Jellema 7 Bouwmethodiek

5/29/2018 Jellema 7 Bouwmethodiek

1/366

JELLEMA 7

BOUWMETHODIEK


2/366

II

omslagontwerp Marjan Gerritse, Amsterdam

vormgeving binnenwerk Peter van Dongen, Amsterdam

opmaak Van de Garde, Zaltbommel

tekenwerk Advies- en Tekenbureau voor bouwtechniek ing. F. Oomen, Almere-Stad,

Veltman Bouwkundig Ontwerp- en tekenburo, Delft

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen.Degene die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de

uitgever wenden.

ThiemeMeulenhoffontwikkelt leermiddelen voor: Primair Onderwijs, Algemeen Voortgezet Onder-

wijs, Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en Hoger Beroepsonderwijs.

Voor meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze leermiddelen:

www.thiememeulenhoff.nl

ISBN 90-06-95050-5

Tweede druk, tweede oplage

ThiemeMeulenhoff, Utrecht/Zutphen, 2004

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een

geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij

elektronisch, mechanisch, door fotokopien, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande

schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopien uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet

1912 johet Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985,

Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen

te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van

gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16

Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.


3/366

III

BouwmethodenBouwmethodiek7


4/366

IV

De serieJellema Hogere Bouwkundebestaat naast

het inleidende deel uit drie reeksen boeken:

bouwtechniek, bouwmethoden en bouwproces.

Tezamen vormt de inhoud de onontbeerlijke

basiskennis voor het hoger beroepsonderwijs en

wetenschappelijk onderwijs.

Ook deze vernieuwde uitgave is ontstaan vanuit

de noodzakelijke interactie tussen het onderwijs

enerzijds en het bedrijfsleven anderzijds. Beide

sectoren leveren auteurs, maar zijn ook bereid

tot het leveren van commentaar en kritiek in een

voortdurende discussie tussen redactie, auteurs

en het onderwijs.

De redactie:

ir. K. Hofkes

Docent Bouwkunde, Hogeschool

INHOLLAND, Haarlem en Alkmaar

ir. A. van Tol

Architect, Zwolle

ir. M. Bonebakker

Adviseur Bouwmanagement, Geesteren

H.A.J. Flapper

Bouwinnovator, Amsterdam

ir. H. Brinksma

Docent Bouwkunde, Hogeschool van

Utrecht, Utrecht

ing. N. Zimmermann

Architect, Amsterdam

Auteurs deel 7:

ir. A. te Boveldt

Docent Faculteiten Civiele Techniek en Bouw-

kunde, Technische Universiteit Delft

ing. H.E. BakkerHoofd afdeling Bouwfysica en Bouwecologie,

Dienst Stedelijke Ontwikkeling Gemeente Den

Haag


5/366

V

JELLE

MA

HO

GERE

BOU

WKUNDE

JELLE

MA

HO

GERE

BOU

WKUNDE

JELLE

MA

HO

GERE

BOU

WKUNDE

JELLE

MA

HO

GERE

BOU

WKUNDE

1 Bouwnijverheid Inleiding

www.jellema-online.nl

www.jellema-online.nl

7 Bouwmethoden Bouwmethodiek 10

Bouwproces Ontwerpen2

Bouwtechniek Onderbouw

Serieoverzicht

11 Bouwproces Contracteren8

Bouwmethoden Woningbouw3

Bouwtechniek Draagstructuur

12 Bouwproces Uitvoeren

Atechniek

9 Bouwmethoden Utiliteitsbouw4

Bouwtechniek Omhulling

Aprestatie-eisen / daken

12 Bouwproces Uitvoeren

Borganisatie

4 Bouwtechniek Omhulling

Bgevels

13 Bouwproces Beheren4

Bouwtechniek Omhulling

Cgevelopeningen

5 Bouwtechniek Afbouw

6 Bouwtechniek Installaties Aelektrotechnisch

en sanitair

6 Bouwtechniek Installaties

Bwerktuigbouwkundigen gas

6

Bouwtechniek Installaties

Cliften en roltrappen


6/366

VI

Woord vooraf

De meeste gebouwen bestaan uit zeer veel ver-

schillende constructiedelen. De eisen waaraan

al deze delen moeten voldoen, worden bepaald

door de bestemming van het gebouw en door

de functie van elk deel afzonderlijk. Daarnaastmoet ook nog rekening worden gehouden met

allerlei omstandigheden, zoals de situering van

het gebouw, voorschriften van de overheid en

het beschikbare budget.

Om tot een doeltreffende aanpak van het con-

structief ontwerp van een gebouw te kunnen

komen, zal men zich dan ook een nauwkeurig

beeld moeten vormen van enerzijds de functio-

nele eisen (wat wil men bereiken) en anderzijds

de prestaties van de mogelijke constructieve op-

lossingen (wat kan men bereiken).

Dit boek biedt een methodisch geordend over-

zicht van de vele functionele factoren die sturing

geven aan het bouwtechnisch ontwerp. Per

gebouwdeel worden hiervan de constructieve

consequenties onderzocht.

Hoofdstuk 1 geeft een inleidende functionele

analyse van het gebouw als geheel en van de

onderdelen waaruit het gebouw is opgebouwd.

Hoofdstuk 2 geeft uitleg over de voor het

functioneel-constructieve ontwerp van belang

zijnde wettelijke regelingen en bepalingen.

Hoofdstuk 3 gaat diep in op de functie van het

dragen met de daaruit voortvloeiende aanwijzin-

gen voor de draagconstructie.

Hoofdstuk 4 richt zich in vergelijkbare zin op het

scheiden en de scheidingsconstructies.Naast de beschrijvende tekst is veel zorg besteed

aan het visueel weergeven van de gewenste

informatie. Dit heeft geleid tot vele figuren. Vaak

bestaan deze uit een aantal deelfiguren om de

redenering te verduidelijken of om de verschil-

lende keuzemogelijkheden te illustreren.

In hoofdstuk 5 wordt het gebouw geplaatst in de

context van het milieu, samengevat in het begrip

duurzaam bouwen. De relatie tussen milieu

en bouwen beperkt zich daarbij niet tot het ge-

bouw, maar is grootschaliger, zowel in tijd

(milieu-effecten op langere termijn) als in de

ruimte (milieu-effecten op grotere afstand).

Het op succesvolle manier verbinden van milieu

en bouwen vereist echter meer dan vakkennis.

Een voorbeeldproject illustreert het doorslag-

gevende belang van een ontwerpen besluitvor-

mingsproces, waarin betrokkenheid en

gedeelde doelstelling de sleutelwoorden zijn.

De auteurs

mei 2004


7/366

VII

Inhoud

Inleiding IX

1 Gebouwanalyse 1

Inleiding 2

1.1 Gebouwtypologie 21.1.1 Woningbouw en utiliteitsbouw 3

1.2 Functie, vorm, constructie en economie 4

1.2.1 Functie 5

1.2.2 Vorm 8

1.2.3 Constructie 8

1.2.4 Economie 9

1.3 Functionele en constructieve analyse 10

1.3.1 Voorbereiding op het ontwerpen 10

1.3.2 Constructie van een gebouw 12

1.3.3 Functiecombinatie en -scheiding 12

1.3.4 Skelet, systeem en structuur 12

1.3.5 Laagbouw, verdiepingbouw en

hoogbouw 14

1.4 Sporthal als voorbeeld 15

1.4.1 Functionele eisen 15

1.4.2 Ruimtelijke plan 17

1.4.3 Structuur en vormgeving 18

1.4.4 Constructiesysteem 21

1.4.5 Constructieve opbouw 22

2 Bouwregelgeving 25

Inleiding 26

2.1 Bouwbesluit 27

2.1.1 Kenmerken en begrippen 27

2.1.2 Overzicht Bouwbesluit 33

2.2 Normen en prestaties 41

2.2.1 Normen 41

2.2.2 Kwaliteitsverklaringen 44

2.2.3 Internationalisering 46

2.3 Brandveiligheid 47

2.3.1 Verkenning 47

2.3.2 Het verschijnsel brand 49

2.3.3 Eisen, maatregelen en voorzieningen 51

2.3.4 Brandwerendheid van materialen en

constructies 63

Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 70

3 Dragen 71

Inleiding 72

3.1 Verkenning 72

3.1.1De draagfunctie 72

3.1.2 Het constructieve model van de draag-

constructie 72

3.1.3 Functiecombinatie 75

3.1.4 Wandenskelet en kolommenskelet 76

3.1.5 Uitgangspunten bij het constructief

ontwerpen 77

3.1.6 Verdere uitwerking 77

3.2 Belastingen 77

3.2.1 Soorten belastingen 783.2.2 Grootte permanente belastingen 80

3.2.3 Grootte van de veranderlijke

belastingen 85

3.2.4 Maatregelen in verband met bijzondere

belastingen 93

3.2.5 Rekenen met de belastingen 94

3.2.6 Belastingscombinaties 96

3.3 Krachtswerking 97

3.3.1 Liggers 97

3.3.2 Drukspanten 108

3.3.3 Lineaire hangdaken 115

3.3.4 Platen en schijven 120

3.3.5 Schalen 124

3.3.6 Vouwwerken 127

3.3.7 Ruimtelijke staafconstructies 130

3.3.8 Kabelnetten en membraan-

constructies 132

3.4 Sterkte, stijfheid en stabiliteit 134

3.4.1 Sterkte 135

3.4.2 Stijfheid 137

3.4.3 Stabiliteitsbeschouwing 147

3.4.4 Stabiliteitsvoorzieningen 153

3.5 Dimensionering en economie 166

3.5.1 Trek 168

3.5.2 Druk 172

3.5.3 Buiging 177

3.5.4 Trek + buiging 184

3.5.5 Druk + buiging 185

3.5.6 Economisch construeren 188

3.5.7 Overzicht schattingsregels 195

3.6 Verbindingen 198

3.6.1 Overwegingen 198

3.6.2 Mechanische schematisering 200

3.6.3 Principe-oplossingen 204


4 Scheiden 211

Inleiding 212

4.1 Uitwendige scheidingen: functie, vorm,

constructie en economie 214

4.1.1 Utilitaire functies 214

4.1.2 Architectonische vormgeving 218

4.1.3 Constructieve overwegingen 218


8/366

VIII

4.1.4 Economische overwegingen 228

4.2 Uitwendige scheidingen: functieanalyse 229

4.2.1 Neerslagkering 231

4.2.2 Windkering en luchtdichting 233

4.2.3 Thermische isolatie 234

4.2.4 Warmteaccumulatie 239

4.2.5 Vochtbeheersing 2414.2.6 Geluidsisolatie 242

4.2.7 Geluidsabsorptie 253

4.2.8 Daglichttoetreding en uitzicht 253

4.2.9 Zontoetreding en zonwering 258

4.2.10 Beveiliging 264

4.2.11 Uiterlijk 265

4.2.12 Daken 269

4.3 Inwendige scheidingen 279

4.3.1 Gebruik 280

4.3.2 Klimaatbeheersing 281

4.3.3 Geluidsisolatie 283

4.3.4 Geluidsabsorptie 292

4.3.5 Bekleding 294

4.4 Scheidingen met de ondergrond 300

4.4.1 Begane-grondvloeren 301

4.4.2 Kelderomhullingen 302

4.4.3 Terrassen en bestratingen 306

4.5 Aansluitingen 307

4.5.1 Functieanalyse 308

4.5.2 Toepassingen 311


5 Duurzaam Bouwen 319

Inleiding 320

5.1 Uitgangspunten van duurzaam bouwen 320

5.1.1 Bouwen en milieuproblemen 320

5.1.2 De driestappenstrategie 321

5.1.3 Milieueffecten op diverse schaal-

niveaus 3215.2 Duurzame stedenbouw 323

5.2.1 Ontwerpprincipes 323

5.3 Besluitvorming rond Dubo 326

5.4 Duurzaam bouwen op hoofdlijnen 327

5.5 Uitwerking van Dubo 328

5.5.1 Binnenmilieukwaliteit 328

5.5.2 Energiebesparing 329

5.5.3 Afvalbeheersing 330

5.5.4 Waterbesparing 331

5.5.5 Materiaalkeuze 333

5.6 Maatregelenpakketten 336

5.7 Een dubo-project als voorbeeld 338

5.7.1 Ontwerpproces 338

5.8 Interdisciplinair samenwerken 342


Register 349


9/366

IX

Inleiding

De reeksBouwmethodenbestaat uit drie delen:

7 Bouwmethodiek; 8 Woningbouw; 9 Utiliteitsbouw.In dit deel 7 worden de fundamentele uitgangs-

punten voor de diverse bouwmethoden en

-constructies besproken. Deze uitgangspunten

hebben voornamelijk betrekking op de functio-

nele eisen die aan de constructieve delen van het

gebouw kunnen worden gesteld. In de delen 8

en 9 worden de functionele eisen en constructie-

principes vertaald in bouwmethoden respectie-

velijk voor de woningbouw (deel 8) en voor de

overige gebouwen (deel 9).

Bouwmethodiek is de methodiek van het bou-

wen. Het bouwenheeft hierbij de betekenis van

het materieel tot stand brengen van gebouwen

door middel van bouwconstructies, zowel voor-

bereidend op papier (het ontwerp) als uitvoe-

rend in de werken op de bouwplaats.

Het woord methodiekheeft betrekking op de

wijze van werken. De betekenis van dit woord

kan beperkt blijven tot een methodische aanpak,

in de zin van een stapsgewijs en gestructureerd

denken en handelen volgens een duidelijk her-

kenbare opzet en in een logische volgorde.

De betekenis kan ook verder reiken en worden

toegespitst op het hanteren van een bijzondere

methode of stelsel van methoden met strak be-

paalde spelregels waarvoor gespecialiseerde ken-

nis en hulpmiddelen zijn vereist.

Inhoud deel 7

In dit boekdeel wordt een methodische wijze van

denken bij het ontwerpen en beoordelen van

bouwconstructies nagestreefd. De aandacht is

hierbij gericht op de technische functies die het

gebouw moet kunnen vervullen.

Hieronder is de karakteristiek van de bouw-

methodiek naast die van de bouwtechniek en

het bouwproces in schema weergegeven.

Achtereenvolgens wordt behandeld:

1 gebouwanalyse;

2 bouwregelgeving;

3 dragen;

4 scheiden en verbinden;

5duurzaam bouwen.

Hoofdstuk 1 heeft een inleidend karakter en

gaat met name in op de criteria rond het func-

tioneel-constructief ontwerpen. Ook wordt een

voorbeeld gegeven van het methodisch denken

en handelen.

FUNCTIE

PRODUCT

PRODUCTIETECHNIEK

watmoet hetkunnen?

hoewerkthet?

watkanhet?

prestatie-eis

hoe zit hetin elkaar?

hoe

zet je het inelkaar?

hoeorganiseer

je het?

prestatie-vermogen

welke

middelen

BOUWTECHNIEK BOUWPROCES

BOUWMETHODIEK

Invalshoek Jellema 7 Bouwmethodiek


10/366

X

Hoofdstuk 2 geeft een overzicht van de bouw-

regelgeving met de daaruit voortvloeiende eisen

die de overheid stelt in verband met de veilig-

heid, de bruikbaarheid, de gezondheid en het

milieu.

Het lijvige hoofdstuk 3 is gericht op de draag-functie van het gebouw en de afzonderlijk dra-

gende delen.

Behandeld worden:

de belastingen die kunnen optreden; de krachtswerking in de mogelijke draag-systemen;

de eisen verbonden aan de criteria sterkte,stijfheid en stabiliteit;

de dimensioneringsprocedure; de verbindingsprincipes.

Hoofdstuk 4 behandelt de scheidingsfunctie van

het gebouw met de daarmee samenhangende

verbindingsfunctie. De aandacht richt zich hierbij

vooral op de buitenscheidingen: de gevels en het

dak. Aangegeven wordt met welke eisen reke-

ning moet worden gehouden en welke construc-

tieve opbouwsystemen hierop van toepassingzijn. Ook wordt ingegaan op de bij scheidings-

constructies zeer omvangrijke aansluitingsproble-

matiek.

Bij het ontwerpen zal men moeten streven naar

een verantwoord bouwen gezien in een groter

verband dan alleen maar het object zelf. Het

duurzaam bouwen is hiervan een belangrijk

aspect. Dit wordt behandeld in hoofdstuk 5.


11/366

1Gebouwanalyse

ir. A. te Boveldt

Volgens Van Dale is een gebouw:

een bouwwerk van tamelijke of aanzienlijke grootte en in het alge-

meen vervaardigd van duurzaam materiaal, dienende tot woning,

samenkomst of andere maatschappelijke verrichtingen, tot berging(een pakhuis, arsenaal), als monument of anderszins.

In principe kan men de primaire functie van het gebouw in algemene

zin als volgt beschrijven:

een gebouw biedt de mogelijkheid tot het huisvesten van mensen,

dieren, goederen en middelen, respectievelijk tot het beschermd ver-

blijven in een kunstmatig van de buitenwereld afgescheiden ruimte of

verzameling van ruimten.


12/366

2

militaireverdedigingswerken

Energievoorzieningen

telecommunicatie

Opslag enverwerking van

stoffen

Grond en water:kering, regulatie,

beheersing, beheer

Verkeer,vervoer, transport

Overige activiteiten

Wonen

BOUWWERKEN

Civiele en militaire

bouwwerken

Gebouwen

Verdedigingslinies, observatieposten,ondergrondse opslagen, raketinstallaties,enz.

Energiecentrales, verdeelstations voor gas enelektriciteit, koeltorens, hoogspanningsmasten,schoorstenen, zend- en ontvangststations, enz.

Opslagtanks, opslagkelders, waterreservoirs,watertorens, silo's, rioolwaterzuiveringsinstallaties,vuilverbrandingsinstallaties, enz.

Dijken, kaden, dammen, damwanden, sluizen,irrigatiewerken, gemalen, funderingsconstructies,enz.

Land-, spoor- en waterwegen, vliegvelden,bruggen, viaducten en aquaducten, tunnels,rioleringen, transportleidingen, enz.

Werkplaatsen, bedrijven, kantoren, scholen,sportgebouwen, theaters, musea, kerken,stations, winkels, ziekenhuizen, laboratoria,stallen, opslagen distributiegebouwen,parkeergarages, remises, enz.

Woningen, woongebouwen, verzorgingstehuizen,woonwagens, enz.

1 Gebouwen dienen voor zeer verschillende ge-

bruiksfunctiesten behoeve van het wonen, wer-

ken, recreren, het opslaan van goederen

enzovoort. Telkens zijn er bovendien andere

combinaties van functies van kracht die vaak

leiden tot complexe samenstellingen.

2 Vanuit n en hetzelfde functionele Pro-gramma van Eisen (PvE) zijn vaak zeer verschil-

lende ontwerpoplossingenmogelijk: ruimtelijk,

materieel en architectonisch. Vergelijk hiertoe

bijvoorbeeld de diversiteit aan inzendingen bij

prijsvragen. Figuur 1.2 geeft hiervan een voor-

beeld.

3 In en rond gebouwen verblijven en verkeren

mensen. Het menselijk welbevindenis een bijzon-

dere factor die tot zeer verschillende opvattingen

en interpretaties bij het ontwerp en de toetsingvan de resultaten kan leiden.

4 Gebouwen zijn sterk tijdgebonden. Verande-

ringen van smaak werken snel door op de vorm-

geving en materiaaltoepassing. Ook veranderin-

gen in opvatting ten aanzien van bijvoorbeeld

Figuur 1.1 Overzicht bouwwerken, onderverdeeld naar de hoofdfuncties

1.1 Gebouwtypologie

Met de primaire functie gericht op de huisves-

ting en het bieden van onderdak onderscheiden

gebouwen zich van de overige bouwwerken: de

civiel-technische en militaire kunstwerken.

Figuur 1.1 geeft een overzicht van de meestesoorten gebouwen en bouwwerken die men in

de bebouwde omgeving kan aantreffen, gesor-

teerd naar de hoofdfunctie.

Soms kunnen bouwwerken worden gerekend

zowel tot de gebouwensector als tot de overige

bouwwerken. Dit is bijvoorbeeld het geval bij

vuilverbrandingsbedrijven, overkapte reinwater-

resevoirs, gemalen en pompgebouwen. In

genoemde gevallen is vooral ook de installatie-technische component zeer belangrijk.

Er zijn vele soorten gebouwen en binnen deze

soorten zijn weer vele onderverdelingen naar

type en vorm mogelijk.

Hoe is deze verscheidenheid aan gebouwen ont-

staan?


13/366

1 GEBOUWANALYSE 3

De woningbouwomvat alle gebouwen die pri-

mair bestemd zijn voor het wonen: woningen

(met een eigen ingang) en woongebouwen

(met een gemeenschappelijke toegang). Ook

woonwagens kan men tot de woningbouwsector

rekenen.

De utiliteitsbouwomvat alle overige gebouwen.

Deze kunnen voor zeer uiteenlopende doelein-

den dienen, zoals voor:

productie en distributie (bedrijven, werkplaat-sen, winkels);

dienstverlening (banken en verzekeringskanto-ren, overheidsgebouwen);

onderwijs, cultuur en recreatie (scholen,musea, kerken, theaters, sportgebouwen);

gezondheidszorg (ziekenhuizen, verzorgings-tehuizen);

verkeersvoorzieningen (stationsgebouwen,

parkeergarages, benzinestations);

horeca (hotels, restaurants en cafs).

De woningbouw heeft het wonen altijd als

hoofdfunctie. Gebouwen uit de utiliteitsbouw-

sector hebben meestal een andere bestemming,

maar kunnen ook (deels) op de woonfunctie zijn

gericht. Dit is bijvoorbeeld het geval bij verzor-

gingstehuizen.

1.1.1.a Reden van tweedeling

woningbouw utiliteitsbouw

De opdeling van de gebouwensector in twee

hoofdgroepen, de woningbouw en de utiliteits-

energiegebruiken het milieuspelen hierbij een

belangrijke rol.

5 Gebouwen zijn ook sterk plaatsgebonden:

in een historische binnenstad zal men bijvoor-beeld heel anders bouwen dan in een nieuw-

bouwwijk waar men de vrije hand heeft;

in het ene land werkt men vanuit een heelandere bouwtraditie dan in het andere land;

het ene klimaat leidt tot heel andere oplossin-gen dan het andere klimaat.

6 Gebouwen zijn relatief veranderingsgevoelig.

Na een aantal jaren te hebben gefunctioneerd

veranderen gebouwen nogal eens van bestem-

ming, waarvoor dan complexe wijzigingen moe-

ten worden doorgevoerd.

7 Gebouwen bestaan meestal uit een zeer grote

verscheidenheid aan materialen, bouwdelen en

constructies die alle passend op elkaar moeten

worden aangesloten in sterk wisselende omstan-

digheden.

De gebouwensector is dus, alles bijeen geno-

men, zeer divers. Met de bouwopgave en het

ontwerp kan men vele richtingen inslaan en in

de keuze zitten vaak vele subjectieve elementen.

1.1.1 Woningbouw en utiliteitsbouw

Door het relatief grote belang van de woning-

bouwsector is in de bouw de tweedeling in

woningbouw enerzijds en utiliteitsbouw

anderzijds zeer gebruikelijk.

Figuur 1.2 Voorbeeld van de diversiteit aan mogelijke oplossingen bij n PvE: drie plannen voor het Nationale-Nederlanden

concern aan het Weena te Rotterdam, 1986


14/366

4

bouw, gebeurt niet zonder reden. Voor beide

sectoren kunnen een functioneel en een con-

structief argument worden gegeven:

1 de functie wonen heeft enige typische

kenmerken, leidend tot een aantal specifieke

functionele eisen, die bij de utiliteitsbouw in

algemene zin niet of nauwelijks voorkomen. Zozijn de afzonderlijke woningen kleinschalig en

gezinsgebonden, moet men er dag en nacht in

kunnen verblijven en moet de privacy goed zijn

gewaarborgd;

2 de verschillend gerichte gebruiksfuncties voor

de woningbouw en de utiliteitsbouw leiden ook

tot typische constructieverschillen, zoals de voor-

keur voor het wandenskelet bij de woningbouw

tegenover het kolommenskelet bij de utiliteits-

bouw, kleine overspanningen en kleine verdie-pingshoogten bij de woningbouw tegenover

grote(re) bij de utiliteitsbouw.

Zie voor een verdere uitwerking van de bouw-

technische voorschriften ook het voorbeeld van

figuur 1.3.

Bij functiestapelingen, zoals wonen boven

winkelen boven parkeren, kan het combineren

van beide constructieve voorkeuren tot heel wat

gepuzzel leiden.

Relativering van het begrip

utiliteitsbouw

De woorden utilitair en utiliteit betekenen:

het nut of de bruikbaarheid dienende.

Beschouwd vanuit deze betekenis is de twee-

deling woningbouw en utiliteitsbouw

eigenlijk wat ongelukkig, omdat de woning-

bouwsector immers evengoed utilitaire

functies vervult.

In het Bouwbesluit vermijdt men beide discu-

tabele termen door gebouwen te onderschei-

den naar de gebruiksfunctie. Zo zijn twaalf

categorien gebruiksfuncties geformuleerd

(zoals naast de woonfunctie onder meer de

bijeenkomstfunctie, celfunctie, gezondheids-

functie enzovoort) waarover in hoofdstuk 2

meer.

Omdat deze onderverdeling in de gewone

communicatie niet goed werkt, handhaven we

waar dat van pas komt de gangbare begrip-

pen woningbouw en utiliteitsbouw.

1.2 Functie, vorm, constructie eneconomie

Gebouwen kunnen op vele wijzen worden be-

studeerd en geanalyseerd: architectonisch, con-

structief, uitvoeringstechnisch, naar gebouwsoort

en -bestemming, naar vorm, naar aantal verdie-

pingen, naar situatie, naar materiaalgebruik, naar

historische ontwikkeling, naar landelijke verschil-

len; kortom, teveel om op te noemen.

verdiepingshoogte

circa 2,9 m

verdiepingshoogte

circa 3,6 m

dragende wand

woningscheidende

kolom

constructie-

hoogte

vlakke plaatvloer

constructie-

hoogte

radiator

verticale doorsnede

woongebouw

1b 2b vert. doorsnedekantoorgebouw

horizontale doorsnede

woongebouw

1a

2a hor. doorsnedekantoorgebouw

vlakke plaat-

kolomplaten

vloer met

bijvoorbeeld

kast o.i.d.

kolom

convector-

niet-dragende

scheidings-

wand

ruimte voor

installaties

afgehangen

plafond

Figuur 1.3 Typische constructiedoorsneden woningbouw

en utiliteitsbouw


15/366

1 GEBOUWANALYSE 5

Beschouwen we het gebouw als een technisch

product, dan kunnen we vier belangrijke

invloedsfactoren onderscheiden:

1 functie;

2 vorm;

3 constructie;

4 economie.

Zoals figuur 1.4 laat zien hebben deze factoren

zowel een directe invloed op het gebouw als in-

direct op elkaar.

gebouw

als

product

constr

ucti

eeconom

ie

fun

ctie vo

r

m

randv

oorw

aarden

randvo

orw

aarden

randvoorwaarden

Figuur 1.4 Basisfactoren bij het ontwerp van een gebouw

De vier genoemde factoren staan in het schema

binnen een ring van randvoorwaarden.

Randvoorwaarden zijn van buitenaf opgelegde

beperkingen die onafwendbaar zijn. Hiertoe

behoren:

natuurlijke omstandigheden (bijvoorbeeld kli-maat, terreinomstandigheden en grondgesteld-

heid);

door de overheid wettelijk opgelegde bepalin-gen (bestemmingsplan en voorschriften);

beschikbaarheid aan bijvoorbeeld materialen,technieken en geschoolde mankracht.

We zullen de vier genoemde factoren nu nader

onder de loep nemen. De niet-benvloedbare

randvoorwaarden laten we in dit hoofdstuk ver-

der buiten beschouwing.

1.2.1 Functie

Het begrip functie betekent dienst, taak of

werking.

Gebouwen kunnen vele functies vervullen. Deze

brengen we samen onder twee noemers:

a de utilitaire functie;

b de maatschappelijke functie.

1.2.1.aUtilitaire functie

De utilitaire functie is gericht op de bestemmingen het nut van een gebouw en de daarin opge-

nomen ruimten.

Met materile middelen zal de mens deze ruim-

ten afschermen van de buitenwereld om onge-

wenste invloeden van buitenaf te weren en om

zo ongestoord mogelijk te kunnen wonen en

verblijven, slapen, werken, opslaan en bewaren,

enzovoort.

Ook zal het in de meeste gevallen gewenst zijn

de binnenruimten onderling van elkaar te schei-den. Verder worden gebruiksruimten niet alleen

maar afgesloten van de omgeving en van elkaar,

maar kennen deze ook de nodige verbindingen

om te kunnen functioneren.

Hierdoor kunnen we drie utilitaire deelfuncties

onderscheiden:

1 de ruimtelijke functie:

het bieden van begrensde ruimten geschikt voor

het beoogde gebruik;

2 de scheidende functie:

het weren van ongewenste invloeden van

buitenaf en vanuit de omringende ruimten;

3 de verbindende functie:

het bieden van de gewenste verbindingen tussen

de binnenruimten onderling en met de buiten-

ruimte.

Wil men de condities binnen (klimaat, lucht-

kwaliteit, lichtvoorziening enzovoort) kunnen be-

heersen, dan zal een passieve bescherming tegen

ongewenste invloeden van buitenaf alln niet

voldoende zijn. Er zal ook actief moeten worden

opgetreden om de omstandigheden binnen te

verbeteren door middel van toegevoegde maat-

regelen en voorzieningen (bijvoorbeeld warmte-

en lichtbronnen en mechanische ventilatie), dus:

4 de conditionerende functie:

het bieden van de gewenste condities in de

binnenruimten;

De ruimtescheidende en -omsluitende vlakken

(vloeren, wanden, daken enzovoort) zullen ver-

der plaatsvast moeten zijn en bestand tegen de


16/366

6

daarop aangrijpende belastingen, dus:

5 dedragende functie:

het weerstaan van de belastingen en zorgen voor

een vormvast geheel.

De vijf onderscheiden deelfuncties zijn op diverse

aspecten terug te vinden in figuur 1.5. We zullenze elk nader toelichten.

binnen

buiten

min.0

max.

geluidbliksem zon

regen

sneeuw

wind

uitzicht

inkijk

klimaatregeling

belastinggrond

grondwater

poging tot

inbraak

warmte / koude

Figuur 1.5 Aspecten in relatie tot de utilitaire functie

1 Ruimtelijke functieElke ruimte heeft in principe een bepaald ge-

bruiksdoel. Op basis hiervan kan de ruimte-

behoefteworden bepaald.

In het Programma van Eisen worden de ruimte-

lijke eisen meestal vrij precies aangegeven met

een numerieke opgave van de benodigde op-

pervlakte per gebruikseenheid en eventueel ook

van de vereiste hoogte en de gewenste vorm.

Vaak zal de ruimte binnen een gebouw zijn op-

gebouwd uit meerdere afzonderlijke deelruim-

ten, elk met een eigen gebruik. Deze deelruim-

ten kunnen horizontaal zijn geschakeld binnen

n bouwlaag, maar eventueel ook verticaal

gestapeld (verdiepingbouw).

Het doel en opstellen van het PvE wordt

behandeld in deel 10 Ontwerpenhoofdstuk 3

Programmeren

2 Scheidende functieRuimten krijgen vorm door de ruimtebegrenzin-

gen; beide zijn onlosmakelijk met elkaar verbon-

den. De begrensde ruimten worden gescheiden

van de buitenwereld en van elkaar om te worden

gevrijwaard van ongewenste invloeden van

buiten. Het belangrijkste is in het algemeen debescherming die het gebouw moet bieden tegen

de buitenwereld. Al naar de omstandigheden

moeten de gebouwomhullende vlakken hierbij

zorgen voor:

neerslagkering; beschutting tegen wind; bescherming tegen hitte en kou; beperking van dag- en zonlichttoetreding; geluidwering; bescherming tegen ongewenste inkijk; bescherming tegen stank en stof van buiten; beveiliging tegen ongenode indringers; beveiliging tegen blikseminslag; beveiliging tegen brand;

en bij verdiept of ondergronds bouwen:

weerstand tegen grond- en waterdruk.

Naast het buitensluiten van ongewenste

omgevingsfactoren kan in omgekeerde zin ook

het insluiten van ongewenste invloeden van

binnenuit op de omgeving worden beoogd. Dit

is bijvoorbeeld het geval bij stank- en geluidpro-

ductie, opslag van gevaarlijke stoffen, risico van

branduitbreiding en -overslag, risico van uitbraak

van in bewaring gestelde personen en gestalde

dieren.

Het afschermen van de binnenruimte(n) van de

omgeving wordt verzorgd door de buitenschei-

dingen: de gevels en het dak.

De belangrijkste argumenten om binnenschei-

dingen tussen ruimten in een gebouw aan te

brengen, zijn in de regel: het weren van geluid-

hinder, vocht, licht, luchtjes, stof enzovoort;

temperatuurscheiding; bescherming tegen inkijk

en branduitbreiding.

De beschermende functie van het gebouw of

bouwwerk kan uiteenlopen van zeer bescheiden

en beperkt tot veelomvattend en vergaand. Zo

biedt een perronoverkapping slechts bescher-

ming tegen bijvoorbeeld regen en sneeuw; een

abri biedt bovendien (beperkte) beschutting

tegen wind. Beide voorbeelden zijn daarom


17/366

1 GEBOUWANALYSE 7

alleen bedoeld voor kortstondig verblijf.

Bij langdurig verblijf en huisvesting zullen hogere

eisen aan het binnenklimaat worden gesteld,

terwijl dan ook eisen gaan gelden ten aanzien

van een veilige bewaring van have en goed. Zo

zal een stal of een gesloten loods niet alleen vol-

doende bescherming moeten bieden tegen weeren wind, maar mag het binnen ook niet te koud

en te warm worden, moeten ongenode gasten

kunnen worden geweerd en moet uitbraak van

het vee worden verhinderd.

Veel verder gaan de eisen bij gebouwen als

bijvoorbeeld een museum voor grafische kunst.

In een dergelijk geval worden strenge eisen

gesteld aan de daglichttoetreding, de kunstlicht-

voorziening, het binnenklimaat, de luchtvochtig-

heid en de beveiliging tegen inbraak en brand.Bij al deze zaken moet zowel goed worden

gekeken naar de scheidende functie als naar de

verbindende en de conditionerende functie.

3Verbindende functie

Om gebruik te kunnen maken van de ruimten

binnen een gebouw moeten deze niet alleen van

elkaar en van de omgeving worden gescheiden,

maar ook met elkaar en de buitenruimte worden

verbonden.

De gewenste verbinding wordt meestal tot stand

gebracht door middel van deuren. Een visuele

verbinding kan worden bereikt met ramen. Dit

geeft ook de mogelijkheid tot (beheerste) toe-

treding van dag- en zonlicht. Met beweegbare

ramen kan men het contact met buiten ver-

groten en zorgen voor ventilatie.

Verticale verbindingen vinden plaats met trap-

pen, liften en andere stijgmiddelen.

De verbindende functie is in wezen strijdig met

de scheidende functie, zodat bij combinatie van

beide functies elke oplossing in feite een com-

promis is.

Soms kan de verbindende functie op bevredi-

gende wijze samengaan met de scheidende

functie. Zo kan bijvoorbeeld door middel van

een vast raam met dubbele beglazing een goed

uitzicht en een goede lichttoetreding worden

bereikt en tegelijk een redelijke klimaatscheiding.

Meestal is een dergelijke functie-integratie niet

(goed) mogelijk, bijvoorbeeld waar personen een

scheiding moeten kunnen passeren of waar men

vrijelijk wil ventileren. In zulke gevallen zal men

beweegbare delen in de scheidingsconstructie

moeten opnemen zoals deuren, ramen en regel-

bare ventilatieopeningen.

Ook bij trappen, liftschachten, kanalen, leidingen

en kabels (noodzakelijk voor het verkeer van per-sonen en transport van goederen, vloeistoffen,

gassen en elektriciteit) is het moeilijk om tegelijk

goed te voldoen aan zowel de verbindingsfunc-

tie als de scheidingsfunctie.

4Conditionerende functie

Om het klimaat, de luchtkwaliteit en -voch-

tigheid en het licht- en geluidsniveau in de

binnenruimte te kunnen beheersen moet de

beschouwde ruimte in de eerste plaats passendworden afgeschermd van de buitenruimte.

Daarnaast zijn in vele gevallen aanvullende instal-

latietechnische voorzieningen nodig. Deze kun-

nen dienen voor de verwarming, koeling,

verlichting, ventilatie- en vochtregeling enzo-

voort.

Ook kan in dit verband bijvoorbeeld de

automatische blusinstallatie (sprinklers) worden

genoemd ter onderdrukking van brand.

5 De dragende functieHet gebouw als geheel moet standvastig en

draagkrachtig zijn, opgewassen tegen alle op-

tredende belastingen. Dit is de dragende functie

van het gebouw.

Hetzelfde geldt voor de afzonderlijke gebouw-

delen, zoals de vloeren, wanden en daken,

bijvoorbeeld:

vloeren moeten een voldoende vlak en ho-

rizontaal gebruiksvlak bieden en mogen onder

invloed van de lasten niet meer verzakken of

doorbuigen dan toelaatbaar wordt geacht;

wanden mogen niet omvallen; platte daken moeten blijvend zorgen voor degewenste hemelwaterafvoer.

1.2.1.b Maatschappelijke functie

Naast de utilitaire functie gekoppeld aan het ge-

bouw zelf heeft elk gebouw ook een maatschap-

pelijke functie omdat het deel uitmaakt van de

gebouwde omgeving en daar dus een bepaalde

invloed op uitoefent en ook deel is van het maat-

schappelijke bestel in breder verband.


18/366

8

Het maatschappelijke belang van een gebouw

kan vanuit verschillende invalshoeken worden

beschouwd. Zo kunnen worden genoemd:

benvloeding van de gebouwde omgeving; status, aanzien, symbolische waarde; sociaal-culturele betekenis;

esthetische kwaliteit; macro-economisch belang; veiligheid en waarborging van de openbareorde.

Bij elk van de genoemde aspecten wisselt het

maatschappelijke belang ervan sterk, afhankelijk

van het soort gebouw, de gegeven omstandig-

heden en situering. Stel bijvoorbeeld dat in een

historisch waardevolle binnenstad een nieuw

stadhuis moet worden gebouwd. Het zal dui-delijk zijn dat in zon geval de ontwerpopgave

veel verder reikt dan het bouwen van een goed

functionerend en publieksvriendelijk stadskan-

toor en dat naast de vanzelfsprekende utilitaire

eisen gericht op het doelmatig gebruik van het

gebouw de aandacht vooral uit zal gaan naar

aspecten als een juiste inpassing in de omgeving,

het bereiken van een hoge esthetische kwaliteit,

het voorkomen van verkeerskundige problemen

in de omgeving enzovoort.

Vergeleken met de utilitaire functie is de maat-

schappelijke functie moeilijk te concretiseren.

Hoe moeilijk ook, toch zal ook deze bredere

functie van het gebouw bij de voorbereiding op

het ontwerp in beschouwing moeten worden

genomen om naast de utilitaire functie in het PvE

te kunnen worden meegenomen.

1.2.2 Vorm

Vanuit de utilitaire functie kan een theoretisch

ruimtelijk model voor het gebouw worden ont-

wikkeld en kunnen aanwijzingen worden gege-

ven voor de constructieve opzet.

Dit ruimtelijke modelmet de bijkomende con-

structieve eisen en wensen legt de basis voor de

vormgeving van het gebouw, zoals ook de om-

geving richting geeft aan de verschijningsvorm.

De speelruimte die de ontwerper verder bij de

vormgeving krijgt toebedeeld om het gebouw

een eigen gezicht te geven en om met de con-

structie en de materialen te experimenteren kan

sterk variren en zal mede afhangen van het

beschikbare budget. Zo zal bijvoorbeeld bij een

simpele opslagloods bijna niets kunnen, terwijl

bij een gebouw voor bijvoorbeeld een wereld-

tentoonstelling bijna alles kan of zelfs moet.

Dat het zelfs bij een overkapping van een af-

valstortplaats toch ook nog anders kan, bewijstfiguur 1.6.

"standaarddoos" ter vergelijking

Figuur 1.6 Afvalstortplaats te Zenderen

(architect Kas Oosterhuis, 1995)

Architectonische studies en beschouwingen

richten zich in het algemeen voornamelijk op de

vorm, dat wil zeggen de visuele kwaliteiten en

effecten zoals de kijker deze ervaart, zowel ruim-

telijk als materieel.

1.2.3 Constructie

De constructie is het materile deel van het ge-

bouw; de materie bepaalt de ruimten en geeft

vorm aan het gebouw.

De constructie van een gebouw kan vanuit

verschillende standpunten worden benaderd:

functioneel: Wat moet de constructie doen enhoe werkt deze?

visueel: Hoe ziet de constructie eruit? constructief: Hoe zit de constructie in elkaar? uitvoeringstechnisch: Hoe zet je de construc-tie in elkaar?


19/366

1 GEBOUWANALYSE 9

Bij een constructieve opgave staat men enerzijds

voor de vraag:

Wat wil je bereiken, functioneel en visueel?en anderzijds voor de vragen:

Wat kun je bereiken, constructief en uitvoe-ringstechnisch?

Tegen welke prijs is het te bereiken?

Deze tweeledige opgave kan zich richten op het

gebouw als geheel, maar ook op elk onderdeel

daarvan afzonderlijk. Zo kan het gebouw worden

opgedeeld in bouwdelen, zoals de vloeren, de

wanden en het dak. Deze kunnen weer worden

onderverdeeld in constructiedelen, zoals de dra-

gende en scheidende delen, de afwerkingen en

de installatiedelen.

Figuur 1.7 geeft een voorbeeld van de construc-

tieve hirarchie van groot (het gebouw als ge-

heel) naar klein (de toegepaste bouwmaterialen

en -producten).

Op elk niveau zal het constructief ontwerp moe-

ten voldoen aan de functionele eisen en moeten

beantwoorden aan de architectonische wensen.

Waar dit niet haalbaar blijkt te zijn, zullen de

eisen en wensen moeten worden bijgesteld of

zal men naar een andere benadering van het

vraagstuk moeten zoeken.

1.2.4 Economie

Daar de opdrachtgevers vrijwel nooit een on-

beperkt budget ter beschikking stellen, kan de

ontwerper de economie (= doelmatige zuinig-

heid, met spaarzaam gebruik van krachten en

geld) van het bouwen niet terzijde schuiven. In

het begin zal vooral worden gekeken naar de

haalbaarheid van het project, later naar een kos-

tenbewust en doelmatige beantwoording aan de

gestelde eisen.

Een economisch gebouw is niet een gebouw dat

zo weinig mogelijk kost, maar dat een zo gunstig

mogelijke verhouding biedt tussen de kosten en

de baten.

Neem bijvoorbeeld een tribuneoverkapping van

een voetbalstadion. Stel dat iedere toeschouwer

vanaf de tribunes bij voorkeur het hele speelveld

onbelemmerd moet kunnen overzien. Er zijn dan

geen kolommen mogelijk in het tribunegebied

waardoor de afdracht van de belasting van de

kap naar de fundering via een omweg moet

plaatsvinden. Dit is duur. Een stuk goedkoper is

1

2

3

4

56

7

2 5of

5

1

2

dak

buitenwand

binnenwand

verdiepingvloer

b.g. vloer

kelderwand

keldervloer

3

4

5

6

7

bovenbouw

onderbouw

ruimten + begrenzingen21 gebouw als geheel

bouwdelen3

4 constructiedelen, bestaande uit bouwmaterialen en -producten

ventilatiekap van kunststof

bouwproduct bouwmateriaal

dakpan

panlat

dakpaneel

dak

afwerklaagconstructieve vloer

scheidingswand

deurkozijn

vloer

binnenwand

Figuur 1.7 Constructieve hirarchie


20/366

10

de oplossing waarbij tribunekolommen wl wor-

den geaccepteerd. Dit gaat echter ten koste van

het vrije uitzicht. In dit geval staat dus het func-

tionele gewin van het onbelemmerde uitzicht

(de baten) tegenover de extra kosten van het

weglaten van de tribunekolommen.

Meer in het algemeen geldt dat bij het toene-

men van de eisen ook de prijs die men daarvoor

betaalt, zal toenemen. Het verband tussen de

waardering van de kwaliteit en de kosten is niet-

lineair. Bij lage kosten leiden betrekkelijk weinig

kostende verbeteringen vaak al tot een sterke

toename van de waardering van het product. Bij

hoge kosten gaan de bijkomende kosten voor

verbetering daarentegen meestal niet langer ge-

paard met een gelijkwaardige groei in de waar-dering van het product, figuur 1.8.

Profijt

nvesterng

waard

erin

g

kosten

Figuur 1.8 Relatie kosten en waardering

Bij een kostenbeschouwing moet verder niet

alleen naar de directe bouwkostenworden geke-

ken, maar ook naar de vervolgkosten.

Zo kan bij de oplevering een goedkope oplossing

voor de gevel en het dak op termijn toch nog

duur uitvallen als deze weinig duurzaam zijn en

leiden tot een hoog energieverbruik.

In dit verband moet dus ook goed worden ge-

keken naar de balans tussen de bouwkosten (of

beter de totale kosten van bouwvoorbereiding

en -realisatie) en de exploitatiekosten (met onder

meer de kosten voor schoonmaak, onderhoud

en reparaties, de kosten voor aanpassingen en

verbouwingen en de energiekosten).

Figuur 1.9 toont een eenvoudig voorbeeld

gericht op de constructieve economie.

1.3 Functionele en constructieveanalyse

1.3.1 Voorbereiding op het ontwerpen

Voorafgaand aan het ruimtelijk-functioneel

ontwerp van een gebouw zal moeten worden

vastgesteld welke activiteiten moeten worden

gehuisvest, welke ruimten deze activiteiten ver-

gen in grootte en vorm en hoe de ligging ervan

ten opzichte van elkaar zal zijn (horizontaal en

verticaal).

Verder zal moeten worden onderzocht in hoe-

verre deze ruimten onderling en ten opzichte

van de buitenwereld dienen te worden afge-

scheiden of juist verbonden. Hierbij kan men

denken aan eerder gesignaleerde punten als

variant 2: doorgaande liggers

variant 3: liggers bovendaks4

3- minder materiaalverbruik- brandscheiding hallen problematisch

- minder gevelvlak / uitvoering moeilijker- onderhoudsgevoelig / doorbreking

variant 1: doorgaand dak2- minder gevelvlak

gang

1

productie / opslag

basisdoorsnede bedrijfsgebouw

productie / opslag

installatie / leidingen

dakbedekking

Figuur 1.9 Voorbeeld vergelijking op constructieve

economie


21/366

1 GEBOUWANALYSE 11

bescherming tegen weer en wind, behaaglijk-

heid, licht en uitzicht, geluidwering en brandvei-

ligheid. Vele van deze punten zijn gericht op een

juiste conditionering (dat wil zeggen het in een

bepaalde toestand brengen of houden) van de

ruimten door middel van de omsluitende con-

structies. Een analyse gericht op het ruimtelijkontwerp zal dan ook altijd tevens een eerste ver-

kenning op het constructief vlak met zich mee-

brengen. Een bouwkundige ruimte gaat immers

altijd gepaard met een materile afscheiding van

de omgeving.

Het ontwerpproces wordt besproken in deel

10 Ontwerpen

Wat is functionele analyse?

Analyse duidt op ontleding, ontrafeling. Een

aanvankelijk nog onduidelijke en onoverzich-

telijke probleemstelling wordt zodanig in on-

derdelen uiteengelegd dat deze alle apart op

de relevante aspecten (hier dus de functionele

gegevens, eisen en wensen) kunnen worden

onderzocht. Het aldus verzamelde materiaal

kan dan later als basis dienen voor het grotere

geheel (de synthese).

Functioneel heeft betrekking op de functie

en dus op de bestemming en het gebruik

van het gebouw en van de ruimten in het

gebouw.

Maar we kunnen nog veel verder gaan. Neem

bijvoorbeeld een binnenhof voor een school,

vooral bedoeld om licht, lucht en kijkgenot te

verschaffen voor de schoolgebruikers. Of neem

de imposante hoogte van een middeleeuwse

kathedraal, een middel om de toen heersende

geloofsbeleving tot uitdrukking te brengen.

Met deze voorbeelden zien we het begrip

functioneel opeens aanmerkelijk verschuiven

en verruimen, zelfs zodanig dat men zich kan

afvragen waar dan nog eigenlijk de grenzen

liggen. Het begrip functioneel is verstandelijk

goed benaderbaar voor bijvoorbeeld de pro-

ductie en opslag van goederen (de benodigde

ruimten en condities zijn dan

immers relatief gemakkelijk in maat en getal

vast te leggen). Veel minder grijpbaar zijn over-

wegingen als behaaglijkheid (waarvoor naast

het klimaat ook aspecten als ruimtebeleving,

kleur, licht en donker van invloed zijn), mooi

en lelijk (esthetica), monumentaliteit enzo-

voort. Bij al dit soort aspecten staat de mens

met zn gevoelsmatige reactie centraal.

Gevoelens zijn moeilijk in getallen uit te druk-

ken. Desondanks moet ook dit soort slecht

meetbare aspecten even serieus worden mee-genomen, direct al in de voorbereiding en bij

het vaststellen van het PvE.

1.3.1.a Flexibiliteit

Een goede analyse ter voorbereiding van het

ontwerp heeft nog meer kanten. Zo zal men zich

rekenschap moeten geven van de toekomst. Elk

plan, hoe goed ook, kan door de veranderende

situatie in de toekomst achterhaald raken. Ditvereist bezinning op moeilijk vast te leggen,

maar daarom niet minder belangrijke punten, als

veranderbaarheid of flexibiliteit en mogelijkhe-

den tot uitbreiding. Zelfs geheel andere bestem-

mingsmogelijkheden dan aanvankelijk bedoeld

moet men soms serieus onderzoeken. Het zal

duidelijk zijn dat dit soort onzekere factoren het

maken van een verantwoorde analyse behoorlijk

verzwaart.

Zie deel 13 Beheren, hoofdstuk 10 Hergebruik

1.3.1.b Locatie

Verder komt de keuze van de vestigingsplaats

aan de orde. Meestal is deze wel bepaald voor

men aan de planvorming begint. Soms is deze

niet vooraf bepaald en dan kan de locatiekeuze

mede worden benvloed door de eisen die een

goed ruimtelijk ontwerp aan het terrein en zijn

directe omgeving stelt. Een dergelijke omstan-

digheid treft men bijvoorbeeld aan bij bedrijven

die bekneld zijn geraakt in verouderde gebouw-

complexen. Men staat dan voor de keuze tussen

renovatie of nieuwbouw ter plekke (eventueel

in fasen om het bedrijf in werking te houden)

of nieuwbouw elders. Vaak is dit een moeilijke

beslissing waarbij vele factoren een rol kunnen

spelen.

1.3.1.cFunctionele tekening

De ruimtelijke en constructieve eisen kunnen

voor een deel in beeld worden gebracht in een

functionele tekening.


22/366

12

Figuur 1.10 laat een voorbeeld zien van een wie-

lerbaan met tribune en overkapping.

1.3.2 Constructie van een gebouw

Overeenkomstig figuur 1.11 is de constructie van

een gebouw onder te verdelen in:

bouwconstructies; technische installaties.

Technischeinstallaties

Bouw-constructies

Afbouw-constructies

Ruimtescheidendeconstructies

Ruimteverbindendeconstructies

Draag-constructies

Constructiesvan gebouwen

Figuur 1.11 Onderverdeling constructies van gebouwen

Bij de technische installaties denken we aan de

klimaatinstallaties, liften, sanitair en rioleringen,

installaties voor communicatie en beveiliging.

Bouwconstructieskunnen op verschillende wijzen

worden onderverdeeld. Gangbare indelingen

zijn:

1 Naar de bouwfase

ruwbouw;

afbouw of afwerking;2 Naar de functie

draagconstructies (kolommen, balken, vloer-platen en dergelijke);

ruimtescheidende of ruimteomsluitendeconstructies (wanden, vloeren, daken, plafonds

en dergelijke);

ruimteverbindende constructies (deuren, ra-men, trappen, leidingschachten en dergelijke).

Tegenwoordig worden de benamingen draag-

constructies en afbouwconstructies veel

gebruikt. Deze begrippen zijn pas in de jaren

zestig in zwang geraakt als uitsplitsing van het

verzamelbegrip bouwconstructies.

De term afbouwconstructies is een typisch

Nederlands woord; rechtstreekse vertalingen in

bijvoorbeeld het Engels en het Duits zijn niet

beschikbaar.

1.3.3 Functiecombinatie en -scheiding

Wanden hebben primair een scheidende functie,

vloeren en daken hebben tevens een dragende

functie. Door de scheidingsconstructie tevens

dragend te maken is er sprake van functie-

combinatie bij samengestelde constructies en

functie-integratie bij enkelvoudige constructies.

De dragende functie kan echter ook worden uit-

geoefend door aparte constructiedelen die hier

speciaal voor worden aangebracht. Kolommen

en balken zijn hiervan twee typische voorbeel-

den. In zulke gevallen is er sprake van functie-

scheiding, figuur 1.12.

1.3.4 Skelet, systeem en structuur

Plaatsvaste dragende elementen, zoals kolom-

men, balken, dragende wanden en vloeren vor-

minimale zichthoek

max. hoek i.v.m.

beschermingtegen neerslag

sneeuwlast

daglicht doorlatendwind

h.w.a.

helling

verkantingmaat maat

ventilatie

regen / sneeuw

Figuur 1.10 Functionele tekening

tribune-overkapping wielerbaan


23/366

1 GEBOUWANALYSE 13

men tezamen het dragend skelet, het draag-systeem van het gebouw. Het draagsysteem

geeft aan uit welke onderdelen het skelet be-

staat, hoe het skelet is opgebouwd en hoe deze

werkt. De werking ervan kan door middel van

een statisch schema (het mechanicamodel)

worden weergegeven, gecombineerd met de

belasting, figuur 1.13.

Het skelet geeft aan het gebouw een harde en

moeilijk veranderbare structuur.

Structuur duidt op de ordening en de afstem-

ming van de onderdelen binnen een groter

geheel. Het draagskelet is vaak zichtbaar in het

uiterlijk van het gebouw en daarbij soms ook

dominant aanwezig. Het skelet kan echter ook

worden verhuld waardoor de structuur van het

gebouw alleen nog maar wordt bepaald door de

omhullende delen.

Systeem

Het woord systeem wordt in de bouwwereldtoegepast in velerlei samenstellingen. Naast

draagsysteem kunnen we onder meer noe-

men: scheidingssysteem, constructiesysteem,

bouwsysteem, systeembouw, vloersysteem,

klimaatsysteem, transportsysteem en verf-

systeem, enzovoort.

Systeem kan betekenen:

stelsel of geleed geheel van bij elkaarhorende delen of eenheden, gerangschikt

volgens een ordenend beginsel;

stelsel van werkwijzen of handelingen; samenhangend geheel van gelijksoortigeelementen.

Al naar de gekozen woordsamenstelling kan

het accent in de betekenis anders komen te

liggen.

Structuur en constructie

De begrippen structuur en constructie moet

men niet verwarren met de Engelse betekenis-

sen van de woorden structure en construc-

tion:

1 skeletstructuur en -opbouw 3 statisch schema portaal

gevelplaten

kolom

gevelstijl

dakplaten

horizontale belasting

skelet in dwarsdoorsnede

( wind )

2

gording

hoofdligger

randbalk

onderbouw

verticale belasting

bovenbouwportaal

Figuur 1.13 Constructiesysteem van een hal

Figuur 1.12 Voorbeeld functie-integratie, -combinatie

en -scheiding bij buitenwanden

functie-integratie

1combinatie

2 functie- functie-scheiding

3

kolomspouwmuur

enkelbladige dragende wand

niet-dragend buitenblad

spouw + isolatie

dragend binnenblad


24/366

14

structure of a building = draagconstructie,skelet van een gebouw;

construction = bouw, het bouwen; the building is under construction = hetgebouw is in aanbouw.

1.3.4.aSkeletvormen

Worden de vloeren door wanden gedragen, dan

spreekt men van een wandenskelet; worden ze

door kolommen gedragen, dan van een kolom-

menskelet. Zoals we in figuur 1.3 zien, worden

wandenskeletten veel toegepast in de woning-

bouw; kolommenskeletten in de utiliteitsbouw.

Wanden en kolommen worden bij voorkeur

in een rechthoekig, orthogonaal stelsel onder-

gebracht met rechte lijnen en haakse hoeken.

Maar er zijn ook voorbeelden aan te wijzenwaarbij de structurele ordening radiaalsgewijs

of vrij verloopt, of waarbij combinaties optreden

van orthogonale en andere ordeningswijzen.

Soms wordt men tot een afwijkende structuur

gedwongen zoals bij moeilijke stedelijke inpassin-

gen, soms ook wordt deze opzettelijk ontworpen

om een grotere ruimtelijke spanning te bereiken.

1.3.5 Laagbouw, verdiepingbouw en

hoogbouw

Tot de laagbouwworden gerekend: hallen,

lokalen, loodsen, stallen en kappen; utilitaire ge-

bouwen die boven de begane-grondvloer slechts

een overkapping of omhulling van de gebruiks-

ruimte kennen en geen verdiepingsvloer(en) van

betekenis, figuur 1.14-1.

Wat betreft de woningbouw worden minder

strikt genomen naast de bungalow ook de een-

gezinswoningen met inpandige verdiepingen

(echter zonder boven- of benedenburen) tot de

laagbouw gerekend, figuur 1.14-4.

Bij meerlagige gebouwen met gestapelde

ruimten spreken we van verdiepingbouw, figuur

1.14-2 en 1.14-5.

Bij laagbouw gaat de aandacht constructief vaak

primair uit naar het dak en de draagconstructie

daarvan; bij verdiepingbouw naar de verdie-

pingsvloeren.

Tussen vloeren en daken zijn typische verschil-

len aan te wijzen die medebepalend zijn voor de

vormgeving van het skelet. Vloeren moeten aan

de bovenzijde horizontaal en vlak zijn, daken

verticaal transport

woningbouw

utiliteitsbouw

woongebouweengezinswoning4 5

hoogbouw

verdiepingbouw2

3

laagbouw1

Figuur 1.14 Laagbouw, verdiepingbouw en hoogbouw

hoeven dit niet. Vloeren moeten veel hogere

lasten dan daken kunnen dragen (meestal in

de orde van vier- tot achtmaal zo groot) en bo-

vendien stijver zijn. Verder zal men de construc-

tiehoogte van verdiepingsvloeren eerder willen

beperken dan van daken (minder stijghoogte,

minder geveloppervlak).

Afgezien van andere overwegingen kunnen door

deze verschillen daken in het algemeen van een

veel grotere overspanning worden voorzien dan

verdiepingsvloeren en is de vormgeving veel

vrijer. Zo zal de overspanning bij verdiepings-

vloeren meestal onder de 10 m blijven (met een

maximum van circa 20 m), terwijl een overspan-

ning van 1520 m bij daken boven halvormige

ruimten normaal is (met uitschieters tot maxi-

maal zon 200 m).


25/366

1 GEBOUWANALYSE 15

Bij laagbouwis slechts horizontaal verkeer aanwe-

zig; bij verdiepingbouw tevens verticaal verkeer.

Naarmate het aantal verdiepingen (lagen) en de

hoogte van het gebouw groeit, wordt ook de

betekenis van het verticale verkeer en transport

belangrijker. Trappen klimmen kan bij geregeld

gebruik tot maximaal zon 10 m aanvaardbaarzijn; dan is volgens de huidige maatstaven de

grens voor de mens wel ongeveer bereikt. Daar-

boven zal men overgaan tot mechanisch trans-

port (lift of roltrap). Voor rolstoelgebruikers zal

bij een meter hoogteverschil al moeten worden

overgegaan op een mechanisch hulpmiddel (lift,

hefplatform enzovoort), tenzij men lange helling-

banen voor lief wil nemen. Dit geldt ook voor

het goederentransport.

Bij hoogbouw is het verticale transport de domi-

nante factor in het functioneren van het gebouw,

figuur 1.14-3.

De grens tussen de verdiepingbouw en de hoog-

bouw is niet scherp te trekken, maar hangt van

verschillende factoren af, zoals de bestemming

van het gebouw (woongebouw, kantoorgebouw,

combinatiegebouw enzovoort), de vorm en

de visuele indruk van het gebouw, het aantal

verdiepingen en de hoogte van de omringende

bebouwing.

De chte hoogbouw begint pas bij een hoogte

van zon 80 100 m, overeenkomend met

25 30 bouwlagen. Boven een dergelijke

hoogte worden de verticale afstanden zo groot

dat men tussenstations voor de liften, de klimaat-

installaties en de watertoevoer en -afvoer

moet gaan overwegen. De brandweer eist dan

tevens een veilig heenkomen voor alle mensen

(ook gehandicapten) in het gebouw.

Verder wordt vanaf een dergelijke hoogte ook

de stijfheidseis in snel toenemende mate mede-

bepalend voor de constructieve opzet van het

gebouw.

Ook worden bij grote gebouwhoogten zwaar-

dere eisen gesteld aan de gevels op punten als

de regendichtheid, weerstand tegen wind en

vorst, schoonmaak, onderhoud en duurzaam-

heid.

1.4 Sporthal als voorbeeld

We willen dit hoofdstuk van de gebouwanalyse

beindigen met een voorbeeld.

We kiezen hiertoe voor een sporthal omdat:

de ruimtelijke organisatie door de dominantewedstrijdruimte betrekkelijk eenvoudig is;

voor de wedstrijdruimte strenge ruimtelijke,bouwfysische en bouwtechnische eisen gelden;

het aantal oplossingsmogelijkheden sterkwordt beperkt door de doelmatigheidseis; dit

geldt zowel voor de draag- en afbouwconstruc-

ties als voor de installaties.

Om de analyse systematisch te laten verlopen,

behandelen we achtereenvolgens:

1 de functionele eisen;2 het ruimtelijke plan;

3 de structuur en de vormgeving;

4het constructiesysteem;

5 de constructieve opbouw.

1.4.1 Functionele eisen

We geven in deze paragraaf een samenvatting

van de belangrijkste functionele eisen met

betrekking tot de wedstrijdruimte en de bijbe-

horende toeschouwersruimte (de tribunes).

Tezamen vormen deze de feitelijke sporthal.

Het voert te ver bij dit voorbeeld ook de overige

ruimten, zoals de kleed- en wasruimten, de ont-

moetingsruimte, de entree en hal en de ruimten

voor het beheer, te behandelen.

Wie meer informatie wil wordt verwezen naar

het Handboek Sportaccomodaties, een uitgave

van de NOC*NSF (1989-96).

Zoals de functionele eisen hierna zijn verwoord,

worden deze meestal in beschrijvende zin

gesteld.

Voorbeeld: De ondervloerconstructie moet zeer

vlak en horizontaal afgesteld zijn.

Worden de eisen nader gepreciseerd in maat en

getal, dan spitsen deze zich toe op ruimtelijke

respectievelijk constructieve eisen.

Voorbeeld: Het maximale hoogteverschil in de

ondervloerconstructie mag over een lengte van

3 m maximaal maar 3 mm zijn en de maximale

verticale afwijking maar + of 10 mm ten

opzichte van de gemiddelde hoogteligging.


26/366

16

Herhaaldelijk worden ook oplossingen gegeven

gesteld of gesuggereerd.

Voorbeeld: Eventuele vrijstaande kolommen

moeten rond worden afgewerkt; zo ook bij voor-

keur hoeken in metselwerk en dergelijke.

1.4.1.aWedstrijdruimte

Voor de diverse takken van binnensport gelden

obstakelvrije afmetingen. Deze worden bepaald

door de afmeting van de speelvelden, de uitlo-

pen en de vrije hoogte.

Figuur 1.15 geeft een overzicht van de genor-

meerde ruimtematen voor verschillende soorten

sportaccommodaties met de bijbehorende ge-

bruiksmogelijkheden.

Voor de sporthal waarvan de sportvloerafmeting

op minimaal 24 44 m is gesteld, is de speel-veldbelijning afgebeeld. We kiezen in ons voor-

beeld voor deze optie.

vrije ruimte2

publiek

m

m

24 m

publiek

speelveld met belijning1

profiel van

vrije ruimte

speelveldbegrenzing

zichthoek

Figuur 1.15 Benodigde ruimtematen en speelveldbelijning

vloer sporthal

Sportvloer

De afwerking van de sportvloer moet zijn afge-

stemd op het spelgedrag van de sporters, het

balgedrag, het medisch verantwoord kunnen

sporten en het gebruik van toestellen en binnen-

sportattributen.

De ondervloerconstructie moet zeer vlak en ho-rizontaal zijn afgewerkt. Zo mag het maximale

hoogteverschil over een lengte van 3 m maar

3 mm (= 1/1000) zijn en de maximale verticale

afwijking maar + of 10 mm ten opzichte van de

gemiddelde hoogteligging.

De kleur van de vloer kan in principe vrij worden

gekozen, doch de (kleur-)reflectiefactor moet

tussen de 0,25 en 0,40 liggen, dus betrekkelijk

laag.

Wanden

De wanden rondom de wedstrijdruimte moeten

tot op 3 m hoogte vlak, niet-korrelend en obsta-

kelvrij zijn, zodanig dat onnodig lichamelijk letsel

wordt voorkomen. Eventuele vrijstaande kolom-

men moeten rond worden afgewerkt; zo ook bij

voorkeur hoeken in metselwerk en dergelijke. De

wanden moeten bestand zijn tegen mechanische

beschadiging. Ze moeten een goed contrast

bieden; de (kleur-)reflectiefactor moet tussen de

0,45 en 0,60 liggen. Hinderlijke reflecties in bij-

voorbeeld glas mogen zich niet voordoen.

De deuren van de wedstrijdruimte moeten af-

draaiend worden aangebracht en bij voorkeur

uitgerust zijn met zogenoemd verzonken beslag.

Plafond

Het plafond van de wedstrijdruimte, dan wel

de onderzijde van de dakconstructie mag geen

scherpe uitsteeksels bevatten (zoals nagels en

schroeven) en moet balvast worden uitgevoerd.

Dit geldt ook voor de lampen en de verlichtings-

armaturen ter voorkoming van lampbreuk. De

kleur van het plafond respectievelijk de dakcon-

structie dient een goed contrast te bieden ten

opzichte van de bal en de shuttle. Bij eventuele

toepassing van stralingspanelen dient de kleur

hiervan afgestemd te zijn op de kleur van het

plafond.

De kleurreflectiefactor van het plafond moet

liggen tussen de 0,60 en 0,80.


27/366

1 GEBOUWANALYSE 17

Verlichting

Er mag in de wedstrijdruimte geen direct dag-

licht toetreden.

De verlichting moet zorgdragen voor een

verlichtingsniveau van minimaal gemiddeld

Egem

= 500 lux.

De gelijkmatigheid in de lichtspreiding moet vol-doende zijn gewaarborgd: E

min: E

gem= 0,7.

Verblinding van de sporters door de verlichting

mag niet optreden.

Aanbevolen wordt lichtbronnen toe te passen

met een kleurweergave-index (Ra) van ten minste

80 en een kleurtemperatuur van circa 3.000 K

(warmwit); bij combinatie met daglicht echter

circa 4.000 K (wit).

Daglichttoetreding via de wanden is voor de

sportbeoefening in het algemeen niet gewenst

door mogelijke verblinding en ongewenste licht-

contrasten.

Wanneer men toch daglicht in de sporthal wil

toelaten, verdient het gebruik van goed afge-

schermde daglichtopeningen in het dak de

voorkeur. Gecombineerd gebruik van eenzelfde

afschermingssysteem voor dag- en kunstlicht kan

dan tot een praktische oplossing leiden.

Verwarming

Voor het verkrijgen van een behaaglijk binnen-

klimaat met een laag brandstofverbruik moet

primair worden gezorgd voor een goede thermi-

sche isolatie en een winddichte afwerking van de

omhullingen. De temperatuur in de wedstrijd-

ruimte moet regelbaar zijn, zodanig dat gemeten

op 2 m hoogte minimaal een temperatuur van

15 C kan worden bereikt, of zoveel hoger indien

het gebruik dit vereist.

Ventilatie

Per actieve sporter moet worden gerekend op

circa 40 m3verse lucht per uur en per toeschou-

wer op circa 20 m3, met een minimum ventilatie-

voud van nmaal de ruimte-inhoud per uur. De

luchtsnelheden ten gevolge van een ventilatie-

systeem mogen niet meer bedragen dan

0,50 m/s, gemeten tot 3 m hoogte (bij tafel-

tennis mag ter plaatse van de tafels zelfs in het

geheel geen luchtsnelheid optreden).

Akoestiek

In een sporthal moet worden gelet op de

akoestiek om overmatig lawaai en een slechte

bespreekbaarheid te voorkomen.

Aanbevolen wordt over het gehele frequentie-

bereik de gemiddelde nagalmtijd niet groter te

laten zijn dan 1,5 seconden respectievelijk 1,2 se-conden, indien in de sportruimte ook instructies

worden gegeven.

Het geluidsniveau ten gevolge van installaties

(bijvoorbeeld voor ventilatie en verwarming)

mag niet meer bedragen dan Leq

= 40 dB(A).

1.4.1.b Toeschouwersruimte

De toeschouwersruimte dient een capaciteit te

bezitten van 300 zitplaatsen. Per zitplaats geldt

een breedte van minimaal 0,5 m en een dieptevan minimaal 0,7 m.

Iedere toeschouwersplaats moet in principe een

goed en obstakelvrij zicht hebben over het volle

speelveld. Dit legt eisen op aan de horizontale

en verticale zichthoek. In verband hiermee wordt

gedacht aan een opzet waarbij de tribunes aan

n der lange zijden van de wedstrijdruimte wor-

den gelegd.

Gezorgd moet worden voor goede en over-

zichtelijke loopwegen van en naar de tribunes;

betreding van de tribunes bij voorkeur van

achteren af. Ook dient te worden gedacht aan

opstelplaatsen en aan een goede bereikbaarheid

daarvan voor toeschouwers met een rolstoel.

Ontruiming in geval van calamiteit moet snel

kunnen geschieden.

1.4.2 Ruimtelijke plan

Figuur 1.16 geeft de basisopzet van het sport-

complex, schematisch weergegeven in een

plattegrond. In deze plattegrond zijn de belang-

rijkste benodigde ruimten globaal weergegeven,

zijn de afzonderlijke ruimten of groepen van

ruimten zo logisch mogelijk ten opzichte van

elkaar geordend en staan de belangrijkste loop-

en zichtrelaties aangegeven.

In dit ruimtelijke model kunnen de afzonderlijke

ruimten nog wel enigermate ten opzichte van

elkaar worden verschoven op voorwaarde dat de

belangrijkste verbindingen overzichtelijk en doel-

matig blijven.


28/366

18

Figuur 1.17 laat voor de ruimtelijke opbouw

naast de basisopzet nog eens drie varianten zien

door verschuivingen en eventuele stapeling van

de bijkomende ruimten ten opzichte van de

wedstrijdruimte.

De ruimtelijke varianten leiden tot verschillende

constructieve oplossingen, hoewel voor de domi-

nante en min of meer vaste wedstrijdruimte de

verschillen beperkt blijven. Variant 3, figuur

1.17-4, is bijzonder doordat de wedstrijdvloer

tezamen met de aangrenzende toestellenberging

en de kleed- en wasruimten verdiept is aange-

legd. Of deze oplossing met kelderbak interes-

sant is, hangt mede af van de grondwaterstand.

1.4.3 Structuur en vormgeving

Voorafgaand aan het basisplan volgens de figu-

ren 1.16 en 1.17 heeft al de nodige ordening

plaatsgevonden om een heldere en doelmatige

ruimtelijke structuur te krijgen. Deze ruimtelijke

structuur vormt de grondslag voor de construc-

tieve opbouw.

Figuur 1.16 Basisplan sporthal met de belangrijkste ruimtebehoeften en ruimtelijke relaties

2

2

5

5

3

3

4

1

toestellenberging

min. 24 x 44 mwedstrijdruimte

tribune

schone voeten gang

was- en kleedruimte

vuile voeten gang

(c.v. / bergingen enz. )nevenruimten

ontmoetingsruimte

toilettengarderobe +

hal entree

beheer + kassa

instructieruimte

denksporten /

nevenruimten

e.h.b.o. / massage

zichtrelatie

beheer

bezoekers

spelers / sporters


29/366

1 GEBOUWANALYSE 19

Figuur 1.18 geeft een aantal varianten voor de

structuur van de overkappingsconstructie van de

hal met aanbouw.

In deze varianten wordt de structuur bepaald

door plaatsing van de hoofddraagelementen van

de bovenbouw, waarbij wordt gedacht aan lig-

gers en kolommen. Deze zijn hier geordend vol-

gens een basisrasterwaarvoor een repeterende

maat van 5 m in beide richtingen is aangeno-

men.

De keuze van deze rastermaat voor het grote

rooster van de draagconstructie is betrekkelijk

willekeurig.

Zo had bijvoorbeeld ook kunnen worden ge-

kozen voor 4,8 m = 16 0,3 m, met 0,3 m als

zogeheten modulaire maat.

Tussenliggend zou in dezelfde zin voor het

kleine rooster van de scheidingsconstructies

kunnen worden gekozen voor bijvoorbeeld

4 0,3 = 1,2 m.

1

met verdiepte ligging van het geheel

met verhoogde tribunes, waaronder toestelberging

4

3

25 m

1

6 m 10 m

2

4

4

3

5

3

doorsnede van het plan van figuur 1.16

met overige ruimten boven was- en kleedruimten2

4

4

1

1

1

2

2

5

5

3

2

3

7m

toeschouwersruimte (tribunes)

met vuile en schone voetengang

wedstrijdruimte

was- en kleedruimten

overige ruimten

toestellenberging

3

5

4

1

2

4m

3m

5

Figuur 1.17 Enige varianten voor de ruimtelijke opbouw in een dwarsdoorsnede


30/366

20

De dragende delen kunnen zichtbaar blijven,

maar kunnen ook worden opgenomen in de

scheidingsconstructies of worden weggewerkt

achter bekledingen. Zo kunnen ook de afzonder-

lijke onderdelen van de scheidingsconstructies

en de installaties in het zicht worden gehouden,

dan wel worden weggewerkt.

Waar de constructiedelen zichtbaar blijven, zal

veel aandacht moeten worden besteed aan de

precieze ordening van de elementen om een

verzorgde aanblik te krijgen.

Voor de wedstrijdruimte zal men de construc-

tieve structuur het liefst neutraal willen houden;

een sprekende tekening van de constructie is bij

overdwars - overlangs

kruislings - diagonaalkruislings - orthogonaal6 7

overdwars3

gebouwvolume1

4

overdwars incl. aanbouw8

basisraster voor de overkappingsconstructie2

5

6x5 m

overlangs - overdwars

9x5 m

h.w.a.

Figuur 1.18 Varianten voor de structuur van de overkappingsconstructie

Figuur 1.19 Enige variantmogelijkheden voor de gevelopzet van de sporthal


31/366

1 GEBOUWANALYSE 21

sport als achtergrond immers ongewenst.

Omdat men tevens de binnenvlakken van de

wanden grenzend aan de sportruimte glad moet

uitvoeren, heeft men een goede reden om de

constructie naar buiten te brengen. Hierdoor

gaat deze de structuur en de vormgeving van

het exterieur sterk benvloeden.

Een bescheiden staalkaart van de mogelijke

oplossingen biedt figuur 1.19.

We zien hoezeer de aanblik van de hal van bui-

tenaf wordt bepaald door het wel of niet zicht-

baar maken van de hoofddraagconstructie en op

kleinere schaal ook door de grafische tekening

van de gevel.

Nog even terugkomend op het interieur: de ver-

lichting is, anders dan de draagconstructie, wel

van functionele betekenis voor de structuur van

het plafond, zoals blijkt uit de aanbevolen basis-

schemas voor de verlichting in figuur 1.20.

1.4.4 Constructiesysteem

De structuurbepaling van de draagconstructie

kan niet plaatsvinden voordat men zich een

voorstelling heeft gevormd van mogelijkheden

voor het constructiesysteem.

Figuur 1.21 biedt een voor de hand liggende

oplossing voor de overspanningsconstructievan

de sportruimte: vakwerkliggers in dwarsrichting.

De vakwerkliggers zijn buigstijf verbonden met

de kolommen, zoals uit het statisch schema

blijkt.

Wat betreft de vloerconstructie is in het voor-

beeld gekozen voor een vloer op funderings-

balken die eveneens in dwarsrichting lopen.

Het meest eenvoudig is de oplossing waarbij de

structuur van de vloerconstructie gelijk is aan

die van de dakconstructie, bijvoorbeeld met een

hart-op-hartafstand van de liggers en de funde-

ringsbalken van 5 m.

Zo voor de hand liggend het is een recht-toe-

recht-aan constructie om het gewenste recht-

hoekige profiel van vrije ruimte heen te leggen,

zo moeilijk is het andere overspanningsvormen

te verzinnen die eveneens een goede kans van

slagen hebben.

in langsrichting

baanvormige verlichting1

0.

750

7.

230

24.0

00

7.

24

0

7.

230

1.4

50

begrenzing ruimte

44.000

2

2.750

bronnen in ortho-

gonaal patroon

puntvormige licht-

5.500

begrenzing speelveld

Figuur 1.20 Twee mogelijke basisschemas voor de

verlichting

Figuur 1.21 Van ruimtelijk basisplan naar constructief

ontwerp

profiel van vrije ruimte

draag- en scheidingsconstructies5

ruimtelijk basisplan

ruimtelijk basisplan + reservering constructiezones

statisch schema

mogelijke opzet voor de draagconstructie

4

3

2

1

veronderstelde draagkrachtige grondslag

zichthoek


32/366

22

In figuur 1.22 worden desalniettemin enige va-

riantvoorstellen gedaan. De verschillende typen

van het portaalspant met hellende spantbenen,

het boogspant en het kniespant benvloeden

de verschijningsvorm van de sporthal in sterke

mate, zowel binnen als buiten.

1.4.5 Constructieve opbouw

Wat betreft de constructieve opbouw zal men de

mogelijkheden voor de hoofddraagconstructie

simultaan met die voor de scheidingsconstructies

moeten verkennen.

Ten aanzien van de vloerconstructie is dit een

eenvoudige zaak, omdat hier het aantal moge-

lijkheden in feite zeer beperkt is en de vloer plus

isolatie tevens de scheidingsfunctie met de

bodem vervult.

Ook ten aanzien van het platte dak en plafond is

het aantal mogelijkheden nog vrij gemakkelijk te

overzien.

Ten aanzien van de gevels zijn echter vele oplos-

singen en combinaties mogelijk, figuur 1.19.

Het is moeilijk hier vlot wegwijs in te worden en

vooral ook de consequenties van de aansluitin-

gen met de vloer en het dak goed te overzien.

In figuur 1.23 op de volgende bladzijden is

geprobeerd iets van het aftasten tijdens het

ontwerpproces met de vele variabelen weer te

geven. Rijp en groen staan door elkaar; het detail

staat naast het geheel; de ene variant naast de

andere.

Moeilijk bij het ontwerpen en het beoordelen

van de kwaliteit van de oplossingen zijn vooral

de ontmoetingen (bouwknopen), zoals dievan het gevelpakket met het vloerpakket en het

dakpakket, met apart nog weer de aansluiting op

de dragende elementen. Let in dit verband bij-

voorbeeld ook op de variant met de bovendakse

liggerconstructie. Delen van de draagconstructie

worden hierbij noodzakelijkerwijs door het dak-

pakket heengevoerd, figuren 1.23-9 en 1.23-10.

Deze doorvoer verdraagt zich slecht met de

functies van waterkering, thermische isolatie en

luchtdichting waarvoor het dak is bedoeld.

Geraadpleegde en aanbevolenliteratuur1 Handboek Sportaccomodaties, een uitgave van

de NOC*NSF (1989-96)

2 Neufert, Ernst:Arcitects data, Londen, 2003

3 Neufert, Ernst: Bauentwurfslehre (BEL), Braun-

schweig, 2002

Figuur 1.22 Enige spantvormen over het gestelde profiel

van vrije ruimte

profiel van vrije ruimte

portaalspant met hellende spantbenen1

boogspant2

3 kniespant


33/366

1 GEBOUWANALYSE 23

hoe oplossen ?

waterdichtheid ?

?

?

?

binnenbekleding

metselwerk

gevelstijl

sandwich-panelen

kolom HEB 360

plaats kolom t.o.v. gevel2

1 hoek diagonalen vakwerkligger

2a

2b

2c

c11

b1

a

mogelijkheden gevelbeplating4

mogelijke verticale3

horizontale voegen

voeg gevelbeplating

1/10 a 1/15 = 3 a 2 m

vollewandligger

verkenning aansluitingen draagconstructie - gevel - dakconstructie6

6a

plafond

vakwerkligger

buitenblad

doorsnede gebouw5a

dak

30

7

kolom buiten gevelpakket

b6

kolom

binnenblad

6c

draagconstructie

buiten gebouw

d6

constructie buiten gebouw

doorsnede gebouw met draag-58 12

randbalk

poer

b

Figuur 1.23 Ontwerpstudie


34/366

24

h.w.a. binnendoor ?

7 m vrije hoogte

mogelijke spantdetails7

9 vormgeving spant bovendaks

8 schematische opzet

detail ophanging dakconstructie10

varianten gevelaanzicht12

ophanging dakconstructie aan spanten11

7b

7 a

10x4,5m

6x5m

IPE 300

manchet

maattolerantie !

plafondsysteem

>2m

IPE 300

Figuur 1.23 Ontwerpstudie (vervolg)


35/366

2Bouwregelgeving

ir. A. te Boveldt

Tot voor kort waren de technische voorschriften voor het bouwen

opgenomen in de gemeentelijke bouwverordening. Per gemeente

konden zo de voorschriften wisselen van een basispakket volgens de

Model-Bouwverordening (MBV) van 1962 tot en met allerlei daaraantoegevoegde bijzondere bouwtechnische bepalingen.

Sinds 1991 geldt n bouwtechnische regelgeving met overal in

Nederland dezelfde eisen voor gelijksoortige bouwwerken. De strak

geordende regels zijn vastgelegd in het Bouwbesluit, dat begin 2003

met enige wenselijk gebleken aanpassingen is overgegaan in het

Bouwbesluit 2003.


36/366

26

Inleiding

In de technische regelgeving staat het Bouw-

besluit centraal; het stelt de minimale eisen

waaraan een bouwwerk dient te voldoen.

Voor de te leveren prestaties verwijst het Bouw-

besluit veelvuldig naar normenof NENs(= NEderlandse Normen). De vele normbladen

die zijn uitgebracht, geven door middel van stan-

daardvoorschriften de voorwaarden aan waar-

aan de tot stand te brengen producten moeten

voldoen. Ministerile regelingenzijn bedoeld om

aanvullingen en wijzigingen in de technische

regelgeving mogelijk te maken zonder dat hier-

voor een zware juridische procedure nodig is.

De samenhang van de technische regelgeving is

weergegeven in figuur 2.1.

Voorwaarde bouwvergunning

Als men wil bouwen, moet voor de aanvang

van de werkzaamheden bij de plaatselijke Dienst

Bouw- en Woningtoezicht een bouwvergunning

worden aangevraagd. Een bouwvergunning kan

in beginsel niet worden verleend als niet aan de in

het Bouwbesluit gestelde eisen wordt voldaan.

Volgens de huidige regeling kunnen naast

de vergunningplichtige bouwwerkenvrije en

meldingplichtige bouwwerken worden onder-

scheiden.

Zie voor de procedure van de aanvraag

bouwvergunning deel 1, Bouwnijverheidhoofd-

stuk 6

Onder de categorie vrije bouwwerkenvallen in de

praktijk slechts zeer kleine bouwwerken zoals een

dierenverblijf, een open fietsenstalling, dakramen

enzovoort.

Bij voorbeelden als een schuur, een garage,

een aanbouw of uitbouw is de omvang van

het bouwwerk zodanig dat deze vallen onderde meldingplichtige bouwwerken. De precieze

omschrijving van deze laatste categorie is te

vinden in het Besluit meldingplichtige bouw-

werken.

Inhoud van dit hoofdstuk

In paragraaf 2.1 worden de kenmerken van

het Bouwbesluit en de begrippen die daarin

worden gehanteerd uiteengezet. Verder wordt

een overzicht gegeven van de voorschriften enbepalingendie in het Bouwbesluit zijn opgeno-

men.

Het Bouwbesluit verwijst op vele plaatsen naar

normen waarin de regelgeving op onderdelen

nader is ingevuld. In paragraaf 2.2 worden deze

toegelicht. In deze paragraaf wordt ook uitleg

gegeven over de kwaliteitsverklaringenwaarmee

het prestatieniveau van bouwproducten en

bouwprocessen kan worden gegarandeerd.

De brandveiligheidis n van de belangrijke aan-

dachtspunten van het Bouwbesluit. In paragraaf

2.3 wordt dit punt apart behandeld. Hierbij

wordt uitgebreid ingegaan op de systematiek

van de gestelde brandveiligheidseisen en de

maatregelen en voorzieningen die in antwoord

op de eisen kunnen worden getroffen.

Besluitmeldingsplichtige

bouwwerken

Ministerileregelingen

Woningwet(W.W. 1991)

Bouwbesluit

NEN-normen NEN-normen

(Model-)bouwverordening

(MBV 1992)

Figuur 2.1 Bouwwetgeving

MBV 1992

De oude MBV van 1962 is vervangen door

de nieuwe (Model-)Bouwverordening (MBV

1992). Hierin geven de Nederlandse ge-

meenten aanvullende, niet-bouwtechnische

regels (verordeningen) op het Bouwbesluit

zoals ten aanzien van het bestemmingsplan,

aansluitingen op het gas-, elektriciteits- en

waterleidingnet, welstand, sloop, bouwen op

verontreinigde grond enzovoort. De vroegere

bouwverordening is dus niet verdwenen, maar

de inhoud en strekking ervan is veranderd.


37/366

2 BOUWREGELGEVING 27

hetgeen betekent dat er geen concrete eisen

worden gesteld; bij prestatie-eisen worden

grenswaarden gesteld die niet mogen worden

over- of onderschreden. Het voordeel van pres-

tatie-eisen is dat ze maar op n manier kunnen

worden uitgelegd. Het nadeel is dat er zal moe-

ten worden gerekend om te kunnen beoordelenof de ontworpen ruimten en constructies aan de

gestelde grenswaarden voldoen.

Het Bouwbesluit geeft een onderverdeling naar

vier oogpunten vanwaaruit prestatie-eisen wor-

den gesteld:

veiligheid; gezondheid; bruikbaarheid; energiezuinigheid.

Het aandachtspunt milieu zit momenteel nog

op de reservebank. Naar verwachting zullen

in de toekomst ook hieromtrent eisen worden

gesteld. De eisen die het Bouwbesluit stelt, zijn

minimumeisen: alle bouwwerken moeten ten

minste hieraan voldoen. De opdrachtgever kan

hier in positieve zin van afwijken en zal dit ook

vaak doen waar vanuit zijn optiek de risico-

vermindering en de toe

Jellema 7 Bouwmethodiek

Documents

Transcript of Jellema 7 Bouwmethodiek