Door het ministerie van WVC is een subsidie verleend voor een fotografie-opdrachtaanjohan van der Keuhen voor de omslagen voor Noorderbreedte. De Raad voor deKunst heeft een positief advies uitgebracht.

JOHAN VAN DER KEUKEN:DE HELFT VAN DE FOTO

MOET OOK EEN BEELD OPLEVERENJan Abrahamse

JOHAN VAN DER KEUKEN HEEFT MEERDEREfototentoonstellingen gemaakt oa. in Am-sterdam, Parijs en Milaan. Zijn laatste grotetentoonstelling was een retrospektief van zijnfotografie in Centre Pompidou in Parijs. Zijnlaatste fotoboek 'Abenteuer eines Auges' is ineen kleine oplage uitgegeven door de Kunst-akademie in Hamburg. Hierin staan oa. in-terviews en beschouwingen over film, zoalshij die o.m. schreef in zijn vaste colum in hetfilmblad Skrien. Een grotere bekendheid ge-niet Johan van der Keuken als filmer, hier-voor heeft hij behalve in Nederland gefilmdin Biafra, Tunesië, Lybië, Kameroen, Marok-ko, Egypte, Spanje, V.S., Peru, Libanon, Bel-gië, Frankrijk, Hong Kong en India. Beken-de films zijn o.a. Het witte kasteel, De nieuweijstijd, De Palestijnen, De Platte Jungle, Deweg naar het zuiden, Big Ben (Webster), Debeeldenstorm en I love $ waarvan hij er velemaakte voor de VPRO. Momenteel is hij eenfilm aan het monteren die in India is opgeno-men en geproduceerd voor de IKON, WDRen het fonds van de Nederlandse film die ver-toond wordt op Nederlandse filmdagen inseptember as.

Het fotograferen heeft Johan geleerd vanzijn grootvader Johan Heijmel, een linkse on-derwijzer in Sappemeer en later in Winscho-ten. Johan Heijmel was erg rnuzisch en speel-de voortreffelijk viool. Op zijn 65e is hij eenverwoed amateur fotograaf geworden en zijnfoto's werden met een zekere regelmaat ge-plaatst in Focus en ook won hij er prijzen Johan van der Keuken fotografeert op het Drouwenerzand

N O O R D E R B R E E D T E

mee. De vakanties bracht Van der Keuken inWinschoten door en vanaf zijn 12e ging hijmet zijn grootvader op de fiets Westerwoldein om foto's te maken. In Winschoten was Jo-han van der Keuken bevriend met Roei Vos,de huidige gedeputeerde van ekonomischezaken. Samen gingen zij oa. naar de Wedder-bergen.Roei Vos: 'Wat bij mij buitengewoon veel indrukmaakte, was dat Johan als vlotte Amsterdammereen reeks bijzondere vloeken kende, fantastisch konbasketballen, muziekles kreeg van Michiel A. deRuyter en een mooie zuster had'.

Wij zijn 17

Naast de fotografie interesseerde Johan zichook voor de kunst. Vanaf zijn 16e was hij eenvaste bezoeker van het Stedelijk Museum. Opzijn 17e maakte hij het fotoboekje 'Wij zijn17', met een voorwoord van Simon Carmig-gelt. Johan van der Keuken: 'Op het MontessoriLyceum hadden leerlingen een groepje gevormdmet leerlingen van het Barleusgymnasium. Wijwaren artistiek bevlogen lieden, die vooral veelFranse landwijn dronken, pijpen rookten en af entoe dichtregels in het rond bralden. Maar er was ookeen wezenlijke belangstelling voorde kunst, er werdgeschreven, geschilderd en gekomponeerd. Van datgroepje werd ik de fotografische croniqueur. De fo-to's waren erg introvert en somber, er zat een zekererebellie in, een weigering om aan het positieve ima-ge van de jeugd mee te doen. Fotograaf Ed van derElsken, die net uit Parijs was teruggekeerd, kreegde foto 's onder ogen en herkende dat en zei dat ik hetmoest uitgeven. Mijn vader was auteur van school-boeken en zijn uitgever zag er wat in'.De uitgave werd tot verrassing van Van derKeuken een groot succes. De kritiek wondzich danig op. In het kleinburgerlijke naoor-logse Nederland was men nog geheel bevlo-gen van de wederopbouwgedachte. De wijn-drinkende en zwaarmoedig voor zich uitsta-rende jongeren werden opgevat als een ver-keerd signaal van het existentialisme en deuitzichtloosheid van het bestaan. Van katho-lieke zijde werd een fotoboek gemaakt onderde titel 'Wij zijn ook 17' met opgewekte jonge-lui op het hockeyveld en gekleed in houtje-touwtje-jassen, vrolijk hangend aan een ijsbaren meisjes die baby-zittend van het rijke levengenieten.Tenslotte verscheen er nog een boekje van deAmsterdammer Gras Heijen, een beeldendkunstenaar, die bekendheid genoot als prac-tical joker, getiteld: 'Wij waren maar 17' metfoto's van ouden van dagen die voorzien wa-ren van komische onderschriften.

Naar aanleiding van'Wij zijn 17'kreeg Johanvan der Keuken een beurs om te studerenaan de Filmakademie in Parijs. In zijn Parijseperiode van 1956 tot 1958 verscheen het fo-toboek 'Achter glas' met een tekst van RemcoCampert, terwijl hij duizenden opnamenmaakte voor zijn boek 'Paris mortel', dat in1963 verscheen.Terug in Nederland leefde hij hoofdzakelijkvan de fotografie, vooral voor periodieken alsTwen, Taboe, Oscar, Televizier en de fotopa-gina's van NRC, een enkele keer ook voorreklamedoeleinden. Van deze opdrachtenkon hij de films financieren. In 1962 kreeg hijeen opdracht van de VPRO voor een kortefilm over de cartonist Yrrah. Daaruit volgdeeen serie van 3 korte films over de beeldende

Johan van der Keuken in het Meerstalblok

kunstenaars Tajiri, Opland en Lucebert. In1964 werd de film 'Blind kind' opgenomen,die onlangs samen met de 'Platte Jungle' aan-gekocht is door de Franse televisie.

Zien, kijken, filmen

Johan: 'Vanaf die tijd heb ik aanvankelijk op eenzeer smalle ekonomische basis films gemaakt, vooralvoor de VPRO, die in die tijd bezig was zich te ont-worstelen aan het vrijzinnig protestants imago. Fo-tografie bleef altijd aanwezig, maar ik hoefde erniet van te leven'.In 1979 werd in het Stedelijk Museum eententoonstelling gehouden over 40 jaar Ne-derlandse fotografie en konservator Els Ba-rents was verbaasd over de nieuwe fotografiedie hij, in de tussenliggen jaren had gemaakt.Dit leidde in 1980 tot een overzichtstentoon-stelling in het Stedelijk, waar tegelijkertijdhet boek Zien, kijken, filmen werd gepresen-

teerd, uitgegeven door Van Gennep.'Fotografie en film voeden elkaar', aldus Johanvan der Keuken, 'mijn idee van film is beeldend.Het is niet in de eerste plaats vertellend, maar ik gauit van beeld en geluid, kompositie en wat voordenkproces je daarmee op gang kunt zetten. De filmdie ik nu aan het monteren ben is opgenomen in In-dia en heeft als uitgangspunt gebaren en rituelen.Zo ken je in het Indiase danstheater zo'n 1200 ver-schillende handposities, die allemaal een eigen bete-kenishebben'.

Geen natuurfilm

Het Noorden kent Johan van der Keuken be-halve via zijn grootvader ook door zijn vakan-ties in Drente, Friesland en op Schiermonnik-oog, en toen zijn kinderen nog klein warenbezat hij van 1972 tot 1979 een huisje in Ep-penhuizen op het Hogeland. 'Verder heb ik hetwaddengebied goed leren kennen tijdens de opna-men van de Platte Jungle in 1977. Ik had het ideeom niet alleen maar een natuurfilm te maken, maarer moest ook een sociaal-politieke dimensie aan zit-ten. Dat vereiste een bepaalde manier van denkendie in de Waddenvereniging aanwezig was in depersonen van Jan Boom, Boudewijn Heidenrijk enJan Veenhuizen. Ah je je over het waddengebieduitspreekt, moet je je ook bemoeien met de Rijn, deindustrialisatie en de kernenergie'.

Noorderbreedte

'Defotografie voorde omslagen van Noorderbreed-te sloot prachtig aan op de Platte Jungle. Eén vande meest boeiende ervaringen was mijn bezoek metjou aan het hoogveengebied in Zuidoost-Drente enhet Drouwenerzand. Ik had daar het gevoel dat erin 1000 jaar niets is gebeurd. De telekommunika-tieschotels bij Burum en het windmolenpark in Sex-bierum zijn indrukwekkende eigentijdse ingrepenin het landschap. De tijdsfaktor komt tot uitdruk-king in de vergane glorie van de steenfabriek bij Onderdendam. De omslagen laten het landschap zienin zijn eigenwaarde, maar ook de technische ingre-pen in het landschap!Daarnaast speelt de vorm van de fotografieeen belangrijke rol. De kleurentechniek is te-genwoordig zo gedetailleerd dat je alles rag-fijn kunt weergeven. 'Ik noem dat mooi-mooi. Ikheb geprobeerd los te komen van die naturalistischeweergave, door te experimenteren met de beeldkor-rel. Ik heb overigens niet de pretentie daarmee ietsnieuws uit te vinden, want de groffe korrel heeft inde zwart/wit fotografie een lange geschiedenis.Het formaat van Noorderbreedte vond ik een span-nende uitdaging, want je weet dat door de vouw dehelft van de foto ook een beeld moet opleveren.' •

N O O R D E R B R E E D T E