnaast is er aandacht voor klassenmanagement (organisatorisch): Hoe organiseert u de ‘klas’ (leeromgeving), zodat er echt tijd en ruimte is om te leren en er geen tijd verloren gaat aan chaos of ordeproblemen.

Tot slot leert u meer over de fysieke kant van de krachtige leeromgeving. Hoe kunt u met de beschikbare middelen (dus passend in de Surinaamse context) een krachtige leeromgeving scheppen? De training is opgezet met allerlei activerende werkvormen, zodat u zelf ook inspiratie op kunt doen voor uw eigen klas.

Voor meer achtergrond over de krachtige leeromgeving kunt u ook hoofdstuk 2 van het boek ‘ Ik geloof in jou!’ lezen. Achter in uw werkboek staat de literatuurverwijzing van het gebruikte materiaal.

Doel training Krachtige Leeromgeving:U weet welke rol u heeft in de leeromgeving van de leerling en past de leeromgeving zo aan dat

deze krachtig wordt.

12


notities___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

13

Dag 1 van de training


Positief leerklimaat

Weet je wat jij bent?Je bent een diamant.

Je bent uniek.In alle voorbijgaande jaren

heb ik nooit een kind ontmoet als jij.Jouw benen, armen en handige vingers.

Jouw ogen, neus, mond en haren.De manier waarop je beweegt.

Hoe je kijkt en lacht.Je hebt kracht voor álles.Ja, jij bent een diamant.

Ik geloof in jou!

Uit: ‘Ik geloof in jou!’

14

Doel en Programma


Dag 1: Doel ‘Positief Leerklimaat’

DE DOELEN VOOR DEZE DAG ZIJN:

U WEET HOE U ACHTER DE LEERVOORKEUREN VAN UW LEERLINGEN KUNT KOMEN EN HOE U HIEROP INSPEELT

U BENT BEREID ALS LEERKRACHT TE WERKEN AAN EEN POSITIEVE INSTELLING

U ZET UW EIGEN LEERKRACHTGEDRAG EFFECTIEF IN OM ZO EEN POSITIEF LEERKLIMAAT TE SCHEPPEN

DOOR POSITIEVE COMMUNICATIE, DOOR COMPLIMEN-TEN, EN POSITIEVE BEOORDELINGEN TE GEVEN

U WEET EEN POSITIEF LEERKLIMAAT TE HERKENNEN

U WEET WAT LEERVOORKEUREN ZIJN EN WELKE LEERVOORKEUR U ZELF HEEFT

15

Positief Leerklimaat


Dag 1: Programma ‘Positief Leerklimaat’

Hieronder ziet u het dagprogramma voor deze eerste trainingsdag. Deze dag heeft als hoofdthema ‘Positief Leerklimaat’.

DAGPROGRAmmA

Inloop met koffie en thee•

Welkom en kennismaking•

Doelen en verwachtingen•

De ideale leerkracht en mijn stijl•

Positief leerklimaat•

Communicatie in positief leerklimaat’•

Pauze•

Positieve communicatie•

Complimenten•

Positieve beoordeling•

Energizer•

Leervoorkeuren ontdekken en uitleg leervoorkeuren•

Evaluatie•

einde•

16

De Onderdelen


Onderdeel 1 Kennismaking 17

Onderdeel 2 Doelen en verwachtingen 18

Onderdeel 3 De ideale leerkracht en mijn stijl als leerkracht 19

Onderdeel 4 Positief leerklimaat 22

Onderdeel 5 Communicatie in een positief leerklimaat 28

Onderdeel 6 Positieve communicatie in een positief leerklimaat 31

Onderdeel 7 Complimenten 33

Onderdeel 8 Positieve beoordeling 36

Onderdeel 9 Leervoorkeuren ontdekken 38

Onderdeel 10 Evaluatie 40

We stellen het echt op prijs dat u hier bent vandaag. Voor ons en voor elkaar

bent u van waarde, u bent een diamant, een ster.

Wij geloven in u...

17

Onderdeel 1: Kennismaking


...en daarom willen wij u en elkaar verwelkomen en kennismaken op een speciale wijze. Zoals u een echte ster zou begroeten. Enthousiast en beleefd probeert u zoveel mogelijk handtekeningen van de ‘sterren’ in de zaal te verzamelen.

U krijgt hiervoor 10 minuten de tijd.

U kunt dit kennismakingsspel ook in de klas toepassen. U kunt de vragen aanpassen aan de gelegenheid. Bijvoorbeeld: Heb je een hond? Houd je van voetbal? Lust je sopropo? Wil je later politieagent worden?

HandtekeningenspelU ziet hier een lijstje met 5 vragen. Het is de bedoeling dat u een hand-tekening krijgt van iemand die ‘ja’ zegt op één van de vragen. Iedereen mag één keer een handtekening bij u plaatsen. Dus kijk de mensen goed aan en bedenk welke vraag u juist aan díe persoon gaat stellen. U heeft 10 minuten de tijd om zoveel mogelijk handtekeningen te verzamelen en om uw collega-leerkrachten te leren kennen.

VraaG Naam haNDtEKENiNG

Kunt u fietsen?

Bent u wel eens in Commewijne geweest?

Heeft u een klas van meer dan 30 leerlingen?

Doet u zelf mee met de gymnastiekles?

Bent u bang voor spinnen?

18

Onderdeel 2: Doelen en verwachtingen


Iedere deelnemer aan deze training heeft een ‘persoonlijke flap’. Uw ‘flap’ hangt aan de muur, straks gaat u uw naam erop zetten en nog veel meer.

Deze flap wordt iedere trainingsdag weer opnieuw opgehangen. U bepaalt wat op de flap komt en wat niet. Ieder moment kunt u naar de flap lopen en er uw ervaringen, uw commentaar en/ of uw vragen die u wilt delen met de trainer en de groep, op noteren.

De trainer kan op uw flap reageren op wat u geschreven heeft. Schrijft u alstublieft duidelijk en goed leesbaar. Aan het eind maken we een foto van uw persoonlijke flap en vervolgens neemt u de flap mee naar huis of naar school.

Persoonlijke FlapOp uw persoonlijke flap noteert u allereerst uw naam en de klas waarin u les geeft. Vervolgens schrijft u op met kernwoorden, welke verwachtingen u heeft van deze training en u noteert twee specifieke kenmerken van u zelf.

Aangenaam

kennis

met U

te maken!

19

Onderdeel 3: De Ideale Leerkracht


De ideale leerkracht en mijn stijl als leerkrachtAls start van onze trainingen is het goed om te kijken wie voor u eigenlijk een ideale leerkracht is. Een ideaalbeeld is een gedachtegang of een ‘fantasie’ van een volmaakt persoon, in dit geval een leerkracht. Wie is volgens u een goede leerkracht? Daarna gaan we kijken welke stijl u als leerkracht heeft en kiest u een aantal verbeterpunten voor uzelf.

OpdrachtEr worden groepjes van drie personen gevormd. In uw groepje gaat u brain-stormen en bespreken hoe de ideale leerkracht er uit zou moeten zien. Noteer in kernwoorden op uw persoonlijke flap het resultaat van de brainstorm.

De ideale leerkracht is:____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

++ + + ++extravert, naar buiten gericht Introvert, naar binnen gericht

creatief, voortbrengend, scheppend bezig zijn

reproductief, nabootsen, nadoen naar een model

Heersend, macht of gezag doen gelden

Volgend, achterna gaan, houden aan

Hartelijk, uit het hart komen-de, vol warme genegenheid

gereserveerd, zich op een afstand houdend

Persoonsgericht, de per-soon staat centraal

taakgericht, goed afronden of goede resultaten zijn belangrijk

Progressief, vooruitstrevend, iets regelmatig doen toenemen

Behoudend, tegen veran-dering, conservatief

repressief, onderdrukkend Permissief, toestemmend

Druk, onrustig, beweeglijk Bedaard, rustig, kalm

afwachtend, wachten tot iets gebeurt

Initiatief nemen, de eerste stap doen

Bronvermelding: M.L.Telgt, workshop klassenmanagement 2007

OpdrachtVul onderstaand schema in om na te gaan welke stijl van onderwijzen u heeft. Er zijn verschillende begrippenparen aangegeven. Hoewel het steeds twee eigenschappen zijn die tegenover elkaar staan, is geen enkele eigen-schap negatief. In de kolommen zijn daarom alleen plustekens aangegeven. + betekent dat die eigenschap bij u hoort, ++ betekent dat die eigenschap sterk aanwezig is of overheerst.

20

Vervolg: De Ideale Leerkracht


We hebben het nu gehad over de ideale leerkracht en we hebben gekeken naar wat uw eigen stijl als leerkracht is. Tijd om te kijken wat u wilt verbeteren. Deze verbeterpunten kunt u als leidraad nemen tijdens de komende trainingsdagen.

Opdracht

Wat zijn de meest opvallende uitspraken die passen bij uw onderwijsstijl (zie voorgaande pagina)?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Hoe komt dit overeen met de verschillende punten die u opgeschreven hebt bij uw ideaalbeeld? Kies een of twee punten waaraan u zou willen werken. Bijvoorbeeld geduldig zijn, de leerling complimenteren, naar de leerlingen luisteren. Schrijf deze ook op uw persoonlijke flap.________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Overleg met uw groepje hoe u denkt in de komende periode hieraan te werken. Welke hulp heeft u daarbij nodig? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Hoe zal dit bijdragen aan de vorming en ontwikkeling van uw leerlingen?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

21


Kijk zo af en toe in de spiegel en zeg tegen je zelf: ‘Ik ben een goede leerkracht en soms doe ik iets niet goed. Dit leert me om het nog beter te doen.’Uit: tips voor lesgevers

De oefening van ideale leerkracht kunt u net zo vaak doen als u zelf wilt. Verbetering, streven naar een ideaal is een goed doel, maar geef uzelf de tijd en ruimte. Wees ook lief voor uzelf!

Soms is het moeilijk om alleen te werken aan verandering. Misschien kunt u hierbij hulp van collega’s inroepen. Ook de leerlingen kunnen u helpen. Per slot van rekening is het zo dat je niet in je eentje een kindvriendelijke school tot stand kunt brengen, maar je kunt er wel zelf mee beginnen!. Uit: module kindvriendelijke scholen

22

Onderdeel 4: Positief Leerklimaat


Een positief klimaat is een ‘heersende’ sfeer waarin de leer-kracht van het kind bevorderd wordt. Het gaat hier om een sfeer die in de klas wordt gecreëerd waardoor de leerlingen met plezier, inzet en zelfvertrouwen kunnen deelnemen aan het leerproces en de onderwijsactiviteiten (Langelaan, 2004).

Zonder positieve beleving van leerlingen is het moeilijk tot goede resultaten te komen. Kinderen moet zich veilig en gewaardeerd voelen. Kinderen hebben aandacht nodig, als zij geen positieve aandacht krijgen, zullen ze dit op een negatieve manier vragen, door vervelend te zijn, de les te verstoren, enzovoort.

Definitie Positief Leerklimaat:Een positief klimaat is een ‘heersende’ sfeer waarin

de leer-kracht van het kind bevorderd wordt. (Langelaan, 2004)

Als leerkracht is het dan gemakkelijk om in de valkuil te stappen door het kind negatieve aandacht te geven: terecht te wijzen of te straffen. In de Parbode van november 2009 citeert Stan Franker een van zijn leraren als volgt:

‘Richt je op talenten en sterke punten van een kind,

dat vergroot het plezier en de minder sterke punten

worden automatisch meegetrokken’.

Dat is de uitdaging die we u in deze training mee willen geven. Op die manier heeft u als leerkracht niet alleen de rol van onderwijzer, maar functioneert u ook als begeleider in de volledige groei en ontwikkeling van de leerling.

23


BIJ EEN POSItIEF LEERKLImAAt gaan de leerlingen met plezier naar school durven zij dingen te vragen en te zeggen

kunnen zij goed samenwerken pesten zij elkaar niet

verstoren zij de orde niet in ernstige mate gaan zij ook buiten de schooltijd met elkaar om

en halen de leerlingen goede resultaten!

Hoe kom je tot een positief leerklimaat? Hoe kan je leerlingen ‘zien’? Hoe kan je ervoor zorgen dat leerlingen zich op hun gemak voelen? Er een positief leerklimaat in uw klas heerst? In het boek ‘Ik geloof in jou’ (pagina 41) worden zes aspecten genoemd: respect, aandacht, affectie, bevestiging, duidelijkheid en begrip. Het start dus met respect:

U behandelt de leerlingen als gelijkwaardig. U neemt ze serieus. Daarnaast heeft u aandacht en belangstelling voor de leerlingen,toont u uw affectie en begrip, geeft u de leerlingen bevestiging en biedt u duidelijkheid.

In onderdeel 4 gaan we hier verder mee.

U ontwikkelt als het ware natuurlijke antennes die gedurende de schooldag aanstaan en peilen of het plezier en de motivatie bij de leerling zo hoog mogelijk zijn en blijven. Zo nodig past u uw pedagogisch en didactisch handelen aan om weer de volle aandacht te krijgen.

corrigeren van dichtbij

complimenten van verafén dichtbij!

24

Vervolg: Positief Leerklimaat


VoorbeeldBegin elke maandag met een kringgesprek.

Vraag bijvoorbeeld wat de kinderen in het weekend gedaan hebben. Luister goed, vraag door, geef hun echte

aandacht en ga in op wat ze vertellen (wat leuk, wat gezellig, wat goed van je!). Laat verschillende kinderen hun

verhaal vertellen en geef medeleerlingen ook de gelegenheid om vragen te stellen.

Hieronder vindt u een aantal tips waarmee u concreet kunt werken

aan een positief leerklimaat

Bij de uitleg van een lastig probleem: ‘Preshant, ik heb de indruk dat je je geweldig ergert. Wil je daar iets over vertellen?’

Bij de behandeling van bepaalde leerstof waarvan waarschijnlijk het nut voor veel leerlingen niet zo duidelijk is: ‘Ik geloof dat er voor een aantal van jullie niet gemakkelijk is de aandacht erbij te houden. Dat zou kunnen komen doordat niet zo duidelijk is waarom we dit doen. Ik stel voor dat we het er maar eens met elkaar over hebben hoe je ’t vindt om iets te doen waarvan je denkt dat ’t zinloos is.’

Geef ieder kind positieve aandacht en probeer positief gedrag te versterken. Negatieve aandacht leidt doorgaans alleen maar tot verdere escalatie, gering zelfvertrouwen, slechte sfeer en verminderde motivatie.

Volg en stimuleer alle kinderen in hun ontwikkeling, niet alleen als er sprake is van belemmeringen of storingen. Toon interesse in de ervarings- en leefwereld van de kinderen.

Stel u op de hoogte van essentiële leefgewoonten of leefregels die voor elk kind in uw klas gelden en informeer naar de taalachtergrond. Met die kennis kunt u de contacten met en tussen de kinderen verdiepen.

Werk aan uw eigen professionele ontwikkeling door te reflecteren op de eigen praktijkervaringen: Wat gaf me vandaag veel voldoening? Wat ging er mis? Wat vond ik lastig? Wat stoorde me? Wat verraste me? Corrigeer een leerling zoveel mogelijk dichtbij (individueel, dus niet voor de klas) en complimenteer een leerling in de groep én individueel.

Uit: tips voor lesgevers en www.sociaal-emotioneel.nl

25


notities___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

26

Vervolg: Positief Leerklimaat


Wat is een positief leerklimaat? Hoe kom je tot een positief leerklimaat? In dit onderdeel spelen we met elkaar een kwartetspel om verschillende aspecten van een positief leerklimaat te bespreken.

OpdrachtU gaat zitten in groepjes van 5 en verdeelt de kaarten. Iedereen krijgt 4 kaarten. Degene die start vraagt de betreffende kaart die hij nog mist aan een van de andere deelnemers. Heeft u geen nieuwe kaart kunnen be-machtigen dan pakt u een kaart van de stapel. Heeft u raak dan mag u nog een keer. Als u een kaart moet afstaan, geeft u kort een voorbeeld van hoe u dit begrip in de klas kunt toepassen.

Een overzicht van de onderwerpen in het kwartetspel:

Positief leerklimaat (algemeen)

Sfeer

Veiligheid

Plezier

Motivatie

Respect en aandachtGelijkwaardigheid

Serieus nemen

Tijd voor individuele leerling

Erkenning

Affectie en bevestigingGenegenheid

Compliment

Aai over de bol

Echt contact

Complimenten

Prijzen de inspanning

Gericht op gedrag

Eerlijk en op maat

Geen onderlinge vergelijkingtussen leerlingen

Positieve communicatieVerbaal

Non-verbaal

Luisteren

Nadruk op gewenst gedrag

Vraag uw leerlingen van tijd tot tijd wat ze voelen, ervaren of beleven bij de leerprocessen die ze doormaken. Leg ze ook uit waarom u dat vraagt.Uit: tip voor lesgevers

27


Morgen in de klas:

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

28

Onderdeel 5: Communicatie


In de klas is er de hele dag sprake van communicatie. Communicatie tussen leerkracht en leerling: u legt uit, u geeft een opdracht, een leerling stelt een vraag, u wijst terecht, u geeft een compliment, een leerling geeft een antwoord.

Ook is er communicatie tussen leerlingen: ze overleggen, ze smoezen, ze pesten, ze maken ruzie, ze vragen iets aan elkaar, ze geven elkaar een compliment. Dit is allemaal verbale communicatie: gesproken woorden. Daarnaast is er ook non-verbale communicatie tussen u als leerkracht en de leerling: u kijkt een leerling streng aan, u fronst, u lacht, u knikt bemoedigend, de leerling lacht, huilt, kijkt vragend, kijkt boos. Tussen leerlingen is er vaak ook veel non-verbale communicatie: ze gniffelen, ze knikken elkaar toe, ze kijken boos, ze wenken, enzovoort.

Communicatie is een veelomvattend onderwerp. Communicatie kan zowel negatieve als positieve effecten hebben. In deze training hebben we gekozen om specifiek te kijken naar positieve communicatie, complimenten en posi-tieve beoordeling. Positieve communicatie in het algemeen om te kijken hoe u de communicatie met uw leerlingen en tussen leerlingen kan verbeteren. In het Surinaamse onderwijs zijn we geneigd vooral te bena-drukken wat niet goed gaat, negatieve aandacht te geven, maar juist van positieve aandacht, complimenten groeien kinderen. In elke communicatie zitten meer boodschappen verstopt dan het lijkt. Daarom is het ook zo belangrijk dat er sprake is van goede communicatie.

Wat is goede communicatie? Bij goede communicatie gaat het erom dat de boodschap die u of de leerling geeft (verbaal en/of non-verbaal) zo ontvangen wordt dat de ontvanger (leer-ling of leerkracht) begrijpt wat er bedoeld wordt. Bij goede communicatie in de klas gaat het om een duidelijke boodschap en positieve woorden waardoor er een positief leerklimaat kan ontstaan.

Bron: module ‘Kindvriendelijke Scholen’

Elk uur, elke minuut, elke seconde is er in een klas waar soms wel 30 of meer individuen bij elkaar zitten

sprake van communicatie.

29


Communicatie in een positief leerklimaatLet op de verbale en de non- verbale communicatie.

Uitspraken van de leerkracht in een minder positief leerklimaat (scène 1)________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Kleur het juiste hokje in:

COmmUNICAtIE LEERLING – LEERLING

SLECHt mAtIG GOED ZEER GOED

INVLOED LEERKRACHt OP COmmUNICAtIE

WEINIG mAtIG VEEL ZEER VEEL

Uitspraken van de leerkracht in een positiever leerklimaat (scène 2)________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Kleur het juiste hokje in:

COmmUNICAtIE LEERLING – LEERLING

SLECHt mAtIG GOED ZEER GOED

INVLOED LEERKRACHt OP COmmUNICAtIE

WEINIG mAtIG VEEL ZEER VEEL

notities________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

30

Vervolg: Communicatie


Probeer zoveel mogelijk woorden en zinnen te gebruiken die uw leerlingen van u ook zouden mogen gebruiken. Draai in gedachten de rollen om als u aarzelt. Laat in een leergesprek steeds goed merken dat u luistert naar de leerlingen.

Niet alleen door te zwijgen en te knikken, maar ook door uw verbale reacties. Zorg ervoor dat u, als u met leerlingen praat, ook aandacht hebt voor non-verbale zaken als uw en hun houding, oogcontact, plaats ten opzichte van elkaar, en dergelijke. Oogcontact mag niet dwingend zijn, maar moet vriendelijk blijven. Fixeren op iemands oog kan heel hinderlijk zijn. Zorg vooral bij een wat langer durend gesprek voor voldoende mogelijkheid tot oogcontact, maar ook voor de mogelijkheid dit te ontwijken. Dit geeft weer een gevoel van ruimte en veiligheid.

Uit: tips voor lesgevers

Morgen in de klas:

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

31

Onderdeel 6: Positieve Communicatie


Positieve communicatie in een positief leerklimaatU heeft in de film twee scènes gezien waarin de leerkracht en leerling communiceren en er ook communicatie is tussen leerling en leerling. In de eerste scène was er sprake van een minder positief leerklimaat. In de tweede scène is de communicatie al wat positiever, maar is het nog wel vooral eenrichtingsverkeer vanuit de leerkracht. Er is nog steeds weinig ruimte voor de leerling en ook is de communicatie (zowel verbaal als non-verbaal) nog niet heel positief.

Daarom is het nu tijd om zelf aan de slag te gaan en het ideale script te schrijven!

Schrijf • in een groepje een script voor scène 3: een echt positief leerklimaat, met positieve communicatie.

Schrijf • de communicatie tussen ‘leerkracht - leerling’ en ‘leerling - leerling’ uit.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

32

Vervolg: Positieve Communicatie


Nadat u het script geschreven heeft, gaat een groepje het script uitspelen. De andere deelnemers observeren het rollenspel en geven feedback.

Opdracht

Wat ging goed? Welke positieve communicatie heeft u gezien (verbaal en non-verbaal)? ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Wat kan beter? Welke communicatie was minder positief (verbaal en non-verbaal)? Hoe zou u het positiever formuleren? ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Laat uw leerlingen ook eens een rollenspel doen over bijvoorbeeld conflict oplossen, een verkiezingsdebat, samen spelen enzovoort.

33

Onderdeel 7: Complimenten


Iedereen is gevoelig voor complimenten en het is voor een leerkracht een prachtig hulpmiddel om een leerling te stimuleren. Van complimenten groeien kinderen en met dit eenvoudige ‘hulpmiddel’ levert u een bijdrage aan een positief leerklimaat in uw klas.

GOEDE COmPLImENtENPrijzen de inspanning,

niet het intellect of het resultaat (‘Knap dat je het blijft proberen’)

Zijn op bepaald gedrag gerichtZijn eerlijk en ‘op maat’

maken geen onderlinge vergelijkingtussen de deelnemers

Opdracht

Schrijf hieronder de namen van uw leerlingen. Schrijf nu achter iedere leer-lingen een compliment en let daarbij op de spelregels die hierboven staan. Mocht u niet klaar komen, maak het dan op school af!

NAAm COmPLImENt

34

Vervolg: Complimenten


Laat de leerlingen elkaar ook complimenten geven. Bijvoorbeeld door elke week twee kinderen in het zonnetje te zetten. U heeft een bak met namen van alle leerlingen. Elke week worden er twee namen getrokken. Er hangt een flap met de naam van het ‘getrokken’ kind in de klas en de hele week kunnen medeleerlingen complimenten op de flap schrijven. Aan het einde van de week krijgt het kind de flap mee naar huis. Let op dat ook de minder populaire leerlingen voldoende complimenten krijgen! U kunt bijvoorbeeld 10 minuutjes tijd nemen om de complimenten te verzamelen.

NAAm COmPLImENt

Geef deze complimenten de komende dagen ook echt aan uw leerlingen!

35


Morgen in de klas:

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

36

Onderdeel 8: Positieve Beoordeling


Bij beoordelen van werk van leerlingen denken we al snel aan een rode pen, correcties en de hoeveelheid fouten. Maar als leerlingen werk inleveren hebben ze ook dingen goed gedaan. En als ze een fout gemaakt hebben, kunnen ze daarvan leren. We willen u uitdagen om vandaag op een andere manier het meegebrachte werk van uw leerlingen te beoordelen:

Bedenk eerst waarop u wilt beoordelen.• Welke criteria zijn er? Is het bijvoorbeeld een geschiedenisproefwerk let dan alleen op de geschiedenis en niet op spelling. Beoordeel dus alleen wat u wilt toetsen en bespreek dit ook van te voren met de leerlingen, zodat ze weten wat er van hen verwacht wordt.

Beoordelen door te complimenteren:• wat is goed gegaan en wat kan beter? (positieve feedback). En ook, hoe kan het beter? Vaak geven we leerlingen geen kans om te leren van hun fouten.

Opdracht

Welke beoordelingscriteria zijn er voor het meegebrachte werk?____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Schrijf in het schrift van de leerling wat er goed gegaan is en wat beter kan.U bespreekt vervolgens de positieve beoordelingen met uw rechterbuur.__________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Bespreek morgen in de klas de beoordeling met de leerlingen.

Laat leerlingen hun eigen en elkaars werk beoordelen. Dit bevordert de verantwoordelijkheid voor eigen werk en ze leren nog meer van het onderwerp.

Uit: tips voor lesgevers

37


Energizer: de rups We hebben een poosje gezeten en zijn geconcentreerd aan het werk geweest en dan heb je de behoefte even de benen te strekken. Als wij dat al zo aanvoelen, dan geldt dat zeker voor onze leerlingen. Gebruik dus af en toe een energizer in de klas om even met elkaar te ontspannen en te lachen, zodat u daarna met frisse moed door kunt gaan.

De groep wordt in tweeën gedeeld en iedereen pakt elkaar van achteren bij de schouders. De lange rijen moeten achteruit lopen naar de overkant van het lokaal. De rups die als eerste de overkant heeft bereikt zonder dat hij uit elkaar valt, heeft gewonnen.

Deze energizer is zeker ook in de klas te gebruiken!

Gebruik deze en de andere energizers regelmatig in uw klas. Een energizer moet aan bepaalde voorwaarden voldoen:Het leidt de aandacht af. Het is luchtig: er kan bij gelachen worden. Winnen of verliezen speelt geen rol, dus geen prijzen en beloningen.het duurt maximaal 10 minuten!

38

Onderdeel 9: Leervoorkeuren Ontdekken


Het laatste thema van deze trainingsdag gaat over leervoorkeuren. Dit onderwerp wordt uitgebreid behandeld in de training ‘Activerende Didactiek’, maar we vinden het belangrijk dat u er nu ook al kennis mee maakt en ziet dat het een rode draad is door de training heen. Zoals u tot nu toe gemerkt heeft is er in deze training veel afwisseling van werkvormen: u heeft een dvd bekeken, een kwartetspel gespeeld, gereflecteerd op uw eigen functioneren, een rollenspel gedaan, werk van leerling daadwerkelijk beoordeeld, enzovoort. U heeft vast het ene onderdeel met meer plezier gedaan dan het andere. U heeft van het ene meer geleerd dan van het andere. Deze verschillen van plezier en resultaat hebben te maken met uw leervoorkeur. Hoe u het liefst leert. We gaan nu een spel spelen waarbij u erachter komt wat uw leervoorkeur is.

De trainer zal u het een en ander vertellen over uw leervoorkeur. Meer hierover krijgt u in de training ‘activerende didactiek’.

Opdracht

U ontvangt vijf gekleurde kaartjes. Elke kleur is een leervoorkeur en repre-senteert een of meer trainingsonderdelen van deze dag. De trainer legt uit welke kleur bij welke trainingsonderdelen hoort. Als u een bepaald onderdeel niet het leukst vond gooit u het betreffende gekleurde strookje in de emmer. Uiteindelijk houdt u een gekleurd strookje over en dit is uw leervoorkeur.

Welke kleur heeft u over:_______________________________________________________________________________

De trainer zal u nu meer vertellen over wat de leervoorkeuren inhouden. Luistert u goed en check of u echt de juiste leervoorkeur overgehouden hebt. U kunt dus nog wisselen.

Mijn definitieve leervoorkeur is:____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Schrijf uw leervoorkeur op uw flap.

Wilt u het echt zeker weten dat u de juiste leervoorkeur gekozen hebt dan kunt u thuis de leervoorkeurentest doen (zie bijlage).

Let de komende tijd eens op of u de leervoorkeuren bij uw leerlingen herkent. Denkt u vast na over hoe u hier in de les op in kunt spelen (bijvoorbeeld door de werkvormen van deze trainingsdag te gebruiken).

In de training ‘Activerende Didactiek’ krijgt u veel concrete tips en ideeën om in te spelen op de leervoorkeuren van uw leerlingen.

39


Morgen in de klas:

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________________________________

40

Onderdeel 10: Evaluatie


Het is belangrijk om met elkaar even na te gaan hoe de dag geweest is. Dat kunnen we doen door het aan elkaar te vertellen maar we kunnen het ook anders doen:

Opdracht

Zoekt u in het lokaal of daarbuiten, in uw tas of misschien op het erf, een voorwerp aan de hand waarvan u wilt aangeven hoe u deze eerste trainingsdag ervaren heeft. Wees hierin heel creatief!

Bijvoorbeeld: als u met een zware baksteen aankomt, zal iedereen begrijpen dat u het een moeilijke dag vond. Komt u met een veertje dat geeft dat een heel ander beeld.

Evalueer regelmatig de lessen met uw leerlingen. Dit kan op een creatieve manier zoals deze voorwerpevaluatie.

Het is belangrijk dat leerlingen het gevoel hebben dat hun mening gehoord wordt en voor u geeft zo’n evaluatie mooie informatie om uw lessen op aan te passen.

41


notities___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

42


notities___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

43

Dag 2 van de training


Klassenmanagement

44

Doel en Programma


Dag 2: Doel ‘Klassenmanagement’

U PASt EFFECtIEF KLASSENmANAGEmENt tOE DOOR DUIDELIJKE REGELS, AFSPRAKEN tE mAKEN EN

LEERLINGEN tE BELONEN EN tE StUREN

U BENt IN StAAt EEN StImULERENDE (FYSIEKE) LEEROmGEVING tE SCHEPPEN

DE DOELEN VOOR DEZE DAG ZIJN:

45

Klassenmanagement


Dag 2: Programma ‘Klassenmanagement’

Hieronder ziet u het dagprogramma voor deze tweede trainingsdag. Deze dag heeft als hoofdthema ‘Klassenmanagement’.

DAGPROGRAmmA

Inloop met koffie en thee•

Terugblik•

Introductie van klassemmanagement•

Afspraken•

Sturen: Gewenst en ongewenst gedrag•

Pauze•

Vervolg: Sturen•

Signalen•

Energizer•

Sfeerversterkers•

Een gezonde school•

Ik ga ervoor!•

Morgen in de klas•

Evaluatie•

einde•

46

De Onderdelen


Onderdeel 1 Terugblik 47

Onderdeel 2 Klassenmanagement 48

Onderdeel 3 Afspraken 18

Onderdeel 4 Sturen - gewenst en ongewenst gedrag 19

Onderdeel 5 Signalen 20

Onderdeel 6 Sfeerversterkers 21

Onderdeel 7 Een gezonde school 22

Onderdeel 8 a Ik ga ervoor! 23

Onderdeel 8 b Ik ga ervoor! (Binnenland) 24

Onderdeel 9 Morgen in de klas!

47

Onderdeel 1: terugblik


Op de eerste trainingsdag hebben we het gehad over een positief leerklimaat, positieve communicatie, complimenten, positieve beoordeling en de leervoorkeuren. Voordat we verder gaan met nieuwe onderwerpen is het goed om na te gaan of u nog vragen of opmerkingen heeft over deze onderwerpen. Of misschien heeft u geen vragen, maar wilt u iets delen over wat u toegepast heeft in de klas.

Opdracht

Aan de muur hangen de verschillende onderwerpen van dag 1. Gaat u bij het onderwerp staan waar u nog vragen, opmerkingen of een voorbeeld van heeft (heeft u vragen over meerdere onderwerpen, laat het de trainer dan even weten).

PS: Dit onderdeel sluit aan bij deelnemers met de leervoorkeur oefenen: terugkijken en herhalen.

Deze werkvorm kunt u ook goed gebruiken in de klas. Hang een aantal onderwerpen op in de klas. Laat de leerlingen gaan staan bij het onderwerp waar ze nog vragen over hebben of laat ze juist het onderwerp kiezen waar ze veel over kunnen vertellen.

notities_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

48

Onderdeel 2: Klassenmanagement


Een goed georganiseerde klas draagt bij aan het versterken van de´leer-kracht’ van leerlingen. De leerkracht plant, bereidt zaken voor en organiseert effectieve leersituaties. In veel onderzoeken komt ‘klassenmanagement’ als belangrijke factor terug bij het verbeteren van de leerprestaties van leerlingen.

Het is vrij logisch: een chaotische klas bevordert niet de leerpresaties van de leerlingen (uit: ‘Ik geloof in jou!’). Maar wat is klassenmanagement dan?

Klassenmanagement is het fundament voor effectief onderwijs. Leerkrachten die de gang van zaken in de klas goed organiseren, creëren een werksfeer waarin alle kinderen zich optimaal kunnen ontwikkelen. Goed klassen-management zorgt er bovendien voor dat leerkrachten ontspannen voor de klas staan, ongeacht de fysieke locatie.

Bij goed klassenmanagement gaat het vooral om de organisatorische vaar-digheden van een leerkracht met het doel het onderwijs succesvol te laten verlopen. Eén van de belangrijkste organisatorische vaardigheden is plannen.

Allerlei gebeurtenissen in de klas vragen om op maat gesneden beslissingen.

Veel van die beslissingen kunnen door de leerkracht vóór de les genomen worden. Deze beslissingen noemen we planningsbeslissingen. Hieronder vallen allerlei afspraken en regels die vooraf bedacht zijn. Ze scheppen duidelijkheid voor de leerlingen en voor de leerkracht. Andere beslissingen neemt de leerkracht pas op het moment dat de situatie erom vraagt.

Definitie Klassenmanagement:Klassenmanagement is het geheel van maatregelen

die de leerkracht neemt om een ordelijke leeromgeving te creëren

(Veenman, 1993).

49


Consequent gedrag van de leerkracht schept

meer duidelijkheid voor de leerling.

Deze beslissingen noemen we keuzebeslissingen. Bij planningsbeslissingen gaat het dus om sturen vooraf en bij keuzebeslissingen om bijsturen op het moment.

Goed klassenmanagement wordt gekarakteriseerd door veel planningsbeslissingen; en minder goed klassenmanagement door relatief veel keuzebeslissingen. De ene leerkracht laat op het moment aankomen wat de ander al heeft voorzien. Het is dus van belang voortdurend na te gaan: Wat plan ik vooraf? Wat laat ik op het moment aankomen?

Volgens Veenman (1993) zijn er vier aandachtsgebieden aan te wijzen waarop klassenmanagement zich richt:

Preventie van probleemsituaties • Didactische vaardigheden • Sturen en afspraken • De inrichting van de klas •

Preventie van probleemsituaties Succesvol management richt zich in de eerste plaats op het voorkomen van problemen. In de klas kunnen allerlei probleemsituaties vooraf overdacht worden. Leerkrachten verstaan onder problemen dat leerlingen niet luisteren, brutaal zijn, ruzie maken of pesten. In eerste instantie is het de bedoeling dat u door bijvoorbeeld afspraken er voor zorgt dat er geen probleemsituaties ontstaan.

En als het zover is, kunt u bij het optreden van zo’n situatie een betere beslissing nemen. Bovendien is de kans groter dat u consequent optreedt, want u heeft immers van te voren bedacht hoe u in een bepaalde situatie zal reageren.

‘Uw klas is een spiegel van uw eigen gedrag’ Wat ziet u? Durf eens op deze manier naar uw klas en vooral uzelf te kijken!

50


Op het gebied van de preventie van probleemsituaties is een van de voor-naamste management-vaardigheden dat de leerlingen voelen dat je ‘erbij’ bent. Voor het ontwikkelen van die vaardigheid heeft de leerkracht een aantal hulpmiddelen ter beschikking:

Kies steeds voor een positie in de klas waar u alle leerlingen kunt 1. zien en waar de leerlingen u kunnen zien, ook als u bijvoorbeeld instructie geeft aan een deelgroep.

Kijk de leerlingen tijdens de instructie regelmatig aan, maar zorg 2. ook voor oogcontact met de rest van de groep.

maak korte, tussentijdse notities over opvallend gedrag van 3. leerlingen.

Let op leerlingen die zich niet aan de afspraken houden.4.

Let ook op leerlingen die zich juist heel goed aan de afspraken 5. houden en kijk hoe u deze leerlingen als voorbeeld kunt gebruiken tijdens uw lessen (in het kader van ‘het positief belonen’).

Laat de leerlingen zien dat u correct gedrag waarneemt en 6. waardeert (zie vorige punt).

Kies elke dag een leerling uit die wat nauwgezetter gevolgd wordt.7.

De bovenstaande punten zullen in de hierna volgende onderdelen zeker weer aan de orde komen.

Schrijf samen met de leerlingen alle afspraken op die je gebruikt om de klas te organiseren. Bespreek een aanpak om deze afspraken na te leven. Bespreek de eerste dag de belangrijkste afspraken en gewoonten in de klas. Wees duidelijk en vriendelijk. Stimuleer gewenst gedrag en stop ongewenst gedrag. Organiseer leuke dingen waarbij u de kinderen leert kennen. Wees positief en optimistisch. Geef aan dat u verwacht dat uw leerlingen succes in uw klas zullen heb-ben en dat u ze daarbij zult helpen. Vermijd situaties waarvan u zeker weet dat veel leerlingen zullen mislukken. Pak wangedrag snel en vastberaden aan. Pesten wordt niet geaccepteerd. Bereid u goed voor. Wees voorspelbaar in uw aanpak, dat helpt de zwakke leerlingen. Gebruik zowel een sturende als begeleidende aanpak in uw klas.

Uit: ‘Ik geloof in jou!’ en www.internetwijzer-bao.nl/klassen management.nl

51


Didactische vaardigheden Succesvol management richt zich eveneens op de zorg voor een goed werk-klimaat. Zoals een kleuter zich veilig en geborgen moet kunnen voelen om tot spel en spontaan leren te komen, zo zal het oudere kind pas binnen een uitdagende en geordende sfeer tot optimale leerprestaties kunnen komen.

Kounin (1970) heeft met behulp van video-opnames een onderzoek gedaan naar didactische vaardigheden die tot managementvaardigheden gerekend kunnen worden. Hij kwam tot de volgende vijf vaardigheden(uit: Veenman, 1993):

Alert zijn: De leerkracht heeft ‘ogen in zijn achterhoofd’ (en aan beide zijkanten). Zich voortdurend door de klas bewegend kan hij bij ordeverstoringen of pogingen daartoe onmiddellijk ingrijpen en dus in het allereerste stadium bestrijden. Dit onmiddellijk ingrijpen kan de volgende vormen aannemen: aankijken, berispen, prijzen en beschrijven van gewenst gedrag.

Het spreiden van de aandacht: De leerkracht moet soms meer dingen tegelijkertijd doen: nieuwe stof uitleg-gen én correctief optreden; de voortgang van de les bewaken én leerlingen individueel helpen; in een combinatieklas beide groepen in de gaten houden. Het zal duidelijk zijn dat de vaardigheid van aandachtsspreiding nauw samen-hangt met de vaardigheid van het alert zijn.

Het ‘erbij houden’ van de groep: Om de actieve leertijd van de leerlingen te verhogen, kunt u de volgende maatregelen treffen:

Zorg dat alle leerlingen de leerkracht kunnen zien. • Gebruik bij de instructie aan een deelgroep geen al te opvallend of te • lawaaiig (luidruchtig) materiaal. Alle leerlingen moeten het materiaal dat ze nodig hebben zelf kunnen vin-• den op een manier die zo min mogelijk storend is voor de rest van de leer-lingen (vooral belangrijk bij zelfstandig werken en samenwerkend leren).Bij een klassikale les: Zorg voor een heldere en evenwichtige beurtenver-• deling (spreiden van aandacht en beurten over actieve en passieve leer-lingen), wisselende patronen bij het geven van beurten; eerst vragen en daarna pas de leerling noemen die het antwoord mag geven. Geef vol-doende denktijd; laat leerlingen op elkaar reageren en vermijd het letter-lijk herhalen van antwoorden. Ontwikkel zelf een actieve luisterhouding; blijf opgewekt en betrokken; • geef realistische feedback; gebruik verschillende activerende werkvormen (gaan we verder mee op trainingsdag 3). Zorg voor voldoende uitdaging. Maak gebruik van stilte-momenten en sluit aan bij de belevingswereld van de leerling.

52


Het verantwoordelijk stellen van de leerling voor hun leren: Binnen het onderwijs is het een belangrijk principe dat leerlingen leren inzien dat zijzelf ook verantwoordelijk gesteld kunnen worden voor de kwaliteit van hun eigen leerresultaat.

Het vermijden van lesonderbrekingen. Een les kunnen we opvatten als een voortdurende stroom van signalen. Deze signalen zijn afkomstig van de leerkracht, de leermiddelen en de leerlingen. Uit onderzoek van Kounin (1970) blijkt dat hoe constanter de signaal-stroom is, des te groter de betrokkenheid van de leerlingen bij de les is.

Met sturen en afspraken maken en de fysieke inrichting van de leeromgeving gaan we vandaag verder aan de slag.

In hoofdstuk 2 van ‘Ik geloof in jou!’ kunt u meer lezen over klassenmanagement.

Vertel leerlingen aan het begin van elke les:hoe de les is opgebouwd en wat er van hen verwacht wordtwat je wilt dat ze aan het eind van de les kunnen of weten hoe je gaat controleren of ze aan deze eisen voldoen.

notities_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

53


Het eerste nieuwe onderdeel dat we vandaag behandelen is klassenmanagement. Klassenmanagement gaat over de organisatie van uw klas. De trainer zal u nu meer vertellen over klassenmanagement. U kunt hieronder aantekeningen maken.

PS: Dit onderdeel sluit aan bij deelnemers met de leervoorkeur kennis verwerven: een deskundige legt uit, geeft informatie, achtergrond en nieuwe kennis! Spreekt u dit aan? Lees dan thuis rustig ook de achtergrondinformatie op de voorgaande pagina’s.

Aantekeningen___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

54

Onderdeel 3: Afspraken


Sturen (straffen en belonen)Volwassenen zijn voor een groot deel gevormd door de opvoeding die ze als kind hebben gehad. Kinderen leren elke dag wat gewenst en ongewenst gedrag inhoudt.

Opvoeden gebeurt via praten, aanmoedigen, sturen, voordoen, lachen, kijken, ondersteunen, stimuleren, belonen, enzovoort. Leerkrachten zijn ook opvoeders: u brengt een groot deel van de dag door met de leerlingen en leert hen hoe ze zich in een bepaalde situatie kunnen gedragen. Dit doet een leerkracht niet alleen met de afspraken die hij met de leerlingen maakt, maar ook het voorbeeld dat de leerkracht geeft met zijn houding en gedrag.

Sturing wordt toegepast om het ongewenst gedrag van een ander om te buigen naar gewenst gedrag. Het gewenst gedrag wordt gestimuleerd door het toepassen van een beloning. Belonen heeft dus te maken aandacht hebben voor dat wat goed gaat, ook dat wat goed gaat in het proces van sturen. Met duidelijke afspraken en consequent gedrag van de leerkracht leert het kind al gauw dat er consequenties zijn voor zijn of haar gedrag.

Gewenst gedrag krijgt een positieve reactie (bijvoorbeeld: belonen, complimenteren), terwijl ongewenst gedrag een negatieve reactie krijgt (bijvoorbeeld straf).

Een ‘goede’ straf of beloning kan pas gegeven worden wanneer we het kind hebben leren kennen,

aangezien wat sommigen als een beloning zien, anderen misschien als een straf zien of andersom.

Als u een leerling bijvoorbeeld wilt straffen door hem op de gang te zetten, denkt hij misschien: ‘Ha, lekker een momentje voor mijzelf’. Het blijft belangrijk om leerlingen vooral aan te geven wat zij wel mogen in plaats van wat zij niet mogen. Dit eerste is veel meer motiverend.

55


Onderscheid maken tussen gewenst en ongewenst gedragOm goed onderscheid te kunnen maken tussen gewenst en ongewenst gedrag moet men eerst weten wat we ‘willen’ of verwachten van anderen. Om misverstanden te voorkomen moet duidelijk aangegeven worden welk gedrag wel en niet gewenst is. Hier gaan we verder mee in onderdeel 3.

Effectieve vormen van belonen en sturenIn het Surinaamse onderwijs zijn we vooral gewend om te sturen door te straffen. Straffen met woorden, een boze blik, op de gang zetten en soms zelfs slaan.

Op weg naar een leerlinggerichte en kindvriendelijke school willen we veranderingen brengen in het patroon

van belonen en straffen zoals we dat nu vaak zien in het onderwijs.

Hoe kunt u sturen door te belonen? Richt u op het gewenste gedrag van de leerlingen. Houd hierbij rekening met de volgende zaken: Leg verband tussen het gedrag en de beloning, en de grootte van de beloning. Beloon met zaken die het kind zelf ook leuk vindt. Zorg dat het kind weet waarvoor het beloond wordt. Wees consequent.

Voorbeeldom goed gedrag te stimuleren kunt u een zogenaamd

‘beloningssysteem’ invoeren. Er zijn verschillende manieren om dit uit te voeren. Zet bijvoorbeeld op uw bureau een leeg glas en

daarnaast een bakje met steentjes of kralen. Als beloning van goed gedrag mag er soms iemand een steentje of kraaltje in het glas doen.

Hierdoor kunt u ook ‘onopvallende’ kinderen die goed werken eenvoudig belonen. Soms mag iemand er eentje in doen vanwege de prestatie van een heel groepje, soms maakt u een afspraak aan

het begin van de dag met een individuele leerling. Als het glas vol is, wordt de klas beloond. Bijvoorbeeld extra

lang buitenspelen, een leuke activiteit of een traktatie.

56


Natuurlijk is het niet zo dat sturen alleen belonen inhoudt. Maar het afleren van ongewenst gedrag met behulp van straffen werkt alleen als het kind de keuze heeft om het gedrag na te laten (bijv. plassen in bed is vaak gedrag dat het kind niet zelf beheerst). Om effectief te zijn, houd vooral rekening met:

De relatie tussen het gedrag en de straf – • de zwaarte van de straf geldt alleen voor het gedrag op dat moment. De reactie volgt zo vlug mogelijk na het ongewenste gedrag.

Het kind moet weten waarom hij gestraft wordt –• de afspraken moeten duidelijk zijn en de straf moet consequent worden toegepast. Sturing mag nooit vernederend zijn. Geef het kind altijd een nieuwe kans.

In deze training krijgt u handvatten om een start te maken met deze vorm van sturen: straffen en belonen. Maar laten we elkaar ook in de praktijk van alle dag ondersteunen, want het vraagt voor velen een hele cultuuromslag!

Uit: ‘Module Kindvriendelijk Onderwijs’

Fouten maken mag! Je kunt het dan niet ongedaan maken, maar toegeven

helpt het contact positief herstellen.

notities_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

57

Vervolg: Afspraken


Als basis van een goede sfeer in de klas en goed klassenmanagement is het belangrijk dat er duidelijkheid is over de afspraken en regels in de klas. We leren onze kinderen, zowel thuis als op school, verschillende regels en we maken verschillende afspraken met hen. Vaak genoeg vertellen we met onze regels en afspraken wat niet mag. Het is belangrijk dat wij in onze regels en afspraken ook duidelijk aangeven wat dan wél mag.

Opdracht

Schrijf drie, voor u, belangrijke klassenregels op. Formuleer ze als gewenst gedrag:________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Bespreek uw klassenregels in uw groepje en vergelijk ze met elkaar. De groep kiest daarna één regel. Aan de hand van deze regel bespreekt u in uw groepje twee situaties:

Maak een werkstuk (bijvoorbeeld een tekening) waarin beide bovengenoemde situaties worden uitgebeeld. Het materiaal hiervoor kan bij de trainer worden opgehaald. Schrijf onder het werkstuk de regel die wordt uitgebeeld.

PS: Dit onderdeel sluit aan bij deelnemers met de leervoorkeur participeren: samen aan de slag!

1 Een situatie waarbij de leerling zich wel aan de

regel houdt, dus gewenst gedrag vertoont.

2 Een situatie waarbij de leerling zich niet aan de regel houdt, dus waarbij

hij ongewenst gedrag vertoont.

58


Morgen in de klas:

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

maak samen met uw leerlingen regels en afspraken!

VoorbeeldAFSPRAAK OVER GEWENST GEDRAG:

‘Als er ruzies zijn, dan lossen we die op een vreedzame manier op door het uit te praten.’

EN DUS NIET: ‘WE MAKEN GEEN RUZIE!’

59

Onderdeel 4: Sturen


Gewenst en ongewenst gedragMensen zijn over het algemeen heel creatief in het bedenken van sancties die worden gebruikt om een kind te sturen. Ook bij het geven van een positieve sanctie, dus een beloning, kunnen we creatief zijn.

Opdracht

Schrijf (in een paar minuten) een aantal vormen van belonen en straffen op:

Belonen_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Straffen________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

60

Vervolg: Sturen


Wanneer bepaalde situaties zich voordoen, hebben we niet zoveel tijd om er lang over na te denken, omdat er op dat moment direct gereageerd wordt. Daarom zullen we nu vast oefenen met effectieve vormen van sturen (be-lonen en straffen).

Opdracht

Kruis het antwoord aan dat volgens u het beste past bij de situatie van de leerling.

EFFECtIEF StRAFFEN

Clyde heeft zijn huiswerk niet gemaakt omdat zijn moeder ziek was en hij thuis moest helpen

Clyde heeft een goede reden en mag niet worden gestraft Clyde moet in de pauze binnen blijven om zijn huiswerk af te maken Clyde moet buiten staan tijdens de les

Asha die steeds de les verstoort door met een potlood op haar tafel te tikken

Asha wordt de klas uitgestuurd Asha kan kiezen: Je stopt met tikken of ik neem je potlood af Asha krijgt zelf een tik op de vingers

Ruben die ongepaste taal gebruikt tegen andere leerlingen

Ruben mag een versje maken met lieve woorden en het opzeggen in de klas Ruben zijn mond wordt met zeep gewassen Ruben wordt de klas uitgestuurd

Benadruk, als u een leerling wijst op een fout of ongewenst gedrag, dat het u alleen om die fout of dat gedrag gaat. Laat in uw opmerking geen oordeel over de leerling als geheel door klinken. Uit: tips voor lesgevers

61


EFFECtIEF BELONEN

Havannah brengt een mooie plaat mee naar school om de klas te versieren

Havannah krijgt een schouderklopje Aan de klas wordt verteld dat het een leuk idee was Havannah mag de plaat zelf opplakken in de klas

Gordon heeft zijn rekenhuiswerk gemaakt, maar de oplossingen zijn niet goed

Gordon moet het opnieuw doen Gordon krijgt extra aandacht bij het behandelen van de opdracht Gordon zal in de pauze binnen blijven voor extra begeleiding

De leerlingen van de vierde klas hebben goed gewerkt bij de repetitie

Ze krijgen elk een stempel of een sticker in hun schrift Er wordt feest gevierd in de klas De leerkracht zegt: goed zo, goed gedaan kinderen

62


Morgen in de klas:

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

63

Onderdeel 5: Signalen


Een handig hulpmiddel bij het brengen van orde en duidelijkheid in uw klas zijn signalen. Ons brein werkt associatief, bijvoorbeeld een reclame op tv met eten geeft ons direct een hongergevoel, of bij het horen van een bepaald liedje denken we meteen aan een specifieke persoon of plaats.

Bijna alles wordt gekoppeld aan pijn of plezier. De wetenschapper Pavlov heeft dit bewezen door het hongergevoel van honden te koppelen aan het geluid van een bel – het gevolg was dat de honden begonnen te kwijlen bij het horen van de bel (al hadden ze net gegeten en waren ze dus niet echt hongerig). Ook mensen kunnen op deze manier bepaalde dingen koppelen aan de gewenste gemoedstoestand zoals ‘rust’, ‘aandachtig zijn’, ‘concentreren’, enzovoort.

De principes van signalenGelijktijdige belevenissen raken gekoppeld in het brein – dit is het principe waarop signalen zijn gebaseerd. Om effectieve signalen te maken, moet aan een paar voorwaarden voldaan worden:

Uniek:zorg ervoor dat uw signaal alleen gekoppeld kan worden aan de specifieke respons die u wilt oproepen. Bepaalde leerkrachten gebruiken bijvoorbeeld in de handen klappen om aan te geven: stilte, aandacht, aan de slag, luisteren, spreken, werken, en ophouden. Dit maakt het geen effectief signaal meer, want wanneer er in de handen geklapt wordt weten de leer-lingen niet automatisch wat er verwacht wordt.

Herhaalbaar:zorg voor een signaal dat zo nauwkeurig mogelijk herhaalbaar is. Dus bijvoorbeeld: in de gymzaal klapt u altijd in uw handen als het stil moet zijn.

Ecologisch:hierbij moet u denken aan een signaal dat ‘in harmonie’ is met de gewenste respons, bijvoorbeeld keihard op de tafel slaan niet koppelen aan een toe-stand van vredige rust.

Het maken van een signaalHet is wenselijk om signalen te gebruiken die bij u ook een gelijksoortige gemoedstoestand opwekken, bijvoorbeeld het horen van een bel geeft u zelf altijd een rustig gevoel. Test het signaal bewust een aantal keren uit met uw leerlingen.

64


Het maken van een signaalHet is wenselijk om signalen te gebruiken die bij u ook een gelijksoortige gemoedstoestand opwekken, bijvoorbeeld het horen van een bel geeft u zelf altijd een rustig gevoel. Test het signaal bewust een aantal keren uit met uw leerlingen. Het gemakkelijkst is om het signaal in het begin als een spelletje te oefenen. Signalen kunnen ook plaatjes zijn.

Hieronder een paar voorbeelden van signalen:

“Ik heb het met ze als een spelletje geoefend, steeds

weer. Als ik twee keer in mijn handen klap ga je zo snel mogelijk zitten en ben je

doodstil. In de gymzaal werkt het perfect. Als in een

geconditioneerde reflex gaat elke groep zitten en is het stil

als ik in mijn handen klap, jaar in jaar uit.”

“Ik ga voor het bord staan en steek mijn hand omhoog. De kinderen steken ook hun

hand omhoog als teken dat ze me gezien hebben. Als ik alle

handen heb gezien, begin ik te vertellen en is er aandacht.”

“Dit plaatje (pictogram) kennen de leerlingen van

Samsam. Het staat voor een kinderrecht. Bij mij in de klas gebruiken wij het om aan te geven wanneer het tijd is

voor praten over ideeën en ge-voelens, bijvoorbeeld bij

een kringgesprek.”

Een collega van mij doet om half negen ‘s ochtends de deur

dicht en zegt: ‘Zooooh.’De kinderen pakken hun lees-boek en een minuut later zit

iedereen te lezen.”

65

Vervolg: Signalen


Signalen zijn handige hulpmiddelen om orde en duidelijkheid in uw klas te scheppen. Het geeft rust en voorkomt probleemsituaties bijvoorbeeld een groep drukke leerlingen stil krijgen.

Opdracht

Bekijkt u de verschillende voorbeelden van signalen die u van de trainer heeft gekregen. U maakt of bedenkt nu uw eigen signalen, (geluiden of plaatjes) aan de hand van afspraken die u eerder vandaag hebt opgeschreven (bij onderdeel 3).

Gebruik de lege kaarten die in uw pakket zitten en schrijf daar de signalen op of teken het plaatje dat u als signaal wilt gebruiken.

Een aantal deelnemers zal de signalen ook uitproberen in de groep.

notities_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

66


Energizer: voertuigenspel Tijd om even onze gedachten te verzetten.

We gaan het voertuigenspel spelen!

Voertuigenspel: dit spel stelt een verkeerssituatie in Suriname voor.

U neemt deel aan het verkeer als voertuig, elk met een bestuurder of als voetgangers. De keuze van het soort voertuig ligt aan u. De trainer wijst willekeurig aan wie welke rol heeft. De voertuigen worden geblinddoekt, en afspraken worden gemaakt met de bestuurders over welke tekens gebruikt kunnen worden om richting aan te geven.

De afspraken:

Hand op de linkerschouder betekent linksaf•

Hand op de rechterschouder betekent rechtsaf•

Hand op de rug betekent stoppen•

Hand op het hoofd betekent rechtdoor•

Met behulp van stoelen en tafels wordt een verkeerssituatie nagebootst. Een of twee deelnemers zullen de verkeersagenten zijn. Het voertuig dat de finish als eerste bereikt zonder ongeluk of boete wint.

Gebruik deze en de andere energizers regelmatig in uw klas. Een energizer moet aan bepaalde voorwaarden voldoen:Het leidt de aandacht af. Het is luchtig: er kan bij gelachen worden. Winnen of verliezen speelt geen rol, dus geen prijzen en beloningen.het duurt maximaal 10 minuten!

67

Onderdeel 6: Sfeerversterkers


Een belangrijk aspect van klassenmanagement is de sfeer in de klas. In dit onderdeel zullen we aandacht besteden zowel aan de fysieke als aan de niet-fysieke sfeerversterkers in de klas!

Het ‘oppeppen’ van de sfeer in de klas kun je op verschillende manieren doen. Het zijn kleine en soms onbelangrijk lijkende fysieke zaken, maar het kunnen ook heel eenvoudige afspraken zijn die u maakt met uw leerlingen.

Of... het kunnen ook niet-fysieke zaken zijn waar u als leerkracht speciaal aan werkt om die prettige sfeer in de klas te creëren.

Onderstaande foto’s geven een beeld van een klas.

Foto 1Wat valt u op als u naar foto 1 kijkt? Wat zou u kunnen zeggen over de

sfeer die deze klas ‘uitademt’?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Foto 2Kijk naar foto 2. Ook deze foto wil iets zeggen. Wat zegt deze foto u

over de sfeer in deze klas?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

68

Vervolg: Sfeerversterkers


Sfeerversterkers kunnen ook op een creatieve manier zichtbaar worden gemaakt. In het trainingslokaal ziet u een AFSPRAKENSLANG. Deze opdracht kunt u morgen uitvoeren met uw klas!

Opdracht

Bedenk samen met uw groepje een 12-tal sfeerversterkers voor uw klas; 6 fysieke en 6 niet-fysieke sfeerversterkers. Bijvoorbeeld foto’s ophangen van het schoolreisje (fysieke sfeerversterker) of de leerlingen bij hun voornaam noemen (niet-fysieke sfeerversterker).

Het moeten sfeerversterkers zijn waarmee je MORGEN aan de slag kunt! Veel succes!

Schrijf deze sfeerversterkers op en streep ze af op je lijstje als je ze hebt ‘uitgevoerd’ op school, in de klas.

Niet-fysieke sfeerversterkers (signalen, energizers, complimenten, enz.)

Fysieke sfeerversterkers (plaatjes, symbolen, foto’s, enz.)

69

Onderdeel 7: Een gezonde school


Leerlingen hebben recht op een goede, een verantwoorde schoolomgeving:

Schoolgebouw, klas, speelplaats, enzovoort. Een gezond en dus ook een kindvriendelijk schoolgebouw moet voldoen aan een aantal eisen.Door allerlei externe factoren, zaken waar u als leerkracht niet direct invloed op kan uitoefenen, is het nu nog niet zo dat alle scholen in ons land, gezonde schoolgebouwen zijn.

Wij kunnen hierin samen verandering brengen. Maar hoe doen we dat?Op de eerste plaats moeten we nagaan of onze school voldoet aan de eisen, de kenmerken van een gezonde school. Daarna wordt besloten, per school-team, aan welke van de kenmerken gewerkt zal worden. Soms is het ook nodig om een deskundige erbij te betrekken, voor een goed advies en ondersteuning.

De Pan American Health Organization (PAHO) heeft wereldwijd onderzoek gedaan en is gekomen tot een aantal richtlijnen voor een school, om een ge-zonde, een veilige school genoemd te kunnen worden. Deze richtlijnen staan op de volgende bladzijdes

Opdracht

Wat zijn volgens u de belangrijkste kenmerken voor een gezonde school?Een drietal basiskenmerken voor een gezonde school zijn:

1. _______________________________________________________________

2. _______________________________________________________________

3. _______________________________________________________________

70

Vervolg: Een gezonde school


Opdracht

Vul op de volgende pagina de lijst in van de PAHO voor uw school.Niet alle eisen zijn van toepassing op alle scholen in ons land, denk bijvoorbeeld aan scholen in het binnenland. Ga nu na aan hoeveel van de ‘PAHO-eisen’ uw school voldoet. Als uw school nog niet aan alle ‘PAHO-veilige-en-gezonde-schooleisen’ voldoet, wat kunt u toch wel doen om meer te voldoen aan de eisen van een gezonde, veilige, kindvriendelijke school?

Som een paar eenvoudige zaken op die u als leerkracht, eventueel samen met uw klas of met collega’s kan aanpakken om de school tot een gezonde, kindvriendelijke school te maken.

Dit zijn dus de eerste stappen om de eindstreep te bereiken…

Stap 1________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Stap 2________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Stap 3________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

71


WAtER- EN SANItAIRE VOORZIENINGEN Ja NeeBeschikbaarheid van stromend water tijdens de schoolurenIdeale situatie: 1 tappunt per 25 leerlingenGoed functionerende en schone sanitaire voorzieningen (ideaal: 1 toilet/urinoir per 25 leerlingen)Goed functionerende septictank(s)Goed functionerende en afgedekte afvoeren van kraan- en regenwater

LUCHtKWALItEIt EN VENtILAtIE Ja NeeRookvrije omgeving (niet-roken stickers aanwezig)Voldoende ventilatie in de lokalen / het kantoorGeen stankoverlast

VEILIGHEID EN LAWAAI Ja NeeGoed onderhouden en veilig schoolmeubilairWerkende brandblusapparaten aanwezigEerste Hulp verbanddoos aanwezigVeilige speelomgeving; geen kuilen, scherpe punten, enzovoort** Zebrapad** Verkeersdrempels** Verkeersbrigadiertjes** Afwezigheid van verkeerslawaai

** Alleen van toepassing voor scholen in stad en districten waar er wegen zijn

PAHO-CritEriavoor een gezonde, veilige school

72


GROENVOORZIENING Ja NeeBomen en schaduw op het schoolterreinGoed onderhouden ‘groenvoorzieningen’ (bomen ,planten, bloemen, enzovoort)Heg om stof- en verkeerslawaai te verminderen

AFVALVERWERKING Ja NeeTonnen voor afval (afwezigheid van zwerfvuil)Goede vuilverwijdering van het schoolterreinVerzamelplek van plasticflessen aanwezig

BEVEILIGING Ja NeeBewaking schoolcomplex aanwezigToegangscontrole aanwezig (omrastering / heg, afsluitbare poort)Afsluitbare deuren en dievenijzer aanwezigAfsluitbare opbergkasten aanwezig

UItERLIJK Ja NeeDagelijkse schoonmaak van lokalen en andere ruimtenGoede algemene staat van onderhoud (verf, dakgoten, enzovoort)

DUURZAAmHEID Ja NeeGezondheidsplan en milieuplan voor de schoolOnderhoudsplan kleinonderhoud (gebouwen + groenvoorziening)Milieucomité / gezondsheidscomité (bijvoorbeeld oudercommissie met diverse taken)

73

Onderdeel 8A: Ik ga ervoor!


U hebt in deze tweedaagse training veel nieuwe zaken geleerd. Sommige dingen wist u misschien al, andere dingen zijn echt nieuw. Met de ‘nieuwe’ informatie gaat u morgen terug naar school. U hebt het voornemen om het geleerde in de praktijk toe te passen, bijvoorbeeld door uw leerlingen op een andere manier te benaderen, om het onderwijsleerproces anders aan te pakken. U heeft nieuwe frisse, kindvriendelijke ideeën, die toegepast zullen worden in ons onderwijs! Laten we nu samen kijken naar een filmfragment uit de praktijk!

Opdracht

Welke uitdagingen denkt u tegen te komen bij de overdracht van de informatie aan uw collega’s? Som een aantal zaken op waar u mogelijk tegenaan zult lopen.___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Wat gaat u doen bij weerstand of tegenstand van collega’s? Hoe denkt u ze mee te kunnen krijgen? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Hoe wilt u de training overdragen (bijvoorbeeld vast moment tijdens vergaderingen, klassenbezoek, speciale trainingsdag)?___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

74

Vervolg 8A: Ik ga ervoor!


Hoe ziet uw prioriteitenlijst voor de informatieoverdracht eruit?___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Wat hebt u (aan voorzieningen en materialen) minimaal nodig om de training met succes over te dragen op uw school? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Als opsteker kijken we tot slot hoe de leerkracht in de film verder gaat.

notities_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

75

Onderdeel 8B: Ik ga ervoor!


U hebt in deze tweedaagse training veel nieuwe zaken geleerd. Sommige dingen wist u misschien al, andere dingen zijn echt nieuw. Met de ‘nieuwe’ informatie gaat u morgen terug naar school. U hebt het voornemen om het geleerde in de praktijk toe te passen, bijvoorbeeld door uw leerlingen op een andere manier te benaderen, om het onderwijsleerproces anders aan te pakken. U heeft nieuwe frisse, kindvriendelijke ideeën, die toegepast zullen worden in ons onderwijs!

Opdracht

Welke uitdagingen denkt u tegen te komen bij de overdracht van de informatie aan uw collega’s? Som een aantal zaken op waar u mogelijk tegenaan zult lopen.____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Hoe wilt u hieraan samen met uw collega’s aan gaan werken? ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Welke dingen wilt u als eerste toe gaan passen in uw klas?____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Wat hebt u (aan voorzieningen en materialen) minimaal nodig om aan de slag te gaan met deze nieuwe inzichten? _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

76

Onderdeel 9: morgen In De Klas


__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Morgen in de klas:

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

mijn Dagboek

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Morgen in de klas:

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

mijn Dagboek

79


___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Morgen in de klas:

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

mijn Dagboek

80

Bijlagen


Literatuurlijst

De Excellente Leerkracht. Langelaan, T. (2004). Uitgeverij H. Nelissen, Barneveld (NL).

De geliefde leraar. Hoe u het blijft of hoe u het wordt. Wuesten, V. (2009). Wuesten en Hoornstra, Nijmegen (NL).

Discipline and Group management in Classrooms. Kounin, J. (1970).Holt McDougal, Geneva (USA).

Effectieve Instructie en doelmatig klassenmanagement. Veenman, S. (1993). Swets en Zeitlinger, Leiden (NL).

Het gaat steeds beter. Van der Helde, W. en Bijkerk, L. (2006). Bohn Stafleu Van Loghum, Houten (NL).

Ik geloof in jou!Leerlinggericht en kindvriendelijk onderwijs: dromen en durven, denken, doen. Ori, H., Roolvink, L. en Schoenmakers, L. (2009). Graphoset, Paramaribo.

module: Kindvriendelijke Scholen. Stichting Projekten Christelijk Onderwijs Suriname (2006).

tips voor lesgevers: suggesties voor meer werkplezier.De Waard, H. en King, D. (2008). Garant-Uitgevers N.V., Antwerpen/Apeldoorn.

training Klassenmanagement. Stichting Projeckten Christelijk Onderwijs Suriname (2006).

81


Begrippenlijst Op alfabetische volgorde

A3 papier Formaat van een vel papier (tweemaal zo groot als een A4, een A4 is de grootte die het meeste gebruikt wordt).Activerende didactiek Een leerling zodanig lesgeven dat hij of zij aan het werk gaat en blijft.Badge Naambordje dat je op de kleding kunt dragen.Beamer Apparaat waarmee teksten en illustratie gepresenteerd worden, aan te sluiten op een computer.Beginsituatie Reeds aanwezige kennis en vaardigheden van waaruit de leerkracht verder gaat.Beoordelingscriterium Van te voren afgesproken maatstaf aan de hand waarvan een uitgevoerde opdracht gewaardeerd wordt.Bovenbouw Lagere school: klas 3, 4, 5 en 6 volgens de MINOV richtlijnen. Brainstormen Alle willekeurige gedachten en ideeën naar voren brengen aan de hand van een begrip of woord.Communicatie Het ontvangen en geven van een boodschap. De boodschap kan schriftelijk of mondeling gegeven worden en ook door een gezichtsuitdrukking, gebaar of signaal.Compliment Een nadrukkelijk positieve uitspraak over een verrichting of uitgevoerde opdracht met als doel de leerling te stimuleren.Consequent Dezelfde lijn volgen (in de opvoeding).Creatief of creativiteit Vindingrijk, scheppend, voortbrengend.Dvd Schijf waarop computerbestanden staan met bewegende beelden en geluid.Dvd-speler Apparaat waarmee een dvd afgespeeld kan worden.Energizer Oppepper, activiteit om de groep de gelegenheid te geven, even de zinnen te verzetten zodat met nieuwe energie aan het volgende onderdeel begonnen kan worden.Feedback Er wordt van terugkoppeling of feedback gesproken wanneer het resultaat van een gesprek, les, activiteit, enzovoort, na verwerking opnieuw wordt aangeboden ter vergelijking of verwerking.Flap Groot vel papier. Flip over Standaard waar grote vellen papier (flappen) aan opgehangen kunnen worden.Fundament Een basis(gedachte) waarop het overige steunt.Fysieke locatie Voor een bepaald doel uitgezocht of afgebakend (tastbare) omgeving.Instructietafel Dit begrip hoort bij zelfstandig werken. Dit is de tafel waar de leerkracht leerlingen helpt die dit nodig hebben en wanneer andere leerlingen zelfstandig aan het werken zijn. Interactie Wisselwerking, omgang tussen mensen.Leeromgeving Ruimte met een bepaalde sfeer gericht op het bevorderen van leren.Leervoorkeur Bepaalde wijze waarop men het liefst kennis verwerft of vaardigheden aanleert.Leervorm Bepaalde vorm die bepaalt hoe een les is opgesteld.

82


Leren Nieuwe kennis, vaardigheden of gedrag verwerven.Lesdoel Het doel van de les.Meervoudige intelligentie De verschillende invalshoeken van waaruit en de verschillende talenten waarmee iemand kennis verwerft.Onderbouw Lagere school: kleuter A en B en klas 1 en 2 volgens MINOV richtlijnenParticiperen Bewust een evenredige bijdrage leveren.Pedagogisch gedrag Opvoedkundig, gericht op het lichamelijk en geestelijk grootbrengen of vormen.Plenair In de voltallige groep.Post-it (note) Klein stukje papier waar je een aantekening op kunt maken en die je als een sticker kunt opplakken.PowerPointpresentatie Informatie verschaffen door een met de computer gemaakte verzameling van beelden en teksten, al dan niet met geluid, welke beelden via een computer + beamer + projectiescherm wordt getoond.Rapporteren Verslag uitbrengen.Rollenspel Een of meer personen nemen deel aan een toneelstukje, waarbij een bepaalde (vaak lastige) situatie wordt nagebootst.Samenwerken Met een of meer anderen hetzelfde doel proberen te bereiken.Signaal Sein of teken.Steekwoord Kernwoord om een bepaald idee of een bepaalde gedachte weer te geven.Valkuil Onzichtbare kuil, plek die gevaar met zich meebrengt. Zelfstandig Iets volbrengen zonder hulp van anderen.

KL Deelnemers 20 januari 2010

Documents

Transcript of KL Deelnemers 20 januari 2010