Jongeren op zoek naar hulp

Een klare kijk op 12- tot 17-jarigen

beleidsdossier

Jongeren op zoek naar hulp

Een klare kijk op 12- tot 17-jarigen

4 5

Inhoudstafel

1. Inleiding 6

2. Jongeren samengevat 8 Van 12 tot 14 ...................................................................................................................................... 8 Van 14 tot 16 ...................................................................................................................................... 9 Van 16 tot 18 ...................................................................................................................................... 9

3. Levensdomeinen en welzijnsnoden 10 In de knoop met zichzelf ................................................................................................................... 10 Het gezin .......................................................................................................................................... 11 Op school .......................................................................................................................................... 14 Onder vrienden ................................................................................................................................. 16 Vrije tijd ............................................................................................................................................ 16 Jongeren in armoede .......................................................................................................................... 18

4. Hulp vragen lijkt simpel, maar is het niet 22 Ik wil het zelf doen ........................................................................................................................... 22 De directe omgeving .......................................................................................................................... 23 Professionele hulp zoeken is om problemen vragen ............................................................................. 24

5. Wat verwachten jongeren van professionele hulp? 28 Iemand kunnen vertrouwen ............................................................................................................... 28 Meedenken en meebeslissen ............................................................................................................... 29 Een goed contact ............................................................................................................................... 29

6. Jeugdhulp op de eerste lijn 32

7. Literatuurlijst 36

COLOFON

Volgnummer: BD/2012/02Depotnummer: D/2012/11.734/4

Deze tekst is het resultaat van literatuurstudie en bevragingen via focusgroepen, diepte-interviews en enquêtes met jongeren, welzijnswerkers, teambegeleiders, coördinatoren, staf-en beleidsmedewerkers uit verschillende sec-toren. Graag willen we hen bedanken voor hun tijd en hun enthousiaste medewerking. Onze bijzondere dank gaat uit naar de leden van de klankbordgroep die ons met raad en daad hebben bijgestaan: Alain Slock (CAW Artevel-de), Filip Van Becelaere (CAW-JZ Middenkust), Gerlinde Daems (CAW Metropool), Gie Kiesekoms (CAW Ha-geland), Johan Neijens (CAW ’t Verschil), Lieve Polfliet (CAW Leuven), Lieve Van Dessel (CAW Metropool), Patrick Masson (CAW Stimulans), Philippe Jacob (CAW Leuven). Tot slot willen we het JAC-team en de stagiairs van CAW-JZ Middenkust extra in de bloemetjes zetten voor het bevragen van jongeren uit hun werkingsgebied.

© 2012 Steunpunt Algemeen WelzijnswerkGehele of gedeeltelijke overneming of reproductie van de inhoud van de uitgave, op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteursrechthebbende is verboden.

De foto’s zijn auteursrechtelijk beschermd.De namen van kinderen/cliënten zijn uiteraard fictief.

Auteurs: Sandra Beelen en Itte Van HeckeEindredactie: Ludo Serrien

Foto’s: Brandpunt 23Druk: Eerste drukOntwerp: CRM Factory, LeuvenOpmaak: Secretariaat Steunpunt Algemeen Welzijnswerk

00Inhoudstafel

6 7

1. Inleiding

1 Uitgevoerd door de studenten en de medewerkers van CAW&JZ Middenkust (zomer 2011 en winter 2011): Focusgroepen met 45 jongeren van 13 en 15 jaar, enquêtebevragingen bij 50 jongeren tussen 12 en 25 , enquêtebevragingen bij 36 kinderen onder de 12 jaar (gemiddelde leeftijd 11,7) en 77 monitoren in het kader van de KIP-werking op speelpleinwerkingen.

2 Uitgevoerd door het project Jeugdhulp in het Steunpunt Algemeen Welzi-jnswerk (voorjaar 2011): Focusgroepsgesprekken met 61 beroepskrachten en diepte-interviews met 19 stafmedewerkers en beleidsmakers uit diverse secto-ren (AWW, jeugdwerk, jeugdhulp, ggz, clb, onderwijs, etc…).

Op basis van literatuur-studie maakten we een synthese van belevings-onderzoek bij 12- tot 17- jarigen en specifiek bij

maatschappelijk kwetsbare jongeren en jongvolwassenen. Daarnaast ver-werkten we de resultaten uit focus-groepen, interviews en enquetebe-vragingen met jongeren1 en met beroepskrachten en partners uit de netwerken rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp in het kader van Integrale Jeughulpverlening2.

Doorheen de tekst krijgt de lezer een zicht op hoe jongeren tussen 12 en 17 jaar in hun identiteitsontwikkeling hun blik op zichzelf en op hun plaats in de wereld richten.

01

Hoe beleven zij de op verschil-lende levensdomeinen ingrijpen-de ontwikkelingen? Welke vragen, problemen en noden kunnen zich hierin stellen? Hoe proberen jongeren hun problemen op te lossen en waar lopen ze tegenaan wanneer ze de stap zetten naar professionele hulp? Tenslotte be-schrijven we welke antwoorden het Algemeen Welzijnswerk biedt voor 12- tot 17-jarigen.

8 9

2. Jongeren samengevat

Over jongeren spreken of schrijven is niet zonder risico. Ze zijn met veel, hebben onderling heel veel

verschillen en zijn niet onder één hoedje te vangen. De kans op clichés, platitudes en ongenuan-ceerde uitspraken is groot. Jongeren tussen 12 en 18 jaar hebben gelukkig ook veel gemeen. Ze maken zich stilaan los van hun ouders en gaan op zoek naar meer onafhankelijk-heid en autonomie. Vrienden en vrije tijd komen op de voorgrond te staan en samen wordt er geëxperi-menteerd met uiterlijk, seksualiteit, eigen stijl, ideeën en opinies, liefjes of drugs. Dit losmakingsproces kan gepaard gaan met rebellie tegen alles wat met ouders, volwassenen of autoriteit te maken heeft.

Voor veel jongeren is de puber-tijd ook een stresserende periode, waarin gevoelens sterk kunnen schommelen. Stemmingswisselin-gen komen vaak voor en sommige jongeren ervaren deze leeftijdsfa-se als een eerder donkere periode waarin twijfel en onzekerheid de bovenhand nemen. Deze leeftijds-fase wordt gekenmerkt door cruci-ale lichamelijke, sociale en psycho-logische veranderingen en daarover bestaan tal van visies en ontwik-kelingspsychologische theorieën. Zonder hier al te diep op in te willen gaan schetsen we een aantal grote lijnen, die interessant zijn om mee te nemen in de dialoog met jonge-ren tussen 12 en 18.

Van 12 tot 14

Tieners tussen 12 en 14 jaar berei-den zich voor om zelfstandig en los van de ouders te gaan functioneren.

Ze registreren de verschillen tussen henzelf en volwassenen, vooral de ouders, en profileren zichzelf steeds meer als autonoom functionerend individu. Tieners zoeken naar voor-beelden om zich mee te identifice-ren zoals popidolen, helden uit de geschiedenis. In deze fase vormen jongeren zich een eerste beeld over hoe er volgens hen door de buiten-wereld naar hen gekeken wordt. Het is op basis hiervan dat de dialoog met volwassenen plaats vindt. Prille tieners kennen reeds een aantal regels over gespreksvoering, maar de verfijning om tot een wederzijd-se dialoog te komen ontstaat pas in deze periode (Delfos, 2009).

Van 14 tot 16

Het puberteitsthema van losmaken van de ouders is het sterkst zichtbaar tijdens deze fase. Jongeren laten via hun kleding en muziekkeuze zien dat ze ‘anders’ zijn. Via experimen-teren worden de grenzen van de eigen mogelijkheden onderzocht. Ook seks wordt door jongeren on-derzocht via praktisch experimente-ren en via fantasie en masturbatie. Onzekerheid op gebied van seks en relaties zorgt ervoor dat jongeren erg beïnvloedbaar zijn door elkaar en door de media. Sociale wenselijk-heid om zich aan te passen aan de groepsnorm is op deze leeftijd erg aanwezig. De veiligheid wordt meer bij leeftijdsgenoten dan bij volwas-senen gezocht. Bij jongeren gaat het erom verant-woordelijkheid te delen. Als vol-wassene is het zaak om te leren de jongere gaandeweg meer ruimte te geven en meer verantwoordelijkheid over het gesprek zelf bij de jongere te laten. Dat maakt dat volwasse-nen ook moeten accepteren dat

een gesprek niet plaats vindt als de jongere dat niet wil. Een territorium waar de jongere zich veilig voelt is belangrijk om tot gesprek te komen. Het initiatief tot een gesprek komt echter zelden van de jongere zelf. Tenzij er iets praktisch moet ge-regeld worden. Ouders, vooral moeders, ervaren dat ze in deze periode nauwelijks contact kunnen krijgen met hun kind. De geweldige band die er eerst was lijkt overnacht te zijn verdwenen (Delfos, 2009).

Van 16 tot 18

In deze fase hebben jongeren een zicht gekregen op wie ze zijn en wat de omgeving van hen denkt. Lang-zamerhand krijgen ze een beter besef van wat ze eigenlijk zelf echt willen. Jongeren vormen actief hun psychologische identiteit. Pijnlij-ke gebeurtenissen uit het verleden vragen nu aandacht en de jongere gaat proberen ze op te lossen. Af-hankelijk van hoe ouders en kinde-ren de vorige fasen zijn doorgeko-men gaat de jongere in meerdere of mindere mate beroep doen op volwassenen om de eigen mening te toetsen en steun te vragen. Deze periode wordt gekenmerkt door ambivalentie. De jongere bevindt zich in een overgangsfase en is alert om zijn pas verworven vrijheden niet kwijt te spelen of door een volwassene ingekapseld te worden (Delfos, 2009)

02

10 11

3. Levensdomeinen en welzijnsnoden

Iets anders wat jongeren met elkaar gemeen hebben zijn de dingen die ze nodig hebben om zich goed te voelen. Voor de groep 12-

tot 18-jarigen onderscheiden we vijf belangrijke levensdomeinen die met specifieke welzijnsnoden sa-menhangen. Wat is belangrijk voor jongeren om zich goed te voelen? Hoe kijken ze naar zichzelf en hun omgeving? Waarover maken ze zich het meest zorgen? We schetsen kort de belangrijkste levensdomeinen en de daarmee samenhangende wel-zijnsnoden. Waar mogelijk illustre-ren we met cijfers en citaten over en van jongeren.

In de knoop met zichzelf

De meeste jongeren in Vlaande-ren voelen zich over het algemeen vrij goed in hun vel (De Bruyckere & Smits, 2011, Vettenburg, Dekler-ck & Siongers, 2010). Toch bestaat er een belangrijke groep minderja-rigen waarbij het algemeen welbe-vinden niet zo positief is. Als men aan jongeren vraagt “Wat verstaan jullie onder problemen met zich-zelf ?” worden volgende antwoor-den frequent gegeven (Buysschaert, Dominicy & Wautelet 2010; Van den Berk, 2006): niet tevreden zijn met het uiterlijk (frequenter bij -16 jarigen); depressieve gevoelens en zelfmoordgedachten; pesterijen (frequenter bij -16 jarigen); gebrek aan zelfvertrouwen en negatief zelf-beeld; eetstoornissen; problemen rond seksuele geaardheid (frequen-ter bij +16 jarigen). Zorgen over hun gezondheid, over stress en sla-peloosheid en over de dood nemen eveneens een belangrijke plaats in op het zorgenlijstje (Hauspie, 2010). Wanneer aan jongeren gevraagd

wordt over welke thema’s ze meer willen weten, geven jongens aan vooral meer te willen weten over seks. Bij meisjes scoren psychoso-ciale thema’s het hoogst (bevraging CAW & JZ Middenkust, 2011).

Ook hulpverleners zien bij minder-jarigen voornamelijk persoonlijke problemen: zich niet goed in hun vel voelen, identiteitsproblemen, psychische problemen, seksualiteit, tienerzwangerschap, automutilatie en eetstoornissen. Volgens hulp-verleners heeft dit vooral te maken met de druk die vanuit thuis, de maatschappij of de school op hen afkomt om te slagen in het leven. De volgende citaten uit de focus-groepen (project jeugdhulp, Steun-punt Algemeen Welzijnswerk, 2011) illustreren dit:

“De jongeren ervaren druk op hun schouders: Je moet het goed doen”. “Problemen met levensritme en de druk om op alle deelterreinen te scoren: goed in de markt liggen bij de peergroep, individualisering, scoren op school, tegemoetkomen aan de verwachtingen van de ouder of de familie.”“De maatschappij is veel complexer, veel uitdagender, er lijkt zoveel keuze te zijn op zoveel vlakken, jongeren hebben nood aan steun in deze ontwikkelingsopdracht van identiteitsvorming.”psychosociale problemen omwille van de druk die vanuit thuis of de maatschappij op jongeren afkomt. Een steeds veranderende maatschap-pij en steeds meer dingen die steeds sneller op jongeren afkomen.”

Zo’n 7% van de jongeren in Vlaan-deren voelt zich niet in staat om de dagelijkse problemen en uitdagin-

gen aan te gaan (Vettenburg e.a., 2010, de leeftijd van de onderzoeks-populatie in de JOP monitor ligt tussen 12 en 30 jaar). Ze ervaren heel wat druk vanuit onze samen-leving en komen in de loop van hun jonge jaren meer in aanraking met de controlerende, discrimine-rende en sanctionerende aspecten van onze maatschappij en genieten minder van het positieve aanbod. Ook de ouders van deze jongeren zijn meestal met dezelfde negatie-ve ervaringen geconfronteerd: een moeilijke thuissituatie, een korte en frustrerende schoolloopbaan, on-gunstige arbeidssituaties, contac-ten met de politie of het (jeugd)gerecht, enzovoort (Walgrave, 1996; Hauspie, 2010; Uit de Marge, 2009). Deze vaststelling sluit goed aan bij de theorie van maatschappelij-ke kwetsbaarheid zoals beschreven door Walgrave en Vettenburg:

“Maatschappelijk kwetsbaar is degene die in zijn contact met de maatschappe-lijke instellingen telkens weer te maken krijgt met de controlerende en sanctione-rende aspecten ervan en minder geniet van het positieve aanbod. Maatschappelijke kwetsbaarheid wijst op een interactie en op een cumulatief proces. Een mens of een bevolkingsgroep is kwetsbaar voor iets, namelijk de maatschappelijke instel-lingen, en hij of zij wordt het steeds meer. Na een kwetsing is men bij een volgend contact met instellingen meer kwetsbaar” (Walgrave, 1996). Kwetsbare jongeren en gezinnen komen vaker in contact met de ge-specialiseerde hulpverlening (De Winter & Noom, 2001; Warmenbol & Goossens, 2006; Stas, Serrien & Van Menxel 2008; Steenssens et al., 2008). Dit betreft de gespecialiseer-

de jeugdhulp of jeugdbescherming. Toch blijven deze jongeren even-eens heel moeilijk bereikbaar voor maatschappelijke instellingen. Ze hebben er geen binding mee of ver-binden er negatieve connotaties aan (Stas e.a., 2008).

Het gezin

“Ik wil wel een goede familie, geen familie met veel discussie en ruzies, maar waar het goed gaat.”

Familie is evident en belangrijk voor jongeren. Het maakt niet uit of men 12, 16 of 18 is, problemen met ouders en gezinsproblemen komen zowel bij jongere als bij oudere tieners bovenaan in hun zorgenlijst-je voor (Vandenberk, 2006).

“Vroeger gaf de dorpspastoor aan wat goed en slecht was, vandaag verzuipen ouders in opvoedingsmodellen en boeken met tips. En dat doet twijfelen. Terwijl jongeren best duidelijk zijn over wat ze verwachten van hun ouders: grenzen en leiding.” (Bert Smits in: De Morgen 2011)

Jongeren verwachten van hun ouders dat ze betrokken zijn, richting geven en waarden en normen meegeven. Vooral moeders zijn betrokken en vormen de spil van het gezin. Jonge tieners worden bijvoorbeeld vooral door hun moeders begeleid en on-dersteund in alles wat met hun leven en met school te maken heeft (KIP-bevraging CAW & JZ Middenkust 2011, Buysschaert, G. e.a., 2010). Rechtstreekse problemen tussen jongeren en hun ouders hebben vaak te maken met gezagsproblemen, die worden veroorzaakt door conflic-ten rond vrijheid. Ouders hanteren

03

Jongeren

zijn vrij duidelijk

over

wat ze verwachten

van hun ouders:

grenzen en leiding.

12 13

03Levensdomeinen en welzijnsnoden

vaak te strenge regels volgens jon-geren (Vandenberk, 2006). Of door generatieconflicten: jongeren willen met hun ouders bepaalde zaken be-spreken, maar deze zijn niet steeds beschikbaar en bereid om bepaalde onderwerpen te bespreken (Buys-schaert e.a., 2010). Weglopen van het probleem en zich fysiek ont-trekken door uit te gaan of op hun kamer te gaan zitten is een fre-quent voorkomende reactie hierop. Dingen geheim houden, uit het zicht van ouders. Hun eigen gang gaan wetende dat ouders het afkeu-ren (Buysschaert e.a., 2010). Vrijheid en autonomie maar ook grenzen, begrip en steun vanuit de omge-ving zijn essentieel. En ook al is de wereld groot, voor jongeren blijven de ouders belangrijke ijkpunten (De Bruyckere & Smits, 2011).

Naast rechtstreekse problemen met ouders melden jongeren ook pro-blemen die te maken hebben met de scheiding van hun ouders en de gevolgen hiervan zoals problemen binnen nieuw samengestelde gezin-nen, geldproblemen, armoede (Van-denberk, 2006, Buysschaert e.a., 2010, KIP bevraging CAW & JZ Middenkust). Een literatuurover-zicht over nieuwe gezinssituaties (éénoudergezinnen, nieuw samen-gestelde gezinnen, enz.) analyseert hoe deze aanleiding kunnen geven tot relationele, emotionele en ge-dragsmoeilijkheden binnen het gezin (Doumont, Geerts & Libion, 2007; Steensens, Aguilar, Demeyer & Fontaine 2008). Onder andere de volgende kwetsbaarheden worden geïdentificeerd (Steensens, e.a. 2008).

Gezinnen worden meer blootge-steld aan het risico van bestaanson-

zekerheid wat werk betreft (rende-ment, flexibiliteit, disponibiliteit, deeltijds werk, risico van werkloos-heid, enz.). Dit risico veroorzaakt binnen het gezin een belangrijk gevoel van onzekerheid en bijko-mende stress voor de ouders (bv. gezien de professionele activiteit heeft men niet genoeg tijd voor de kinderen). Hier wordt verwezen naar onderzoeken waarin men vast-stelt dat sinds de jaren 80, het wer-kelijk loon dat ter beschikking is van de gezinnen niet stijgt. Het aantal gezinnen met een klein inkomen stijgt, dat is vooral zo bij éénouder-gezinnen. Gezinnen worden gecon-fronteerd met een financiële druk en met de moeilijkheid om aan ge-meenschappelijke gezinsactivitei-ten deel te nemen. Daarbij is er de voortdurende druk om te consume-ren, zoals de aankoop van merkkle-dij of van het laatste model gsm, die nog vergroot wordt door de kinde-ren zelf en hun leeftijdsgenoten en door een uitgekiende marketings-trategie. Ook jongeren uit gezinnen die vaak stressvolle situaties kenden zoals frequent verhuizen, migratie-geschiedenis, acculturatiestress, ont-wrichte familierelaties, slechte huis-vesting en inadequate scholen zijn kwetsbaarder (Steenssens e.a. 2008).

Jongeren die in kwetsbare gezin-nen opgroeien hebben minder fa-miliale en sociale bindingen en kennen minder ondersteunende netwerken (Stas e.a., 2008; Steens-sens e.a., 2008; Coussée, Roets & De Bie 2009). Zij kunnen of willen op latere leeftijd vaak niet meer te-rugvallen op de thuisbasis omwille van relationele problemen (Stas e.a., 2008). Wanneer deze jongeren vaak op jonge leeftijd zelf ouder worden en er alleen voor komen te staan,

De impact van scheiding (uit: Vanassche, Sodermans & Matthijs, 2010)

De kwaliteit van de ouder-kindrelatie, de mate van conflict in het gezin en financiële problemen in het huishouden, zijn belangrijke intermedië-rende factoren in de relatie tussen ouderlijke scheiding en het welzijn van jongeren. Uit een recente steekproef bij 1688 jongeren van middelbare schoolleeftijd leren we dat 29% van alle bevraagde jongeren de schei-ding van zijn ouders heeft meegemaakt. 25% daarvan was jonger dan 4 jaar op het moment van de scheiding; 50% jonger dan 7 en 75% jonger dan 11. 62% van de jongeren met gescheiden ouders leeft samen met minstens 1 stiefouder (nieuwe partner van moeder en/of vader). 18% heeft zowel een stiefmoeder als een stiefvader. Het grote merendeel van de gescheiden vaders en moeders van de bevraagde jongeren heeft een nieuwe partner, waarmee ze meestal ook samenwonen. 18% leeft samen met minstens één stiefbroer of -zus, 23% met minstens 1 halfbroer of -zus. 36% heeft minstens één broer of zus waarmee hij of zij niet beide ouders gemeenschappelijk heeft.

Het tijdsaandeel dat jongeren per week bij moeder verblijven is opmer-kelijk hoger dan het aandeel bij vader. 22% van de jongeren met ge-scheiden ouders verdeelt hun tijd quasi evenredig tussen het huishouden van moeder en vader. Van de jongeren die voltijds samenwonen bij één ouder heeft ongeveer de helft geen contact met de uitwonende ouder.

Jongeren met gescheiden ouders krijgen gemiddeld meer zakgeld (15 euro versus 11 euro per week), maar zijn minder tevreden met hun huisvesting, woonomgeving, gezinsbezittingen en eigen bezittingen en wonen vaker in een gehuurd appartement. Ze hebben minder vaak een eigen slaapkamer en vaker het gevoel dat de woning niet ruim genoeg is. 50% van de kinderen en jongeren in éénoudergezinnen rapporteert regelmatig financiële problemen te ervaren. Ter vergelijking: bij de twee-oudergezinnen en nieuw samengestelde gezinnen is dat respectievelijk 13% en 30%. Kinderen van gescheiden ouders zijn vaker al eens blijven zitten en zijn reeds vaker veranderd van onderwijsvorm. Ze hebben gemiddeld ook een lagere studiebetrokkenheid. Jongeren met gescheiden ouders zijn ook oververtegenwoordigd in het beroepsonderwijs. Dit kan deels ver-klaard worden door een selectie-effect en deels door problemen tijdens de schoolloopbaan. Kinderen van gescheiden ouders scoren hoger op de depressieschaal en rapporteren meer angstgevoelens.

Jongeren die

in kwetsbare gezinnen

opgroeien

hebben minder

familiale en

sociale bindingen

en kennen minder

ondersteunende

netwerken.

14 15

03Levensdomeinen en welzijnsnoden

maken. Er zijn jongeren die zomaar een richting kiezen, op goed geluk.” (uit: Buysschaert, 2010)

Jongeren zijn het er in het alge-meen over eens dat het onderwijs belangrijk is. Leerlingen hechten enorm veel belang aan hun leraars: “iemand die weet waarmee hij bezig is, die kiest wat wel en niet de moeite is om over te dragen en ver-volgens zoekt naar de beste manier om dat te doen” (De Bruyckere in: De Morgen, 01/10/2011). De school neemt een belangrijke plaats in en betekent voor jongeren een sleutel voor een betekenisvolle rol in de samenleving en voor succes in de toekomst. Vooral oudere tieners maken zich meer zorgen over hun toekomstige geluk en toekomstige job (Hauspie 2010, Vandenberk, 2006). Ze maken de link tussen het behalen van een diploma en het hebben van een goed werk en een goede toekomst (Buysschaert, e.a., 2010).

Een aantal jongeren heeft het erg lastig met school. Kinderen uit kansarme en allochtone gezinnen kennen vaak een ongelijke startpo-sitie die zich ook doorzet in hun verdere schoolcarrière en kan zich bijvoorbeeld uiten in een leerach-terstand en/of het niet behalen van getuigschrift (Stas e.a., 2008). Ze blijven verschillende keren zitten, worden opgegeven en/of tijdelijk of definitief verwijderd uit de school. Hun schoolcarrière is vaak getekend door mislukkingen: slechte rapporten, zitten blijven, doorschuiven van ASO naar TSO naar BSO… De onderwijscarrière is een pad met vele hindernissen (Buy-sschaert, e.a., 2010).

genoeg gemotiveerd, weinig dis-cipline, teveel met andere dingen bezig.

Het onderwijs op zich met haar scholen, schoolsystemen, studie-richtingen, curriculum, leerkrach-ten en leerlingen, herbergt verschil-lende obstakels voor jongeren. Zij hebben het daarbij over een alge-meen gebrek aan steun vanuit het onderwijs: niet kosteloos; gebrek aan informatie bemoeilijkt goede en weldoordachte keuzes over studie-richtingen, scholen, type onderwijs en wanneer ze beseffen welke con-sequenties hun studiekeuze op hun leven heeft, is het vaak al te laat om zich te heroriënteren: de school lost hun verwachtingen niet in; gebrek aan steun van de leerkrachten. Voor jonge tieners (12-14 jarigen) is het pestgedrag van andere jongeren op school, op weg naar school of op sociale netwerksites een zeer aan-wezig probleem. Dat is beduidend minder bij de wat oudere jongeren. Pesten uit zich in verbale scheld-partijen, fysiek geweld, uitgelachen worden (Buysschaert, e.a., 2010, KIP bevraging CAW&JZ Midden-kust 2011).

“Er zijn jongens in mijn klas die mij pesten en er is ook een jongen die mij via netlog probeert te pesten.”Blijkt dat ze haar vooral uitschel-den. Waarom ze dit doen is voor het meisje niet echt duidelijk. Twee weken later spreekt dit meisje opnieuw over pesten en zegt: “Mijn vriendin zegt dat ze misschien ver-liefd op mij zijn maar ik denk het niet”. Weer enkele weken later vertelt ze: “Ik ben de enige die in het vijfde leerjaar haar regels al heeft en ze pesten mij daarmee”. (uit: Buysschaert, e.a., 2010).

“Voornamelijk in de loop van het tweede trimester stellen wij vast dat scholen leer-lingen op een gedragscontract plaatsen en dat ze die dan definitief uitsluiten voor de paasvakantie om dan uiteindelijk naar het CLB toe de vraag te stellen: die leer-lingen hebben een nieuwe school nodig, zoek nu maar een nieuwe school. Als dat kan opgelost worden binnen het regu-lier onderwijs dan is dat nog net te doen. Hoewel die leerlingen dan de binding met hun leerkrachten verliezen. Dat resulteert in onverschilligheid en dat is een zeer groot probleem.” (uit: focusgroep project jeugdhulp)

Onderwijs is een belangrijke hefboom naar maatschappelijk succes maar in de praktijk gaapt er een onderwijskloof tussen leerlin-gen die goed en die minder preste-ren en tussen hoog- en laaggeschool-den (Stas e.a., 2008). Het verschil in schoolloopbaan maakt kinderen die het niet goed doen kwetsbaarder te-genover andere maatschappelijke instellingen zoals justitie, arbeids-markt, huisvesting of gezondheids-zorg (Vettenburg, 1988; Vettenburg & Walgrave, 2009).

Jongeren benoemen rechtstreeks en onrechtstreeks verscheidene elemen-ten die zowel steun kunnen bieden als een mogelijke hindernis kunnen vormen (Buysschaert, G. e.a., 2010): hun eigen motivatie; hun gebrek aan (zelf)vertrouwen; de impact van thuis; (gebrek aan) druk van ouders (en de thuissituatie) op hun motiva-tie; de steun die ze al dan niet van de school zelf en van de omgeving krijgen. Oudere tieners zien voor hun schoolparcours ook hun eigen verantwoordelijkheid. Ze formu-leren hun eigen tekorten als volgt: gebrek aan geloof in zichzelf, niet

omwille van het wegvallen van steun door de partner of familie, wordt de gezinslast van deze alleen-staande jonge ouders (meestal jonge moeders) vaak zeer zwaar (De-meersman, 2008).Wanneer het gaat over financiële problemen in het gezin geven jon-geren wel vaker aan ‘niks tekort te komen’, maar zijn zich wel bewust van de situatie in het gezin. 16 plus-sers zijn meer bezig met de finan-ciële problemen van hun ouders dan jongere tieners (Vandenberk, 2006). Het is geen echte hoofdbe-kommernis, maar het is wel continu aanwezig in hun beleving. Jonge-ren vinden het bijvoorbeeld niet prettig hun kamer te moeten delen met broers en zussen of geen aparte studeerplek te hebben (Buysschaert e.a., 2010).

Op school

“Sorry dat ik er vorige week niet was. Het was echt een slechte week. Mijn fiets was gestolen en ik had ook een slecht rapport. Mijn mama had gezegd dat ik ten minste 65% moest halen maar ik had maar 45%” . (uit: Buysschaert, 2010)

Jonge tieners maken zich het meest zorgen over hun gevoelens van on-behagen over school. Ook over hun schoolprestaties maken tieners zich in het algemeen veel zorgen (Hauspie, 2010, Vandenberk, 2006). Studieproblemen komen vooral bij 16 tot 18 jarigen voor (Vandenberk, 2006).

“Soms is er niet genoeg steun op school om te slagen. Ze moedigen de jongeren niet genoeg aan.” “Ze informeren ons on-voldoende over de mogelijkheden om beter te presteren op school, om studiekeuzes te

16 17

03

Jongeren over Jeugdwerk

(vrij naar: Buysschaert e.a., 2010).

De georganiseerde jongerenwerkingen zijn voor heel wat kinderen en jongeren de plek bij uitstek waar ze hun vrienden ontmoeten. Ze voelen er zich thuis, vooral door de aanwezigheid van leeftijdgenoten en be-geleiders die in sommige gevallen echte ankerfiguren zijn. Het is een plek waar ze vrij (zonder strikte invulling van de tijd) en met steun van hun vrienden en begeleiders tijd kunnen doorbrengen en uitgenodigd worden om deel te nemen aan diverse activiteiten. De jongerenwerking wordt als een thuishaven beschreven: jongeren voelen zich er welkom, ze vinden er hun vrienden, een luisterende begeleider en er worden heel wat activiteiten georganiseerd. De houding van de begeleiders spreekt hen aan. Het is anders als in de jeugdbeweging, waar begeleiders voor jou kiezen wat je moet doen. Ze hebben inspraak bij de invulling van de activiteiten. Bij de werkingen hangt er volgens de jongeren een goede sfeer, er is nooit ruzie, je voelt je er welkom en het draagt ertoe bij om je goed te voelen. De begeleiding wordt gezien als extra stimulans om de werking te bezoeken. Er bestaat een vertrouwensband en ze voelen zich gesteund. Kinderen en jongeren weten dat ze ook buiten de werking contact kunnen zoeken met de begeleiding. Op momenten dat het moei-lijk gaat (bij het overlijden van een grootouder of wanneer er thuis pro-blemen zijn) weten ze hun weg naar de begeleiders te vinden. Begeleiders zijn vertrouwenspersonen, ankerfiguren. Niet alleen moeilijke dingen worden hen toevertrouwd maar ook leuke, kleine geheimpjes.De jongerenwerking is volgens de jongeren zelf een goed alterna-tief voor het rondhangen en zwerven op straat. Jongeren die alleen maar “rondhangen op straat, vervelen zich” en zorgen zo voor over-last. Daarnaast werken de werkingen verbondenheid in de hand, in de ogen van de jongeren. Enkele jongvolwassenen draaien als (betaal-de) begeleiders/vrijwilligers mee in de kinderwerking en dat geeft hen verantwoordelijkheidszin.

Levensdomeinen en welzijnsnoden

Onder vrienden

Vrienden zijn voor jongeren even belangrijk als ouders, maar hebben een andere rol: een leuke tijd samen doorbrengen, geheimen bespreken, hobby’s delen en leren van elkaar (Buysschaert e.a., 2010; Vanden-berk, 2006). Echte vrienden zijn eerder beperkt in aantal. Vertrou-wen, eerlijkheid en respect zijn kernwoorden die een echte vriend-schap definiëren. Jongeren voelen zich beter onder ‘gelijken’, jonge-ren met dezelfde achtergrond, die uit hetzelfde ‘milieu’ komen (Buys-schaert e.a., 2010).

Naast hechte vriendschappen zijn ook vriendengroepen van belang. Deze groep is groter, minder stabiel en minder hecht. Erbij horen en ge-accepteerd worden, daar draait het om. De groep toont haar groep-zijn door gezamenlijke bezigheden en als je erbij wil horen neem je aan dergelijke bezigheden deel. Die be-zigheden vormen het bindmiddel in de groep. Ook zaken zoals kle-dingstijl of muzieksmaak zijn zicht-bare elementen die aangeven of je er al dan niet bij hoort. Jonge tieners zijn meer bezig met ‘erbij horen’ dan oudere tieners. Bij oudere tieners (16-18) komen relatieproblemen (zowel in de vriendschappen als lief-desrelaties) meer voor (Vandenberk, 2006).

“Voor sommige jongeren is het moelijk om de groep niet te volgen, nee te zeggen tegen bepaalde zaken. Dat kan over delinquentie gaan, slechte dingen, … bepaalde jongeren willen eigenlijk niet drinken, maar doen het toch om bij de groep te horen, om niet uitgesloten te worden. Er zijn er die sterk genoeg zijn om nee te zeggen, de zwakkeren niet.

Daar is er een tekort aan steun.” (Buysschaert e.a., 2010)

Ook volgens hulpverleners is vriendschap en erbij horen een be-langrijk thema. Jongeren willen zich opgenomen voelen in de groep. Ze willen cool zijn (gsm, merkkledij). Voor sommige jongeren is het echter moeilijk om aansluiting te vinden. Dit kan leiden tot pesterijen, etiket-tering en uiteindelijk sociaal isole-ment (Vandenberk, 2006). Bij de leeftijdsgroep 16+ zijn er volgens de hulpverleners ook al vele jonge-ren met financiële problemen door de sterk toegenomen behoefte van jongeren aan luxegoederen. ‘Niet meekunnen’ met de groep brengt ook relationele problemen met leef-tijdsgenoten met zich mee (Vanden-berk, 2006). Zich tegen de groeps-druk verzetten is niet evident. Dit wordt echter problematisch als het bindmiddel van de groep aanleunt bij of uitgroeit tot schadelijke acti-viteiten of kleine delinquentie (Buy-sschaert e.a., 2010).

Vrije tijd

Vrije tijd, samen zijn en vriend-schap zijn essentieel voor jongeren om zich goed in hun vel te voelen (De Bruyckere & Smits, 2011; Buy-sschaert, e.a., 2010; Vandenberk, 2006). Jongeren vullen het begrip ‘vrije tijd’ als volgt in: vrij zijn om dingen te doen waar je je vrij bij voelt; tijd spenderen voor jezelf; sa-menzijn, televisie kijken met mama en papa. De nadruk ligt op de eigen persoon en de vrije keuze omtrent wat je in deze tijd gaat doen: ‘uw eigen ding doen’, maar liefst samen met mensen waar je je goed bij voelt.

18 19

03Levensdomeinen en welzijnsnoden

tes als Facebook, Netlog en MSN zijn populair. 87 % van de tieners hebben minstens één account op één of meerdere sociale netwerksi-tes. Deze gebruiken ze om contact te houden met hun huidige vrien-den, om nieuwe vrienden te maken en om af te spreken (Courtois, Mechant & Paulussen, 2010).

Veel jongeren (15+) willen een stuk van hun vrije tijd invullen door iets bij te verdienen. Ze zoeken werk door zich in te schrijven als job-student bij uitzendbureaus of door te solliciteren. Het vinden van een baantje is echter niet altijd vanzelf-sprekend. Jongeren geven aan niet altijd goed te weten waar of hoe ze precies moeten zoeken (Buysschaert e.a., 2010).

Problemen met alcohol en drugs worden door de jongeren zelf lager ingeschat dan door de meeste hulp-verleners. Jongeren zijn het erover eens dat het een probleem kan zijn, maar dat dit niet noodzakelijk zo is. Jongeren kunnen volgens eigen zeggen op een verantwoorde manier met drugs en alcohol omgaan. Drugs en alcohol wordt niet in eerste in-stantie met problemen verbonden, experimenteren is een bezigheid, een vrijetijdsactiviteit, … behoren-de tot de (hedendaagse) jongeren-cultuur (Vandenberk, 2006).

Jongeren in armoede

In armoede opgroeien verhoogt de kans op het ontstaan van sociale problemen in de hierboven beschre-ven levensdomeinen. Uit een bevra-ging bij jongeren in armoede bleek dat hun allereerste referentiepunt de situatie is in Afrika en andere ont-wikkelingsgebieden. Voor de situa-

Naast de georganiseerde vrije tijd (muziekles, sportclub, jeugdwerking enz.) spenderen jongeren hun tijd vooral samen met anderen. Daarbij staat het samenzijn met vrienden (samen zwemmen, naar de film, rondhangen, winkelen, etc.) hoog op de ladder, gevolgd door spelen met broers en zussen (badminton, spelen, etc.) en andere familieleden (bezoek bij grootouders bijvoor-beeld). ‘Rondhangen’ wordt door jongeren beschreven als ‘buiten zitten en praten met elkaar’. Naar-gelang de concrete wijk of buurt waar ze wonen, brengen de jonge-ren een groot deel van hun tijd door op straat en met elkaar. In andere gevallen betekent de wijk niet zo veel voor hen en wordt de school de belangrijkste plek buitenshuis. Jonge tieners en meisjes brengen meestal minder tijd op straat door dan de oudere mannelijke leeftijds-groep. Jongeren die weinig tijd op straat doorbrengen hebben daar vaak redenen voor: ‘onveiligheid’ is daarbij de hoofdreden (Buysschaert e.a., 2010).

Ouders worden minder vernoemd wanneer het gaat over doorbren-gen van de vrije tijd met elkaar (met uitzondering van uitstapjes). Naast vrije tijd die ze doorbrengen met anderen spenderen jongeren ook heel wat tijd alleen: gamen, creatief bezig zijn, tv kijken, met muziek bezig zijn. Veel van de vrije tijd die ze thuis doorbrengen, niet in fysiek contact met anderen, spenderen ze achter de computer. In Vlaan-deren heeft 94% van de 12- tot 18-jarigen thuis toegang tot het in-ternet, een groot deel van de voor-namelijk oudere leeftijdsgroep heeft een eigen computer met internet op de kamer. Vooral sociale netwerksi-

Top-10 van zorgen

Tieners (12-18) maken zich zorgen over:

1. School (- 16): teveel huiswerk, over verveling op school, de verplichting naar school te moeten gaan, niet genoeg vrijheid krijgen op school, de dingen die ze graag zouden willen doen niet kunnen doen op school bij tot een gevoel van onbehagen over school.

2. Toekomstig geluk: zal ik later gelukkig zijn (15 +)?3. Schoolprestaties (15 +)4. Problemen van en met vrienden.5. Toekomstige job (15 +). Hoe hoger ouders opgeleid

zijn, hoe minder zorgen tieners zich hierover maken.6. Gezinsproblemen: problemen thuis, ouders die gaan schei-

den of verdrietig zijn. Tieners die deel uitmaken van een niet-klassiek gezin maken zich meer zorgen over ge-zinsproblemen dan tieners uit een klassiek gezin.

7. Onbehagen over het leven: de zin van het leven, hoe ongelukkig ze zich soms voelen en ontgoo-chelingen die ze hebben meegemaakt.

8. Gezondheid: over hun gewicht, over de ongezon-de dingen die ze doen en dat ze geen goede condi-tie hebben, over hoe hun lichaam eruit ziet.

9. Stress en slapeloosheid, slaaptekort.10. Dood en ernstige ziekte.

Op de eerste plaats zorgen maken dat iemand die ze graag zien sterft en op de tweede plaats dat hun ouders sterven. Hoe hoger opgeleid de ouders zijn, hoe minder zorgen tieners zich maken over de dood en ernstige ziekte (Hauspie, 2010).

Jongeren kunnen

volgens eigen zeggen

op een

verantwoorde manier

met drugs

en alcohol omgaan.

Drugs en alcohol

wordt niet

in eerste instantie met

problemen verbonden,

experimenteren is

een bezigheid,

een vrijetijdsactiviteit,

behorende tot

de (hedendaagse)

jongerencultuur.

20 21

tie bij ons voegen ze er de zwervers aan toe. De houding die ze daar te-genover aannemen gaat van begrip-vol, empathisch (‘mensen kunnen er niet altijd aan doen’) tot ‘het is hun eigen fout’ (Buysschaert e.a., 2010). Ze vertellen ook dat ze mensen kennen die in armoede leven maar dat ze zelf niet arm zijn. Wanneer ze hun eigen situatie vergelijken met die van zwervers, mensen in arme landen en mensen in de buurt con-cluderen ze dat zij kunnen kiezen wat ze eten, genoeg geld hebben om niet in de problemen te komen en beschikken over zaken zoals schoe-nen (Buysschaert e.a., 2010).Jongeren die opgroeien in armoede blijven langer zelf in deze situatie van armoede. Ze beschouwen zich-zelf niet altijd als (kans)arm, maar voelen zich wel uitgesloten door de vooroordelen en het negatieve imago dat anderen op hen plakken (Hauspie, 2010).

“De jongeren beseffen m.a.w. maar al te goed dat hun ouders het thuis niet altijd gemakkelijk hebben maar ze realiseerden zich bijvoorbeeld niet dat dit ‘kansarmoe-de’ noemde. Ze linken kansarmoede aan bedelaars of daklozen. Ook al beseften ze dat ze het thuis niet breed hebben, reageerden de jongeren wel bijna allemaal op dezelfde manier : ze voelen zich hele-maal niet arm. Sommigen waren zelfs verontwaardigd” (Buysschaert e.a., 2010).

Het antwoord op de vraag “Hoe kijkt de hulpverlening naar jonge-ren zoals jij?” is pijnlijk:

“Meestal kijken ze niet. Ze horen wel, maar ze luisteren niet. Volgens mij hebben ze geen beeld van jongeren zoals ik. Die weten juist wat mijn probleem is,

voor de rest weten die niets van mij.” (Goussey, B. 2009)

Ongeveer één op drie bevraagde jongeren is zich ervan bewust dat ze door hulpverleners als maat-schappelijk kwetsbaar omschreven worden. Meer dan de helft vindt zich in deze omschrijving ook terug, terwijl een hoog aantal (40%) meent dat dit niet klopt, ook al wordt dat gezegd (Goussey, 2009). Zes op tien zijn het wel eens met de uitspraak dat velen onder hen al behoorlijk wat klappen hebben gekregen in het leven en dat dit hen kwetsbaar maakt. Jongeren hebben het dus moeilijk met de term, maar beves-tigen wel in grote mate de inhoud ervan (Goussey, 2009).

De uitspraak dat ze “kwetsbaar zijn”, weekt bij de jongeren de volgende reacties los (Goussey, 2009): iedereen is kwetsbaar; ik heb mezelf zo nog nooit bekeken; het is een stempel; je kan dan minder geld uitgeven; het heeft te maken met imago, schaamte, je verloren voelen, aan uw lot overgelaten, niet weten waar je terecht zal komen; ankerfiguren, bagage, opvoeding zijn nodig om verder te kunnen. Volgens de bevraagde jongeren zouden kinderen thuis meer bewust gemaakt moeten worden van het bestaan van armoede, van de hulp die geboden moet worden en van het feit dat iedereen in armoede verzeild kan raken. Mensen hebben angst van armoede en van mensen in armoede omdat ze er niet ver-trouwd mee zijn. Hulp vragen lijkt simpel,

03Levensdomeinen en welzijnsnoden

De jongeren

beseffen

maar al te goed

dat hun ouders

het thuis

niet altijd

gemakkelijk hebben

maar

ze realiseerden zich

bijvoorbeeld

niet dat dit

‘kansarmoede’

noemde.

22 23

4. Hulp vragen lijkt simpel, maar is het niet

Jongeren identificeren vrienden, vrije tijd, een goede gezondheid, een hechte familie, scholing, een diploma, en een

minimum aan geld als belangrijke factoren om te kunnen slagen in het leven. Maar deze minimum-voorwaarden zijn voor jongeren niet altijd even gemakkelijk te bekomen (Buysschaert e.a., 2010). Het grootste obstakel wordt als volgt omschreven:

“De grootste frustratie van de jongeren is dat ze niet ondersteund worden, op het moment dat ze het nodig hebben. Er is zeker een bepaalde leeftijd, waarbij men hen moet onder de arm nemen, hen moet begeleiden. Dat kan door de ouders, door de leerkrachten, door de school.” (uit: Buysschaert, G. e.a., 2010)

Jongeren verwachten expliciete steun van hun ouders, van hun vrien-den, van leerkrachten of van bege-leiders. Jongeren erkennen ook hun eigen verantwoordelijkheid hierin en vermelden soms hun terughou-dendheid om actie te ondernemen.

“Jongeren die nood hebben aan onder-steuning, hebben onvoldoende kennis van het aanbod. Dat wordt versterkt door de schrik voor het onbekende en de onbeken-den. Dat men zich liever richt tot de eigen kring van vrienden, is een heel normale en vanzelfsprekende reflex. Bij de jongeren geeft 45% aan dat er zóveel organisaties zijn met een aanbod, dat ze niet weten tot wie ze zich moeten richten.” (Goussey, 2009).

De puber-tijd is een fase waar elke adolescent door moet. De ene heeft er wat meer last van dan de andere, maar de meeste jongeren geraken de periode zonder veel kleerscheu-

ren door. Bij vragen en problemen verwachten jongeren in eerste in-stantie steun en begrip van vrienden en ouders, familie, leerkrachten, of begeleiders in de vrijetijdswerking. Maar deze steunfiguren worden te-gelijk ook gezien als factoren die een negatieve rol kunnen spelen en die voor problemen kunnen zorgen.

Ik wil het zelf doen

Net als volwassenen, proberen de meeste jongeren eerst hun pro-blemen zelf op te lossen, zonder hulp. Als dit niet lukt gaan ze hun intieme kring aanspreken: vrien-den, broers en zussen, ouders of partner (Goussey, 2009; De Ridder & De Meire, 2007; Vandenberk, 2006). Vrienden en familie kennen je verhaal, weten wie je bent en je kan hen vertrouwen.

“Uwe beste vriend is de beste hulpverlener die je kan helpen. Want die zal eerlijk zijn tegen je, die weet wat je probleem is, die weet hoe dat komt. Aan de hulpverle-ner moet je eerst alles gaan uitleggen.” (vrij naar : Goussey, 2009).

Of jongeren vrienden, ouders of familie aanspreken wordt bepaald door de aard van de vraag en door de leeftijd van de jongere. Bijna de helft van de bevraagde 13-jarigen zeggen helemaal niemand aan te spreken bij vragen over drugs of seksualiteit. Bij problemen op school gaan ze ten rade bij hun moeders. De bevraagde 15-jarigen geven bij problemen op school de voorkeur aan beide ouders en gaan bij vragen over seksualiteit te rade bij moeders en vrienden. Informa-tie over drugs zoeken ze liefst zelf op het internet (focusgroepen met 13- en 15-jarigen uitgevoerd door CAW&JZ Middenkust).

Als de intieme kring niet kan helpen of ontbreekt, komen jongeren al snel terug bij zichzelf terecht. Vaak komt het erop neer dat er op dat ogenblik niet meer verder naar hulp wordt gezocht. Ofwel gaat het pro-bleem na een tijdje vanzelf over ofwel blijft het aanslepen en wordt het ernstiger. Als het probleem blijft aanslepen of ernstiger wordt, gaan sommigen de stap zetten naar hulp buiten de intieme kring. In eerste instantie zoeken ze die hulp in de directe omgeving: op school, bij leerkrachten of in de vrije tijd, bij de jeugdwerker. Een andere moge-lijkheid is de stap zetten naar hulp-verlening zoals het CLB of het JAC (De Ridder & De Meire, 2007, Vandenberk, 2006). Vooral jonge tieners zetten die eerste stap om hulp te vragen niet zelf, noch naar de intieme kring toe, noch daarbui-ten. Het is dan aan de omgeving om op te merken dat er iets mis is en de jongere daarover aan te spreken. We kunnen spreken van twee grote scharniermomenten in de zoek-tocht naar hulp (De Ridder & De Meire, 2007; Vandenberk, 2006): hulp vragen aan derden (meestal binnen de intieme kring), zodat je er niet alleen mee blijft zitten (voor-traject) en hulp vragen bij hulpver-leningsinstanties. Jongeren worden op deze twee scharniermomenten geconfronteerd met verschillende persoonlijke (schaamte, wantrou-wen, enz.) en structurele drempels (plaats van het aanbod, openings-uren, enz.) die ze moeten overwin-nen (De Ridder & De Meire, 2007; Vandenberk, 2006). Hier komen we later nog uitgebreid op terug.

De directe omgeving

‘Hulp vragen’ en ‘bij wie’ is dus af-hankelijk de leeftijd en van het soort

probleem dat zich stelt. Ook de grootte van het probleem kan ertoe doen: voor een groot probleem (zwangerschap, suicide) wordt sneller (professionele) hulp ingeroe-pen, kleine problemen (liefdesver-driet, ruzie) gaan jongeren eerst zelf proberen op te lossen (De Ridder & De Meire, 2007; Vandenberk, 2006). Ook de eigen persoonlijkheid speelt een rol bij het hulp vragen: karakter (introvert/extravert), verlegenheid, besluitvaardigheid en communica-tieve vaardigheden/voorkeuren (De Ridder & De Meire, 2007). Jongeren geven aan dat bij het zoeken naar hulp mensen uit de eigen omgeving een belangrijke rol spelen. Zij zien meestal dat er iets aan de hand is en kunnen samen met de jongere de stap naar de hulpverlening zetten. Jongeren geven aan dit heel steu-nend te vinden. Ook benadrukken ze dat ze het belangrijk vinden dat ze tijdens het hulpverleningsproces verder bij deze “toeleider” terecht kunnen (Goussey, 2009; De Ridder & De Meire, 2007). Ouders worden door jongeren over het algemeen niet als ideale toeleiders beschouwd. Jongeren vinden het niet altijd evident om iets aan hen te vertellen, ze willen hen niet ongerust maken of kwetsen en ze voelen zich sneller verplicht of gestraft. Veel hangt af van de ouder-kind relatie en van de aanpak van de ouder. De school is een omgeving waar problemen kunnen gedetecteerd worden, maar dat veronderstelt een goede band tussen leerling en onderwijsinstel-ling. Sleutelfiguren zoals de klasle-raar, een vertrouwensleerkracht, de CLB-medewerker spelen een cru-ciale rol. Uit bevraging blijkt dat in de praktijk de afstand tussen leerlin-gen en het eerstelijnsaanbod van het CLB of AWW nogal groot is. Vaak is het een tussenpersoon (leerlin-

Als de intieme kring

niet kan helpen

of ontbreekt,

komen jongeren

al snel terug

bij zichzelf terecht.

04

24 25

04Hulp vragen lijkt simpel, maar is het niet

genbegeleider, vriend of vriendin die de stap al eens heeft gezet) die de brug slaat. Een citaat uit de fo-cusgroepinterviews die we uitvoer-den illustreert het belang van aan-spreekfiguren in de omgeving van jongeren.

“Jongeren die geen aansluiting vinden bij de hulpverlening zijn al heel erg gebaat bij een heel vrijblijvend aanbod van iemand waar ze eens mee kunnen gaan praten. Zoals de leerlingenbegeleider bij-voorbeeld. Dat werkt wel. Aanwezigheid in de buurt van jongeren is echt wel van belang. (focusgroepen beroepskrachten, project jeugdhulp)

Jongeren vragen wel aandacht voor de manier waarop de doorverwij-zing gebeurt: ze willen dat er eerst bij hen gepolst wordt of ze daar wel mee akkoord zijn dat er contact met de hulpverlening wordt opge-nomen. Ze zijn het er wel mee eens dat het soms, als het om een ern-stige situatie gaat, nodig is om aan te dringen (Goussey, B., 2009). De meningen van jongeren over hulp vragen bij leerkrachten zijn sterk verdeeld. Als jongeren een goede band ervaren met een leerkracht dan kan dat een vertrouwenspersoon worden bij problemen rond school of leerproblemen (De Ridder & De Meire, 2007). Wanneer het gaat om vertrouwelijke onderwerpen worden leerkrachten als aanspreek-punt eerder uitgesloten (In Petto, 2011). Volgens jongeren hangt dit vooral af van ‘de leerkracht als persoon’ en de grootte van de klas waarin ze zitten. In een kleinere klas is er meer vertrouwen, onder de leerlingen, maar ook tussen leerlin-gen en leerkrachten. Dit maakt het contact gemakkelijker. Leerkrachten

zelf merken op dat er een verschil is naargelang studierichting. BSO- en TSO- leerlingen zijn opener en zullen sneller met hun problemen komen dan ASO- leerlingen (Van-denberk, 2006).

Professionele hulp zoeken is om problemen vragen

Professionele hulp zoeken is voor jongeren een grote stap in het on-bekende. Het is iets heel anders dan hulp zoeken in de eigen omgeving, op school of in de vrije tijd. Hulp vragen lijkt simpel maar is het niet. Heel wat overwegingen gaan vooraf aan de stap naar de hulpverlening. Het valt jongeren zwaar om toe te geven dat het alleen niet lukt. Een op drie van de jongeren stappen naar de hulpverlening omdat ze echt geen andere oplossing meer zien (Goussey, 2009).

Voor de stap naar professionele hulp zijn er bij jongeren grote drempels (Goussey, 2009; De Ridder & De Meire, 2007; Van den Berk, 2006). Vooral jongere jongeren beseffen vaak zelf niet dat ze een probleem hebben, of ze willen dit niet toege-ven. Ze willen het zelf doen: jonge-ren willen anderen niet lastig vallen met hun problemen, ze willen het zelf oplossen. Jongeren schamen zich ervoor dat ze een probleem hebben dat ze niet zelf kunnen op-lossen. Wanneer het gaat om ge-voelige onderwerpen of recente ge-beurtenissen is het extra moeilijk. Ze schamen zich ook om over hun problemen te praten: ze zijn bang om uitgelachen, gepest of scheef bekeken te worden. Ze maken zich ook zorgen over wat de ander van hen gaat vinden: “Wat gaat die persoon aan wie ik mijn verhaal doe

wel van me denken? Wat als die mij niet gelooft? Zal die niet denken dat ik een sukkel ben?”. Jongeren vertrouwen het ook niet: ze zijn onzeker over wat ze kunnen ver-wachten of hoe iemand gaat reage-ren; ze zijn bang dat hun problemen doorverteld worden, dat hun ouders het te weten komen; ze denken dat anderen hen toch niet zullen begrij-pen of dat ze niet geholpen zullen worden en dat ze de controle over de situatie zullen verliezen eens ze het verteld hebben; ze zijn bang dat er iets aan de situatie zal veranderen. Angst voor het onbekende speelt ook mee: hoe word ik onthaald, wat als het niet klikt?; zullen ze dingen met me doen die ik niet wil, zal ik zelf dingen moeten doen waarop ik echt niet zit te wachten? Ze kennen tenslotte het professionele aanbod niet voldoende of ze weten niet waar ze terecht kunnen. Ze zijn niet genoeg geïnformeerd over de mogelijke hulpverleningsinstanties: welke instanties er zijn, waarvoor je er terecht kan en wat deze instan-ties juist doen (Goussey, 2009; De Ridder & De Meire, 2007; Van den Berk, 2006).

Andere factoren die een drempel kunnen vormen zijn (De Ridder & De Meire, 2007): de fysieke ruimte waar het hulpverleningsaanbod zich bevindt (in welke mate zit je in het zicht, zit er nog volk in de wacht-ruimte, spreekt de stijl en aankle-ding aan, is het er comfortabel en gezellig); de vrijblijvendheid (moet je ‘op afspraak komen’? is het ver-plicht?); een vast moment kan een drempel vormen, maar kan ook als ook als een deur werken: een extra stimulans om toch te komen. Ook de plaats van de hulp is van belang. Hulpaanbod in de eigen omgeving

creëert een spanningsveld tussen anonimiteit en beschikbaarheid/bereikbaarheid. Voor een hulpaan-bod op de dienst zelf willen jon-geren liefst zo ongemerkt mogelijk kunnen binnengaan en het uitzicht mag niet te opvallend zijn. Ruimere openingsuren zijn belangrijk, liefst ’s avonds na het avondeten en in het weekend. Ook de afstemming tussen openingsuren en openbaar vervoer kan de drempel verlagen. De kostprijs ligt dubbel: het mag enerzijds geen geld kosten (beperkt budget, geld moeten lenen), maar gratis hulp wekt de indruk dat je niet oprecht geholpen wordt. Gratis hulp hangt samen met anonimiteit en vrijblijvendheid. De beschikbaar-heid van de hulp is van belang: zijn er wachttijden?, welke procedures moeten doorlopen worden? (De Ridder & De Meire, 2007).

Algemeen blijkt dat de informatie van ervaringsdeskundigen, jongeren die de dienst reeds kennen en die er positieve ervaringen mee hebben, de drempel sterk verlaagt. Een vriend of vriendin die de stap zelf al eens heeft gezet kan de jongere over de drempel helpen (Goussey, 2009; De Ridder & De Meire, 2007). Een ver-wijzing naar de rol en de positie van vormen van peersupport, zoals de jeugdadviseurs, is hier zeker op zijn plaats. ‘Peers’ bevinden zich in het midden tussen de referentiegroep en de hulpverlening en kunnen fun-geren als ‘vertaler’ tussen jongeren en professionals (Goussey , 2009).

26 27

04Hulp vragen lijkt simpel, maar is het niet

De beste manieren om jongeren te informeren over het aanbod

(Van den Berk, 2006)

• Op school: de dienst bekend maken en jongeren informeren over de werking door gerichte info-activiteiten op school te organiseren.

• Op de tweede plaats staan ‘activiteiten op vrijetijdsaangelegenheden’ en ‘het uitdelen van gadgets (condooms, potloden, sleutelhangers,…) ’.

• Via het internet, maar niet op een saaie en serieuze (tekstuele) manier wel visueel, via leuke dingen zoals spelletjes en filmpjes, en op sites waar jongeren vanzelf veel aanwezig zijn.

• Via de media: Een artikel in jongerentijdschriften (MAKS, Joepie, …), een spotje op jongerenzenders (Ketnet, JIM, MTV, …), een reclamebericht op de radio (Studio Brussel, populaire regionale jongerenzenders, …), …

• Een eigentijdse poster met een sterk beeld en een goede slogan op plaatsen waar veel jongeren komen (café, jeugdhuis, vooral op plaatsen waar jongeren moeten wachten: kebabzaak, frietkot, dokter, WC, …).

• Het uitdelen van brochures kan een goed initiatief zijn als het op het juiste moment gebeurt. Vaak worden folders niet gelezen en belanden ze in de vuil-nisbak of op straat omdat ze op het verkeerde moment worden uitgedeeld. Als je tijdens het lesuur even de tijd zou krijgen om de folder te lezen zou dit mis-schien wel een effectief middel kunnen zijn om aan bekendmaking te doen.

• Mond-aan-mond-reclame is volgens jongeren de beste reclame. Jongeren die zich geholpen voelen gaan dit nieuws zeker verspreiden als ze in contact komen met leeftijdsgenoten met vragen of problemen.

“Jeugdadviseurs: het is een goed ding omdat heel veel jongeren niet geneigd zijn om naar professionele mensen te stappen en eerder geneigd zijn om naar de vrienden te gaan. Ze kunnen goed doorverwijzen. Het is de hoeksteen van de hulpverlening.”

“Dat is het belang van de brugfunc-tie: omdat het moeilijk is om dingen te zeggen tegen begeleiders.”

“Wat een jeugdadviseur is in het klein, zou een hulpverlener in het groot moeten zijn.”

“Eigenlijk zouden alle mensen jeugdad-viseur moeten zijn, om meer te kunnen sturen zo van misschien kun je dat doen, of misschien… Iedereen doet dat eigenlijk op zijn manier maar het is goed dat je voor specifieke dingen ergens terechtkunt.”

Het helpt ook om al een beetje vertrouwd te zijn met de dienst, bijvoorbeeld door er al eens te zijn langs geweest met school, doordat er iemand in de klas is over komen vertellen, doordat ze de persoon die er werkt kennen of al eens gezien hebben (De Ridder & De Meire, 2007).

Jongeren geven aan vooral iemand te willen kennen, kunnen vertrou-wen en op die persoon kunnen te-rugvallen (De Ridder & De Meire, 2007, van den Berk, 2006). Ander-zijds vinden sommige jongeren het dan weer gemakkelijker om iets aan een totaal vreemde te vertellen (De Ridder & De Meire, 2007).

Goede en op maat gesneden infor-matie over het professionele aanbod en de mogelijkheden, vlotte bereik-baarheid, veiligheid en vertrouwe-lijkheid zijn essentieel voor jonge-ren bij de stap naar de hulpverlening (Van den Berk, 2006).

28 29

5. Wat verwachten jongeren van professionele hulp?

Iemand kunnen vertrouwen

“Een goede hulpverlener is iemand die luistert en die je kan vertrouwen, waarbij je je veilig voelt en naar wie je kan opkijken. Hij moedigt je aan om stappen te zetten en is soms streng, maar op een vriendelijke manier. Hij toont begrip voor je si-tuatie, en helpt je er doorheen in een zo los mogelijke sfeer.”(vrij naar: Goussey, 2009)Bij vragen en problemen geven jon-geren aan vooral nood te hebben aan een vertrouwenspersoon. Iemand die ze kennen en waar ze terecht kunnen. Die hen begrijpt en respecteert. En die vooral luis-tert. Aan de ene kant moet hij con-troleren of hij goed begrepen heeft wat de jongere nodig heeft, aan de andere kant moet hij ook oog en oor hebben voor wat eventueel achter het verhaal schuilt (Focus-groepen CAW & JZ Middenkust, 2011, Goussey 2009,Vandenberk, 2006). “Mensen durven immers niet altijd zeggen wat het echte pro-bleem is” (Goussey 2009). Vertrou-wen is voor jongeren de basisvoor-waarde om de stap te zetten naar de hulpverlening en om hulpverlening toe te laten. ‘Iemand kennen’ en de garantie hebben dat die persoon je verhaal of probleem voor zich houdt en geen anderen informeert (vooral ouders, maar ook school of vrienden) is essentieel voor het creëren van een vertrouwensband (Goussey, 2009; Vandenberk, 2006). Jongeren weten vaak niet dat hulp-verleners beroepsgeheim hebben, het is onduidelijk wat dit precies betekent en ze twijfelen of hulp-verleners zich daar wel aan houden (Goussey, 2009; Vandenberk, 2006).Het belang dat jongeren hechten aan die vertrouwelijkheid wordt be-

vestigd door de resultaten van de bevragingen die CAW&JZ Mid-denkust deed. Op de vraag: “Als ik beroep zou doen op het JAC, dan verwacht ik van de hulpverlener dat…” was het meest voorkomende antwoord bij de 15-jarigen: “… dat ze hen houden aan het beroepsge-heim”. Verder in het lijstje kwamen ook nog voor: “ … dat ze het niet doorvertellen” en “… dat ze voor een vertrouwde sfeer zorgen.” Wanneer aan jongeren gevraagd wordt wat ze zeker niet zouden willen wanneer ze beroep doen op een JAC antwoorden de 15-jarigen: “… dat ze het aan mijn ouders zeggen zonder mijn toestemming.” Gevolgd door “… dat ze het door-vertellen aan iemand.” En “… dat de school niet te weten komt dat ik bij het JAC zat.” Bij de 13-jarigen vertaalt zich dat als volgt: “… dat ze het aan mijn ma doorvertellen.”Vertrouwen heeft ook te maken met vertrouwelijkheid en met anonimi-teit: de mate waarin je herkend kan worden. Anonimiteit heeft verschil-lende gradaties gaande van ‘je naam niet moeten zeggen’ tot fysiek on-herkenbaar zijn. De mate waarin jongeren anonimiteit belangrijk vinden heeft te maken met het pro-bleem waarvoor ze hulp zoeken, de eigen persoonlijkheid en vermoede-lijk ook met de leeftijd (De Ridder & De Meire, 2007). De mate waarin de (eerste) contactname anoniem kan gebeuren kan om verschillende redenen de drempel verlagen. Hoe discreter en directer de communica-tie, hoe beter in de ogen van jonge-ren (De Ridder & De Meire, 2007). Elementen die een rol spelen zijn: de mate waarin non-verbale com-municatie mogelijk is; de vrijblij-vendheid waarmee kan gecommuni-ceerd worden; de mate waarin je zelf

05

kan kiezen hoe je contact opneemt (ingegeven door eigen verbale of schriftelijke vaardigheden); de mate waarin je dat van thuis uit kan doen (niet alleen de verplaatsing die je al dan niet moet maken, maar ook de privacy thuis of in hun leefomge-ving speelt een rol).Voor delicate en taboe-gerelateer-de problemen biedt een aanbod via het internet (chat, e-mail, websites, fora, sociale netwerken, …) voor jongeren een mogelijkheid om in alle anonimiteit en vrijblijvendheid het hulpaanbod af te tasten. Zo zeggen 38 van de 45 bevraagde 13- en 15-jarigen dat wanneer ze beroep zouden doen op een JAC ze dit het liefst via chat of e-mail zouden doen. Chat geniet daarbij de voor-keur van de 13-jarigen en e-mail scoort hoger bij de 15-jarigen (fo-cusgroep CAW-JZ Middenkust). Uit de enquête-bevraging blijkt dat vooral jongens de voorkeur geven aan chat en mail en meisjes eerder een persoonlijk gesprek verkiezen. Het belang dat jongeren hechten aan vertrouwen duidt ten slotte ook op het belang van continuïteit in de relatie tussen hulpverlener en jongere: geduld hebben, blijven klaarstaan, hen niet laten vallen, contact blijven houden, in hen blijven geloven. Kortom: het moet ‘klikken’ en die persoon moet ‘er zijn’. Als aan deze basisvoorwaar-de wordt voldaan en de jongere zijn verhaal brengt, is het in de eerste plaats belangrijk dat de medewerker luistert en begrip toont.

Meedenken en meebeslissen

Ook als bovenstaande criteria aan-wezig zijn blijft de angst dat er door ‘het te vertellen’, iets in de situatie zal veranderen (De Ridder & De

Meire, 2007). Jongeren willen het gevoel hebben de controle over het eigen leven te behouden. Zij willen meedenken en meebeslissen over wat er met hun vraag of probleem gebeurt.

“De ideale hulpverlener is iemand die zijn best voor je doet, maar ook jezelf je best laat doen. Dus hij helpt je, maar hij helpt je ook je eigen helpen.” (uit: Goussey, 2009)

Het is belangrijk voor jongeren om te weten dat zij in grote mate zelf beslissen op welke manier ze hun probleem willen aanpakken. Even-eens moeten zij goed weten binnen welke grenzen dit kan. Niets is zo onbetrouwbaar als beloftes maken die je niet kan nakomen.

Een goed contact

Sommige jongeren die beroep doen op hulpverlening hebben vaak al vrij vroeg in hun leven hun eerste er-varingen met hulpverlening gehad. De eerste indrukken en ervaringen die ze daaraan overhouden bepalen de latere houding ten opzichte van en de relatie met de hulpverlening (Goussey, 2009).

“Dat eerste contact is belangrijk. Als dat goed zit, dan kan je vrij snel een vertrou-wensband opbouwen. Ik verschiet er altijd van hoe snel mensen hier hun ziel bloot leggen, hoe snel de meest moeilijke zaken op tafel komen. Dat eerste contact doet daar veel aan.” (focusgroep beroepskrachten,projectjeugdhulp).

Om het vertrouwen van jongeren te winnen is het eerste contact en de eerste indruk van de dienst en van de medewerker van groot belang.

30 31

Wat verwachten jongeren van professionele hulp? 05

Een goeie hulpverlener is (volgens jongeren, vrij naar Vandenberk, 2006)

Een goede hulpverlener is… :• Iemand die luistert:

je kan er alles tegen zeggen en hij/zij neemt je altijd serieus. • Iemand die te vertrouwen is:

een vertrouwenpersoon straalt vertrouwen en rust uit.• Iemand die goede informatie, advies of raad kan geven.• Iemand die andere jongeren met een gelijkaardige vraag

ook al heeft geholpen.• Iemand die mee zoekt naar oplossingen

en helpt bij het uitvoeren ervan.• Iemand die vriendelijk is, spontaan en los in het contact.• Iemand die bereikbaar is, hij/zij loopt bijvoorbeeld op de

speelplaats rond en spreekt je zelf ook aan.

Dit contact kan best op een vlotte, losse manier gebeuren en niet al te formeel. Vriendelijk onthaal geven jongeren aan als zeer belangrijk. Vriendelijkheid staat bijvoorbeeld op nummer één bij de verwachtin-gen van de bevraagde 13-jarigen (focusgroep CAW-JZ Midden-kust). Daarmee bedoelen ze: op hun gemak gesteld worden, de tijd krijgen om de medewerker en de dienst te leren kennen, niet meteen de vraag krijgen ‘Wat is uw pro-bleem?’. De bevraagde 15-jarigen geven aan dat ze verwachten dat de hulpverlener hen respecteert en hen niet uitlacht om wat ze zeggen.

Dat dit eerste contact in realiteit vaak een knelpunt vormt waar jon-geren op botsen illustreert het vol-gende citaat:

“Hoe jongeren op sommige diensten onthaald worden dat tart alle verbeel-ding! Hoe wij het doen, dat zie je bijna nergens. Bij ons wordt je warm onthaald: kom binnen, pakt u iets om te drinken, zet u, er komt zo meteen een hulpverlener (en die komt dan meestal ook echt binnen de 5 minuten). Er wordt tijd genomen om uitleg te geven over onze dienst en wat je hier kan verwachten en er wordt tijd genomen om de jongere te beluisteren. Dat kom je niet zo vaak tegen hoor als je met jongeren op pad gaat. Bijna geen enkele dienst legt uit wie ze zijn en wat ze doen en waarvoor de jongere er terecht kan” (citaat uit focusgroepsinterview).

Jongeren krijgen graag op voorhand informatie over de dienst. Dit verge-makkelijkt het contact aan het begin van het gesprek. Ze krijgen zicht op het verloop, wat er zal gebeu-ren, wat de hulpverlener wel of niet gaat doen, hoe men tewerk zal gaan

(De Ridder & De Meire, 2007). De eerste indruk is bepalend: na een eerste negatieve ervaring komen jongeren niet meer terug. Niet alleen het eerste contact, maar ook de materiële omgeving en de sfeer die deze oproept zijn bepalend (Goussey, 2009). Jongeren zijn van mening dat de eerste contacten met de hulpverlening het best gelegd kunnen worden op school. De school is volgens jongeren de ideale plaats om de werking van een dienst te leren kennen. Jongeren leren de werking beter kennen, maar ook de persoon die er werkt. De jongeren staan open voor informatie als die op een leuke en boeiende manier gebracht wordt door de hulpverle-ners zelf. Wanneer aan jongeren ge-vraagd wordt of het JAC een plaats moet krijgen op school zeggen 33 van de 45 bevraagde jongeren daarmee akkoord te zijn (focus-groep CAW-JZ Middenkust). Naast contacten op school pleiten jonge-ren er ook voor dat hulpverleners meer aanwezig zijn in het openbare leven, vooral op plaatsen waar veel jongeren komen. Informele contac-ten zijn volgens jongeren de basis van vertrouwen. Jongeren vinden dat hulpverleners meer moeten in-tegreren in de jongerencultuur en -wereld maar geven wel aan dat ze niet echt interesse hebben in te veel opdringerige informatie in hun vrijetijdssfeer. De jongeren die werden bevraagd door CAW & JZ Middenkust geven aan dat ze liever niet zouden hebben dat hulpver-leners naar hen toestappen of hen rechtstreeks aanspreken op school of in het jeugdhuis. De aanwezig-heid van medewerkers zouden ze wel appreciëren, gewoon ‘vriende-lijk’ aanwezig zijn op plaatsen waar jongeren zelf ook aanwezig zijn.

Dit geeft aan jongeren de kans om een eerste indruk te vormen. Als die positief is zal de stap minder groot zijn om een vraag of probleem be-spreekbaar te stellen.

32 33

066. Jeugdhulp op de eerste lijn

Jongeren willen

soms ook een gids

die de leiding

kan nemen

en hen zegt

wat ze moeten doen.

Tegelijk willen ze

de controle

over het eigen leven

behouden.

Wanneer hulpver-leners bevraagd worden over wat jongeren nodig hebben komt

dit voor een groot stuk overeen met wat jongeren zelf aangeven. Hulpverleners benadrukken sterker het belang van goede informatie en concrete oplossingen. Jongeren be-klemtonen de nood aan een vertrou-wenspersoon als voorwaarde voor hulp. Deze hulp vertaalt zich vaak in praktische en concrete oplossin-gen voor problemen (Focusgroepen met beroepskrachten, 2011; Van den Berk, 2006).

“Jongeren verwachten een snel en concreet antwoord op een concrete vraag. Ze willen uitleg en ondersteuning, informatie en begeleiding.”

Het moet ‘klikken’ en die persoon moet ‘er voor hen zijn’.“

Het lijkt alsof jongeren vooral nood hebben aan ondersteuning en begrip voor de complexe realiteit waarin ze zich be-vinden. Ze hebben een grote nood aan erkenning van de moeilijke fase waarin ze zich bevinden en erkenning voor hetgeen zij hier al zelf in hebben verwezenlijkt.”“Ze zijn vaak op zoek naar een mede-stander in hun situatie, die voor hen be-trouwbaar is en het aandurft in gesprek te gaan.”

Jongeren willen soms ook een gids die de leiding kan nemen en hen zegt wat ze moeten doen. Tegelijk willen ze de controle over het eigen leven behouden. Meedenken en meebe-slissen over wat er met hun vraag of probleem gebeurt is voor jongeren essentieel.Kan het algemeen welzijnswerk iets betekenen voor jongeren wanneer

ze met vragen of problemen zitten? Wij zijn daarvan overtuigd. In de eerste plaats door naar hen te luis-teren en hen te informeren maar ook door concrete antwoorden te bieden op concrete vragen kan het algemeen welzijnswerk jonge-ren helpen om verbinding te leggen met zichzelf, met hun directe om-geving en met de ruimere maat-schappij (Serrien, 2006). Uniek aan het algemeen welzijnswerk is de visie op jongeren als volwaardige actor in de hulpverlening. De prin-cipiële handelingsbekwaamheid van elke minderjarige vormt hierbij het uitgangspunt. De mogelijkheden van kinderen en jongeren om als autonome hulpvrager op te treden zijn leeftijdsgebonden, leeftijd is echter geen reden om kinderen en jongeren niet te erkennen als me-de-vormgever van de hulpverlening (Stas, 2007).

De Centra Algemeen Welzijnswerk hebben een ruim aanbod voor jon-geren, ouders en gezinnen en zijn gespecialiseerd in bemiddeling tussen jongeren en ouders. Daar-naast kunnen leerkrachten, jeugd-werkers, monitoren enzoverder bij het CAW terecht voor informatie- en vormingsinitiatieven, groeps-werk, schoolvoorstellingen, maar ook voor consult en ondersteuning bij een specifieke vraag of casus.

Het Jongerenadviescentrum (JAC) is het meest gekende aanspreekpunt voor jongeren in het AWW en staat in voor preventie, onthaal en bege-leiding aan jongeren van 12 tot 25. Dit aanbod is echter niet het enige. In het CAW vinden we jongeren terug in verschillende rollen en posities zowel binnen hetambulante als het residentiële aanbod:

• De jongere als autonome hulp-vrager (initiatief bij de jongere) bijvoorbeeld in het jongerenont-haal, maar ook binnen het ambu-lante begeleidingsaanbod.

• De jongere als deel van het gezin, waarbij het gezin de aanmelder is (initiatief bij ouders/gezin) bij-voorbeeld in gezins- en relatio-neel werk, maar ook in een vlucht-huis of in een opvangcentrum.

• De jongere als geïdentificeerde cliënt (initiatief bij derden), bij-voorbeeld bij daderhulp.

Werken met jongeren in het CAW gebeurt op verschillende manie-ren. Ambulante hulp vertrekt vaak vanuit het traditionele winkel-mo-del. De JAC’s zijn bijvoorbeeld ge-vestigd in buurten waar vanzelf veel jongeren passeren (scholenbuurt, in hetzelfde gebouw als de jeugddienst of een jeugdwerking) met ruime en aangepaste openingsuren. Jongeren kunnen er vrij in- en uitwandelen. De ruimte is ingericht met zeteltjes, PC’s, informatie en documentatie rond jongerenthema’s, brochures en folders. Het aanbod is gratis, wacht-tijden zijn tot een minimum beperkt en wachtlijsten zijn onbestaand.

Het jongerenonthaal is ook uitge-breid online bereikbaar. Via chat- en e-mailhulp en op sociale netwerk-sites zoals Facebook leggen hulp-verleners en jongeren contact. Dit contact kan zich volledig via het in-ternet afspelen maar kan ook uit-monden in een afspraak op het centrum, op school of in de buurt. Mobiel en outreachend werken is een derde manier waarop CAW’s hun aanbod zo dicht mogelijk bij de hulpvrager willen brengen. Aanwe-zig en aanspreekbaar zijn in de leef-

wereld van cliënten, gericht op par-ticipatie en samenwerking met hun sociaal netwerk, met vindplaatsen zoals scholen of jeugdwerk, met andere betrokken hulpverleners, en met lokale overheden. Dit vertaalt zich in outreach- en straathoek-werkprojecten maar ook in mobiele gezinsondersteuning, en buurt- of wijkgerichte werkingen.

Het AWW streeft naar zorg op maat die vertrekt vanuit de speci-fieke noden van jongeren, hun bele-ving, hun vaardigheden en de steun-factoren die aanwezig zijn in hun directe leefwereld. Zorg op maat voor minderjarigen kan enkel ge-realiseerd worden in afstemming met en door samenwerking in een netwerk met belangrijke partners zoals onder meer scholen, het CLB, jeugd(welzijns)werk, e.a. Samen kunnen we voor jongeren betekenis-volle gesprekspartners zijn wanneer “het zelf doen” niet meer lukt.

De eerste zorg op school ligt in de handen van de leraren: de (klas)leraar, de zorgcoördinator, leerling-begeleider, graadcoördinator, direc-teur. Zij treden ook op als tussen-personen die jongeren begeleiden bij de stap naar hulpverlening. Voor jongeren is zo’n tussenpersoon enorm drempelverlagend. Daar-naast werkt elke school in Vlaan-deren samen met een CLB waar leerlingen, leerkrachten en ouders terechtkunnen met vragen en/of problemen. Zij hebben een specifie-ke expertise rond schoolgerelateer-de vragen en problemen. Hetzelfde geldt voor de jeugd(welzijns)werker wat betreft het levensdomein vrijetijd. Jeugd-werk en jeugdwelzijnswerk richten zich tot (kwetsbare) jongeren in de

34 35

Jeugdhulp op de eerste lijn 06

vrijetijdssfeer. Als vertrouwensper-soon worden zij geregeld gecon-fronteerd met vragen en problemen van jongeren. Net als bij de leer-kracht op school ligt in het jeugd-werk de eerste zorg in handen van de jeugdwerker. Voor de jongeren-hulpverleners van het CAW zijn om-gevingen zoals school en jeugdwerk als vindplaatsen onmisbaar. Jonge-ren zijn er talrijk vertegenwoordigd en het zijn belangrijke omgevingen waar problemen kunnen gedetec-teerd worden. De school- en vrij-tijdsomgeving zijn het uitgelezen terrein waar partners in de hulp-verlening en steun aan jongeren elkaar kunnen vinden. De verschil-len tussen deze partners kunnen ingezet worden als meerwaarde in een aanbod op maat voor jonge-ren. Complementair werken dient een gemeenschappelijk doel dat past binnen de missie en visie van elke partner: jonge mensen ondersteu-nen en begeleiden, in de ontwikke-ling van zichzelf, hun kennis, hun talenten en vaardigheden en in het zoeken naar verbinding met zich-zelf, met hun omgeving en met de samenleving.

Een goede samenwerking tussen alle relevante actoren, zowel profes-sionals als vertrouwensfiguren in de leefomgeving is belangrijk en wel om de volgende redenen: om adequaat in te kunnen spelen op gesignaleer-de noden; om de te snelle verwijzing naar bijzondere zorg te voorkomen; om gelijkaardige acties constructief op elkaar af te stemmen; om exper-tise uit te wisselen; om de werking van elke partner te verbreden. Net als bij goede hulpverlening is ook bij goede samenwerking elkaar kennen en kunnen vertrouwen fundamen-teel. Weten wie de ander is, hoe hij

tewerk gaat en wat hij te bieden heeft maakt dat vertrouwen en respect kunnen groeien. Goed sa-menwerken heeft te maken met ver-trouwen kunnen schenken aan de samenwerkingspartner en zelf een betrouwbare partner kunnen zijn.

CAW-jeugdhulp in cijfers

In de registratiecijfers van het AWW vinden we de vragen en problemen op de hierboven beschreven levens-domeinen terug. In 2010 meldden 8.340 jongeren tussen 12 en 17 aan bij het CAW (8,7 % van het totale cliënteel). Daarvan stroomden 1.691 door naar het begeleidingsaanbod van het CAW. 57% van de begeleide 12- tot 17-jarigen zijn meisjes, 43% jongens.

Bijna 73% van die jongeren kwamen op dat moment voor het eerst in contact met professionele hulp. In 48% van de gevallen vindt dit contact plaats op het centrum zelf, 16% van de jongeren neemt contact via chat, 14% neem telefo-nisch contact op. 58% van de jon-geren doet dit alleen, bijna 19% samen met derden. Deze “derden” kunnen vrienden zijn, ouders, een jeugdadviseur of een professional (jeugdwerker, leerkracht, hulpverle-ner, enz.).

Iets meer dan de helft van de vragen zijn vragen naar informatie en advies. Een expliciete begelei-dingsvraag stelt 16% van de 12- tot 17-jarigen.

Voor de jongeren die verwezen worden naar een CAW is bijzondere jeugdzorg de belangrijkste samen-werkingspartner (23.1%), gevolgd door onderwijs, OCMW en justitie.

Psychische en persoonlijke pro-blemen worden het meest geregis-treerd (29.9%). Daaronder verstaan we verwerkingsproblemen, stress en moeilijkheden met draagkracht, problemen in contact met anderen, zelfbeleving en identiteitsproble-men. In de knoop liggen met zich-zelf is een belangrijke reden om professionele hulp te zoeken. Ook relationele problemen en proble-men in het gezin vormen een grote groep (26.8%).

Het begeleidingsaanbod van het Al-gemeen Welzijnswerk is gemodu-leerd. De voornaamste typemodules van begeleiding voor jongeren zijn:

• “Begeleiding psychische per-soonlijke problemen”: 21% van de 12- tot 17-jarigen in begelei-ding zijn terug te vinden binnen deze module (tegenover 14% van de totale populatie).

• De vertegenwoordiging van deze groep binnen de module “Bezoekruimte gerechtelijke context” (13.5%) geeft weer dat problemen met en na de schei-ding van de ouders (omgangsre-geling) voor jongeren van 12 tot 17 zeer reëel zijn.

• Begeleiding slachtofferschap (9.8%)

• Gezinsbegeleiding (7.6%)

Een begeleiding in het CAW duurt voor 44.7% van de jongeren tussen 1 en 5 maanden en voor 23.9% van de jongeren tussen 6 maanden en een jaar.

36 37

7. Literatuurlijst

Bocklandt, P. (red. 2011). Niet alle smileys lachen. Onlinehulp in eerstelijns-welzijnswerk. Leuven, Acco.

Buysschaert, G. , Dominicy, M., Wautelet, F. (2010). Dat denken we ervan. Jongeren geraakt door armoede spreken over hun leven. Unicef België i.s.m Kind en Samenleving.

Courtois, C., Mechant, P. en Paulus-sen, S. (2010). Apenstaartjaren 3. On-derzoeksrapport. Graffiti Jeugddienst vzw en Jeugdwerknet vzw in sa-menwerking met Universiteit Gent – MICT/IBBT, Gent.

Coussée, F. (2009). Als jeugdwer-kers niet aan opvoeding doen en niet aan sociaal werk, wat doen ze dan wel? Krax. Tijdschrift voor Jeugd, Jeugdwerk en Jeugdbeleid,9(3): 12-16.

Coussée, F., Roets, G., De Bie, M. (2009). Empowering the powerful: Chal-lenging hidden processes of marginaliza-tion in youth work policy and practice in Belgium. Critical social policy, 29 (3), 421-442.

De Bruyckere, P., Smits, B.(2011). De jeugd is tegenwoordig. Leuven, Lannoo Campus.

De Morgen, interview met Bert Smits en Pedro De Bruyckere over Generation Why, 1 oktober 2011.

Delfos, M. (2009). Ik heb ook wat te vertellen! Communiceren met pubers en adolescenten. Amsterdam, SWP.

De Ridder, M., Meire, J. (2007). Toe-gankelijke Jeugdhulpverlening? Kwalita-tief onderzoek met minderjarigen over de toegankelijkheid van jeugdhulp. Brussel, Kinderrechtencommissariaat.

De Meersman, T. (2008). Dossier: Thuisloosheid na detentie. Berchem, Steunpunt Algemeen Welzijnswerk.

Doumont C. Geerts & Libion F. (2007). Les familles dans la société con-temporaine: De nouvelles fragilités …?, Unité d’Education pour la Santé, Ecole de santé Publique, Centre Re-cherche en systèmes de santé, Série des dossiers techniques, Réf. 07-43.

Goussey, B. (2009). Van over naar met. Een participatief proces met jon-geren over hulpverlening in Leuven. Leuven, RISO.

Hauspie, B. (2010). Vooronderzoek Kenmerken en hulp- en dienstverlenings-behoeften van maatschappelijk kwetsbare jongvolwassenen. Gent, UGent Vak-groep sociale agogiek.

Noom, M., de Winter, M. (2001). Op zoek naar verbondenheid. Zwerf-jongeren aan het woord over de ver-betering van de hulpverlening. On-uitgegeven Onderzoeksrapport, Universiteit Utrecht en het Neder-lands Platform Zwerfjongeren. Serrien, L.(2006). Werken aan verbin-ding. Onze visie op de kerntaken en de profilering van het CAW. Berchem, Steunpunt Algemeen Welzijnswerk.

Stas, K. (2007). Specifiek jongerenont-haal van het CAW. Positionering in het netwerk Integrale Jeugdhulp. Concept-nota. Berchem, Steunpunt Alge-meen Welzijnswerk.

Stas, K., Serrien L. & Van Menxel G.(2008). Jongvolwassenen: tussen wal en schip? Beleidsdossier, Berchem, Steunpunt Algemeen Welzijnswerk.

Steenssens K., Sannen L., Ory G. & Nicaise I. (2008). W²: Werk- en Wel-zijnstrajecten op maat. Een totaalcon-cept, HIVA-K.U.Leuven, Leuven.

Uit De Marge (2009).Emancipatorisch Jeugdwerk met maatschappelijk kwetsba-re kinderen en jongeren. Geraadpleegd op 22/12/2011, op http://www.uitdemarge.be/index.php?id=91

Vanassche, S., Sodermans A., Mat-thijs, K.(2010) Het Leuvens Adoles-centen en Gezinnenonderzoek. Onder-zoeksrapport CeSO, Leuven, KUL.

Vandenberk, M. (2006). Gezocht! Een professionele kameraad. Eerstelijns-hulpverlening door de bril van jongeren. Onderzoeksrapport, Diest, CAW Hageland.

Verschuren, D. (red.,2011). Connec-ted. Onderzoeksrapport, Berchem, In Petto.

Vettenburg, N., Deklerck, J. & Si-ongers, J. (2010). Jongeren in cijfers en letters. Bevindingen uit de JOP-monitor 2. Leuven/Den Haag: Acco.

Vettenburg, N., Walgrave, L. (2009). Maatschappelijke kwetsbaarheid op school. Welwijs, 20 (3), 3-8.

Walgrave, L. (ed.), 1996. Confronte-rende Jongeren. Leuven, Universitaire Pers.

Warmenbol, L. & Goossens, L. (2006). Aandacht in ’t kwadraat. In ‘probleembuurten’ werken met ‘probleem-jongeren’. Leuven, ACCO.

07

38 39

Steunpunt Algemeen Welzijnswerk vzwDiksmuidelaan 36a • 2600 Berchem tel. 03 366 15 40 • fax 03 385 57 05email: secretariaat@steunpunt.be • www.caw.be • www.steunpunt.be