JAARVERSLAG 2016

Nederlands Steendrukmuseum

Valkenswaard

Nederlands

Steendrukmuseum

Jaarverslag 2016

Datum 28-02-2017

Pagina 2 van 16

MUSEUMMISSIE EN PERSPECTIEF

Het Nederlands Steendrukmuseum wil op een laagdrempelige en eigentijdse

wijze veel mensen kennis laten nemen over de rol van de steendruk of lithografie in de maatschappij van toen en nu.

In het Nederlands Steendrukmuseum maakt het publiek kennis met alle denkbare

facetten van het in 1798 door Alois Senefelder uitgevonden vlakdrukprocedé: de

steendruk of lithografie. De uitvinding ontketende mondiaal de tweede grote revolutie na

de uitvinding van de boekdrukkunst. Een techniek om snel, massaal en voordelig

afbeeldingen te kunnen drukken. Zonder de daarna uitgevonden fotolithografie was zelfs

de microchip er niet gekomen. De uitvinding nam spoedig een ongekend grote vlucht.

Vanaf 1809 via Rotterdam ook in onze Lage Landen. In het Nederlands

Steendrukmuseum komen zowel de historische, technische als artistieke kanten en het maatschappelijk belang van het steendrukken op interactieve wijze ruim aan bod.

De collectie - bijeengebracht door ir. P. L. Vrijdag - omvat boekillustraties, cartografie,

reclameplaten, muziekdruk en speelkaarten tot poëzieplaatjes, etiketten,

ansichtkaarten, prenten, karikaturen, (satirische) tijdschriften, kinderspelen en

blikdruk. Maar ook werk van kunstenaars als Kees van Dongen, Alphonse Mucha, Aart

van Dobbenburgh, Poen de Wijs, Jan Toorop, Albert Hahn, Willy Sluiter, Théophile-

Alexandre Steinlen, Alphonse Mucha, Adolphe Willette, Piet van der Hem en Jan

Sluijters zijn opgenomen in de vaste collectie.

Van de opgestelde steendrukpersen uit de afgelopen twee eeuwen wordt een aantal nog

regelmatig gebruikt. Ook is een getrouwe replica van de eerste houten steendrukpers

van Alois Senefelder uit 1798 te zien. In september 2016 is met de oplevering van de

afdeling “Van steen tot chip” een tot dan ontbrekend aspect toegevoegd in het door het

museum gecommuniceerde verhaal over de fotolithografie. In het museumatelier worden

zowel workshops als drukdemonstraties gegeven en zijn bovendien frequent kunstenaars

aan het werk te zien. Daarnaast is een bibliotheek aanwezig met een groeiende collectie

recente en historische aan de lithografie gerelateerde (vak-)boeken.

De collectie wordt met zorg onderhouden en door het ontvangen van schenkingen

voortdurend uitgebreid. Het museum ondersteunt het maatschappelijke belang van cultureel ondernemerschap en streeft naar zoveel mogelijk financiële zelfstandigheid o.a.

uit entreegelden, workshops, lithoprojecten, de museumwinkel en de webwinkel. Voorts

is het museum actief op zoek naar samenwerkingsverbanden. Vooralsnog zijn subsidies

onontbeerlijk. Een belangrijke subsidieverlener is de gemeente Valkenswaard.

Daarnaast wordt het museum ruimhartig ondersteund door sponsors, donateurs en

vrienden. Bovendien werft het museum continu diverse projectsubsidies en zoekt het

extra inkomsten via cultureel ondernemen.

Nederlands

Steendrukmuseum

Jaarverslag 2016

Datum 28-02-2017

Pagina 3 van 16

ORGANISATIE

Het bestuur van de Stichting Lithografisch Museum Vrijdag bestaat eind 2016 uit de

volgende leden:

• Hr. Ir. R. de Bruijn | bestuursvoorzitter

• Hr. H. Gerris | secretaris

• Hr. Ir. J.J.E.A. van Meel | penningmeester

• Mw. L. Almering - Strik, M.A. | lid

• Hr. Dr. Ir. H. Hanneman | lid

• Mw. Ir. J. Slagter | lid

Het bestuur van het Nederlands Steendrukmuseum

hanteert sinds 2010 het Bestuursreglement en

Directiereglement conform de regels van de Code

Cultural Governance. Daarbij is gekozen voor het

zogenaamde Bestuur Directie model. Een en ander

wordt jaarlijks door het bestuur getoetst.

Sinds 16 april 2007 is de dagelijkse leiding van het Nederlands Steendrukmuseum in handen van parttime directeur Frank van Oortmerssen. Hij wordt hierbij parttime

administratief ondersteund door mevrouw Lowies Giesen - Verbiest.

Vrijwilligers

De vrijwilligers functioneren onder de paraplu van negen taakgroepen met per

taakgroep een coördinator aan het hoofd. Ieder bestuurslid heeft één of meer

taakgroepen in portefeuille. Bestuur en directie streven ernaar om, binnen de

vastgestelde beleidskaders, zoveel mogelijk zaken optimaal te (laten) regelen en

uitvoeren door de leden van het vrijwilligersteam. Zij spelen een wezenlijke rol. Zonder

de enthousiaste inzet van hen zou het museum niet kunnen bestaan.

Een vast aandachtspunt van zowel bestuur als directie is het plezierig en deskundig

functioneren van het vrijwilligersteam. Nieuwe vrijwilligers worden begeleid/opgeleid

met als vast onderdeel ook het kennisnemen van de interne veiligheidsvoorschriften.

Eind 2016 beschikt het Nederlands Steendrukmuseum, exclusief het bestuur, over 42

enthousiaste vrijwilligers die het dagelijkse bestuur en leiding van het museum op

voortreffelijke wijze ondersteunden in haar activiteiten. In 2016 mocht het museum

naast onze nieuwe bestuursvoorzitter, tevens vijf nieuwe vrijwilligers verwelkomen en

is van twee vrijwilligers afscheid genomen.

Externe adviseurs Het museum kon ook in 2016 beschikken over de ondersteuning van externe adviseurs,

te weten de meester-drukkers Gertjan Forrer en Aad Hekker en de meester-lithografen

Jan Sinkeldam en Thomas Posthuma uit Weesp. En voor de chromolithografie van

Professor Michael Twyman van de Reading University.

Het netwerk in binnen- en buitenland groeit nog steeds. Zowel op persoonlijke basis, als

wel met organisaties. Via de sociale media weten steeds meer grafici en organisaties van

ons bestaan. Daarnaast is de samenwerking met collega musea (vooral grafische musea)

en instellingen als grafische werkateliers zowel op nationaal als internationaal niveau

verder uitgebouwd.

Nederlands

Steendrukmuseum

Jaarverslag 2016

Datum 28-02-2017

Pagina 4 van 16

Wereldwijd resteren nog maar enkele werkende steendruksnelpersen; twee unieke

werkende exemplaren (bouwjaar 1900 en 1926) zijn in ons museum te vinden. Voorts

zijn op dinsdag-, woensdag-, donderdag- en vrijdagmiddag steendrukkers aanwezig in

het museumatelier voor interactieve informatieverstrekking naar het publiek.

Status “Geregistreerd Museum”, lid Nederlandse Museumvereniging en

acceptant Museumkaart.

Het doel van de museumregistratie en opname in het Museumregister is het zichtbaar

maken, bewaken en verbeteren van de kwaliteit van de Nederlandse musea en daarmee

het verantwoord beheer van het culturele erfgoed in Nederland. Het totaal aantal zich

museum noemende instellingen in Nederland is niet hetzelfde als het aantal

geregistreerde musea in Nederland. Geregistreerde musea zijn musea die voldoen aan

een kwalitatief hoogwaardige invulling van de museale functies. Dit wil zeggen dat het

Nederlands Steendrukmuseum sinds 7 december 2005 voldoet aan de ICOM-definitie1 van een museum en de criteria zoals vastgelegd in de z.g. Museumnorm 2. De

geregistreerde musea zijn bovendien lid van de Museumvereniging. Eind 2016 waren

rond 435 musea geregistreerd. De status “Geregistreerd Museum” is tevens een vereiste

om lid van de Nederlandse Museumvereniging en acceptant van de Museumkaart te

mogen zijn.

Jaarlijkse zelfanalyse

Sinds 2012 wordt jaarlijks getoetst aan de hand van de Museumnorm waarin diverse

toetscriteria zijn opgenomen en een groeimodel is ontwikkeld om aan de Museumnorm te

voldoen. Sinds 2012 geldt ook voor de jaarlijkse zelfanalyse de z.g. onverkorte vragenlijst. Deze toets is in 2016 volledig ingevuld en toegevoegd aan de voor alle

geregistreerde instellingen opgebouwd basisdossier; toetsing op locatie op basis van de

door het NSM aangeleverde gegevens vond in 2016 niet plaats.

Lidmaatschappen

Het Nederlands Steendrukmuseum is lid van de Nederlandse Museumvereniging, de

Association of European Printing Museums, Internationaler Arbeitskreis Druck- und

Mediengeschichte, Stichting Archaeopteryx Lithographica, Vereniging Originele Grafiek

en maakt bovendien deel uit van het Overleg Grafische Musea Benelux.

1 ICOM-definitie van een museum

“Een museum is een permanente instelling, niet gericht op het behalen van winst, toegankelijk voor publiek, die ten dienste staat van de

samenleving en haar ontwikkeling. Een museum verwerft, behoudt, onderzoekt, presenteert, documenteert en geeft bekendheid aan de

materiële en immateriële getuigenissen van de mens en zijn omgeving, voor doeleinden van studie, educatie en genoegen.” Aldus luidt de

definitie van een museum, die in 1974 is vastgesteld door de International Council of Museums (ICOM). Deze definitie vormt het

uitgangspunt voor het Museumregister en wordt hierbij als volgt geïnterpreteerd:

- Verwerven: het tijdelijk of permanent in bruikleen of eigendom aanvaarden van objecten. Als een museum meer dan 50% van de

kerncollectie niet in eigendom heeft, dienen er bruikleenovereenkomsten te zijn met een looptijd van minimaal 25 jaar. Bij de beoordeling

van bruikleenovereenkomsten worden de bepalingen met betrekking tot tussentijdse beëindiging betrokken. In principe is dat alleen

mogelijk bij wanbeheer door bruikleennemer of als voortzetting van de overeenkomst van bruikleengever of bruikleennemer redelijkerwijze

niet kan worden gevergd.

- Behouden: alle maatregelen die nodig zijn om de collectie zodanig te bewaren dat deze zo goed mogelijk als museumcollectie kan

functioneren. Hiertoe behoren preventieve en actieve conserveringshandelingen, restauratie, veiligheidszorg en informatiebeheer.

- Onderzoeken: het actief zorg dragen voor onderzoek naar de collectie alsmede het borgen en overdragen van kennis over de collectie en

vaardigheden met betrekking tot instandhouding en gebruik van de collectie.

- Presenteren en bekendheid geven aan: het zowel materieel als virtueel, in dialoog met belanghebbenden, publiekelijk bekend en

toegankelijk maken van de collectie en informatie over de collectie.

- Documenteren: het vastleggen van primaire en secundaire (meet)resultaten over de collectie en instelling.

2 In de Museumnorm zijn kwaliteitscriteria vastgelegd met betrekking tot de hierboven beschreven taakgebieden van musea.

De Museumnorm is samengesteld door de Werkgroep Normen en de Werkgroep Toetsing & Registratie van het Project Herziening

Museumregister en wordt periodiek geëvalueerd.

Nederlands

Steendrukmuseum

Jaarverslag 2016

Datum 28-02-2017

Pagina 5 van 16

Project Museale Verwervingen

Het Nederlands Steendrukmuseum was in 2009 landelijk het eerste museum dat zich

opgaf voor deelname aan het onderzoek Museale Verwervingen vanaf 1933. Doel van het

onderzoek is vast te stellen in hoeverre zich in Nederlandse museale collecties objecten bevinden met een “verdachte” herkomst. Zie voor de gunstige beoordeling over het

Nederlands Steendrukmuseum in www.musealeverwervingen.nl.

OPENSTELLING EN BEZOEKERS

Het Nederlands Steendrukmuseum was ook in 2016 open van dinsdag tot en met zondag

van 13.00 tot 17.00 uur. Op Nieuwjaarsdag, Carnavalszondag en Carnavalsdinsdag,

Koningsdag, 1e en 2e Paasdag, Hemelvaartsdag, 1e en 2e Pinksterdag, Kermis

Valkenswaard (derde zondag in juli), 2e zondag in september (Bloemencorso), 1e en 2e

Kerstdag en Oudejaarsdag was het museum gesloten. Ook in 2016 was het museum op

alle extern gecommuniceerde tijden geopend. Alle zondagen zijn door onze vrijwilligers in dubbele bezetting gedraaid.

Bezoekers

In 2016 verwelkomde het museum 6.184 bezoekers; dat zijn er 865 minder dan in het

Van Gogh Jaar 2015. De doelstelling van minimaal vijfduizend bezoekers is daarmee

gehaald. Hiervan bezochten 378 volwassen personen het museum in groepsverband en

nog eens 573 in schoolverband. Hiervan bezochten 194 leerlingen het museum in het

kader van MUSEUM-SCHATJES. Er zijn zeven workshops steendrukken uitgevoerd

waaraan 60 belangstellenden deelnamen. Niet onvermeld mogen blijven de ruim 800

bezoekers aan onze externe presentatie en drukdemonstraties tijdens Cult & Tumult op zondag 25 september bij “t Oude Slot te Veldhoven. Hierbij is samengewerkt met ASML.

Museumwebsite

Sinds juli 2016 wordt gebruik gemaakt van Google Analytics bij de bezoekersanalyse van

onze website. Onze museumwebsite mocht tussen 1 januari en 31 december 14.367

unieke bezoekers verwelkomen. Van hen kwamen 11.091 uit Nederland. Totaal bekeken

zijn 42.262 pagina’s en dit wijst er op dat de gemiddelde bezoeker duidelijk rondsnuffelt

op onze website. Naast museuminformatie raadpleegden zij ook de informatiepagina’s

over de steendruk en lithografie. Liefst 73,3% van hen bezochten onze website voor de

eerste keer, 53,90% was vrouw en 46,10% man. Websitebezoek uit de Nederlandse steden geeft het geeft volgende beeld. 6,88% bezoekt de website vanuit de regio

Eindhoven, 7,12% uit Amsterdam, 5,03% uit Valkenswaard, 2,63% Heeze-Leende, 2,64%

uit Rotterdam, 1,71% uit Utrecht en 2,10% uit Den Haag en ten slotte 1.97% uit Best en

1,41% uit Veldhoven. Bij de landen zien we het volgende beeld: Op één met 77,20%

Nederland, Op twee met 5,36% België op drie met 2,95% de Verenigde Staten gevolgd

met 2,66% Engeland en 2,03% Duitsland en daarna Rusland, Italië, Brazilië en

Frankrijk.

De leeftijden van de websitebezoekers vertonen het volgende beeld:

18 - 24 jaar : 5,35 %

25 - 34 jaar : 12,18 % 35 - 44 jaar : 13,27 %

45 - 54 jaar : 18,28%

55 - 64 jaar : 23,27 %

65+ : 27,47%

Ook is het gebruik van de pc, tablet en smartphone worden gemeten. Dit bedraagt

respectievelijk 65,55%, 17,97% en 16, 48%.

Nederlands

Steendrukmuseum

Jaarverslag 2016

Datum 28-02-2017

Pagina 6 van 16

Museum Facebook-pagina

De Facebook-pagina ontving in 2016 totaal 3354 en dat zijn er 290 meer dan eind 2015

kon worden genoteerd. Inmiddels ontving het museum 40 recensies die ons beloonden

met een gemiddeld cijfer van 4,7 bij een maximum te verlenen cijfer van 5! De verhouding man en vrouw ligt vrijwel gelijk op 51% / 49%. Interessant is ook te zien uit

welke steden de meeste vaste volgers komen. Dat zijn: Amsterdam met 121,

Valkenswaard met 86, Eindhoven met 79, Mexico-Stad met 73, Antwerpen met 63, Den

Haag met 61, Rotterdam met 56, Brussel met 54, Utrecht 39, Buenos Aires, Argentinië

met 34 gevolgd door Parijs, Tilburg, Groningen, Maastricht, Leeuwarden, Breda, Den

Bosch, Apeldoorn, São Paulo, Alkmaar, Madrid, Helmond, Charleroi (B), Haarlem,

Santiago (Chili), Istanboel, Oaxaca (Mexico), Nijmegen, Leiden, Drachten en Hasselt (B).

Museum Twitter-account

Ook op TWITTER konden we eind 2016 weer groei noteren naar inmiddels 941 volgers (in 2015 waren dat er 869). Veel van de berichten zijn enthousiast gedeeld; steeds vaker

door prestigieuze (internationale) instellingen waaronder grote musea. Op 31 december

stond teller op 1938 verzonden Twitter-berichten. Totaal vonden in 2016 een

respectabele 146.916 weergaven van onze Twitter-berichten plaats en bespeuren we een

jongere doelgroep dan bij de websitebezoekers.

Leeftijdscategorie - Percentage van doelgroep

13 - 17 jaar : 1%

18 - 24 jaar : 5%

25 - 34 jaar : 21%

35 - 44 jaar : 27% 45 - 54 jaar : 26%

55 - 64 jaar : 8%

65+ : 12%

Google Maps

Op 31 december 2016 waren onze museum foto”s op Google Maps inmiddels ruim 8.000

keer bekeken.

Primaire doelgroepen

De Nederlandstalige in cultuur(-historie), kunst en grafische techniek geinteresseerde man of vrouw in de leeftijd, sinds het museum in 2015 startte met het educatieproject

OVER GISTEREN, vanaf groep 1 van de Basisschool. Rondleidingen worden op verzoek

ook in het Duits, Engels, Indonesisch en Spaans verzorgd.

Museumkaart

Het Nederlands Steendrukmuseum is als lid van de Nederlandse Museumvereniging en

vanwege de verleende status van Geregistreerd Museum erkend als acceptant van de

Museumkaart. Sinds 2016 is de Museumkaart ook te bestellen via onze museumwebsite.

Veiligheid BHV en CHV Directeur, medewerker secretariaat en drie vrijwilligers volgden ook in 2016 met succes

de BHV-herhalingscursus en verkregen het landelijk erkende certificaat Bedrijfs Hulp

Verlening, inclusief een training brand blussen en reanimatie met een A.E.D.-apparaat,

dat in het CAROLUS-gebouw aanwezig is.

Jaarlijks dienen onze vrijwilligers kennis te nemen van het zogenaamde

Calamiteitenplan en ook wordt met de direct belanghebbenden doorgesproken/geoefend

"hoe te handelen" bij een calamiteit. Tevens is kennis genomen van de noodzaak om ook

Nederlands

Steendrukmuseum

Jaarverslag 2016

Datum 28-02-2017

Pagina 7 van 16

de CHV (Collectie Hulpverlening) op orde te hebben, zodat bij een calamiteit de

belangrijkste museale objecten gered kunnen worden.

Cultureel Preventienetwerk Eindhoven e.o. In 2009 is het Cultureel Preventienetwerk Eindhoven e.o. in het leven geroepen waaraan

het Nederlands Steendrukmuseum intensief meewerkte aan de totstandkoming en

uitbouw daarvan. In Noord-Brabant zijn acht regionale netwerken actief. Binnen het

Netwerk Regio Eindhoven e.o. nemen 12 instellingen deel, die twee keer per jaar bij

elkaar komen om informatie uit te wisselen en ervaringen te delen. Ook

vertegenwoordigers van de professionele hulpverleningsdiensten nemen regelmatig deel

aan dit overleg om mee te denken en te adviseren. Het uitgangspunt van deze

gezamenlijke netwerkaanpak is om van elkaar te leren, kennis op te doen met als

uiteindelijke doelstelling dit in praktijk te brengen. Men kan dan denken aan

veiligheidszorg, risicoanalyse, BHV, CHV-contacten en afstemming met externe organisaties. Het museum beschikt over een in 2016 geactualiseerd Calamiteitenplan om

een correcte beheersing van een onverhoopte calamiteit binnen het museum te kunnen

waarborgen.

EDUCATIE

Lespakketten voor scholen

Educatie is een belangrijke pijler binnen het museale beleid. Gewerkt wordt volgens de

kaders van een meerjaren educatieplan. Het dient als basis van het educatiebeleid

richting scholen. Het NSM hanteert de volgende drie lespakketten. De drie pakketten zijn geschikt voor leerlingen vanaf groep 6 van het Basisonderwijs tot de bovenbouw van

het VWO. Hierbij is nauw contact gelegd met scholen en diverse cultuurcoördinatoren;

de komst in Valkenswaard van twee cultuurcoaches wordt toegejuicht.

GROEP 1 + 2

1. “Over Gisteren”

Een project ontwikkeld door Erfgoed Brabant en voor ons museum aangepast door de

cultuurcoaches van de gemeente Valkenswaard.

De leerkracht heeft een koffer gevonden! Zo maar op straat bij de bushalte! Van wie zou de koffer zijn? Nieuwsgierig maken de kinderen de koffer open. Vreemd hoor, al die

bekende en onbekende objecten. Een vergrootglas, witte handschoentjes, poëzieplaatjes,

kleurenstaaltjes en nog véél meer. En onderin museumfolders! Hé, zou de koffer van

iemand van een museum zijn?

Per brief laat de klas het museum weten

dat de koffer is gevonden. Maar wat is een

museum eigenlijk? En waarom dingen van

vroeger bewaren? De koffervondst is voor

de kleuters het begin van een ontdekkingstocht naar de begrippen

“museum”, “vroeger” en “bewaren”, met

als hoogtepunt een bezoek aan het

museum en overhandiging van de koffer

aan een heel verheugde

museummedewerker. “Over Gisteren”

Nederlands

Steendrukmuseum

Jaarverslag 2016

Datum 28-02-2017

Pagina 8 van 16

sluit aan bij de gebruikelijke manier van kleuteronderwijs, waarbij de klas een aantal

weken met een thema bezig is. Het lespakket is kant-en-klaar.

LESPROGRAMMA’S - GROEP 6 T/M 8 EN BRUGKLAS VMBO

2. "Steendrukken? Wat is dat?"

Leerlingen beginnen het bezoek

aan het museum met het bekijken

van het tv-programma “Klokhuis”

over steendrukken. Daarna volgt

een rondleiding door het museum

door een rondleider (maximaal 15

leerlingen per rondleider). Het

bezoek wordt afgesloten met een drukdemonstratie, waarbij de

leerlingen zelf – onder begeleiding

van ervaren drukkers– helpen met

het afdrukken. Bezoek aan het

museum: rond 1 uur. Maximaal 30 leerlingen en begeleiding: grotere groepen in overleg.

Kosten: € 50, -

MUSEUMSCHATJES 2016

Van 26 september tot en met 25 november 2016 waren de Brabantse

Basisschoolgroepen 5 t/m 8 ook bij ons

weer gratis van harte welkom. Speciaal

voor de deelnemers is een leuk

alternatief programma samengesteld dat

bestond uit de vertoning van een

KLOKHUIS-film over steendrukken, een

steendruk-demonstratie en de

speurtocht "Zoek de druksteentjes" in

het museum. In 2016 mochten we in dit

kader 194 leerlingen verwelkomen.

3. "Zoek de druksteentjes" (educatief uitje)

Leerlingen beginnen het bezoek aan het

museum met het bekijken van het tv-

programma “Klokhuis” over

steendrukken. Vervolgens maken ze in

de praktijk kennis met het steendrukken

door middel van een drukdemonstratie.

Daarna maken zij een speurtocht door

het museum. Zij worden in tweetallen zelfstandig langs diverse objecten in het

museum geleid en ontdekken zo het

museum op een bijzondere manier.

Bezoek aan het museum: rond 1 uur.

Maximaal 30 leerlingen en begeleiding;

grotere groepen in overleg. Kosten: € 50, -

Nederlands

Steendrukmuseum

Jaarverslag 2016

Datum 28-02-2017

Pagina 9 van 16

4. Workshop Steendrukken Bovenbouw VWO

Ook in 2016 vond een intensieve workshop plaats, verdeeld over drie blokuren, met

11 enthousiaste leerlingen van de bovenbouw VWO van SG Were Di uit Valkenswaard.

Het eerste onderdeel betrof een intensieve kennismaking met de steendruk, het grote maatschappelijke belang daarvan en hoe het werkt. Vervolgens lithografeerden de

leerlingen een tijdens de tekenles ontworpen “ego portret” op een druksteen. En het

derde onderdeel betrof het afdrukken daarvan.

5. KIJKWIJZER App VWO

Kunst is niet altijd even gemakkelijk te begrijpen. Daarom heeft het Nederlands

Steendrukmuseum voor CKV-leerlingen samen met “Kunst uit het Vuistje” een

kijkwijzer samengesteld. Door het beantwoorden van vragen en het maken van

opdrachten krijgen leerlingen meer inzicht in de geschiedenis en de techniek van

lithografie, de kunstwerken en de intenties van de kunstenaars. De opdrachten kunnen individueel en in groepsverband worden uitgevoerd. De kijkwijzers van “Kunst uit het

Vuistje”’ sluiten aan bij de CKV-eindtermen en bieden leerlingen een aansprekende

context bij datgene wat ze zien en horen. De kijkwijzer biedt de achtergrondinformatie

die nodig is om betekenis te geven aan hun culturele ervaring, waardoor ze beter een

mening kunnen vormen. Met “Kunst uit het Vuistje” wordt het beoordelen en het

bijsturen van de CKV-activiteit een stuk makkelijker. Niet alleen maken de kijkwijzers

inzichtelijk wat de leerling ter plekke zelfstandig doet en ervaart, ze besparen voor de

docent tevens nakijkwerk dankzij een handig correctiemodel.

6. Workshop “STEENDRUKKEN - Druk je creativiteit uit in steen” Het Nederlands Steendrukmuseum wil

een “levend museum” zijn. Jaarlijks kan

het publiek zich vier keer vrij inschrijven

voor het bijwonen van een workshop

steendrukken.

Daarnaast kunnen ook individuele

groepen zich hiervoor aanmelden.

In 2016 mochten 60 deelnemers uit het

hele land worden verwelkomd.

Het workshopprogramma is als volgt:

10.00 uur: ontvangst, voorstellen leiding workshop, toelichting op het werk programma

van de dag, uitleg over het procedé steendruk, slijpen van de steen, tekenen op de steen

en drukklaar maken van de steen.

12.30 uur: lunch in de foyer van het museum.

13.30 uur: uitleg over de steendruk handpers, uitleg over soorten papier, het drukken

van de steen op de handpers. 16.00 uur: evaluatie workshop en een afsluitend drankje.

De cursusprijs bedraagt, inclusief alle materialen, papier, lunch en drankje € 60,- p.p.

Nederlands

Steendrukmuseum

Jaarverslag 2016

Datum 28-02-2017

Pagina 10 van 16

COMMUNICATIE

Strategische doelstelling: ruime bekendheid geven aan het museum door het actief

benaderen van een scala aan publieksgroepen in binnen- en buitenland. We zagen de afgelopen jaren ene grote verschuiving in de benaderingsmogelijkheden via de nieuwe

media. Het museum zetten deze middelen dan ook fors en welbewust in. Gelet op een

gering PR & Marketing budget en dito budget om exposities te promoten, wordt gericht

en voortdurend gestreefd naar zo veel mogelijk “free publicity”.

De website en inzet nieuwe media

De rol van onze drukbezochte website is significant gegroeid. De website beschikt ook

over een regelmatig ververste servicepagina in het Duits en Engels. Voor 2017 staat de

ontwikkeling van een digitale nieuwsbrief op het programma.

De pagina www.facebook.com/NederlandsSteendrukmuseum en het Twitter-

account @STEENDRUKMUSEUM worden steeds meer door een groeiende groep

geïnteresseerden, resulterend in vaste volgers. Om in te spelen op de gestadige opkomst van de smartphone en tablet wordt ook de QR-code consequent toegepast. Gelet op de

vele positieve reacties uit zowel de regio, het land en zelfs steeds meer uit het buitenland

voorziet een en ander vooralsnog in een actuele behoefte.

Media, museumboek en folder

Alle museumactiviteiten, groot en klein, zijn doelgericht via persberichten

gecommuniceerd naar zowel de regionale als landelijke media en over het algemeen

uitstekend opgepakt door de media. Het blijft problematisch om in beeld te komen bij de

grote media. Elders in het verslag zijn daarvan enkele mooie voorbeelden te vinden. Ook

is ons fraaie boek “Het Nederlands Steendrukmuseum” naast een gewaardeerd

naslagwerk, nog steeds een uitstekend PR instrument. Bovendien is er kennis in vast gelegd en is het van groot belang voor de inleving van onze (nieuwe) vrijwilligers. Het

boek is verkrijgbaar in de museumwinkel, via de museumwebsite, bij Boekhandel Priem

te Valkenswaard of de betere boekhandel in Nederland, bol.com en tevens beschikbaar in

talloze bibliotheken in Nederland. In 2015 is een Engelstalige versie uitgekomen,

waardoor het oorspronkelijke boek nu ook zeer aantrekkelijk is geworden voor

internationaal gebruik. Opnieuw een belangrijke stap voorwaarts.

Research

Iedere uit schenking ontvangen object wordt aan een (herkomst-)onderzoek onderworpen

zodat e.e.a. kan worden vermeld in het ADLIB-registratiesysteem. Daarnaast behoort ook onderzoek van de collectie tot de kerntaken van ons museum. Dit is een continu

proces. Tevens is gebleken dat er nog veel vragen over de komst en verdere verspreiding

van de steendruk en lithografie in Nederland te beantwoorden zijn. Reden voor de TG

Research dit nader te onderzoeken. Het NSM stelde zich daarbij de volgende vragen:

Hoe maakte Nederland en zijn Koloniën kennis met de naam Senefelder en de begrippen

als steendruk en lithografie? Hoe kwamen de uitvinder en deze begrippen nadien in het

nieuws? Met de speciale zoekmachine DELPHER is het mogelijk ruim 1 miljoen

historische kranten, tijdschriften en boeken uit de collectie van de Koninklijke

Bibliotheek op bovengenoemde trefwoorden te onderzoeken. Dit intensieve project is in

2014 opgestart en is in 2016 verder gecomplementeerd. Het is terug te vinden op de website onder de tab research. Het biedt een unieke bron op voor zowel de professional

als voor de in de lithografie geïnteresseerde.

Nederlands

Steendrukmuseum

Jaarverslag 2016

Datum 28-02-2017

Pagina 11 van 16

Het MUSEUM in actie ... Een greep uit de vele 2016 activiteiten

Op dinsdag 5 januari verzorgden ons drukkersteam een sublieme EX LIBRIS dag litho

van de hand van de befaamde Belgische graficus Hedwig Pauwels.

Op 25 februari rolde een litho van Florence van de inmiddels internationaal befaamde

Stefan Bleekrode van de snelpers. Van het proces is zowel een film gemaakt als een

reportage door Omroep Brabant.

Drs. Helen Schretlen, vermaard lithografie onderzoekster en senior beleidsmedewerker

van de Nederlandse Museum Vereniging bezoekt de expositie FORRER lithografie. Op

9 maart overhandigt bestuursvoorzitter ir. Peter-Louis Vrijdag het NSM meerjarenplan

2016 - 2020 aan wethouder cultuur van de gemeente Valkenswaard, Hetty Tindemans

en intussen worden als onderdeel van het reguliere onderhoud van de collectie enkele

lithostenen in de Arabische gom gezet.

Op 25 maart maakte de kunstenaar Nour-Eddine Jarram een litho bij ons voor een grote

kunstmanifestatie voor kinderen in Museum Boymans van Beuningen.

Nederlands

Steendrukmuseum

Jaarverslag 2016

Datum 28-02-2017

Pagina 12 van 16

Acte de présence op 5 april tijdens de jaarlijkse Valkenswaardse Culturele

Onderwijsmarkt en één dag later was het tijd voor de jaarlijkse BHV-herhalingscursus.

Safety first!

Het Museumweekend 2016 staat op 16-17 april in het teken van Brainport! Met dank

aan ASML speelt de jeugd met dinootjes, robotjes en maakt speels kennis met de

microlithografie.

Op 25 april wordt onder grote belangstelling de expositie AART VAN

DOBBENBURGH - een vergeten meester-lithograaf geopend. De expositie is mede

mogelijk gemaakt met een subsidie uit het Cultuurfonds Gemeente Valkenswaard.

De oud-topmannen van PHILIPS van Heek en Broekers waren bereid hun herinnering

over de experimenten met microlithografie en eerste microchips in Nederland met ons te

delen.

Brainport Industries nodigde het NSM uit in het Evoluon om tijdens de uitreiking van

de Martin van den Brink Award te demonstreren waar de lithografie zijn oorsprong

vond.

Nederlands

Steendrukmuseum

Jaarverslag 2016

Datum 28-02-2017

Pagina 13 van 16

Internationaal congres, Van steen tot chip en ... toekenning Willem Wolff Prijs

Een absoluut hoogtepunt in 2016 en in het bestaan van het Nederlands Steendrukmuseum was het gastheerschap van het congres van de European Association

of Printing Museums & Internationalen Arbeitskreis für Druck- und Mediengeschichte.

Een woord van waardering richting de museumvrijwilligers mag niet ontbreken. Tijdens

de afsluiting op zaterdag kreeg het museum veel lof toegezwaaid. Zowel wat betreft de

geboden gastvrijheid als wel de collectie die te zien is. Deze werd als mondiaal uniek

bestempeld door de deelnemers uit heel Europa.

Tijdens het congres vond tevens de uitreiking van de prestigieuze Willem Wolff Prijs

2016 plaats. Deze prijs ondersteunt (lokale) initiatieven op het terrein van de

techniekgeschiedenis en is in 2011 in het leven geroepen door de afdeling Geschiedenis

der Techniek van het KIVI, de Stichting Historie der Techniek en de familie Wolff.

De jury was enthousiast over het voorstel van het Nederlands Steendrukmuseum, omdat

het laat zien dat oude technieken er nog toe doen. Te weinig mensen zijn zich bewust

van het belang van de lithografie voor de hightechindustrie. “Van steen tot chip” brengt

hierin verandering.

Rondom een uit het GRID Grafisch Museum uit Groningen afkomstige originele

fotoreproductie afdeling met een Hunter-Penrose reproductiecamera uit 1948, realiseert het Nederlands Steendrukmuseum een interactieve opstelling om op een toegankelijke

wijze het verhaal “Van steen tot chip” te kunnen vertellen en de relatie tussen de

traditionele lithografie en de moderne hightech microlithografie te laten zien.

Nederlands

Steendrukmuseum

Jaarverslag 2016

Datum 28-02-2017

Pagina 14 van 16

Dit gebeurt via een nieuwe audiovisuele presentatie en het tonen van de camera in

combinatie met relevante objecten van onder andere Philips, ASML en NXP. Het

museum is ook de ANWB en Vrijdag Holding BV veel dank verschuldigd om deze

afdeling mogelijk te maken.

Sponsor en Donateur avond 2016 en de publicatie “De Eindhovense kennissen

van Vincent van Gogh”

Het Nederlands Steendrukmuseum realiseert zich goed dat ondanks de steeds grotere

naamsbekendheid en waardering, begunstigers onontbeerlijk zijn om de ambities te

kunnen uitvoeren. Speciaal voor hen wordt één keer per jaar een bijzondere avond

georganiseerd. In 2016 was dat op 16 november. Naast een fascinerende lezing over de

microchip door professor Harry Veendrick werd onze nieuwe door reclamebureau

Ontverpia ontwikkelde imago poster en huisstijl gepresenteerd.

Het jaar 2016 werd fraai afgesloten met een door het museum uitgegeven boekje rond

Vincent van Gogh en zijn Eindhovense kennissen. De presentatie vond plaats op 15

december in de “De Oude Rechtbank” te Eindhoven. Na een welkomstwoord van onze

bestuursvoorzitter Ron de Bruijn stond de auteur Jack van Hoek stil bij de totstandkoming van zijn publicatie. Aanvullend vond de overhandiging van het eerste

exemplaar plaats aan de burgemeester van Eindhoven John Jorritsma. Hij sprak

lovende woorden uit en uit alles bleek dat hij het boekje inmiddels grondig had

bestudeerd. Het boekje is te koop voor slechts € 10,- in onze museumwinkel, via onze

webshop en is tevens verkrijgbaar bij de betere boekhandel.

Schenkingen, collectie en onderzoek

Alle in het museum aanwezige objecten zijn geregistreerd met een uniek

inventarisnummer, objectnaam, technische gegevens, wijze van verwerving en

standplaats in het geautomatiseerde systeem ADLIB Museum Plus. De enige uitzondering hierop vormt de handmatig geregistreerde sigarenringen en -

etikettencollectie "Tiny Groot".

Bij schenkingen wordt, conform de regels die in het Museumregister opgenomen

museum gelden, een schenkingsakte opgemaakt. Met de groeiende naamsbekendheid

wordt het museum steeds vaker gevraagd om schenkingen van aan de steendruk en

lithografie gerelateerde objecten te aanvaarden. Dit geschiedt conform het door het

museum gehanteerde verzamelbeleid *.

* Meer over het collectie en onderzoek beleid is te vinden in het Beleidsplan Nederlands Steendrukmuseum

2016 - 2020 waarvan via de museumwebsite kennis is te nemen.

Nederlands

Steendrukmuseum

Jaarverslag 2016

Datum 28-02-2017

Pagina 15 van 16

In het depot wachten enkele in 2016 ontvangen schenkingen nog op definitieve,

gedetailleerde invoering in het ADLIB-systeem. Het betreft o.a. een in 2016 ontvangen

bijzondere schenking van 405 kunstlitho’s van Aart van Dobbenburgh. Tevens zijn

vermeldenswaard een schenking bijzonder papier, 270 gelithografeerde ansichtkaarten uit eind 19de eeuw / begin 20ste eeuw en diverse kunstlitho’s.

De schenkers van deze en de andere nog in te voeren objecten ontvingen overigens al wel

een schenkingsovereenkomst en de objecten zijn gefotografeerd. Voor de intensieve,

handmatige invoering ontbrak het helaas nog aan tijd bij de met ADLIB bekende

vrijwilligers / officemanager. ADLIB Museum biedt de mogelijkheid om (delen uit) de

collectie op internet beschikbaar te stellen of gegevens voor educatieve doeleinden via

internet te ontsluiten. In 2016 is een begin gemaakt met het fotograferen van de in

ADLIB opgenomen objecten.

VRIJWILLIGERSBELEID

Het Nederlands Steendrukmuseum realiseert zich dat de inzet van vrijwilligers cruciaal

is voor het functioneren van het museum. Als blijk van waardering en om de onderlinge

banden te versterken wordt aan onze vrijwilligers met hun partner jaarlijks een

vrijwilligersdag aangeboden. Deze vond in 2016 op 24 september plaats. Dit jaar is het

museum zeer gastvrij ontvangen in het Nationaal Glasmuseum te Leerdam. Na afloop

vond nog een korte afscheidsborrel plaats in de foyer van CAROLUS.

Bestuur en directie streven ernaar om, binnen de door hen vastgestelde beleidskaders,

zoveel mogelijk zaken optimaal te (laten) regelen en uitvoeren door de leden van het

vrijwilligersteam. Zij spelen een cruciale rol. Zonder de enthousiaste inzet van hen zou

het museum niet kunnen bestaan. Een vast aandachtspunt van zowel bestuur als

directie is het plezierig en deskundig functioneren van het vrijwilligersteam.

Gestreefd wordt naar minimaal één keer per jaar een taakgroep overleg door de

desbetreffende taakgroep coördinatoren. Dit is thans aan de orde voor de

kerntaakgroepen Baliebeheer, Techniek, Educatie en Tentoonstellen. Jaarlijks krijgen

de vrijwilligers de gelegenheid voor een evaluatiegesprek met de directeur en daartoe aan te wijzen bestuurslid. Ook staat calamiteitenbeheersing vast op het programma.

Ook in 2016 was het werven van nieuwe vrijwilligers een hoge prioriteit. Naast

aanmelding bij diverse vrijwilligerscentrales is ook een permanente oproep geplaatst op

de NSM-website. Vergrijzing en geen continue beschikbaarheid liggen latent op de loer,

hetgeen geen specifiek Valkenswaards probleem is. Ook landelijk blijkt het steeds

moeilijker om vrijwilligers voor langere duur te werven en te binden. We zijn dan beslist

trots op de tot nu toe getoonde loyaliteit van onze vrijwilligers. Financiële middelen om

dan eventuele openvallende plaatsen (tijdelijk) met betaalde krachten in te vullen

ontbreken.

Nederlands

Steendrukmuseum

Jaarverslag 2016

Datum 28-02-2017

Pagina 16 van 16

De Nederlandse Museumvereniging eerde op 6 december de naar schatting 23.000 museumvrijwilligers in Nederland! De vereniging deed dat met de presentatie van

miniportretten van 35 vrijwilligers en hun musea in het Nederlands Instituut voor Beeld

en Geluid in Hilversum. Het Nederlands Steendrukmuseum is bijzonder trots dat zij

onze Theo van “t Klooster selecteerden voor het filmen van een indringend mini portret.

AFSLUITEND

Met plezier en beslist met nodige trots wordt geconstateerd dat ook in 2016 het museum,

met dank aan de inzet van het hele NSM-team, op alle extern gecommuniceerde dagen

(dinsdag tot en met zondag van 13:00 tot en met 17:00 uur) open is geweest voor het

publiek en dat ook alle geplande en gevraagde rondleidingen en workshops doorgang

vonden.

Valkenswaard, 28 februari 2017

Nederlands Steendrukmuseum

Ir. R.A. de Bruijn F.F. van Oortmerssen,

Bestuursvoorzitter Directeur

COLOFON

(c) Nederlands Steendrukmuseum Oranje Nassaustraat 8 C

5554 AG Valkenswaard Tekst & Fotografie

Frank van Oortmerssen