Jaarverslag2001 - KU Leuven...Na een schitterend 2000 kende de wereldeconomie een inzinking van...
56
Jaarverslag 2001
Transcript of Jaarverslag2001 - KU Leuven...Na een schitterend 2000 kende de wereldeconomie een inzinking van...
Jaarverslag 2001
Mercator Bank
Naamloze Vennootschap
Lange Lozanastraat 250
2018 Antwerpen
tel. 03 247 52 11
fax 03 247 52 99
telex 33073 hbk-B
e-mail [email protected]
www.mercator.be
rekening 880-0000880-54
HRA 74
BTW BE 404 476 736
V E R S L A G O V E R H E T B O E K J A A R 2 0 0 1
Mercator Bank, 83 jaren ten dienste van de cliënt
Toelichting bij de afbeeldingen
Cover: Eurydice (Jan Cox)
De illustratie op de cover van dit jaarverslag evenals
alle andere afbeeldingen behoren tot de Orpheus-
cyclus van Jan Cox (1960). De begeleidende tekst bij
deze illustraties is afkomstig van de schilder zelf.
Inhoud
Verslag van de Raad van Bestuur 9
Verslag van de gedelegeerd bestuurders 11
Overzicht van de productieresultaten 15
Certificeringsverklaring Ethibel 26
Statutaire jaarrekening 29
Sociaal jaarverslag 35
Regionale zetels en kantoren 44
Jan Cox en de Orpheus-cyclus 47
5
R A A D V A N B E S T U U R H. Libert, voorzitterR. CuypersH. De Winter (*)R. EveraertM. Lambrechts (*)R. Moens (*)L. NeelsH. Swennen F. VanderhoydonckP. Van De Sype (*)R. Van Dierdonck
(*) gedelegeerd bestuurder,
lid van het Directiecomité
D I R E C T I E C O M I T É M. Lambrechts, voorzitterH. De Winter R. MoensP. Van De Sype
A U D I T C O M I T É H. Swennen, voorzitterH. LibertF. Vanderhoydonck
E R K E N D E C O M M I S S A R I S Ernst & YoungBedrijfsrevisoren Burg. c.v.vertegenwoordigd door M. Van Steenvoort
E R E V O O R Z I T T E R A. Van Put
6
O N D E R N E M I N G S R A A D Werkgeversafvaardiging
M. Lambrechts, voorzitter(samenstelling op 31/12/2001)
R. Leuridan
Werknemersafvaardiging
H. De Baere, secretarisL. Van den Broeck
D. CappelleL. GraréL. LanduydtC. QuickJ. TemmermanR. Van den heuvelL. Willaert adviseurs
C P B W Voor de werkgever
R. Leuridan, voorzitter en L. LermytteVoor de werknemers
H. De Baere, L. Landuyt en L. WillaertPreventieadviseur
G. de Proft
A G E N T E N R A A D Voorzitters
R. Moens (voor Mercator Bank)D. De Jonghe (voor de agenten)Vertegenwoordigers regio’s
W. MeulemanF. HeymanVertegenwoordigers agenten
D. De JongheJ. De SchrijverW. HernalsteenB. LaurensM. LippensM. PhilipsJ. SmetJ. Vangronsveld effectieve leden
P. BenoitF. Vandermarliere plaatsvervangers
Eurydice is een soort bosnimf, zij hoort
dus thuis in de bossen, d.w.z. in de
natuur. Vandaar het euforische land-
schap met geiten, faunen en allerlei
andere symbolen.
i. Pastorale
Dit schilderij is als een inleiding tot het
onverwachte drama van de dood van
Eurydice door een adderbeet, die een
einde maakt aan de idyllische liefde
tussen Eurydice en Orpheus. De uit-
beelding hiervan is als een herinnering
aan de Porta Flaminia in Rome, de
noordelijke toegangsweg tot de stad.
Maar in het schilderij is er rechtsonder
een soort regenboogachtige poort die
naar Hades leidt.
ii. Ouverture
V E R S L A G VA N D E R A A D VA N B E S T U U R
9
De Raad van Bestuur heeft de eer u verslag uit te brengen over de activiteiten van onze vennoot-
schap tijdens het 83e boekjaar. Wij leggen u de jaarrekening per 31/12/2001 ter goedkeuring voor.
Het boekjaar sluit af met een winst van 5.121.186,32 euro. Na toevoeging van de overgebrachte
winst ten bedrage van 112.108,14 euro beloopt de te bestemmen winst 5.233.294,46 euro.
We stellen voor om in overeenstemming met de statuten 4.991.000 euro te reserveren, 130.144
euro uit te keren als bestuurdersvergoeding en het saldo van 112.150,46 euro over te dragen
naar het volgende boekjaar.
Na deze toewijzingen belopen de eigen middelen 78.157.120,46 euro.
De Raad van Bestuur stelt voor om het bestuurdersmandaat van prof. Henri Swennen te verlengen
tot de jaarvergadering van 2006.
2001 was voor de bank financieel een moeilijk jaar.
De rentecurve die bijna heel het jaar vlak was, maakte de transformatie van spaargeld in kredieten
minder rendabel dan voorheen.
De financiële markten ondervonden gedurende heel het boekjaar de terugval van de economische
conjunctuur. Na de dramatische gebeurtenissen van 11 september in New York en hun impact op
de beurzen wereldwijd volgde enigszins een herstel dat evenwel de kracht en de stabiliteit miste
om de geleden financiële schade te herstellen. Heel het jaar was de volatiliteit op de markten
ongewoon groot.
2001 was voor de bank commercieel een geslaagd jaar.
Ondanks het moeilijke economische en financiële klimaat kon de bank haar commerciële objec-
tieven voor de kapitaalinlagen bereiken en voor de kredieten zelfs ver overtreffen. Het concept van
bankverzekeren kon immers verder worden geconcretiseerd en blijkt voor de distributienetten een
commerciële troef te zijn. Verheugend is de vaststelling dat de bank kon profiteren van de aantrek-
kingskracht van het sterke imago van de Mercator-groep. Steeds meer makelaars vinden spontaan
de weg naar het bankaanbod ter aanvulling van hun service aan de cliënten. Elders in dit jaarver-
slag kan de lezer kennisnemen van onze commerciële prestaties.
2001 was voor de bank organisatorisch een jaar van integratie in een bankverzekeringsgroep met
een eigen uniek commercieel concept.
Het unieke van dit concept ligt in het respect voor de verschillende distributienetten en hun cliën-
ten en voor de eigenheid van bankieren respectievelijk verzekeren als aparte stielen, terwijl toch
een volledige dienstverlening van een bank en een verzekeraar in al deze netten kan worden aan-
geboden.
Omdat tussen een bank en een verzekeraar juridisch geen fusie kan gebeuren, beoogt het integra-
tieproces een operationele fusie in een virtuele organisatiestructuur, waarbij alle niet-exclusieve
V E R S L A G V A N D E R A A D V A N B E S T U U R
10
bank- respectievelijk verzekeringsfuncties worden gefusioneerd in servicecenters op groepsniveau
ten dienste van de verschillende business units.
Met het smeden van een bankverzekeringsgroep is in het afgelopen boekjaar gestart. De integratie
van Mercator Verzekeringen en Mercator Bank is in wezen een operationele fusie en vraagt veel
flexibiliteit en veranderingsbereidheid vanwege de medewerkers en vanwege de commerciële
circuits. De bereidwilligheid van onze medewerkers om zich in te schakelen in de groepsrealiteit
getuigt van hun grote zin voor verantwoordelijkheid. Het stevige partnership dat we reeds lang
opbouwen met onze bankagenten liet toe om opnieuw de commerciële slagkracht van het distri-
butienet op te drijven. Tevens zijn we onze cliënten dankbaar voor het begrip dat zij opbrengen
voor de vernieuwingen die gepaard gaan met het fusieproces en die uiteindelijk beogen de kwali-
teit van de dienstverlening te verbeteren.
De Raad van Bestuur deelt u mee dat hij geen kennis heeft van belangrijke gebeurtenissen voorge-
vallen na 31/12/2001 die de continuïteit en de solvabiliteit van de bank zouden kunnen verstoren.
De Raad van Bestuur stelt aan de Algemene Vergadering voor de bestuurders kwijting te verlenen
voor hun bestuursdaden van het afgelopen boekjaar vermeld in dit verslag en in dat van de gedele-
geerd bestuurders.
De Raad van Bestuur
Antwerpen
21 februari 2002
V E R S L A G VA N D E G E D E L E G E E R D B E S T U U R D E R S
11
O M G E V I N G
Na een schitterend 2000 kende de wereldeconomie een inzinking van formaat in 2001. De 3
grootste economieën ter wereld, die van de VS, Duitsland en Japan, kenden gelijktijdig een
recessie. Dat was niet meer gebeurd sinds 1974.
De uitgesproken groeivertraging in België in 2001 was vooral te wijten aan de verzwakking van de
wereldeconomie in het algemeen en van de Amerikaanse economie in het bijzonder, die in de
eerste helft van het jaar het ondernemers- en consumentenvertrouwen ondermijnde. De dalende
trend stabiliseerde in de zomerperiode, maar gleed verder af na de terreuraanslagen in de
Verenigde Staten van Amerika en de aanhoudende stroom van belangrijke faillissementen van
grote ondernemingen zoals Sabena.
De afname van het ondernemersvertrouwen tot het laagste peil in 6 jaar en van het consumenten-
vertrouwen tot het laagste peil in 4 jaar zou uiteindelijk in een groei van het BBP van 0,7 % resul-
teren. Hoewel economen een groeivertraging hadden verwacht voor 2001, had niemand gedacht
dat op het nippertje een recessie kon worden vermeden.
De spaarquote van de gezinnen die de vorige jaren bijna voortdurend was gedaald, stabiliseerde
op circa 15 % van het beschikbaar inkomen.
De bedrijfsinvesteringen stegen met minder dan 1 %: investeringsplannen werden immers uitge-
steld door de zwakke economische conjunctuur en de dalende bezettingsgraad van de productie-
capaciteit.
Ondanks het ongunstige economische klimaat groeide het aantal banen nog omdat de werkgele-
genheid met vertraging reageert op een verandering van de conjunctuur.
In de laatste maanden van het voorbije boekjaar werd evenwel overduidelijk dat de toename van
faillissementen en herstructureringen van bedrijven negatief begonnen te wegen op de tewerk-
stellingsevolutie.
De inflatie bedroeg voor het 2e jaar op rij 2,5 %, maar begon naar het jaareinde gevoelig af te
nemen. De opwaardering van de euro in de laatste maanden van 2001 en de dalende olieprijzen
deden de inflatie vertragen.
De overheidsrekening sloot ongeveer in evenwicht, nadat de begroting in 2000 voor het eerst in
een halve eeuw een minuscuul overschot had geboekt.
De overheidsschuld verminderde met bijna 3 % tot 107 % van het BBP. Sinds de top in 1993
daalde de schuldratio met 30 %.
V E R S L A G V A N D E G E D E L E G E E R D B E S T U U R D E R S
12
In tegenstelling tot haar Amerikaanse evenknie aarzelde de Europese Centrale Bank te lang om de
kortetermijnrente te verlagen in de waanidee dat de Amerikaanse economische krimp de econo-
mieën van de EU ongemoeid zou laten. Toen de ECB de illusie losliet dat de Europese economie
immuun was voor de Amerikaanse recessie en de inflatie in Europa reeds sterk op haar retour was,
kon de korte rente met 1,5 % worden verlaagd tot 3,25 %.
In het afgelopen boekjaar werd een door de Raad van Bestuur goedgekeurde ALM-strategie uit-
gevoerd. Met het oog op het terugdringen van het renterisico, de verbetering van het rendement
en het minder afhankelijk worden van meerwaardencreatie door een beter recurrent bankproduct
werd 300 miljoen euro staatspapier geconverteerd naar een mix van corporate debt en private
loans.
De corporate debt bestaat grotendeels uit bankpapier en effectiseringspapier. Tevens werd belegd
in mezzanine-financieringen met het oog op het extra rendement van deze korf gediversifieerde
bedrijfskredieten en de first loss bescherming.
De private loans hebben overwegend betrekking op onroerendgoedkredieten verleend aan projec-
ten waarin Mercator Verzekeringen een sturende rol speelt. Deze kredietverleningen gebeurden
volledig ‘at arm’s length’.
De credit spreads van de corporate debt en de private loans hebben merkelijk bijgedragen tot de
bescherming van de rentemarge tegen de nadelige impact van de vlakke rentecurve in 2001.
De switch van renterisico naar kredietrisico kon gebeuren omdat de Cooke-ratio van de bank vol-
doende hoog was om de eigenvermogenbenutting te dragen.
Op het einde van het boekjaar kon aan de Raad van Bestuur worden gemeld dat deze strategie
dermate succesvol was verlopen dat de reductie van het renterisico toeliet om de provisie voor
renterisico volledig over te boeken naar het fonds voor algemene bankrisico’s.
De bontkleurige vlinder is het symbool
van een tedere liefdesverhouding die
door een vlam van passie vliegt en
daardoor verschroeit en in grijze as zal
veranderen.
iii. Butterfly of love
Hier ligt Eurydice in haar stralende
schoonheid, maar de tekens van
het dreigende onheil zweven reeds
boven haar.
iv. Eurydice
O V E R Z I C H T VA N D E P R O D U C T I E R E S U LTAT E N
15
K A P I TA L E N
Beleggingsproducten
Het jaar 2001 was voor beleggers in velerlei opzichten een moeilijk jaar. De meeste aandelenbeurzen
gingen in neerwaartse lijn. Enkele kortstondige heroplevingen bleken steeds weer een valse start te zijn.
De onwaarschijnlijke gebeurtenissen van 11 september 2001 waren de spreekwoordelijke druppel die de
emmer deed overlopen.
Gevolg was dat vele beleggers die de vorige jaren enthousiast naar de beurzen waren getrokken op zoek
naar hogere rendementen, steeds voorzichtiger werden en hun geld belegden in producten zonder risico
of producten met een of andere vorm van kapitaalbescherming.
Deze markttendens vinden we ook grotendeels terug bij Mercator Bank.
Balansproducten
In het totaal werd een productie balansproducten gerealiseerd van meer dan 100 miljoen euro.
Met een productie van meer dan 63 miljoen euro nemen de spaarbons, als exponent van een veilig pro-
duct, het leeuwenaandeel voor hun rekening. De algemene markttendens werd ondersteund door enkele
zeer geslaagde commerciële acties, waarbij een aantrekkelijke overnamepremie werd toegekend voor
nieuwe gelden.
Naast de spaarbons scoorden ook de termijnrekeningen zeer behoorlijk met een productie van meer dan
28 miljoen euro. Hetzelfde kan gezegd worden van de girorekening met een aangroei van meer dan
22 miljoen euro.
De traditionele spaarboekjes gaven in 2001 een negatief resultaat: een afvloei van iets meer dan
13 miljoen euro. T.o.v. 2000 betekent dit een daling van de portefeuille spaarboekjes met ongeveer 1,3%.
De zeer scherpe concurrentie, maar ook de sturing naar de spaarbons verklaren dit negatieve resultaat.
Beveks
Ondanks de zeer moeilijke situatie op de aandelenmarkten stapten de beleggers toch niet massaal uit
de aandelenbeveks. Een bewijs dat bij vele beleggers echte paniek achterwege bleef.
Uiteraard was het ook voor Mercator Bank zeer moeilijk om aangroei te realiseren op beveks. We realiseer-
den hier een globale productie van 16,22 miljoen euro, wat ruim lager is dan de gemiddelde productie
van de vorige jaren.
Veruit het grootste deel van deze productie (10,35 miljoen euro) werd gerealiseerd binnen de Top-Daily
bevek, niet toevallig een aandelenbevek waarbij een specifieke veiligheid is ingebouwd: de inventaris-
waarde kan nooit lager dalen dan 90 % van de hoogst bereikte waarde ooit.
Met een aangroei van meer dan 6 miljoen euro had ook het pensioenspaarfonds Top-Global Pension Fund
weinig te lijden onder de onzekere situatie.
O V E R Z I C H T V A N D E P R O D U C T I E R E S U LT AT E N
16
Financiële verzekeringsproducten
Ook voor deze productengroep vinden we dezelfde accenten terug als voor de balansproducten en de
beveks.
Op Tak 23-producten werd een productie gerealiseerd van nagenoeg 21 miljoen euro. Meer dan 60 % van
deze productie komt op rekening van het Merno-Duofonds I en II, een innovatieve productformule met
een kapitaalgarantie op eindvervaldag.
Tot slot scoorden ook de verzekeringsbons goed in 2001 met een productie van iets meer dan 19 miljoen
euro. Een bewijs dat deze producten steeds meer hun weg vinden naar de beleggers.
Vooral tijdens de eerste helft van het jaar vormde de verzekeringsbon met looptijd 1 jaar een volwaardig
alternatief voor spaarboekjes.
K R E D I E T E N
Woonkrediet
Consolidatie van de marges — Zoals reeds in 2000 het geval was, lieten de marktleiders zich in
2001 niet verleiden tot een rondje renteverlagingen voor Batibouw. De geleidelijke opbouw van de marges
in de loop van 2000 werd hiermee verdergezet. Ook in de negotiaties waren de grootbanken minder bereid
tot het ‘geven’ van kortingen.
Onder meer door deze voorzichtige prijspolitiek is het aandeel van de herfinancieringen beperkt. Waar
dit in de periode 1996-1999 tussen 10% en 50% lag, kwam dit na januari 2000 geen enkele maand meer
boven de 10%.
Stijging van het marktaandeel — Mercator Bank slaagde erin de productie woonkredieten te ver-
hogen van 81 miljoen euro tot zo’n 99 miljoen euro, wat neerkomt op een stijging van 22 % in een markt
die gekenmerkt werd door een nulgroei. In termen van marktaandeel evolueerde de bank van 0,86 % in
2000 naar 1,13 % in 2001 (cijfers eind derde kwartaal van de Beroepsvereniging voor het Krediet). Waar
de berichtgeving rond de woningmarkt in het laatste kwartaal eerder negatief was, bleef de invloed op
de woonkredietproductie bij Mercator Bank eerder beperkt.
Europese Gedragscode — In 2001 heeft Mercator Bank als eerste Belgische financiële instelling de
Europese Gedragscode onderschreven, daarin gevolgd door quasi alle Belgische hypotheekverstrekkers.
De Europese Gedragscode kwam tot stand op initiatief van de Europese Commissie die zelfregulering door
de kredietgevers beoogt. In de code wordt de voorlichting van de consument inzake woningkredieten in
de precontractuele fase vooropgesteld. Bovendien wordt er vastgelegd welke informatie het prospectus
moet bevatten en wordt een gestandaardiseerd model voor een informatieblad opgelegd dat zou moeten
toelaten woonkredieten op een meer transparante manier te vergelijken.
O V E R Z I C H T V A N D E P R O D U C T I E R E S U LT AT E N
17
Normalisering van de registratierechten — In 2001 bleef België bij de Europese koplopers wat
betreft de kosten bij onroerendgoedtransacties. Terwijl Nederlanders onderworpen waren aan een uni-
form tarief van 6 %, Duitsers aan 7 % en Fransen en Luxemburgers aan 10 %, moest de Belg gemiddeld
zo’n 15 à 20 % bovenop de aankoopsom betalen.
De Vlaamse regering kondigde in 2001 aan de registratierechten te verlagen. Op 16 januari 2002 was het
dan zover. Het Vlaams Parlement verlaagde op die dag (en met terugwerkende kracht vanaf begin 2002)
de registratierechten van 12,5 % naar 10 % (voor klein beschrijf van 6 % naar 5 %).
Bovendien werden 2 aanvullende maatregelen genomen ten gunste van particulieren die een woning
kopen: de eerste schijf van 12.500 euro van de aankoopsom is vrijgesteld van registratierechten én de
registratierechten worden ‘meeneembaar’. Die meeneembaarheid impliceert dat een particulier bij ver-
koop van zijn bestaande (enige) woning en aankoop van een andere woning (hoofdverblijfplaats) een ge-
deelte van de registratierechten, betaald bij aankoop van zijn vorige woning, in mindering kan brengen.
Door de onzekerheden omtrent de maatregel werden vele onroerendgoedtransacties door de potentiële
kopers uitgesteld tot 2002. Dit had tot gevolg dat de woningmarkt in het laatste kwartaal van 2001 eerder
als zwak kon worden bestempeld.
Lening op afbetaling: groei in een stagnerende markt
Waar de sector een groei van 3,76 % kent voor het consumptiekrediet in 2001, slaagde Mercator Bank
erin de productie met 12,47 % te verhogen ten opzichte van 2000. Hierdoor steeg de jaarproductie van
31 miljoen euro tot 35 miljoen euro. Voor 2002 wordt verwacht dat de markt opnieuw zal aantrekken.
Meer en meer zien we ‘niet-banken’ opduiken die financiële dienstverlening als perifere activiteit uitoefe-
nen. Het gaat vooral om warenhuizen, postorderbedrijven, … die in het eerste semester van 2001 drie-
maal zoveel nieuwe kredietopeningen toekenden als de banken. Het kredietrisico bij deze kredietvorm
ligt objectief hoger doordat de kredietnemer geen periodieke terugbetaling van kapitaal moet doen.
In het kader van de problematiek van de overmatige schuldenlast en de creatie van een positieve risico-
centrale (wet van 10 augustus 2001) is dit een zorgwekkende evolutie. Deze kredietvorm was namelijk
goed voor 80 % van de aangroei van het aantal achterstallige contracten in 2001. Dit had tot gevolg dat
het aandeel kredietopeningen in het totaal van de achterstallige kredieten groeide van 18 % in 1996 tot
31 % in 2001, terwijl het verschuldigd blijvend saldo minder dan 20 % van het gecumuleerde verschuldigd
blijvend saldo van alle kredietvormen bedraagt!
Leasing
De productie leasing groeide van 9 miljoen euro tot 10 miljoen euro, wat neerkomt op een stijging van
een kleine 10 %.
O V E R Z I C H T V A N D E P R O D U C T I E R E S U LT AT E N
18
Beroepskredieten
Investeringskrediet — De eerste versie van ‘The New Basel Capital Accord’ werd gepubliceerd op
16 januari 2001. Tegen 31 mei 2001 konden de financiële instellingen reageren op zowel dit document
als op een aanvullende nota van de Europese Commissie. De negatieve reactie van de financiële instel-
lingen was zeer sterk waardoor de regelgevers zich gedwongen zagen bepaalde zaken nog eens funda-
menteel te bekijken. Door de (voorgestelde) nieuwe regels worden de kredietverleners aangespoord meer
aandacht te schenken aan het specifieke risicoprofiel van een kredietnemer en aan een efficiënt intern
systeem dat goede statistische gegevens verschaft die toelaten beter het risico in te schatten.
Een van de veelbesproken onderwerpen in dit kader is de noodzaak van een juistere prijszetting inzake
de kredietverlening aan KMO’s. De argumentatie is dat de marges voor zulke kredieten zouden moeten
stijgen omdat er meer kapitaal voor zulke bedrijven opzij moet worden gezet. Voorlopige marktbewegingen
wijzen er inderdaad op dat de kredietinstellingen het afgelopen jaar het investeringskrediet duurder
prijsden. Dit bracht in België heel wat reacties teweeg vanwege de KMO’s. Het bestaan van een krediet-
schaarste werd door de Belgische Vereniging der Banken terecht betwist, maar allicht werden de marges
voor dergelijke kredieten geleidelijk verhoogd. In ieder geval heeft Mercator Bank haar rol als onder-
nemingsfinancier in 2001 sterk ter harte genomen.
De productie investeringskredieten aan KMO’s steeg zeer sterk van 45 miljoen euro naar zo’n 67 miljoen
euro, wat neerkomt op een stijging van 53 %.
Kaskrediet — Terwijl in 2000 een brutoproductie van 4 miljoen euro werd gerealiseerd, was deze kre-
dietvorm in 2001 goed voor ongeveer 1 miljoen euro.
Voorafbetalingskrediet — De productie voorafbetalingskredieten stagneerde rond de 10 miljoen
euro.
O V E R Z I C H T V A N D E P R O D U C T I E R E S U LT AT E N
19
V E R Z E K E R I N G E N
Risicoverzekeringen
Het jaar 2001 was op het vlak van BOAR-verzekeringen geen gewoon jaar. Eind april werden alle polissen
HBK-Verzekeringen (bruine polissen) geconverteerd naar Mercator Verzekeringen (groene polissen). Hier-
mee werd een verdere stap gezet in de vorming van de bankverzekeringsgroep.
Binnen het bankkanaal bedroeg de productie auto 1.104 polissen en in brand werden 1.326 polissen
onderschreven. Diverse andere risicoverzekeringen waren goed voor nog eens 1.855 polissen. Deze cijfers
liggen flink hoger dan de cijfers van een jaar geleden.
Voor wat betreft de schuldsaldoverzekeringen veranderde er in 2001 weinig: er werd nog steeds gepro-
duceerd voor HBK-Leven. Mercator Bank bundelde haar kredieten met 1.078 schuldsaldoverzekeringen
en 579 kredietsaldoverzekeringen. Er werd verder gewerkt aan de uitbreiding van het productengamma
om aan de cliënteel de specifieke dienstverlening van een geïntegreerde bankverzekeringsgroep aan te
bieden.
V E R KO O P P U N T E N
Synergieën en rendabiliteit
Om de rendabiliteit en de professionaliteit van de verkooppunten te verhogen werd in 2001 begonnen
met de optimalisering van het verkooppuntennet.
Mercator Bank ging over tot de verzelfstandiging van 5 eigen kantoren, met name Aarschot, Lanaken,
Tongeren, Eeklo en Jabbeke. Zo beschikte Mercator Bank op het einde van 2001 nog over 31 eigen kan-
toren. Met 27 agenten werd de samenwerking beëindigd.
Daarnaast werd het agentennet aangevuld met 11 nieuwe kantooragentschappen. Zij zijn gevestigd in
Nijlen, Aarschot, Lanaken, Tongeren, Bazel, Lebbeke, Eeklo, Drongen, Oostkamp en Elverdinge. Ten slotte
verkregen 8 bestaande agenten in de loop van 2001 het statuut van kantooragent en werden verder nog
15 andere nieuwe agentschappen aangesteld waarvan er zeker 11, na een inloopperiode, werkzaam zul-
len zijn als kantooragent.
1998 1999 2000 2001
Kantoren 37 36 36 31
Kantooragenten 145 156 163 168
Thuisagenten 171 153 139 132
Totaal 353 345 338 331
O V E R Z I C H T V A N D E P R O D U C T I E R E S U LT AT E N
20
In 2001 werd gestart met de synergieën tussen de verkoopnetten van Mercator Bank en Mercator Verzeke-
ringen. In de aanloop naar de uitbouw van een bankverzekeringskanaal worden de Mercator- bankagenten
aangemoedigd om het aandeel van Mercator Verzekeringen in hun verzekeringsactiviteiten verder op te
drijven. Anderzijds worden de elitemakelaars van Mercator Verzekeringen benaderd om een agentuurover-
eenkomst met Mercator Bank te ondertekenen.
Tot op heden werden 4 elitemakelaars overtuigd om voor Mercator Bank te werken. We verwachten dat
deze strategie ook in 2002 heel wat vruchten zal afwerpen.
Binnen het verkooppuntennet nemen de kantoren en kantooragentschappen steeds meer het leeuwen-
aandeel van de portefeuille en de productie voor hun rekening. Samen beheren de kantoren en kantoor-
agentschappen 79,81 % van de portefeuille balansproducten, 83,35 % van de portefeuille provisiepro-
ducten en 74,14 % van de kredietportefeuille.
De eigen kantoren en kantooragenten zorgden in 2001 voor 90,11 % van de productie balansproducten,
85,82 % van de productie provisie en 74 % van de nieuwe kredieten. De rest van de productie wordt gerea-
liseerd door thuisagenten.
Vanaf 1 oktober veranderde de naam HBK-Spaarbank in Mercator Bank en een goede maand later ver-
anderde Mercator & Noordstar in Mercator Verzekeringen. De naamswijziging werd uitgebreid gecommu-
niceerd. De primeur ging naar onze eerste ‘stakeholders’, de eigen medewerkers, agenten en makelaars,
die ingelicht werden tijdens een avant-première van de succesvolle musical ‘Kuifje – De Zonnetempel’.
Deze musical kon rekenen op de financiële ondersteuning van Mercator Verzekeringen.
De nieuwe naam en het nieuwe logo werden vervolgens via alle mogelijke media meegedeeld aan het
grote publiek. Deze intense campagne heeft er ongetwijfeld toe bijgedragen dat de cliënteel snel ver-
trouwd geraakte met de naamswijziging. Vanaf 2002 zullen ook alle verkooppunten met de aangepaste
lichtreclame en kantoorinrichting worden uitgerust.
I C T
ICT is de nieuwe naam van de directie Informatica en Communicatie Technologie, voortaan een service-
center op groepsniveau ten behoeve van zowel de bank als de verzekeraar.
In het afgelopen boekjaar werd de werking van applicatieontwikkeling verder geoptimaliseerd door de rol
van bedrijfsanalisten IT volledig in te vullen voor alle projecten en door gestructureerde integratietesten
te realiseren voor alle grotere projecten. Dit gebeurde door het inschakelen van een specifiek testteam.
O V E R Z I C H T V A N D E P R O D U C T I E R E S U LT AT E N
21
Door de verdere uitbouw van de werking van de IT-stuurgroep werd de samenwerking met en de betrok-
kenheid van de business bij de IT-projecten verhoogd. De werking van deze stuurgroep werd in het laatste
kwartaal overgenomen door de programmastuurgroep bank.
In 2002 werden de eerste stappen gezet voor de integratie van de IT ‘backoffice’ platformen van Mercator
Bank en Verzekeringen. Er werd geïnvesteerd in een nieuwe gekoppelde telefoniecentrale, een uniforme
serveromgeving en in een netwerk- en firewallinfrastructuur, waarop de toepassingen van de gemeen-
schappelijke diensten van de bank- en verzekeringsgroep beschikbaar werden gesteld.
Tegelijk werden een aantal belangrijke IT-projecten opgestart. Project PEACH is gericht op de vernieuwing
van onze bestaande frontoffice-systemen en zit in een eerste implementatiefase. Een tweede grootschalig
project beoogt de vernieuwing van het externe verkooppuntennetwerk van de bank. 80 kantoren werden
herbekabeld en voorzien van nieuwe PC’s. In 2002 worden de resterende verkooppunten afgewerkt en
zullen alle bankverkooppunten voorzien zijn van een permanente beveiligde netwerkverbinding met de
hoofdzetel van de bank.
Gedurende de tweede jaarhelft werkte het IT-management intensief mee aan de integratie van de infor-
maticadiensten van de bank en de verzekeringen. Dit resulteerde in een nieuwe ICT-organisatie die is
ingegaan op 1 januari 2002 en vanaf nu de volledige ICT-dienstverlening op zich neemt.
B A L A N S B E H E E R
In 2001 keurde de Raad van Bestuur, in overleg met de Commissie voor het Bank- en Financiewezen, het
nieuwe systeem van renterisicolimieten goed. Dat systeem meet en beheert het renterisico van Mercator
Bank op een adequate manier.
Op basis van drie limieten, die zowel de mismatch als het inkomenseffect (vanuit een ‘earning approach’)
en het vermogenseffect (vanuit een ‘economic value approach’) toetsen, blijkt dat het renterisico zich in
2001 ruim onder de waarschuwings- en actieniveaus situeert.
Dit sterk terugdringen van het renterisico kadert in de nieuwe ALM-strategie die een meer gediversifieerd
risicoprofiel nastreeft en op het einde van het boekjaar resulteerde in het overbodig worden van de voor-
heen aangelegde provisie voor renterisico.
R I S I CO B E H E E R
In 2001 werd een nieuwe directie Risicobeheer opgericht. Deze directie is erop gericht een passieve en
metende evenals een actieve en beleidsgerichte dimensie te geven aan de risico/return-mix door een
O V E R Z I C H T V A N D E P R O D U C T I E R E S U LT AT E N
22
geïntegreerde benadering van de risico’s. Het is belangrijk om alle risicocomponenten geïntegreerd vanuit
één directie organisatorisch te beheren. Het structureel renterisico en het individueel kredietrisico blijven
evenwel gesitueerd buiten de directie Risicobeheer.
Enerzijds dient de directie Risicobeheer de verschillende soorten risico’s die de bank loopt op te vangen
en te kwantificeren. Het gaat hier in essentie om marktrisico, kredietrisico op portefeuilleniveau, opera-
tioneel risico, valutarisico, concentratie- en tegenpartijrisico en liquiditeitsrisico.
Anderzijds dient de directie actief bij te dragen tot de sturing van de verschillende risicocomponenten.
In dit kader adviseert de directie Risicobeheer de indekkingspolitiek en de effectenportefeuille en leidt
zij het project Synthetische Effectisering.
Een immense uitdaging voor Mercator Bank is de implementatie van de Basel II-kapitaalakkoorden voor
de banksector. Tegen 2005 moet de bank klaar zijn om de ‘standardised approach’ van de Basel II-akkoor-
den te implementeren. Daarnaast heeft de bank de ambitie zich ook voor te bereiden op de meer complexe
foundationvariant van de IRBA-approach (Internal Ratings Based Approach) binnen Basel II. Hiervoor
werd binnen de bank een project opgestart dat moet resulteren in de opbouw van een risk datawarehouse
om geïntegreerde risicorapportering mogelijk te maken.
Een reeds gerealiseerd deel van de risicorapportering bestaat uit de Value-at-Risktoepassing (VAR) op de
aandelenportefeuille: het benodigd economisch kapitaal voor deze assetcategorie wordt geïdentificeerd
en het risicoperspectief van de aandelenportefeuille wordt aangestuurd. Dit is slechts een stap in de ver-
dere realisatie van een globale VAR en de uitbouw van een noodzakelijke economic capital approach op
bedrijfsniveau.
Een andere belangrijke opdracht voor de bank wordt de beheersing van het operationeel risico, waarvoor
volgens de nieuwe Basel II-akkoorden voor het eerst kapitaal zal moeten worden opzijgezet. Bij een onge-
wijzigd beleid zal deze nieuwe risicocategorie zeer zwaar wegen op het eigen vermogen van de bank.
Daarom werd gestart met het ontwikkelen van een kader voor het beheer van het operationeel risico op
basis van de Generally Accepted Risk Principles (GARP), wat tegen 2005 zou moeten leiden tot het vrij-
maken van eigen vermogen.
O N T W I K K E L I N G VA N D E R E S U LTAT E N R E K E N I N G
Ondanks een meerwaardencreatie van 14.308.112 euro bedroeg de operationele winst slechts 2.528.059
euro. Deze evolutie is te wijten aan de afname van de rentemarge onder invloed van de vlakkere yield-
curve in 2001 en aan de afname van de commissie-inkomsten onder invloed van de teruggelopen vraag
van cliënten naar beleggingsfondsen.
O V E R Z I C H T V A N D E P R O D U C T I E R E S U LT AT E N
23
In het afgelopen boekjaar werd de resultatenrekening zwaar getroffen door de potentiële minderwaarden
op de aandelenportefeuille. Door de toepassing van de lower of cost or market-boekingsmethode diende
5.437.803 euro in mindering van het resultaat te worden genomen. Bij een herleving van de aandelen-
beurzen zal de bank deze minderwaarden zeer waarschijnlijk opnieuw in resultaat kunnen nemen, gelet
op het defensieve karakter van onze aandelenportefeuille.
Ondanks deze ongunstige ontwikkelingen kan toch een winst worden gepubliceerd ten bedrage van
5.121.186 euro. Dit werd mogelijk door de terugneming van de provisie voor renterisico van 11.091.241
euro, gedeeltelijk geneutraliseerd door een toevoeging aan het fonds voor algemene bankrisico’s ten
bedrage van 7.498.000 euro en aan de provisie voor risico’s en lasten van 1.000.000 euro. De provisie
voor renterisico was immers overbodig geworden door de sterke afname van het renterisico van de bank.
De gunstige evolutie van het renterisico werd mogelijk gemaakt door de nieuwe ALM-strategie met haar
focus op corporate debt en private loans. We kunnen dan ook stellen dat deze overboeking van het ene
fonds naar het andere fonds wel degelijk moest worden verdiend en dus geen boekhoudkundige truc is
om het resultaat visueel op te vijzelen. De waarderingsregels werden zodanig aangepast dat het provisie-
fonds voor renterisico werd afgeschaft en dat voortaan een eventuele terugname uit het fonds voor alge-
mene bankrisico’s mogelijk is indien het Directiecomité van de bank daar expliciet over beslist.
Door deze toename van het fonds voor algemene bankrisico’s en uiteraard de toename van de beschik-
bare en statutaire reserves via de winstverdeling kon de Cooke-ratio van de bank op een hoog peil worden
gehouden, ondanks een zeer sterke toename van het kredietrisico.
Net zoals in het boekjaar 2000 was de aandeelhouder opnieuw bereid af te zien van een dividenduit-
kering, wat eveneens bijdroeg tot de versterking van de eigen middelen.
In het algemeen konden de kosten in 2001 goed onder controle worden gehouden.
Zoals vermeld, heeft de bank in samenwerking met Mercator Verzekeringen een ambitieus informatica-
project in het afgelopen boekjaar opgezet met als doel een ‘customer centric’ frontoffice op te bouwen
op basis van de modernste technologieën. De afschrijvingen en de kosten van dit project, dat overigens
ook nog in de komende jaren zal doorlopen, zullen op vrij korte termijn kunnen worden terugverdiend
door een grotere commerciële slagkracht en een efficiëntere werking op alle vlakken. Daarnaast werd de
resultatenrekening in het afgelopen boekjaar nog belast met de kosten en afschrijvingen in het raam van
de lancering van de nieuwe merknaam. Ook deze investering in synergie met de verzekeraar zal commer-
ciële returns voortbrengen in de nabije toekomst.
Alhoewel de jaarrekening in dit jaarverslag wordt gerapporteerd op basis van de Belgische boekhoud-
regels wordt de bank in de praktijk meer en meer gepiloteerd naar de budgettaire resultaatdoelstellingen
overeenkomstig de International Accounting Standards. Overigens, de bank rapporteert nu al aan de
holding La Bâloise door middel van IAS-rekeningen. Het zou goed zijn als de Belgische overheden tijdig
O V E R Z I C H T V A N D E P R O D U C T I E R E S U LT AT E N
24
rekening zouden houden met deze internationale ontwikkelingen en ervoor zouden zorgen dat de Bel-
gische bedrijven zo min mogelijk moeten rapporteren via dubbele boekhoudstandaarden.
F I N A N C I Ë L E PA R T I C I PAT I E
Na een jarenlange procedure heeft het Hof van Cassatie in een arrest van 18 februari 2002 definitief
geoordeeld dat de in 1988, 1989 en 1990 toegekende aandelen van de CVBA Personeelscoöperatie HBK
loon zijn en dus onderhevig aan RSZ-bijdragen. Het bedrag van de oorspronkelijke vordering vermeerderd
met interesten tot augustus 1996, in het totaal 22 miljoen BEF, werd reeds in augustus 1996 onder voor-
behoud betaald aan de RSZ. Hiervoor werd toen een voorziening aangelegd, zodat deze definitieve ver-
oordeling vandaag geen impact meer heeft op de balans.
CO R P O R AT E G O V E R N A N C E
De Raad van Bestuur van Mercator Bank telt vanaf maart 2001 7 bestuurders en 4 gedelegeerd bestuur-
ders. De bestuurders zijn de heer H. Libert, voorzitter, en de heren R. Cuypers, R. Everaert, L. Neels,
H. Swennen, F. Vanderhoydonck en R. Van Dierdonck.
De gedelegeerd bestuurders, tevens lid van het Directiecomité, zijn de heren M. Lambrechts, H. de Winter,
R. Moens en P. Van De Sype.
De Raad van Bestuur vergaderde zevenmaal tijdens het afgelopen boekjaar over de onderwerpen die ook
in dit jaarverslag werden toegelicht.
Na de herziening van de samenstelling in maart 2001 telt het Directiecomité van Mercator Bank nog 4
leden. Het voorzitterschap wordt waargenomen door de heer M. Lambrechts. Het Directiecomité vergader-
de het afgelopen jaar elke week, behalve tijdens de schoolvakanties. Daarnaast wordt met het Directie-
comité van Mercator Verzekeringen maandelijks een gezamenlijke vergadering gehouden.
In de bank bestaat een Remuneratiecomité dat de vergoedingen aan de leden van het Directiecomité
vaststelt. Het bestaat uit 3 bestuurders, niet-leden van het Directiecomité, te weten de heren R. Everaert,
voorzitter, L. Neels en R. Van Dierdonck. Het Remuneratiecomité vergaderde tijdens het afgelopen jaar
tweemaal.
Ten slotte zette in 2001 ook het Auditcomité zijn werking voort. Wegens de onverenigbaarheid tussen het
voorzitterschap van de bank en van het Auditcomité, zag de heer H. Libert af van het voorzitterschap.
In zijn plaats werd de heer H. Swennen benoemd tot voorzitter. Het Auditcomité bestaat daarnaast uit de
heren H. Libert en F. Vanderhoydonck. Verder wonen ook de heren M. Van Steenvoort, commissaris,
O V E R Z I C H T V A N D E P R O D U C T I E R E S U LT AT E N
25
M. Lambrechts, voorzitter van het Directiecomité en L. Bens, interne auditor, de vergaderingen bij. Het
Auditcomité vergaderde tijdens het afgelopen jaar driemaal.
S A M E N W E R K E N
Tijdens het afgelopen boekjaar werd gestart met de uitbouw van gemeenschappelijke diensten, o.m. per-
soneel, juridische diensten, informatica, marketing en asset management, waarbij medewerkers van de
bank en de verzekeraar samenwerken om zo een betere dienstverlening te waarborgen naar de diverse
profitcenters binnen de bankverzekeringsgroep. De financiële verwerking hiervan gebeurt door een aan-
tal kostendelende verenigingen.
Hoe gemeenschappelijk de historische achtergronden en socio-culturele wortels van het bank- en verze-
keringsbedrijf ook zijn, toch heeft elke onderneming haar eigen ontwikkelingsritme en interne bedrijfs-
cultuur. Maar ook het aanpassingsvermogen van de ene medewerker is groter dan dat van de andere.
Wetende dat de uitbouw van een bankverzekeringsgroep maar succesvol kan zijn als deze ook gedragen
wordt door alle medewerkers, is het van het grootste belang dat zij zich thuis voelen in de nieuwe omge-
ving en er op de nodige gidsen kunnen rekenen.
Daarom werd zowel via het formele overleg (ondernemingsraad en syndicale afvaardiging) als via allerlei
informele bijeenkomsten op regelmatige wijze toelichting verstrekt over de harmonisatieplannen en de
groepsprojecten. Dit heeft bij onze medewerkers ongetwijfeld bijgedragen tot een toenemend bewustzijn
van het belang van de realisatie van geplande groepssynergieën, die door hen meer en meer als een
inhoudelijke jobverrijking worden ervaren.
Uiteraard gaat deze mutatiefase van de bank ook gepaard met een aantal onwennigheidsproblemen,
maar we vertrouwen erop dat we deze snel te boven komen dankzij de verdere uitbouw van een groeps-
geest, waarin luisterbereidheid en respect centraal staan. Een goede verstandhouding met alle mede-
werkers blijft immers de basisvoorwaarde voor onze toekomstige successen, zeker nu het bank- en verze-
keringsbedrijf hoe langer hoe meer afhankelijk wordt van onze kennisleveranciers. Voor hun loyale inzet
zijn we hen hoe dan ook veel dank verschuldigd.
C E R T I F I C E R I N G S V E R K L A R I N G E T H I B E L
26
Aan de intekenaars op het Hefboomsparen en
op de Hefboomspaarpool, aan het publiek:
Ethibel vzw werd door Mercator Bank nv
belast met het uitvoeren van een onafhankelijke
controle op de sociaal-ethische wederbelegging
van de volledige portefeuille spaarproducten,
ingezameld binnen de samenwerkingsovereen-
komst tussen Mercator Bank nv enerzijds en
Hefboom cv-vzw anderzijds.
Doel van deze opdracht is de conformiteit van
de sociaal-ethische wederbelegging met de
criteria van bovengenoemde overeenkomst te
controleren met het oog op publieke rappor-
tering.
Ons nazicht is volledig uitgevoerd conform de
bepalingen van de overeenkomst.
Bij de uitvoering van onze controlewerkzaam-
heden hebben wij kunnen steunen op de
administratieve diensten van Mercator Bank.
Wij hebben alle bijkomende inlichtingen ver-
kregen die wij hebben gevraagd.
Deze certificeringsverklaring slaat op het
volledige boekjaar 2001.
Wij hebben kunnen vaststellen dat de activa
opgebouwd binnen bovengenoemde overeen-
komst – en dus binnen het Hefboomsparen en
de Hefboomspaarpool – op 31 december 2001
2.931.821 euro bedroegen.
Op basis van onze controles bevestigen wij dat
de sociaal-ethische wederbelegging volledig
gerealiseerd werd binnen de criteria van de
overeenkomst tussen Mercator Bank en Hef-
boom.
Deze overeenkomst neemt enkel initiatieven in
aanmerking die kunnen worden omschreven
als ‘ethisch verantwoorde projecten die een
bijdrage leveren tot een solidaire samenleving
en een solidaire economie in het bijzonder’.
Daartoe selecteerde Hefboom positieve criteria
en 8 sectoren en thematieken.
Deze sectoren en thematieken kunnen als
volgt worden gesitueerd en samengevat:
– Projecten gefinancierd of aangebracht
door Hefboom
– Sociale economie
– Natuur en milieu
– Werknemersparticipatie
– Ontwikkelingssamenwerking
– Vredesbewegingen
– Sociale investeringen
– Welzijn, cultuur en onderwijs
Voor verdere details van deze criteria wordt de
lezer aangemoedigd contact op te nemen met
Mercator Bank of Hefboom.
Tot besluit verklaren wij, zonder voorbehoud,
dat naar ons oordeel, voor het boekjaar 2001
de ethische wederbelegging van de portefeuille
van 2.931.821 euro volledig conform de over-
eenkomst tussen Mercator Bank en Hefboom
werd gerealiseerd.
Ethibel vzw
Brussel, 7 februari 2002
Herwig Peeters
Dit werk verbeeldt het sterven van
Eurydice. De gele vlinder ontsnapt aan
het leven, de zwevende zwartpaarse
olijven zijn halfweg en beneden is er
nog een schelpachtige vorm die zich in
de aarde vastzuigt.
v. Departure
In troosteloze wanhoop zit Orpheus op
zijn knieën bij het dode lichaam van
Eurydice, vandaar haar groene kleur.
Van diep verdriet trekt Orpheus letterlijk
zijn haren uit het hoofd. Zijn lichaam is
verkrampt door het leed. Links vallen
dode bladeren door een paarse lucht.
vi. Despair of Orpheus
S TAT U TA I R E J A A R R E K E N I N G
De in het verslag opgenomen jaarrekening is een
verkorte versie. De volledige jaarrekening wordt
neergelegd conform de wettelijke bepalingen.
Bij deze jaarrekening werd door de commissaris
een verklaring zonder voorbehoud afgeleverd.
B A L A N S VA N H E T B O E K J A A R 2 0 0 1
30
A C T I VA [ in duizenden euro ] 2001 2000
I. Kas, tegoeden bij centrale banken, postcheque- 6.453 8.152en girodiensten
II. Bij de centrale bank herfinancierbaar overheidspapier 0 0
III. Vorderingen op kredietinstellingenA. Onmiddellijk opvraagbaar 39.390 9.017B. Overige vorderingen (op termijn of met opzegging) 9.627 28.428
IV. Vorderingen op cliënten 864.402 724.551
V. Obligaties en andere vastrentende effectenA. Van publiekrechtelijke emittenten 1.043.728 1.146.671B. Van andere emittenten 751.698 542.733
VI. Aandelen en andere niet-vastrentende effecten 56.481 51.143
VII. Financiële vaste activaA. Deelnemingen in verbonden ondernemingen 4.999 4.999B. Deelnemingen in ondernemingen waarmee 2.388 2.264
een deelnemingsverhouding bestaatC. Andere aandelen die tot de financiële vaste activa behoren 190 190
VIII. Oprichtingskosten en immateriële vaste activa 1.987 1.156
IX. Materiële vaste activa 13.284 11.505
XI. Overige activa 13.463 4.236
XII. Overlopende rekeningen 59.473 62.959
TOTAAL ACTIVA 2.867.563 2.598.004
B A L A N S V A N H E T B O E K J A A R 2 0 0 1
31
PA S S I VA [ in duizenden euro ] 2001 2000
I. Schulden aan kredietinstellingenA Onmiddellijk opvraagbaar 218 0C. Overige schulden op termijn of met opzegging 373.088 272.602
II. Schulden aan cliëntenA. Spaargelden/spaardeposito’s 937.519 949.879B. Andere schulden
1. Onmiddellijk opvraagbaar 179.838 132.2002. Op termijn of met opzegging 183.741 142.784
III. In schuldbewijzen belichaamde schuldenA. Obligaties en andere vastrentende effecten in omloop 1.046.553 966.797B. Overige schuldbewijzen 0 0
IV. Overige schulden 8.573 7.317
V. Overlopende rekeningen 27.319 18.231
VI. A. Voorzieningen voor risico's en kosten1. Pensioenen en soortgelijke verplichtingen 1.079 9273. Overige risico's en kosten 2.277 12.399
VII. Fonds voor algemene bankrisico's 29.200 21.702
Eigen vermogen
IX. KapitaalA. Geplaatst kapitaal 7.000 7.000
X. Uitgiftepremies 156 156
XI. Herwaarderingsmeerwaarden 139 139
XII. ReservesA. Wettelijke reserve 700 700B. Onbeschikbare reserves 65 65C. Belastingvrije reserves 33.956 33.956D. Beschikbare reserves 36.029 31.038
XIII. Overgedragen winst 112 112
TOTAAL PASSIVA 2.867.563 2.598.004
P O S T E N B U I T E N B A L A N S T E L L I N G 2001 2000
I. Eventuele passivaC. Overige borgtochten 7.868 5.468
II. Verplichtingen met een potentieel kredietrisicoC. Beschikbare marge op betekende kredietlijnen 84.836 104.700
III. Aan de kredietinstelling toevertrouwde waardenB. Open bewaargeving en gelijkgestelde 633.241 612.069
IV. Te storten op aandelen 2.817 2.941
R E S U LTAT E N R E K E N I N G
32
R E S U LTAT E N R E K E N I N G [ in duizenden euro ] 2001 2000
Opbrengsten
I. Renteopbrengsten en soortgelijke opbrengsten 136.724 129.848waaronder uit vastrentende effecten 89.653 84.949
III. Opbrengsten uit niet-vastrentende effectenA. Aandelen en andere niet-vastrentende effecten 1.503 1.441B. Deelnemingen in verbonden ondernemingen 87 37D. Andere aandelen die tot de financiële vaste activa behoren 464 232
IV. Ontvangen provisies 4.064 4.879
VI. Winst uit financiële transactiesA. Uit het wissel- en handelsbedrijf in effecten 300 704
en andere financiële instrumentenB. Uit de realisatie van beleggingseffecten 13.543 11.974
XI. Besteding en terugneming van voorzieningen voor 11.361 7.004andere risico’s
XIV. Overige bedrijfsopbrengsten 4.095 4.642
XVII. Uitzonderlijke resultatenD. Meerwaarden bij de realisatie van vaste activa 132 28
XVII. E. Andere uitzonderlijke opbrengsten 1.063 1.279
XX. B. Regularisering van belastingen 52 117
Kosten
II. Rentekosten en soortgelijke kosten 99.905 90.758
V. Betaalde provisies 11.154 11.272
VII. Algemene beheerskostenA. Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen 21.422 21.225B. Overige beheerskosten 18.126 17.516
VIII. Afschrijvingen en waardeverminderingen op immateriële en 2.994 2.554materiële vaste activa
IX. Waardeverminderingen op vorderingen 533 752
X. Waardeverminderingen op de beleggingsportefeuille 4.708 5.567
XII. Voorzieningen voor andere risico's en kosten 1.458 334
XIII. Toevoeging aan het fonds voor algemene bankrisico's 7.498 7.400
XV. Overige bedrijfskosten 160 150
XVIII. Uitzonderlijke resultatenD. Minderwaarden bij de realisatie van vaste activa 38 7
XX. A. Belastingen 271 123
XXI. Winst van het boekjaar 5.121 4.527
XXIII. Te bestemmen winst van het boekjaar 5.121 4.527
Resultaatverwerking
A. Te bestemmen winstsaldo 5.233 4.6391. Te bestemmen winst van het boekjaar 5.121 4.5272. Overgedragen winst 112 112
C. Toevoeging aan het eigen vermogen3. Aan de overige reserves 4.991 4.309
D. 1. Over te dragen winst 112 112
F. Uit te keren winst 130 218
Orpheus heeft door zijn in schone
zangen uitgedrukt pleidooi bij Pluto en
Proserpina (koning en koningin van de
onderwereld) verkregen dat Eurydice
mag terugkeren naar de wereld van de
levenden. Er is nochtans een voorwaarde
aan verbonden. Op de terugweg naar
het leven mag hij haar aankijken, noch
aanspreken. Door de aanhoudende
klachten van Eurydice, die de houding
van Orpheus niet begrijpt, breekt hij
zijn eed en verliest hij haar een tweede
maal. Deze keer voorgoed. Rechts
verdwijnt Eurydice in een aureool van
vlammen, links het wanhopige masker
van Orpheus, voor altijd van haar
gescheiden. Vandaar de 2-deligheid van
het schilderij. Het zijn twee onverzoen-
bare werelden.
vii. Second loss of Eurydice
Ontroostbaar kan Orpheus zijn weg
naar de levenden niet meer vinden.
Het enige wat hem rest is eindeloos
weeklagen, al is dat dan in de vorm van
schone gedichten en zangen. Monteverdi
heeft dit op de meest ontroerende wijze
weergegeven. In dit schilderij is het
vertaald door tranen die langs een grijze
muur lopen om opgevangen te worden
door een spons (rechts beneden) en
daarnaast (links) is het symbool van
zijn harp. De scherpe hoek die zich
rechts in het schilderij dringt, verbeeldt
hetgeen een mens voelt bij oncontro-
leerbaar verdriet. Het is zoals een
scherpe stoot tegen het lichaam, waar-
door een mens letterlijk dubbelvouwt.
viii. Music of tears
S O C I A A L J A A R V E R S L A G
Sinds 1996 is de sociale balans een nieuw
element van de toelichting bij de jaarrekening.
En voor de vierde maal maakt de sociale balans
deel uit van het jaarverslag van onze onderneming.
O N Z E M E D E W E R K E R S I N 2 0 0 1
36
I . S TA AT VA N D E T E W E R K G E S T E L D E P E R S O N E N
A. Medewerkers ingeschreven in het medewerkersregister
1. Tijdens het boekjaar en het vorige boekjaar
Gemiddeld aantalmedewerkers
Aantal daadwerkelijkgepresteerde uren
Personeelskosten
Voordelen bovenop hetloon
Tijdens het boekjaar is het medewerkersbestand in VTE met 5,5 medewerkers gedaald of 1,4 %.
2. Op de afsluitingsdatum van het boekjaar
a. Aantal medewerkers ingeschreven in het medewerkersregister
b. Volgens de aard van de arbeidsovereenkomstOvereenkomst voor onbepaalde duurOvereenkomst voor bepaalde duurOvereenkomst voor duidelijk omschreven werkVervangingsovereenkomst
c. Volgens het geslachtMannenVrouwen
d. Volgens de beroepscategorieDirectiepersoneelBediendenArbeidersAndere
In vergelijking met de cijfers van 2000 is het medewerkersbestand (in VTE) op het einde van het boekjaar
gedaald met 7,48 % t.o.v. een stijging van 5,36 % in 2000.
Eind 2001 waren er 29 medewerkers minder tewerkgesteld dan eind 2000. Het medewerkersbestand
volgens geslacht is ongeveer hetzelfde gebleven als in 2000, nl. 57 % mannen en 43 % vrouwen.
2001
Totaal (T) oftotaal in voltijdseequivalenten (VTE)
386,5 (VTE)
598.507,6 (T)
21.209.379 euro (T)
101.630 euro (T)
Deeltijds
(boekjaar)
67,3
73.999,3
2.844.255
xxxxxxxxx
Voltijds
(boekjaar)
337,3
524.508,3
18.365.124
xxxxxxxxx
2000
Totaal (T) oftotaal in voltijdseequivalenten (VTE)
392,0 (VTE)
609.836,2 (T)
20.875.157 euro (T)
130.513 euro (T)
Voltijds
314
3095
21797
21293
Deeltijds
68
68
266
68
Totaal in voltijdse equivalenten
362,63
357,635
218,3144,33
21341,63
S O C I A A L J A A R V E R S L A G
37
Procentuele medewerkersaangroei (in hoofden)
jaar 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
% 0 -2,06 -3,9 5,31 -1,48 1,8 6,2 4,17 4,27 5,12 -7,06
Evolutie van het personeelsbestand
450
400
350
3001991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Verdeling naar plaats van tewerkstelling
plaats 31-12-00 31-12-01 wijziging aantal in %
hoofdzetel 238 233 -5 -1,22
regio’s 173 149 -24 -5,84
totaal 411 382 -29 -7,06
Verdeling naar leeftijd
minder dan 21 jaar
van 21 tot 25 jaar
van 26 tot 30 jaar
van 31 tot 35 jaar
van 36 tot 40 jaar
van 41 tot 45 jaar
van 46 tot 50 jaar
van 51 tot 55 jaar
van 56 tot 60 jaar
61 jaar en meer
totaal
Uit de tabel blijkt dat 257 medewerkers of 67,28 % tussen 21 en 40 jaar zijn. De gemiddelde leeftijd be-
draagt 38 jaar en 2 maanden.
exclusief medewerkersbepaalde duur
1
18
58
72
104
61
34
18
8
3
377
inclusief medewerkersbepaalde duur
1
20
58
74
104
61
34
19
8
3
382
S O C I A A L J A A R V E R S L A G
38
Verdeling volgens opleidingsniveau en anciënniteit
< 5 5-10 11-15 16-20 21-25 26-30 31-35 36-40 totaal
middelbaar onderwijs 23 11 12 14 9 12 9 4 94
hoger onderwijs korte type 67 30 56 18 6 1 178
hoger onderwijs lange 39 17 33 11 5 4 1 110type en universitairen
totaal 129 58 101 43 20 17 9 5 382
Verdeling front- en backoffice
backoffice frontoffice totaal
hoofdzetel 233 0 233
regio’spersoneel regionale zetel 21 17 38
kantoorpersoneel 0 111 111
kantooragenten 0 168 168
thuisagenten 0 132 132
totaal 254 428 682
37,24 % 62,76 %
B. Uitzendkrachten en personen ter beschikking gesteld van de onderneming
Tijdens het boekjaar
Gemiddeld aantal tewerkgestelde personen
Aantal daadwerkelijk gepresteerde uren
Kosten voor de onderneming
In 2001 werd er minder een beroep gedaan op tijdelijke medewerkers, nl. 0,518 t.o.v. 3,785.
Personen terbeschikking gesteld van
de onderneming
0
0
0
Uitzendkrachten
0,518
956,02
33.139,52 euro
S O C I A A L J A A R V E R S L A G
39
I I . TA B E L VA N H E T M E D E W E R K E R S V E R LO O P T I J D E N S H E T B O E K J A A R
A. Ingetreden
a. Aantal medewerkers die tijdens het boekjaar in het medewerkersregister werden ingeschreven
b. Volgens de aard van de arbeidsovereenkomstOvereenkomst van onbepaalde duurOvereenkomst van bepaalde duurOvereenkomst voor duidelijk omschreven werkVervangingsovereenkomst
c. Volgens het geslacht en het studieniveauMannen: lager onderwijs
secundair onderwijshoger niet-universitair onderwijsuniversitair onderwijs
Vrouwen: lager onderwijssecundair onderwijshoger niet-universitair onderwijsuniversitair onderwijs
In totaal werden er 44 medewerkers aangeworven: 24 medewerkers met een contract van onbepaalde
duur, 2 medewerkers met een contract van bepaalde duur en 18 jobstudenten.
Van de 24 medewerkers met een contract van onbepaalde duur hebben er 5 medewerkers een startbaan-
overeenkomst getekend.
Het aantal medewerkers met een contract van onbepaalde duur heeft voornamelijk betrekking op:
– commerciële medewerkers, nl. 9 waarvan 3 cliëntenadviseurs en 6 commerciële medewerkers.
Dit is hoofdzakelijk te wijten aan de integratie van kantoor Oud-Turnhout en enkele vervangingsaan-
wervingen.
– informaticamedewerkers, nl. 7 waaronder 2 applicatietesters, 1 systeemingenieur, 3 functioneel en
technisch ontwerpers en 1 helpdeskmedewerker. Het gaat hier voornamelijk om vervangingsaan-
wervingen.
– 4 leden van het directieteam die voorheen tewerkgesteld waren onder een statuut voor zelfstandigen.
– daarnaast werden nog 4 medewerkers in gespecialiseerde functies aangeworven, nl. een medewerker
verkooppuntorganisatie, een gevolmachtigde operationele boekhouding, een assistent product-
manager kredieten en een medewerker balansbeheer.
Voltijds
42
2220
1228
1352
Deeltijds
2
2
1
1
Totaal in voltijdse equivalenten
43,65
23,6520
122,88
135,85
2
S O C I A A L J A A R V E R S L A G
40
B. Uitgetreden
a. Aantal medewerkers met een in het medewerkers-register opgetekende datum waarop hun overeen-komst tijdens het boekjaar een einde nam
b. Volgens de aard van de arbeidsovereenkomstOvereenkomst van onbepaalde duurOvereenkomst van bepaalde duurOvereenkomst voor duidelijk omschreven werkVervangingsovereenkomst
c. Volgens het geslacht en het studieniveauMannen: lager onderwijs
secundair onderwijshoger niet-universitair onderwijsuniversitair onderwijs
Vrouwen: lager onderwijssecundair onderwijshoger niet-universitair onderwijsuniversitair onderwijs
d. Volgens de reden van beëindiging van deovereenkomstPensioenBrugpensioenAfdankingAndere reden
In totaal hebben 73 personeelsleden ons verlaten. Dat zijn er 8 meer dan in 2000.
Indien we abstractie maken van 5 medewerkers met een contract van bepaalde duur en 18 jobstudenten
bedroeg de uitstroom 50.
Van de 50 medewerkers die ons verlieten, werden 14 medewerkers tewerkgesteld onder een ander statuut,
nl. 10 medewerkers bij een kantooragentschap, 2 medewerkers bij Mercator Verzekeringen en 2 medewer-
kers werden tewerkgesteld onder een statuut voor zelfstandigen. 4 medewerkers gingen met pensioen of
brugpensioen en 8 medewerkers werden ontslagen.
De tewerkstelling bij een kantooragent of als zelfstandig kantooragent volgt voornamelijk uit het project
optimalisatie van de kantoren waarbij acties zoals schaalvergroting, samenwerking en verzelfstandiging
tot betere resultaten moet leiden.
Hierdoor komt de vrijwillige uitstroom op 24 of 5,84 % van het totale personeelsbestand.
Voltijds
69
4623
20165
1783
128
58
Deeltijds
4
4
1
3
1
3
Totaal in voltijdse equivalenten
71,77
48,7723
20,5165
1710,27
3
1,528
60,27
S O C I A A L J A A R V E R S L A G
41
De vrijwillige uitstroom is het grootst binnen de regionale directies, nl. 12 medewerkers of 2,92 %.
De 12 andere uitdiensttredingen betreffen hoofdzetelpersoneel uit 6 verschillende functionele entiteiten.
Van de 50 medewerkers met een contract onbepaalde duur die uit dienst zijn getreden, zijn er 27 met een
diploma van hoger niet-universitair onderwijs, 8 met een universitair diploma en 15 met een diploma
secundair onderwijs.
I I I . S TA AT VA N H E T G E B R U I K VA N D E M A AT R E G E L E N T E N G U N S T E
VA N D E W E R K G E L E G E N H E I D T I J D E N S H E T B O E K J A A R
1. Maatregelen met een financieel voordeel1.1 Voordeelbanenplan1.2 Herinschakelingsjobs (ouder dan 50 jaar)1.3 Conventioneel halftijds brugpensioen1.4 Volledige loopbaanonderbreking1.5 Vermindering van de arbeidsprestaties
(deeltijdse beroepsloopbaanonderbreking)1.6 Sociale Maribel1.7 Structurele vermindering van de sociale
zekerheidsbijdragen1.8 Doorstromingsprogramma’s1.9 Dienstenbanen
2. Andere maatregelen2.1 Jongerenstage2.2 Overeenkomst werkopleiding2.3 Leerovereenkomst2.4 Opeenvolgende arbeidsovereenkomsten
voor een bepaalde tijd2.5 Conventioneel brugpensioen2.6 Startbaanovereenkomst2.7 Vermindering van de persoonlijke
bijdrage voor sociale zekerheid van werknemers met lage lonen
Aantal medewerkers betrokken bij een ofmeerdere maatregelen ten gunste van de werkgelegenheid
– totaal voor het boekjaar– totaal voor het vorige boekjaar
2.085 euro
417.755 euro
Financieel voordeel
Aantal
2
425
5
123
42661
In voltijdse equivalenten
2
408,5
5
123
409,560,9
Aantal betrokken medewerkersMaatregelen ten gunste van
de werkgelegenheid
S O C I A A L J A A R V E R S L A G
42
In vergelijking met vorig jaar is het financieel voordeel opmerkelijk hoger, nl. 419.841 euro t.o.v. 87.320
euro in 2000.
Het financieel voordeel in 2001 bestaat uit een structurele vermindering van de sociale zekerheidsbij-
dragen.
Voor een voltijdse werknemer bedraagt deze lastenvermindering 280 euro per kwartaal.
IV. INL ICHTINGEN OVER DE OPLEIDINGEN VAN DE MEDEWERKERS TI JDENS HET BOEKJAAR
Aantal betrokken Aantal gevolgde Kosten voor demedewerkers opleidingsuren onderneming
Totaal van de opleidingsinitiatieven ten laste van de werkgever
– mannen 130 3.688 171.642,58 euro
– vrouwen 83 2.541,5 124.999,26 euro
In totaal hebben 213 medewerkers een of meerdere opleidingen gevolgd. In vergelijking met 2000 zijn dat
er 155 minder.
Gemiddeld hebben deze medewerkers 4 dagen opleiding gevolgd tegenover 6 dagen in 2000 en 6,7 dagen
in 1999.
Voor de totale vormingskost werd rekening gehouden met de interne opleidingskosten zoals de bezoldi-
gingskosten van zowel de medewerkers in opleiding als de interne lesgevers, de verplaatsings- en verblijfs-
kosten en de externe opleidingskosten.
Omdat het beschikbare vormingsbudget lager was dan de voorbije jaren, liggen de opleidingscijfers ook
beduidend lager. Zo was er dit jaar minder ruimte om te investeren in vaardigheidstrainingen.
Medewerkers die nood hadden aan opleidingen om hun kennis aan te scherpen of uit te diepen, kregen
net als tijdens voorgaande jaren de gelegenheid om dit te doen. Gespecialiseerde opleidingen over infor-
matica, juridische en financiële onderwerpen, marketing … zorgen ervoor dat onze medewerkers bijblijven
in een snel evoluerende omgeving.
Onze intern ontwikkelde en georganiseerde opleidingen gaan vooral over de bank- en verzekeringsproduc-
ten die door onze onderneming worden aangeboden. Ze richten zich tot nieuwe medewerkers maar ook
tot collega’s met ervaring die hun kennis willen actualiseren. Tijdens de opleidingen worden de techni-
sche aspecten van de producten steeds gekoppeld aan het cliëntgericht handelen met een bijzondere
aandacht voor de manier waarop de producten op een verantwoorde wijze kunnen worden vertaald naar
de cliënteel.
S O C I A A L J A A R V E R S L A G
43
We bieden aan de medewerkers ook een aantal opleidingen met een lage instapdrempel.
Tijdens deze ‘academies’ die we viermaal per jaar aanbieden, luisteren de medewerkers naar een spreker
die op compacte wijze dieper ingaat op een onderwerp dat rechtstreeks of onrechtstreeks verband houdt
met het werk. Dit jaar hadden we het over lichaamstaal, positief taalgebruik, emotionele intelligentie en
lezersgericht corresponderen.
De videovertoningen tijdens de middagpauze sluiten hierbij aan: ze koppelen het nuttige aan het aange-
name en kunnen steeds op heel wat bijval rekenen van onze medewerkers.
R E G I O N A L E Z E T E L S E N K A N T O R E N
44
Regionale Zetels
WestH. Consciencestraat 40 8800 Roeselare tel. 051 22 49 91Directeur: Frans Heyman
OostGeneraal Lemanstraat 74 2600 Berchem tel. 03 280 00 00Directeur: WalterMeuleman
Kantoren
Antwerpen Desguinlei 102tel. 03 247 52 922018 Antwerpen Antwerpen-Noord IJzerlaan 9 2060 Antwerpen tel. 03 232 80 50Kurt De Backer
DeinzeTolpoortstraat 55/1 9800 Deinze tel. 09 386 85 84Filip Franck
GeelPas 159 2440 Geeltel. 014 58 50 39 Rudy Laermans
GentLammerstraat 18 9000 Genttel. 09 225 30 28Jacqui Dierickx
Halle Possozplein 2 1500 Halle tel. 02 361 14 10Jean-Jacques André
HasseltMartelarenlaan 12-14 3500 Hasselttel. 011 22 78 54Carlo Houbrechts
Heist-op-den-Berg Stationsstraat 31 2220 Heist-op-den-Berg tel. 015 25 11 31Guido De Rijdt
HerentalsGrote Markt 8 2200 Herentalstel. 014 22 42 24Koen Lievens
Hoogstraten Vrijheid 34 2320 Hoogstraten tel. 03 314 73 36Freddy Anthonissen
IeperRijselsestraat 25 8900 Ieper tel. 057 20 91 94Patrick Dedier
IzegemRoeselaarsestraat 48 8870 Izegem tel. 051 31 44 08 Rik Vacquier
KortrijkLeiestraat 40 8500 Kortrijktel. 056 22 18 14Luc Anrijs
LeuvenH. Hooverplein 24 3000 Leuven tel. 016 23 22 75Luc Pacolet
LierLisperstraat 90 2500 Lier tel. 03 489 21 51Marc Verdonck
MechelenHoogstraat 32 2800 Mechelen tel. 015 42 38 15Yves De Beugher
Merchtem-PeizegemNieuwbaan 51 1785 Merchtem tel. 052 37 19 49Ivan De Plecker
MeulebekeMarkt 16 8760 Meulebeke tel. 051 48 79 41Daniël Cappelle
MortselGrotenhof 13 2640 Mortseltel. 03 449 80 08Peter Reyniers
OudenaardeGen. Pershingstraat 1 9700 Oudenaarde tel. 055 31 94 63Brigitte De Smettre
ReetLaarstraat 9 2840 Reettel. 03 844 41 22Hugo Vervoort
RoeselareH. Consciencestraat 38 8800 Roeselare tel. 051 24 10 07Johan Denolf
Sint-Katelijne-Waver Markt 32 2860 Sint-Katelijne-Waver tel. 015 31 92 41Kris Van der Borght
Sint-NiklaasDrie Koningenstraat 89100 Sint-Niklaastel. 03 777 88 79 Reggy De Kraker
Sint-PauwelsZandstraat 2-4 9170 St.-Pauwelstel. 03 776 76 34Luc Ivens
Sint-TruidenStationsstraat 2 3800 Sint-Truiden tel. 011 68 98 44 Carlo Vandenrijt
TerhagenKardinaal Cardijnstraat 3 2840 Terhagen tel. 03 843 34 62Hugo Vervoort
Tielen Tielendorp 42 2460 Tielen tel. 014 55 79 41Werner Thiels
VeurneOoststraat 54 8630 Veurne tel. 058 31 30 60Wim Carpentier
168 kantooragent-schappen132 agentschappen
Een in hemel en aarde verdeeld
schilderij. Begraven zijn een schelp,
een vlinder en een bloem (alle voor mij
vrouwelijke symbolen). In de hemel
verheft zich een soort papieren draak
(oorspronkelijk deel van de haartooi
van Eurydice), maar nu alleen als teken
van onverwoestbaarheid van het leven.
ix. Tomb of Eurydice
De onderwereld was voor de Grieken
een troosteloze woestenij, zonder enig
geluid, waarin schimmen geruisloos
eindeloos bewegen, zonder substantie
en zonder hoop.
x. Shades of the shades in Hades
JAN COX EN DE ORPHEUS-CYCLUS
47
Zie, oh zie toch Orfeo mijn, rondom ons
Lacht het woud en lacht de weide
Ga voort dus met uw gulden snaren
Te vullen op deze blijde dag.
Terugkeer
In 1974 keert Jan Cox terug naar België, na een
verblijf van bijna 20 jaar in de Verenigde Staten.
In Antwerpen wordt hij opgevangen door Adriaan
Raemdonck van galerij ‘De Zwarte Panter’. Cox, een
aristocratische vijftiger, wordt door de jonge kunste-
naars van de galerij al snel als een soort mentor
beschouwd. Deze rol is Cox wel toevertrouwd. Naast
zijn artistieke talent en rijke schilderkunstige ervaring
is hij een man met een grote eruditie, met veel en
diep gevoel voor literatuur, poëzie en muziek. Zijn
vriend Marnix Gysen typeert hem in een interview
als volgt ‘…Toen merkte ik dat Jan Cox een goed
schilder was, maar bovendien kwam hij over als een
gentleman, een man van grote beschaving.’ Waarna
Gysen fijntjes opmerkt dat men dat wel eens mist bij
onze kunstenaars, die soms uitsluitend ‘verfbeest’ zijn.
Zo niet Cox: ‘Hij bezat een uitgebreide cultuur, die
uit heel zijn verschijning straalde.’
Cox zou al snel blijk geven van deze grote cultuur.
Hij zet in Antwerpen een groot project op: een reeks
schilderijen rond de Illias van Homerus.
Het gaat hier niet om een illustratie bij dit meester-
werk uit de klassieke oudheid. Bij Cox wordt het een
verhaal over dood, lijden, oorlog, pijn en onderdruk-
king, zoals hij die ook zelf meemaakte tijdens de
Tweede Wereldoorlog. Een periode waarin hij het
slechtste en het beste in mensen naar boven zag
komen. De Illias krijgt hierdoor zijn volle betekenis.
Het blijft geen historische tekst. Het verhaal wordt
geactualiseerd. Het is zoals elk groot verhaal, een
verhaal van alle tijden.
Dat Cox kiest voor een verhaal uit de klassieke
oudheid is niet toevallig. Hij bezit een diepe kennis
en inzicht in deze verhalen. Hij heeft een grote
belangstelling en sympathie voor de oudheid, de
bron en bakermat van onze cultuur.
Jeugd
Jan Cox groeit op in een omgeving waar deze tradi-
tie leeft.
Hij wordt geboren in Den Haag op 27 augustus
1919. Zijn vader is een leraar uit Klein-Willebroek
die door zijn sympathieën voor het Vlaams activisme
bij het begin van de Eerste Wereldoorlog naar
Nederland vlucht en in Den Haag een kunsthandel
opzet. Daar huwt hij een Nederlandse, een jonge
vrouw met artistieke aspiraties. In dit gecultiveerde
milieu groeien Jan en zijn broer Harry op. Na zijn
opleiding aan het gymnasium – waar hij voor het
eerst kennismaakt met de klassieken in de oorspron-
kelijke taal en een blijvende liefde opvat voor de
Griekse mythologie – zal Jan kiezen voor een
opleiding aan de kunstacademie. Voor Harry wordt
het een carrière als pianist en componist.
In de jaren 30 studeert Jan Cox o.a. aan de academie
van Antwerpen. Hij voelt echter dat zijn inzicht in de
algemene cultuurgeschiedenis ontoereikend is en
schrijft zich daarom in aan de universiteit van Gent.
Hij gaat er kunstgeschiedenis en oudheidkunde
studeren.
Tijdens de oorlogsjaren betrekt hij een atelier aan de
Ernest Van Dyckkaai. Hij geniet het trieste voorrecht
de nazistische ideologie aan den lijve te ondervinden.
De terreur van de oorlog laat zijn sporen na bij Cox.
Eén beeld zal hem niet meer loslaten: soldaten die
een joodse jongen op straat doodschoppen terwijl de
omstaanders toekijken en niemand durft ingrijpen.
Na de oorlog zoekt Cox aansluiting bij bewegingen
van jonge Belgische kunstenaars zoals de ‘Jeune
Peinture’ en ‘Kunst van heden’.
J A N C OX E N D E O R P H E U S - C YC LU S
48
Eind jaren 40 kan Cox voor het eerst met een dele-
gatie naar de Verenigde Staten reizen. De volgende
jaren zal hij er regelmatig terugkeren. In 1956 vestigt
hij er zich definitief. Hij gaat lesgeven aan de School
of the Museum of Fine Arts in Boston.
De nieuwe en de oude wereld
Cox’ verhuis naar de nieuwe wereld betekent echter
allerminst een breuk met zijn Europese roots. In de
woelige jaren 60 ontpopt hij zich tot een geïnspireerd
en geliefd docent. Hij confronteert zijn studenten
nochtans met uiterst ‘klassieke’ onderwerpen. Als
jaarprojecten voor zijn studenten introduceert Cox
o.a. de Illias, Odysseus en ook Orpheus.
Deze laatste speelt op dat moment ook een belang-
rijke rol in het eigen werk van Cox. Hij schildert een
tiental werken die als een cyclus rond de Orpheus-
mythe kunnen worden beschouwd.
Orpheus
Orpheus was de zoon van Calliope, een van de 9
muzen, en de koning van Tracië. Sommige bronnen
noemen echter Apollo als zijn vader. In de antieke
literatuur is Orpheus de dichter en musicus bij
uitstek . Zijn dicht- en zangkunst en zijn snarenspel
op lier en citer hebben een magische uitwerking.
Wilde dieren volgen hem, bomen en planten neigen
zich naar hem toe. Hij temt de natuur en brengt
mildheid in het verharde gemoed van de mensen.
Het verhaal van Orpheus en zijn geliefde Eurydice is
ons vooral bekend uit de geschriften van Ovidius.
Orpheus’ geliefde, de nimf Eurydice, wordt op haar
vlucht voor Aristaeus gebeten door een giftige slang
en sterft. De ontroostbare Orpheus besluit haar uit
het dodenrijk terug te halen. Door de magische
kracht van zijn muziek weet hij alle hinderpalen te
overwinnen, de onderwereld binnen te dringen en
toestemming te krijgen van Hades en Persephone om
Eurydice weer naar het rijk van de levenden te
voeren. Hieraan is nochtans een voorwaarde
verbonden. Tijdens de tocht naar boven mag hij
Eurydice niet aankijken. Orpheus kan zich echter
niet bedwingen, kijkt toch om en verliest dit keer
definitief zijn geliefde Eurydice.
Wanhoop overmant hem. Hij brengt zijn dagen door,
weeklagend om zijn verloren geliefde, niet in staat te
leven of te sterven. De maenaden, met wie hij zich
vroeger in de aan Dionysus gewijde orgieën had
begeven, zijn woedend over de weigering of misken-
ning die ze van Orpheus moeten ondervinden.
Uit wraak verscheuren ze hem. Ze verspreiden zijn
ledematen in de bossen. Zijn hoofd en zijn lier
drijven weg op de stroom.
In de opera van Monteverdi is Orpheus een beter
lot beschoren. Zijn vader Apollo komt de treurende
Orpheus halen en voert hem mee naar de hemel,
want enkel daar zijn duurzaam geluk en vrede te
vinden.
Orpheus die met zijn spel en zang alle schepselen
betovert, wordt vaak gezien als een symbool van het
ultieme kunstenaarschap. Terecht, want dankzij zijn
kunst zal hij erin slagen zijn geliefde uit de dood te
doen weerkeren. De kunst overwint hier de dood. De
mens/kunstenaar Orpheus zal echter op de terugweg
falen. Zijn menselijke zwakte haalt het, hij bezwijkt,
kijkt om en verliest voor de tweede keer Eurydice.
Zo wordt het verhaal er een dat eerder handelt over
de ontoereikendheid van Orpheus’ inspanningen,
over verlies en wanhoop en het broze menselijke
geluk, dan over de magische krachten van de kunst.
De kleine Orpheus
Naast de werken op groot formaat die Cox in Boston
schildert over de Orpheus-mythe, maakt hij in 1960
ook een cyclus van 12 werken op klein formaat. Waar
de grote werken verspreid raken in privécollecties
De maenaden of bacchanten zijn
vrouwen die zich verenigen in een
orgiastisch feest dat in hysterie en
vernieling eindigt. Beesten worden
uiteengereten en zo ook Orpheus, die zij
als bij toeval in de bossen vinden. Zijn
ledematen worden verstrooid en zijn
hoofd en zijn lier drijven af op de rivier.
De dichter die niet meer kon leven,
wordt door de oerkrachten vernield.
xi. The meanads
Het is een stilistische verschuiving naar
een nieuwe betekenis, maar gebaseerd
op hetzelfde ritme.
xii. Coda to the meanads
en openbare collecties, blijven de kleine formaten
samen. Ze komen met Cox mee naar Antwerpen en
bevinden zich nu in een ontvangstruimte van
Mercator Bank.
Uit deze werken is Cox’ eigen visie op de Orpheus-
mythe uitstekend af te lezen. Slechts het eerste werk
toont de pastorale wereld waarin Orpheus en
Eurydice verwachten hun liefde te beleven. Doch al
vanaf het tweede werk van de cyclus wordt het
naderend onheil voelbaar: de adder en de poort van
de Hades worden geïntroduceerd. De vlinder van
de tedere liefde verschroeit en boven de slapende
Eurydice trekken donkere wolken samen. De slang
die haar zal bijten, verschijnt reeds op de achter-
grond. En dan voltrekt het drama zich: de dood van
Eurydice, de wanhoop van Orpheus, het tweede
verlies van Eurydice, de ontroostbare Orpheus, het
graf van Eurydice, de troosteloze schimmen van de
Hades en ten slotte de verschijning van de maenaden
die Orpheus, die geen levenskracht meer bezit,
verscheuren.
Dit is geen verhaal over het glorieuze kunstenaar-
schap, geen verhaal over de liefde, maar, na een
lyrische opmaat, 11 smartelijke taferelen over verlies,
afscheid en de onmacht te leven.
Zoals Orpheus zijn we allen op zoek naar harmonie
en liefde. Tot elke prijs willlen we ze verwerven,
we willen er zelfs de dood voor trotseren. Maar we
kunnen het geluk niet in onze hand houden.
Het menselijk geluk is broos en kortstondig. In de
opera van Monteverdi wordt Orpheus ten slotte
duurzaam geluk geboden door zijn vader Apollo in
de hemel. Cox echter besluit zijn verhaal zoals de
Oude Grieken: Orpheus wordt verscheurd. ‘Het is
heel normaal dat de oerkrachten van de natuur,
gepersonifieerd door de maenaden, hem vernielen.
Die man moest dood. Hij kon wel mooi zingen maar
hij kon niet leven. Hij bleef steken in zijn artiest-zijn.’
‘De nadruk in de mythe ligt niet op de kortstondige
schijn van de hereniging (die krijgen we zelfs niet
te zien in de cyclus van Cox) maar op de drama-
tische definitieve scheiding en de daaropvolgende
verscheurdheid van Orpheus.’ Aldus Jan Cox zelf in
een interview.
De mythe van Orpheus heeft Jan Cox geïnspireerd
vanaf 1953 tot zijn laatste levensjaar.
In 1980 nam Jan Cox afscheid van het leven.
Ai, bitter gebeuren
Ai, gruwelijk en wreedaardig lot
Ai, harteloze sterren
Ai, vrekkige hemel
De sterveling neme zich in acht
Voor ’t vergankelijk en broos geluk
Dat weldra ontglipt en snel ontglipt, want
Vaak
Is een sterke helling, een sterke helling
Vlak bij de afgrond
Kristin De Glas, kunsthistorica
Bronnen:
Monteverdi, Orfeo, Koninklijke Vlaamse Opera, 1977
Moorman, E., Uitterhoeve, W., De klassieke mythologie
in de kunst, Nijmegen, SUN, 1995
Pirotte, P., Brown, R., e.a., Jan Cox, Brussel, 1996
X., Jan Cox, Portretten, Koninklijke Academie voor
Schone Kunsten, april 1981
J A N C OX E N D E O R P H E U S - C YC LU S
51
Coördinatie: Paul Van Steenbergen, Mercator Bank Antwerpen
Fotografie: André Lambrechts, Antwerpen
Vormgeving: Thomas Soete, Gent
Druk: Drukkerij Die Keure, Brugge
