Jezuïetenerfgoed in de Lage Landen

Onverwacht veelzijdig voor onderzoek

Leuven30 mei 2018

o Reuzen en dwergen in het archief, J. STUYT, in: IgnisWebmagazine, 10 oktober 2016

• “Zijn archieven saai en stoffig? Allerminst!”

• “Sinds ik als secretaris van de jezuïeten ook de archieven mag beheren, weet ik dat dat waar is. Archieven zijn nooit saai, ze zitten boordevol verhalen”.

• “Speurend door de archieven van de jezuïeten, raakt Jan Stuyt helden kwijt én ontdekt hij nieuwe helden”.

• “De reuzen die ik tegen kom in het archief, en die ons laten zitten op hun schouders, zij inspireren me. […] De archivaris hoeft daarna de reuzen alleen maar aan te wijzen”.

o Archiefzorg in de Sociëteit van Jezuso Archieven SJ Benelux @ KADOCo Werkwijze consultaties – privacybeschermingo Ruime onderzoeksmogelijkhedeno Persoonsarchieven van Jezuïeten

Archiefzorg in de Sociëteit van Jezus(1538-heden)

• Stevige archieftraditie in de Sociëteit van Jezus• Traditie van brieven schrijven, centraal

bestuursinstrument, o.a. Ignatius van Loyola• Sterk hierarchische structuur van de orde: generalaat,

provincialaten, lokale communiteiten, individuele medebroeders

• Goedkeuring Paulus III: 27 september 1540• H. Ignatius: eerste Generaal

o Afdeling archief in het leven geroepen: juridisch aspect

o Eerste aantekeningen: 1538o Register van inkomende en uitgaande stukken: 1545o P. Hieronymus Domenech: eerste archivaris,

algemeen secretaris (1544)o E. LAMALLE, Un livret d’instructions de 1660 pour les

archives des maisons de la Compagnie, in: ArchivumHistoricum Societatis Iesu, XI, 1942, blz. 113-125,

o Nooit weggeweest na 1773? o Uniformiteit van de stukken, professionaliteit (catalogi,

formulieren, edm.), continuïteit van de administratie, archiefzorg, zorg om een goede administratie

o Archiefzorg binnen de Sociëteit van Jezus• Benoeming generaal archivaris Rome • Benoemingen provinciaal archivarissen: P. Socius eindverantwoordelijk,

delegatie van de taak en de aanstelling van een archivaris• Benoemingen lokale archivarissen

o Overleg SJ-archivarissen wereldwijd

Archieven Sociëteit van JezusBENELUX @ KADOC

• 2010-2016: 4 archieven van SJ-provincies• Belgische provincie (1832-1935)• Vlaamse provincie BSE (1935-2017)• Waals-Luxemburgse provincie BML (1935-2017)• Nederlandse provincie NER (1850-2017)• [Regio Lage Landen – European Low Countries - ELC]• [Province Europe Occidentale Francophone – EOF]• Restanten archief Oude Compagnie + Opheffing/Herstel SJ

• Omvangrijke archiefbestanden• Geen teistering door rampen, cf. Vlaamse OFM (WO II)• Provincies geïnvesteerd in archiefzorg: vrijstelling leden,

inschakeling leken, materiële en financiële ondersteuning

Archief Belgische provincie (1832-1935) en Vlaamse provincie (1935-heden)

Archief Vlaamse Jezuïeten (BSE)• 1. Oude Compagnie (-1773)

• Sprokkels mee in diaspora• Originele noviciaatsregisters Mechelen + Antwerpen, vanaf 1609!• Bestuursarchief Belgica/Flandro-Belgica in Algemeen Rijksarchief,

inventaris Nederduitse provincie (Belgica en later Flandro-Belgica) Hendrik Callewier (2006), zie ook: H. CALLEWIER, The Foundation of All our Affairs: A History of the Archives of the Old Jesuit Order in the Southern Low Countries, in: Archief- en Bibliotheekwezen in België, LXXX, 2009, blz. 209-223.

• 2. Opheffing en 3. herstel van de Sociëteit van Jezus (1773-1814/1832)• Sluiting en boedelinventarissen: schilderijen, bibliotheken, meubilair• Diaspora van de opgeheven Jezuïeten: reünie te Ieper (feest H. Ignatius)• Overleven in Wit-Rusland, later Zwitserland• Noviciaat Rumbeke en Destelbergen: herstel vanaf 1814

• 4. Nieuwe provincie in België (1832-1935), vervolgens Vlaamse provincie (1935-)• Archief: Gèsu Brussel (-1990) (o.a. P. Herman Cordemans, P. Charles Indekeu)• Archief: Heverlee (1990-2011) (P. Daniël Butaye): leeszaal

Archief Vlaamse Jezuïeten (BSE)o Bijzonder waardevolle en omvangrijke collectie

• Vooral 19de-21ste eeuw• Bestuursarchief P. Provinciaal: ruim 70% van de totaliteit

• Generale en Provinciale Congregaties, ledenadministratie, contactdossiers diverse instanties (generalaat, andere provincies, colleges, secretariaten Opera, bisdommen, burgerlijke instanties, …)

• Archieven residenties en colleges, retraitehuizen• Economaatsarchief• Persoonsarchieven: 400-tal, overzicht van het individueel

apostolaat, actief op zeer diverse velden• Archieven van Opera: o.a. Bonden H.-Hart, Mariacongregaties• Archief missieprocuur• Gedeponeerde archieven: o.a. (adellijke) familiearchieven,

Joris Helleputte, Pierre Kersten

Archief Vlaamse Jezuïeten (BSE)o Ca. 400 strekkende meter, met jaarlijkse aanvullingen,

o.a. persoonsarchieven van overleden medebroeders, Kerk en Wereld, Aktie 365, CEBECO

KADOC in Heverlee (2008-2011)

o In opvolging van P. Daniël Butaye (1990-2008)o Leeszaal / dienstverlening in Heverleeo Ontsluiting van het archief: bestaande inventarissen

herwerken, herordening los van documentaire aanpako Nieuwe inventarissen, met concordantietabelleno Archiefbeginselen toegepasto Verpakking in zuurvrij materiaal, schonen van het

archiefo Overdracht aan KADOC in 2011

Archives ProvinceBelge Méridionale et Luxembourg

(1935-2017)

Archief Waals-Luxemburgse Jezuïeten (BML)o Bruxelles, Rue Fauchille: overgedragen aan KADOC in

2010o Opsplitsing van de unitaire Belgische provincie, Eigen

provincie sedert 1935 waarbij de archieven van de Belgische provincie in handen van de Vlaamse provincie werden gelegd.

o Eigen bestuursarchief provincialaat, vanaf 1935o Economaatsarchiefo College-en huisarchieven: oudere bestandeno Persoonsarchieven: ca. 400 o Archieven van opera, eigen aan de BML-provincieo Gedeponeerde archieven: o.a. Archief APIC/ADIC-

FEPAC/UNIAPAC-België

Archief Waals-Luxemburgse Jezuïeten (BML)o Opgedeeld in 20-tal sections/rubrieken: documentaire

aanpak cf. administratie provinciaal secretariaat, archiefschema behouden

o P. Claude Voiturier, P. Michel Hermanso Documentaire fondsen Ancienne Compagnie

• Alfred Poncelet (1864-1934): studiewerk Flandro-Belgica, verzamelingen transcripties met vaak origineel materiaal

• Charles Droeshout (1824-1908): studiewerk Opheffing, eigen verzameling transcripties

• Henri Bosmans (1852-1928): studie wiskunde in de Nederlanden en binnen de orde, wetenschapsgeschiedenis

! Vaak bronnenmateriaal geconsulteerd/getranscribeerd dat momenteel verloren is

Archief Nederlandse provincie

(1850-2017)

Archief Nederlandse Jezuïeten (2016)o Archief provincialaat Den Haag naar Maastricht (-

1969) – Berchmanianum Nijmegen (1969-2016)• P. A. van Lommel: historicus, verzamelaar• P. Jan Barten, P. Marc Lindeijer• P. Paul Begheyn, Joep van Gennip

o Overdracht aan KADOC in 2 fasen: Oude Compagnie, Herstel, Provincialaats- en economaatsarchief, daarna andere archiefbestanden, cf. BSE en BML

• Huizen en colleges: Culemburg, Maastricht, Den Haag, Amsterdam, ….• Missieprocuur Claverbond• Persoonsarchieven: momenteel 275-tal ontsloten• Archieven van Opera: Bedrijfsapostolaat, Mariacongregaties,

Roothaangenootschap, Apostolaat van het Gebed• Missie

Archief Nederlandse Jezuïeten (2016)o ‘Handschriftencollectie’: interessant i.v.m.

Nederlandse kerkgeschiedenis, originelen, P. Antonius van Lommel, P. Jan Barten

o Gedeponeerde archieven: aankopen van archieven, o,a, Nuyens, J.W. Cramer en J.C. Willemse

o Statie-archieven: oud archief, pre-1773; voortbestaan van de Sociëteit van Jezus

o Overdracht van deze statie-archieven aan overheidsarchieven, behalve communiteit

o Vergelijkend onderzoek Vlaamse SJ, bv. archief redactie De Linie / Vlaamse Linie, Bedrijfsapostolaat v. priester-arbeiders

4 provincies SJ @ KADOC

o Augustus 2010: BMLo Augustus 2011: BSE o Zomer 2015-2016: NERo Projecten nog lopend, aanvullingen (provincialaten,

Lumen Vitae, Leliëndaal Mechelen, …)o Concentratie van de SJ-archieven in Leuven

• Voordeel voor het onderzoek gezien gezamenlijke geschiedenis• Aanwezigheid van de eerder al overgedragen bibliotheken van

de studiehuizen (Heverlee, Maastricht)

Archiefdepot Heverlee KADOC II

Archiefdepot Heverlee KADOC II

Archiefdepot Heverlee KADOC II

• Nieuwe beschrijvingen archiefdossiers (mei 2018): • BSE: 22.000 nieuwe beschrijvingen• BML: 4.300 nieuwe beschrijvingen• NER: 15.000 nieuwe beschrijvingen

• Zuurvrije verpakking, doorlopende nummering• Label

Beeldarchieven van de SJ-provincies

Beeldarchieven van de SJ-provincies• Portretten van individuele Jezuïeten• Materiaal uit de persoonlijke nalatenschappen (persoonsarchieven)• Materiaal van de Opera: manifestaties (vb. volksmissies, Bonden H.-Hart,

Mariacongregaties, Zedenadel, Xaverianenbonden)• Materiaal m.b.t. de missie: ruim aanwezig, ook missiepropaganda• Ontsloten in aparte inventaris ‘beeldarchief’• Herverpakking, labelling, unieke nummering

Scripta-collecties van de SJ-provincies

Scripta-collecties van de SJ-provincies

• Gepubliceerd materiaal, nauwe band met het archief: • Archiefstatuut van de publicaties• Publicaties van de leden: boeken, overdrukken van artikels,

syllabi, edm.• Drie exemplaren: Generaal archief, bibliotheek van P.

Provinciaal, en andere bestemming• Provinciaalsbibliotheken overgedragen• Collectie catalogi SJ wereldwijd: naslagwerk C.V.• Tijdschriften van de eigen ordesprovincie: gedeeld erfgoed!

Inventarissen van de archieven van de Belgische, en latere Vlaamse provincie, als van de Franstalig-Belgische provincie van de Sociëteit van Jezus online

o ScopeArchive: beschrijvingsapparaat• beschrijvingen door archivarissen, volgens internationale

archiefstandaard

o www.lias.be gepubliceerde inventarissen ter inzage online, gedigitaliseerd materiaal

o Limo: toegang op het gepubliceerd materiaal (scripta)

Digitalisering van het erfgoed

o Portretten van Jezuïeteno Fotoalbumso Geluido Beeld

Privacybescherming / werkwijze consultaties

Privacybescherming / werkwijze consultaties

Privacybescherming / werkwijze consultatieso Stuurgroep Archieven BENELUX: halfjaarlijkso Objectieve criteria vastgelegd: alleen P. Provinciaal en

P. Socius onbeperkt toegang tot dossierso Overleg met verantwoordelijken

• Aanvragen tot consultatie: via website, via KADOC• Advies vanuit KADOC• Goed- of afkeuring van de aanvraag• Uitnodiging bezoek leeszaal KADOC

o Cesuren raadpleegbaarheid van de stukken• 30 jaar gesloten• 50 jaar gesloten: opera, huizen, persoonsarchieven,

missieprocuur• 100 jaar gesloten: administratie P. Provinciaal, economaat,

privacygevoelig materiaal uit de persoonsarchieven

Privacybescherming / werkwijze consultatieso Respect voor privacy

• Procedure bij het ter inzage geven van de archiefdossiers

• Bij de opmaak van de archiefbeschrijvingen

• Europese Wetgeving: GDPR gegevensbescherming (2018)• Geen namen van levende personen in beschrijvingsvelden• Geen dossiers van uitgetredenen op naam toegankelijk/zichtbaar in de

inventaris• Geen namen van weldoeners• Afscherming van gevoelige informatie binnen de archiefbeschrijvingen

Ruime mogelijkheden onderzoek

Mogelijkheden voor onderzoeko Lokale geschiedenis: roepingen, college, residentie, Litterae Annuaeo Persoonsgegevens: familiestudies, Historia Vocationis, ledendossiers,

curriculum binnen de orde, o Studie van de opera: volksmissies, Bonden H.-Hart, Kerk en Wereld, Pro

Apostolis, Mariacongregaties, Xaverianenbonden, Scouting, Bedrijfsapostolaat, Rafaëlisten, Zedenadel, Apostolaat van het Gebed,

o Missie: Kongo, India, Sri Lanka, Midden-Oosten, Indonesië (Java)o Kunsthistorisch / bouwhistorisch: Promptuarium Pictorumo Spiritualiteit en opleiding: *****************************************************************************************o Suggesties: broeders in de provincies, spreiding van

Mariacongregaties/H.-Hartbonden in een bepaald bisdom, ouderenzorg voor eigen leden, institutionele geschiedenis van de provincies of bepaalde colleges (vooral de filosofisch-theologische colleges van Leuven/Heverlee, Egenhoven en Maastricht), rekrutering van de leden, missiepropaganda in eigen land, financiën, curriculum van de leden binnen de orde, buitenlandse studenten in opleiding in België, impact op infrastructuur in de missies, …

Persoonsarchieven

• Persoonsarchieveno Minst gekende categorieo Huisarchieven, archief P. Provinciaal, economaat, opera

en missieprocuur: inhoud doorgaans gekendo Redelijke omvang in totaliteit binnen het geheelo Zeer divers materiaal, breed spectrum, afhankelijk van

de apostolaten van de individuele Jezuïeteno Zeer uiteenlopende onderwerpeno Beperkte – omvangrijke archieven

• Persoonsarchieveno Weinig archieven van missionarissen die in de missie

overleden, archieven bleven ter plaatseo Enkele persoonsarchieven niet in provinciaal archief

gedeponeerd• Luc Versteylen: wel KADOC, los van provinciearchief• Vaast van Bulck: deels in Universiteit Gent• Elckerlyc Antwerpen: AMSAB Gent

Persoonsarchieven: Religieuze InstitutenP. Jean Beyer (1914-2002)

Internationaal kerkjuristSeculiere Instituten: vormgeving en begeleidingArchief van Seculier Instituut 'Dienstmaagden der Maagd der

Armen' / 'Seculier Instituut Maagd der Armen‘

Persoonsarchieven

Persoonsarchieven: Religieuze InstitutenP. Jacques van Ginniken (1877-1945)

- Graalbeweging (1928)- Vrouwen van Nazareth (1921)- Vrouwen van Bethanië (1919, 1932)- Kruisvaarders van Sint-Jan (1922)

Persoonsarchieven: Religieuze InstitutenP. Jacques van Ginniken (1877-1945)

Persoonsarchieven: Religieuze InstitutenP. Joannes Jorna (-1936)

- Zusters van de H. Juliana van Falconieri (1915)

Persoonsarchieven: Religieuze InstitutenP. Jean-Baptiste Boone (1794-1871) – Matthias Wolff (1779-1857)

- 19de eeuw: bloeitijd nieuwe congregaties- Institut de l’Adoration Perpétuelle du Saint Sacrement- Gezelschap van Jezus-Maria-Joseph

Persoonsarchieven: Religieuze InstitutenP. Jean-Baptiste Boone (1794-1871)

Persoonsarchieven: Religieuze InstitutenP. Matthias Wolff (1779-1857)

PersoonsarchievenP. Karel van Isacker v. Luc Versteylen

Persoonsarchieven- Andere:

- Arthur Vermeersch: moraaltheoloog- Jozef van Wing: missie Kwango- Egied Van Broekhoven: priester-arbeider- Jan Kerkhofs: socioloog, theoloog- Maurice Claeys-Bouüaert: bemiddeling repressie- Pierre Charles: missiewetenschappen- Vincent Baesten, Charles Waldack: geschiedenis SJ- P.J. De Smet, Constant Lievens: N.-Amerika, India, voorbeeldfiguren,

missieanimatie- Adolphe Petit: causa, postulatie-archief- Emile Van Henxthoven: Kongo- Robert Regout: concentratiekamp Dachau- …

“Een jezuïet komt aan in Rome. Hij wil naar de Sint-Pietersbasiliek en vraagt de weg aan een dominicaan. Pater, zo zegt de dominicaan, ik vrees dat u het nooit zult vinden! Het is gewoon rechtdoor.”