M E L A N I E V E R B E K E

HET TRANSGENDER ZORGPAD

INHOUDSTAFEL

• Inleiding

• Transgender zorgpad volwassenen

• Transgender zorgpad kinderen

• Transgender zorg uitkomsten

• Familie en omgeving in transitie

TRANSGENDER INFOPUNT (TIP)

Individueel onthaal Ondersteuning op maat (geen

diagnostiek en begeleiding)

Partnerwerking & familiale ondersteuning

Correcte & actuele informatie Website & infosessies

Doorverwijzingen (zorgkaart)

Erkend meldpunt discriminatie (IGVM)

Kenniscentrum: Consultancy & vorming op maat Wetenschappelijk onderzoek

(fundamenteel & beleidsvoorbereidend)

TIP: BEREIK OP JAARBASIS (2015-2016)

95 persoonlijke consults (gratis/anoniem)

47 chatsessies

566 mailconversaties

402 oproepen (0800)

45.000 websitebezoekers

7 publieke infosessies

>10 lezingen

• Toename is opmerkelijk: ver(drie)dubbeling in het laatste jaar

75% van de oproepen zijn transgenders, hun familie of hun

zorgverleners

INLEIDING TRANSGENDER

• Trans-gender = gender overschrijdend

• Bij transgenders valt het toegekende

geboortegeslacht niet (helemaal) samen met hun

innerlijke genderidentiteit.

• Een transgender is dus iemand van wie de

genderidentiteit, de innerlijke beleving als man of

vrouw, anders is dan je zou verwachten op basis

van het geboortegeslacht

• NB: Dit is zeker geen Westers of nieuw gegeven!

Van alle tijden

en culturen,

zichtbaarheid

INLEIDING TRANSGENDER

• Oog voor diversiteit in transgender groep: er is geen

standaard ‘verkeerd lichaam’ verhaal

• Identiteit = hoogst persoonlijk aanvoelen

BELANGRIJKE TERMEN

BELANGRIJKE TERMEN

ZICHTBAARHEID [MOTMANS, ET AL., 2009]

• De helft van de transgender groep

leeft niet (of niet altijd) volgens de

genderidentiteit

• 10% hiervan wenst dit ook niet in de

toekomst

• 40% wil wel maar…

• 50% weet het nog niet

• Wat zijn de obstakels?

• Werk: 56%

• Familie: 50%

• De mening van anderen: 43%

TRANSGENDER ZORGPAD DEEL 1. VOLWASSENEN

VOORAF

• Niet alle transgenders hebben een zorgvraag!

• Motmans (2009): 60% zocht (ooit) psychische en/of

medische hulp; 33% nam met geen enkele LGBT

organisatie contact op

• FRA EU LGBT studie (2014): België: 48% ooit hulp

gezocht

• Obstakels in zorg: [Motmans, 2009]

• 34% veranderde van huisarts/hulpverlener o.w.v.

negatieve reactie

• Financieel: 58% heeft hospitalisatieverzekering,

maar slechts 15% kreeg meeste onkosten terug

CIJFERS BELGIË: BEPERKT AANTAL TRANSPERSONEN STAPT NAAR DE ZORG

Rijksregister 1/1/1993 – 30/06/2016 = 885 Genderdysforie 1:2.000 à 1.000 mannen, 1:4.000 à 2.000 vrouwen = 3125

Gender ambivalentie 2.2% mannen = ± 54709 1.9% vrouwen = ± 47442

Genderincongruentie 0.7% mannen = ± 17407 0.6% vrouwen = ± 14981

14

TOEGANG TOT ZORG

• Gemiddeld wacht men 10 jaar tussen

besef wie men is, hoe men zich voelt, en

hulp zoeken

• Gemiddelde aanmeldingsleeftijd: 31 jaar

• Zelfdiagnose! Geen ‘test’ mogelijk.

• Weinig centra voor transgenderzorg

• Vlaanderen: UZ Gent

• Brussel: Erasmus ziekenhuis ULB

• Luik: Centre Hospitalier Universitaire de Liège

• Lange wachttijden, grote instroom

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015

Numbers of new clients on yearly basis

Genderteam UZ Ghent (1985 - 2015)

adults minors

ZORGKAART

ZORGPAD GROTE LIJNEN

• Begeleiding psycholoog/psychiater

• 3 à 10 gesprekken

Psychologische begeleiding

• Hormonale behandeling

• Endocrinoloog

Hormonale behandeling

• borstverwijdering/vergroting

• Geslachtsaanpassende chirurgie

• Chirurgie stembanden/adamsappel/gelaat Chirurgie

PSYCHO-MEDISCHE TRANSITIE

WPATH protocol (SOC7) • Diagnose:

psychiater/psycholoog/ endocrinoloog (ook omgeving) (min 6 maanden)

• Hormonen: endocrinoloog / Spraak: logopedist (minimum 1 jaar) (voornaamswijziging)

• Chirurgie: plastisch chirurg, uroloog, gynaecoloog (geslachtswijziging)

1. PSYCHOLOGISCHE BEGELEIDING

• Exploratie verschillende opties eventuele behandeling

• Diepgaande gesprekken beleving genderidentiteitsgevoelens

• Evaluatie familiale ondersteuning en sociaal netwerk

• Inschatting draagkracht TG bij eventuele problemen -> indien nodig draagkracht versterken

• Duidelijke en realistische verwachtingen creëren

• Bespreken kinderwens

• Aanvullende psychologische begeleiding bij comorbiditeit

KINDERWENS TRANSVROUW

Vrouwelijke partner

Ingevroren sperma voor IVF of

ICSI

Mannelijke partner

Draagmoeder nodig!

KINDERWENS TRANSMAN

Vrouwelijke partner

=Cisheteroseksueel koppel met onvruchtbare man

Ingevroren eicellen transman + spermadonor

(IVF of ICSI)

Mannelijke partner

Zaadstaal mannelijke partner combineren met ingevroren eicellen

Draagmoeder nodig!

2. HORMONALE BEHANDELING

TRANSVROUW Anti-androgenen • Lager libido

• Minder lichaamsbeharing

• Stopzetting proces mannelijke haaruitval

Oestrogenen • Borstgroei

• Zachtere huid

• Vrouwelijke vetverdeling

• Toenemende emotionaliteit

TRANSMAN Testosteron • Daling stem

• Spierkracht stijgt

• Baard en lichaamsbeharing

• Borstatrofie

• Ruwere en vettere huid (acne)

• Menstruatie stopt

• Libido stijgt

• Groei van de clitoris

• Verhoogde prikkelbaarheid en agressiviteit

• Verandering lichaamsgeur

3. CHIRURGIE

TRANSVROUW Gelaatschirurgie

Stemchirurgie

Bijschaving adamsappel

Na 12 maand hormonale therapie Borstvergroting

Orchidectomie Vaginoplastie

TRANSMAN Borstverwijdering

Hysterectomie/ovariëctomie

Na 12 maand hormonale therapie Metadoioplastie

Falloplastie Testisprothese

erectieprothese

REGRET-ANALYSE

• Transvrouwen: 1 à 1,5%

• Transmannen: minder dan 1%

• Redenen:

• Inadequate diagnose ( sterke comorbiditeit)

• Afwezigheid of teleurstellende sociale fase

• Teleurstellende chirurgische resultaten

(functioneel en esthetisch)

• Twijfels gedurende de procedure, die niet werden

medegedeeld aan behandelaar

• Combinatie van verschillende risicofactoren

TRANSGENDER ZORGPAD DEEL 2. KINDEREN EN JONGEREN

GENDERVARIANTIE OF GENDERDYSFORIE?

A. Verschijningsvorm

• Uitspraken over hun eigen ervaren identiteit

• Kleedgedrag • -jongens voorkeur voor meisjesachtige kleding

• -meisjes weigeren rokjes te dragen

• Spelgedrag

• Rolgedrag

• Motorische en spraakkenmerken

• Uitingen ten opzichte van hun seksuele anatomische kenmerken

• Keuze van speelkameraadjes

• …

GENDERVARIANTIE OF GENDERDYSFORIE?

B. Relativeren • Genderidentiteitsontwikkeling: fases!

Elke kind kent mogelijks fase van cross-sekse gedrag • Kinderen bij wie symptomen van genderdysphorie acuut

ontstaan en verdwijnen = stressantwoord op een specifieke levensgebeurtenis (geboorte van broer of zus; tegenslag in groep van seksgenootjes)

• Crossdressing bij kinderen (ondergoed) # crossdressing bij genderdysforie kinderen (bovenkleding)

• Niet accepteren van homoseksualiteit • Interseksaandoening • Vaak gendervariant gedrag

• Cijfers

• (Niet gepubliceerde prospectieve studie): 30% van de kinderen en jongeren die zich aanmelden bij UZ Gent stappen uit het traject

• Er is tot op heden geen lange follow-up studie, dus men kan niet met zekerheid zeggen dat het helemaal uitdooft. De redenen van uitval zijn erg divers.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015

Numbers of new clients on yearly basis

Genderteam UZ Ghent (1985 - 2015)

adults minors

4. TRANSGENDERZORG

• Kinder-genderteam van UZ Gent

• Gent is enige centrum waarnaar jongeren <17 jaar worden

verwezen en begeleid

• Multidisciplinaire benadering en aanpak: Medisch en

psychologisch: kinderpsycholoog en -psychiater, endocrinoloog

• Diagnosestelling, opvolging ontwikkeling

• Kind en gezin centraal

• Aanmeldingen:

• 10 nieuwe aanmelding/maand, evenveel meisjes als jongens

• gemiddelde leeftijd (2007-2014)

• Meisjes: 12,6 j (±3,3 SD), Jongens: 10,7j (±3,7 SD)

• Verwijzers

• Coördinatoren jeugdhulpverlening, CLB

• Gespecialiseerde hulpverlening, Kinder- en jeugdpsychiatrie

ZORGPAD: MULTIDISCIPLINAIR PROCES

Intake &

diagnostiek-

fase

Puberteit-

remmers:

stadiumafhanke

lijk

2e fase:

hormonale

therapie: 16

jaar

3e fase:

chirurgie: 18

jaar

Kinder/jeugdpsychiater

Kinderendocrinoloog

+ +

+

+

+

+

+ +

Volledige traject in UZ Gent: coaching door kinderpsycholoog: om de 3-

6-8 weken

1. INTAKE EN DIAGNOSTIEK

• Ouders en kind samen voor intake gesprek

• Kinderpsychologe brengt ontwikkeling van het kind in

kaart

• Onderzoek sprake van a-typische genderontwikkeling ?

• Vragenlijsten

• Spel en observatie

• Kinderpsychiater stelt ontwikkelingsdiagnose

• Brengt ook andere kinderpsychiatrische stoornissen in beeld

• Ouders worden geïnformeerd over mogelijke opties en

beperkingen van verschillende behandelingen

• Begeleiding ouders in hun ouderrol en emoties

1. INTAKE EN DIAGNOSTIEK

Vroege aanmelding goed!

Professionele begeleiding

geeft gevoel van rust en is ondersteunend in

het omgaan met (onterechte) verwijten van

de omgeving.

Wanneer gaat jongere naar UZ Gent?

• Jonger dan 17 jaar (geboortejaar 2000 of later)

• + 17 jaar VOLWASSENTEAM

2. HORMONALE BEHANDELING

Puberteitsremmers

• Intrede Tannerstadium 2: productie

geslachtshormonen op gang en zichtbaarheid secundaire geslachtskenmerken

Cross-sekse hormonen

•Ten vroegste vanaf 16 jaar

• Omkeerbaar!

• Ondersteunend

bij diagnostiek

2. HORMONALE BEHANDELING 2.1 WAAROM PUBERTEITSREMMERS?

• Meer tijd om genderidentiteit te exploreren

• Emotionele druk verlaagt -> comfortzone om via

gesprekken tot beslissing te komen

• Faciliteert de eventuele latere transitie

• Voorwaarde: lang genoeg gekend zijn bij

genderteam

• Omkeerbaar!

• Kinderteam evalueert de nood aan

puberteitsremmers

2. HORMONALE BEHANDELING 2.2 PUBERTEITSREMMERS

• 12wekelijks intramusculair toegediend

• Geen terugbetaling RIZIV (1200EURO/maand)

• Lichaam groeit verder (maar trager, prepubertaire

snelheid)

TRANSMEISJES : afwegen

• Groei penile huid – positief ikv vaginoplastie

Onderzoek(De Vries, 2014) Nederland:

- Genderdysforie daalt

- Psychologische welzijn sterk gestegen

- Algemeen welzijn gelijkaardig aan leeftijdsgenoten

VRUCHTBAARHEID

• Transjongens-> puberteitsremmers niet stopzetten.

bij ovariëctomie (18j) kan volledig ovarium

worden ingevroren (experimenteel!)

• Transmeisjes -> puberteitsremmers tijdelijk stopzetten

en zestal maanden wachten op zaadcelproductie

• Klinische puberteit gaat intussen in mannelijke richting

3. CHIRURGIE

• Ten vroegste vanaf 18 jaar

• Uitzondering: mammectomie vanaf 17 jaar

4. TRANSGENDERZORG: UITKOMSTEN

• Cijfers Amsterdam: Cohen-Kettenis, et al. (2000):

23% van de aangemelde kinderen blijkt

transseksueel, veel jongens blijken homo

• Zorg op jonge leeftijd = positieve voorspeller van

uitkomst

• Cijfers Gent: Dhondt Karlien: 2007-2014: n=196

• 50% start bijkomende psychotherapie op (individueel of

gezin)

• 30% haakt af (waarvan bijna de helft een

bijkomende psychiatrische diagnose heeft)

UITKOMSTEN

• Suïcide (Motmans, Meier & T’Sjoen, 2014) • 63% heeft zelfmoordgedachten

• 28.7% deed zelfmoordpoging (B: 4,8%)

• Portzky, Dumon & Motmans (2016)

• 904 Vlaamse LGBT: 26,5% één of meerdere

suïcidepogingen (lifetime)

• 22% holebi’s

• 38.7% transgender personen

Project

met

VLESP

&

çavaria

UITKOMSTEN

• Transgenders zijn minder tevreden over hun

leven en zijn minder gelukkig in vergelijking

met cisgenders

• Uitz: goede gezondheid!

• Gevoel van levensvervulling: TG = CIS

• Optimisme over de toekomst: TG > CIS • Vnl jongeren en goede gezondheid

De levenskwaliteit van transgender personen in Vlaanderen (Motmans, T’Sjoen,

& Meier, 2011)

Hoe probeert het TIP mee te werken aan

verbetering algemeen welzijn van

transpersonen?

DOORVERWIJZEN VIA ZORGKAART

INFOSESSIES

• Infosessies over hot topics

12 december 2016: “Hoe vertel ik aan mijn kind dat papa/mama/tante/nonkel… transgender is” door Heidi Vandenbossche (psycholoog kinder-en jongeren genderteam UZ Gent) en Brigitte Minne (auteur kinderboeken genderidentiteit) – UZ Gent K3, Aud 1

18 januari 2017: “Chirurgie transvrouwen: over orchidectomie, vaginoplastie en borstvergroting” door plastisch chirurg prof. dr. Stan Monstrey (UZ Gent) – UZ Gent K3, Aud 1

16 februari 2017: “Vervrouwelijken van het gelaat” door mond-,kaak-en aangezicht chirurg dr. Wim Verhaeghe (UZ Gent) – Bib Perméke Antwerpen

3 mei 2017: “Aspecten van hormonale behandeling (voor zowel transmannen als transvrouwen)” door endocrinoloog prof. dr. Guy T’Sjoen (UZ Gent) – Bib Perméke Antwerpen

7 september 2017: “Opties voor fertiliteitspreservatie bij transpersonen” door Phd. Kelly Tilleman – Bib Perméke Antwerpen

25 oktober 2017: “Seksualiteit en seksuele gezondheid” door dr. Els Elaut, prof dr. Guy T’Sjoen, prof dr. Stan Monstrey en Judith Van Schuylenbergh

WEBSITE UPDATEN

• Genderpasjes:

GENDERPASJES

BELANG VAN OMGEVING!

• Belang van familiale ondersteuning en sociaal

netwerk!

• Ook familie heeft nood aan informatie en

ondersteuning! • PARTNERPROJECT

PARTNERPROJECT

Het partnerproject wordt gesteund door Vlaams minister van welzijn, volksgezondheid en gezin Jo Vandeurzen.

Project voor partners én ex-partners van personen die

zoekende zijn naar hun genderidentiteit

PRAATAVONDEN

• Enkel voor (ex-)partners

• Weekavond

• 19u30-21u30

PRAATAVONDEN

• Positief denken, discretie en flexibiliteit

Stilstaan bij de noden van de (ex-)partners

Wat kan partners helpen om het beste te maken van een niet evidente situatie?

Wat vind je moeilijk?

Wat helpt je?

Wat is gemeenschappelijk?

Oog voor de verschillen

PRAATAVONDEN

''Ik vond het plezant om nog

eens aan de goeie dingen in mijn relatie

te denken''

‘’Op zo'n praatavond wordt

niemand veroordeeld en dat is

fijn.''

‘’Dankzij de praatavond heb ik er voor

het eerst in anderhalf jaar kunnen over

spreken. Ook mijn partner is er zeer blij

om.‘’

LOTGENOTENCONTACT

10 (ex-)partners opgeleid tot

ervaringsdeskundigen

LOTGENOTENCONTACT

VORMINGSDAGEN TERUGKOMDAGEN

WELKE VRAGEN?

Waarom weet ik dit nu pas?

Wat met intimiteit/seksualiteit?

Wat zal er veranderen, als mijn partner

met hormonen start?

Hoe vertel ik dit aan mijn kinderen? Hoe

gaan de kinderen reageren?

“Tweede puberteit”. Gaat dit over ?

…

WELKE GEVOELENS?

Bedrog, verraad

Onzekerheid over de toekomst

Angst voor reactie van familie en omgeving

Maatschappelijke stempel

Soms gevoelens partners lijnrecht tegenover elkaar

Veel aandacht naar transpersoon/transitie

Verschil in tempo

Schuldgevoelens

Respect en liefde

Loyaliteit

Rust (transpartner bloeit open)

TRANSITIE VANUIT DE OGEN VAN DE PARTNER

Obstakels/uitdagingen Positieve ervaringen

• Loyaliteit

• Reflectie en inzicht

• Partner is gelukkiger

• Meer rust

• Seksualiteit

• Gevoelens van bedrog, verraad

• Onzekerheid over toekomst

• Verschil in snelheid

• Maatschappelijke stempel

• Tweede puberteit

• Seksualiteit

Obstakels/uitdagingen voor partners

bij een partner in transitie

LESBISCH

SEKSUALITEIT

• ‘’Voelt als een leugen nog te vrijen met dit

lichaam’’

• ‘’Vervelend voor mijn partner om bepaalde

lichaamsdelen aan te raken’’

• ‘’De geur van mijn partner is veranderd’’

• ‘’Libido van mijn partner is gestegen’’

• ‘’Libido van mijn partner is gedaald of is

onbestaand’’

• ‘’Mijn partner is nu zachter in bed’’

• ‘’Wij hebben nooit vaak gevreeën’’

POSITIEVE ERVARINGEN

5. TRANSGENDER(S) IN DE OMGEVING VAN KINDEREN

•Hoe een kind informeren?

HANDVATEN

• Geheime radar

• Tijdig informeren

• Geschikt moment

• In bijzijn van de andere partner

• Geen taboe

• Elk kind afzonderlijk inlichten

• Afhankelijk van leeftijd

PEUTERS EN KLEUTERS: 3-5 JAAR

• Verbazend: ‘gewone’ reactie

• Beknopte, duidelijke uitleg

• Dagdagelijks vocabulair

• Reik emotiewoorden aan

• Later op terugkomen

• Bij vragen: doorvragen wat het kind exact wil weten

LAGER SCHOOLKIND: 6-12 JAAR

• Kind denkt concreter

• Beknopte uitleg + meer specifieke informatie

• Vaak veel vragen

• Ongerustheid

• Durf een vraag uit te stellen/ niet te beantwoorden

• Gecombineerd beeld is verwarrend

PUBER/ADOLESCENT (VANAF 12 JAAR)

• Moeilijke leeftijd

• Vaak moeilijker om te aanvaarden

• Maken zich zorgen: hoe zal mijn omgeving

reageren?

• Schaamtegevoelens

• Grens aftastende pubers -> kwetsende

opmerkingen

• Thema mag geen oorlogswapen zijn

• Draaien vaak bij op latere leeftijd

VERANDERINGEN DOORHEEN PROCES

• Kind bang papa of mama te verliezen

• Biologisch ouderschap blijvend bevestigen

• Nieuwe aanspreektitel zoeken

GEVOLGEN VOOR KINDEREN

• Loyaliteitsconflict

• Nood aan juiste informatie

• Onderzoek toont geen problemen aan

• Toch: is geen neutrale gebeurtenis

• Informeren en betrekken van omgeving (vriendjes, school,

familie,…) positief !

SCHOOL

• Wacht niet lang met schoolteam te informeren

• Enkel klasleerkracht en directie

• Er hoeft niet over gesproken te worden

• Verplicht het kind niet om er met anderen over te

spreken

• Kind moet nooit verantwoording geven

• Kind beslist niet hoe ouder aan de schoolpoort

staat

BEDANKT VOOR JULLIE AANDACHT

VRAGEN?