Biomonitoring bij jongeren

Onderzoek naar milieu en

gezondheid in de Gentse

kanaalzone

Groepsresultaten

In deze brochure vind je de belangrijkste resultaten van de humane biomonitoring uitgevoerd in de Gentse kanaalzone in opdracht van de Vlaamse overheid. Het Steunpunt Milieu en Gezondheid dankt alle jongeren, ouders, deelnemende scholen en lokale organisaties die dit onderzoek mee mogelijk maakten.

Samenvatting

395 jongeren van 14-15 jaar die

wonen in de Gentse kanaalzone

namen deel aan het onderzoek,

en nog eens 208 jongeren uit de

algemene Vlaamse bevolking. We

wilden graag weten of de jongeren in

de Gentse kanaalzone meer

vervuilende stoffen in hun lichaam

hebben en of er vroegtijdige

gezondheidseffecten meetbaar zijn.

Daarnaast vergeleken we de

resultaten ook met een soortgelijke

studie die tien jaar geleden in de

Gentse kanaalzone werd uitgevoerd.

We stellen vast dat de daling van

vervuilende stoffen in het milieu

over de laatste tien jaar ook wordt

waargenomen in het menselijk

lichaam. De meeste meetwaarden in

de Gentse kanaalzone zijn

vergelijkbaar met die van Vlaamse

leeftijdsgenoten. Blootstelling aan

PAK’s blijft een aandachtspunt in

heel Vlaanderen. Voor deze

schadelijke stoffen wordt geen

dalende trend waargenomen. De

waarden van PCB’s zijn, ondanks de

daling in de tijd, hoger in de

Gentse kanaalzone. En ook de

berekende blootstelling aan fijn stof

op het thuisadres ligt bij jongeren

in de Gentse Kanaalzone hoger dan

gemiddeld in Vlaanderen.

Voor gezondheidseffecten toont het

onderzoek geen alarmerende trends.

Voor de meeste gezondheidseffecten

was er geen verschil tussen de

Gentse kanaalzone en Vlaanderen.

Sommige metingen waren

gunstiger in de Gentse kanaalzone:

voor DNA-schade werden lagere

waarden vastgesteld dan gemiddeld

in Vlaanderen en ook de bloeddruk

was lager. Wel waren een aantal

merkers voor luchtwegontstekin-

gen hoger bij jongeren in de Gentse

kanaalzone en werd meer allergie

aan verzorgingsproducten

gerapporteerd.Jongeren in de Gentse kanaalzone

melden opvallend vaker milieuhinder

dan gemiddeld in Vlaanderen en zijn

ook vaker ongerust over hun

gezondheid. Verkeer en geurhinder

van industrie zijn in hun ogen de

belangrijkste problemen.

Luchtvervuiling wordt als de grootste

bedreiging gezien. Wetenschappers,

huisartsen en de algemene media

worden als de meest betrouwbare

informatiebronnen over

milieuproblemen beschouwd, hoewel

men in eerste instantie informatie

verwacht van het gemeentebestuur.

Deze brochure geeft slechts een zeer beknopt overzicht van het onderzoek. Je kan het volledige rapport met resultaten aanvragen via het formulier op de website www.milieu-en-gezondheid.be. Op deze website vind je ook alle informatie over deze studie, alsook de resultaten van de vorige campagnes in Vlaanderen, Genk-Zuid en Menen.

meer info

Doel van het onderzoekHet Vlaams humanebiomonitoringsprogramma is een meetpro-gramma waarbij milieuvervuilende stoffen en mogelijke gezond-heidseffecten worden gemeten in bloed-, urine- en ademstalen van jongeren. Net zoals in de periode 2007-2011, onderzochten we in 2012-2015 hoeveel vervuilende stoffen de gemiddelde Vlaming in zijn lichaam meedraagt. Deze resultaten kunnen als vergelijking dienen voor de biomonitoringscampagne in de Gentse kanaalzone. Het doel van de studie in de Gentse kanaalzone was nagaan of wonen in de nabijheid van de Gentse haven een in-vloed heeft op de blootstelling aan milieuvervuilende stoffen en vroegtijdige effecten hiervan op de gezondheid meetbaar zijn.

Wie waren onze deelnemers? wat vroegen we van hen?Het studiegebied werd afgebakend en omvat de gemeen-ten Zelzate, Wachtebeke en deelgemeenten van Evergem en Gent. De deelnemers waren 14- en 15-jarigen die minstens 10 jaar in het onderzoeksgebied woonden. Zij werden via hun thuisadres of via de school gecontacteerd. Het onderzoek bestond uit twee fasen:

Tijdens de eerste fase werden bij 200 jongeren stalen (bloed, urine en adem) genomen, zowel om de blootstel-ling aan vervuilende stoffen te meten als bepaalde gezondheidseffecten (bijv. DNA-schade en hormonen).

Tijdens de tweede fase wilden we vooral onderzoeken of bepaalde gezondheidsklachten vaker voorkomen in de regio. Daarvoor werd, zoals in de eerste fase, bijkomend een vragenlijst afgenomen bij 195 jongeren over de gezondheid van de deelnemers (bijv. het voorkomen van astma en puberteitsontwikkeling) en over levensstijlfac-toren (bijv. roken, voeding, hobby’s, …). Deze informatie is belangrijk voor de interpretatie van de resultaten.

De jongeren legden ook computertesten af, die ons iets leerden over het functioneren van het zenuwstelsel (bijv. reactietijd, aandacht). Verder werd toestemming gevraagd om de resultaten van het medisch onderzoek bij de Centra voor Leerlingenbegeleiding (CLB’s) op te vragen en te analyseren.

De Resultaten ...

Zware metalenZware metalen zijn metalen die zwaarder zijn dan ijzer. Ze komen van nature voor in de bodem, maar ook door menselijke activiteit (o.a. in de buurt van een industriegebied, door verkeer) komen zware metalen in sommige regio’s meer voor in de lucht, de bodem, het water en lokaal gekweekte voeding.Vergeleken met de gemiddelde jongere in Vlaanderen zijn de waarden voor cadmium, lood, koper en thallium niet verschillend en liggen de waarden voor mangaan en toxisch arseen lager bij de jongeren in de Gentse kanaalzone.

POP’sPOP’s (moeilijk afbreekbare organische polluenten) omvatten ondermeer PCB’s, dioxines en pesticiden zoals DDT. Veel van deze stoffen zijn ondertussen verboden, maar omdat ze zeer moeilijk afbreken, vinden we ze nog altijd terug in het leefmilieu en in de voeding (o.a. in vette vis en eieren). Bij afvalverbranding of bij sommige industriële processen zoals schrootverwerking kunnen PCB’s of dioxines vrijkomen in de lucht. Door de beleidsmaatregelen van de laatste tientallen jaren, zijn de concentraties aan PCB’s in het milieu aanzienlijk gedaald. We zien duidelijk dat deze daling in het milieu voor de meeste POP’s ook weerspiegeld wordt in de mens, zowel in de Gentse kanaalzone als in algemeen Vlaanderen.

De blootstelling aan PAK’s (polycyclische aromatische

koolwaterstoffen) en benzeen is bij jongeren in de

Gentse kanaalzone vergelijkbaar met die van de

gemiddelde leeftijdsgenoot uit Vlaanderen. PAK’s

ontstaan bij verbranding (bv. het verwarmen van

de woning en industriële verbrandingsprocessen),

in het verkeer (uitlaatgassen) en in sigarettenrook,

maar kunnen ook aanwezig zijn in door neerslag

verontreinigde voedingsgewassen, gegrilde en

geroosterde producten (barbecue). Voor PAK’s

bestaan enkel gezondheidskundige richtwaarden voor

beroepsblootstelling. Deze werden niet overschreden.

Benzeen is een oplosmiddel dat in sommige industrieën

en huishoudelijke toepassingen (verf, lijm, enz..) wordt

gebruikt, maar dat ook aanwezig is in de uitlaatgassen

van verkeer en sigarettenrook.

PAK’s vertonen – in tegenstelling tot de andere

milieuvervuilende stoffen – geen daling doorheen

de tijd. De waarden voor de volledige groep van de

Gentse kanaalzone lagen niet hoger dan in algemeen

Vlaanderen, maar jongeren die dichter bij de PAK’s-

meetpost in Zelzate wonen hebben hogere PAK’s-

gehalten dan degenen die verder wonen. Omwille

van het beperkt aantal deelnemers dat nabij de

meetpost woont, dienen deze resultaten met de nodige

voorzichtigheid te worden geïnterpreteerd.

PCB’s blijven een aandachtspunt in de Gentse

kanaalzone: ook al zien we een duidelijk dalende

trend, toch lagen de waarden in het bloed significant

hoger dan in Vlaanderen, net als 10 jaar geleden. De

niveaus van de PCB’s in het bloed zijn ondertussen

wel gedaald tot onder de ‘kritische’ grens, waar er

risico is op gezondheidsschade.

Ook de gehaltes van lindaan in bloed, een oud

bestrijdingsmiddel dat in het verleden onder andere

werd gebruikt in de suikerbietteelt, waren verhoogd

bij jongeren van de Gentse Kanaalzone in vergelijking

met Vlaanderen. Dit bestrijdingsmiddel werd in de

studie van 10 jaar geleden echter niet gemeten,

zodat we hiervoor geen tijdstrend kunnen bepalen.

Mogelijk is de verhoogde blootstelling deels te wijten

aan historische vervuiling.

Het pesticide DDT is sinds de jaren ’70 verboden.

De waarden in het lichaam van de mens lagen in

het verleden alarmerend hoog. Zowel in de Gentse

kanaalzone als in Vlaanderen zijn de niveaus in het

bloed sterk gedaald, maar toch liggen de waarden

van de hoogst blootgestelde personen in de buurt

van de waarschuwingsgrens voor gezondheidsrisico.

DDT blijft dus een aandachtspunt voor de Gentse

kanaalzone, én voor algemeen Vlaanderen.

PAK’s en benzeen

In deze studie werden gezondheidseffecten gemeten

die in relatie kunnen staan met milieuvervuiling, o.a.

het voorkomen van astma en allergieën, metingen van

herstelbare schade aan het erfelijk materiaal (DNA-schade)

in het bloed en de urine, metingen van ontsteking van

de luchtwegen, metingen van de schildklierhormonen,

nierfunctie, bloeddruk, vragen over puberteitsontwikkeling,

testen voor ontwikkeling van het zenuwstelsel (reactietijd en

aandacht).

Voor de meeste gezondheidsmerkers waren de resultaten

van de jongeren uit de Gentse kanaalzone zeer goed

vergelijkbaar met die van de jongeren uit algemeen

Vlaanderen. Het voorkomen van astma en allergieën is in

de Gentse kanaalzone niet verschillend van Vlaanderen.

Alleen allergie voor verzorgingsproducten kwam meer voor.

Ook de waarden van schildklierhormonen in bloed waren

vergelijkbaar. Reactie- en concentratievermogen gemeten met

computertesten waren niet verschillend bij jongeren van de

Gentse kanaalzone en Vlaanderen.

Gezondheidsmerkers

Sommige gezondheidseffecten waren eerder gunstig

in vergelijking met leeftijdsgenoten uit algemeen

Vlaanderen. Zo blijkt er minder DNA-schade te zijn in

het bloed van jongeren uit de Gentse kanaalzone. De

systolische bloeddruk was lager, maar er was geen

verschil in diastolische bloeddruk. Andere gemeten

gezondheidseffecten waren minder gunstig in de Gentse

kanaalzone. Metingen in ademstalen wijzen op meer

ontstekingen van de luchtwegen bij jongeren uit de

Gentse kanaalzone. Jongeren die blootgesteld zijn

aan meer fijn stof op het thuisadres bleken meer kans

te hebben op ontstekingen van de luchtwegen. Dit

kan hen gevoeliger maken voor ademhalingsziekten.

Eén van de merkers voor nierfunctie was in de Gentse

kanaalzone minder gunstig dan in Vlaanderen.

Dit betekent echter nog niet dat er sprake is van

onomkeerbare nierschade.

benzeen: een vluchtige stof die onder meer voorkomt in oplosmiddelen,

uitlaatgassen,… CLB: Centrum voor Leerlingenbegeleiding Diastolische bloeddruk (onderdruk): het minimum van de druk die

optreedt tussen twee samentrekkingen van het hart, als de hartkamers zich

weer met bloed vullen. DDT: dichloordiphenyltrichloorethaan; een pesticide dat vroeger veel

gebruikt werd, maar momenteel verboden is in België dioxine: stof die gevormd kan worden bij het verbranden van

chloorhoudende stoffen DNA-schade: beschadiging van het DNA of erfelijk materiaal gechloreerde pesticiden: pesticiden, die momenteel verboden zijn, op

basis van chloor, voornamelijk DDT en HCB HCB: hexachlorobenzeen, schimmelwerend middel, momenteel verboden

in België PAK’s: polycylische aromatische koolwaterstoffen; groep van vluchtige

stoffen die onder meer vrijkomen bij verbranding PCB’s : polygechloreerde biphenyls, stoffen die vroeger gebruikt werden

in industriële toepassingen (transformator-olie, koelvloeistof, hydraulische

systemen, …) POP’s: persistente organische polluenten, organische stoffen die moeilijk

afbreekbaar zijn en zich opstapelen in het leefmilieu systolische bloeddruk (bovendruk): maximale druk die wordt opgebouwd

in de aorta of hoofdlichaamsslagader bij het samentrekken van de linker

hartkamer. toxisch arseen: som van de toxische (giftige) vormen van arseen, namelijk

anorganisch arseen, monomethylarseen (MMA) en dimethylarseen (DMA) zware metalen: metalen met een hoog atoomgewicht. In de huidige

studie worden volgende zware metalen gemeten: arseen, cadmium, lood,

mangaan, koper, thallium

64% van de jongeren in de Gentse kanaalzone zegt milieuhinder in de leefomgeving te ondervinden, het gaat dan vooral over lawaai van verkeer en geurhinder van industrie. Dit is de helft meer dan leeftijds-genoten in algemeen Vlaanderen (een verschil dat we ook eerder al zagen in andere ‘hotspots’). Meisjes en jongeren uit het ASO melden vaker milieuhinder en zijn vaker bezorgd om het milieu.

In vergelijking met Vlaanderen zijn jongeren in de Gentse kanaalzone ook ongeruster over hun gezondheid ten gevolge van milieuproble-men in de leefomgeving, en melden zij vaker gezondheidsklachten binnen het gezin: vooral luchtwegklachten, astma, allergie en hoofd-pijn. Luchtvervuiling wordt daarbij aanzien als de grootste bedreiging. Oplossingen voor milieuproblemen zien jongeren vooral in het vermin-deren en het verduurzamen van verkeer en industriële activiteit.

Onder jongeren in de Gentse kanaalzone is er ook meer behoefte aan informatie over milieukwaliteit en milieuverontreiniging dan gemid-deld in Vlaanderen. Deze informatie verwacht men in eerste instantie van het gemeentebestuur, hoewel men voor milieu-informatie vooral vertrouwen heeft in wetenschappers, de huisarts en de algemene me-dia. Een grote meerderheid van de jongeren vindt dat de plaatselijke bevolking best ook betrokken wordt bij het milieubeleid, het liefst via een enquête. Een derde van de jongeren zou bereid zijn om zelf actief te participeren.

verklarende woordenlijst

Perceptieonderzoek

Voor vragen over het onderzoek:Provinciaal Instituut voor Hygiëne Kronenburgstraat 45 - 2000 AntwerpenArts: Dr. Vera NelenTelefoon: 03/259 12 61Sociologe: Els Van de MieroopTelefoon: 03/259 12 61e-mail: els.vandemieroop@provincieantwerpen.be

Wat doen we met deze resultaten

De resultaten van deze studie

worden opgenomen in het

Faseplan. Met dit Faseplan wordt

getracht om in verschillende

stappen en op een transparante

manier de resultaten te beoordelen

en om te zetten naar concrete

beleidsacties. In dit proces worden

verschillende maatschappelijke

groepen, experten, beleidsmensen

en lokale omwonenden nauw

betrokken.

Steu

npun

t bele

idsrelevant onderzoek

Milieu enGezondheid

3de generatie