Islam en de Diaspora

5/11/2018 Islam en de Diaspora - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/islam-en-de-diaspora 1/7

Islamengeloofs fval n de diaspora

Ruud etersx

Inleiding

Een ande puntendie vorig aar (zoo8)prominent n het Nederlandseslamdebatfigureerdens de beweringdat moslims n Nederlandniet zonderproblemenhunreligie unnenverlaten.Als zij zich tot een anderegodsdienst ekerenof openlijk

atheïst orden,dan zoudenze zichniet alleenblootstellen ansociale epercussies,maar elfsvoor hun levenmoetenvrezen.De discussie ieroverwerdvoor het eerstactueel a de verklaringvan AyaanHirsi Ali dat zij geenmoslima meerwas. Deoprichting oor Ehsan ami van het comitévan ex-moslims inmiddelsweer terziele)wakkerdevorig jaar de discussieweer aan. Er bestaateen breedgedeeldemening at de slamvooralop dit punt in conflict s met devrijheidvangodsdiensten zich onderscheidt an anderegodsdiensten. e publicistMichiel Hegenerverwoorddeit aldus:

'Hetverbod p afvalligheidoormoslims eldtoveral, ok n Nederland. iervolgensonzeandelijke etgeving, aarwelvolgens esharia.n principes het n Nederlandniet nders an n Koeweit nEgypte,anden aar ndividuelerijheid angodsdienst,endusook devrijheid m vangodsdienste veranderen,astligtn dewet.Maarwiedaar e slamverlaat, angteenvolksgerichtoven et hooftl,vaak n de vormvanmoord fdreigingmermoord.Ook ntimidatieoordeautoriteitens deel anhetpak-ket. ...; '

In Nederland n omringende anden kunnen islamverlaters o veel represailles

venvachtenuitstoting,doodsbedreigingen,eweld dat ze daardoorgaans anafzien í in het geheim breken met de islam. In zoo4 maaktede Evangelische0mroep endocumentaire verNederlandse oslimsdie christenwarengeworden,en onder twee bereid e spreken.Een van de twee, een Irakeseman, ging kortdaarnaerugnaar rak en werd toen veiligheidshalve aarweermoslim. Onlangsverteldeen Nederlands-Koerdischeennis me dat ze eenpaar aargeledenhadgebrokenet de islam, maardat haaroudersen zoon daar nooit achtermochtenkomen.enbizarreuitzondering?ntegendeel, et s normaal.I

In dit artikelzal ik nader ngaanop de vraaghoe het precieszit met die hierwonendeoslimdiezijn religieopgeeft. l<zaleerstdepositievande afvalligen de

* (Emeritus)oogleraar echtvan de slamen hetMidden-Oosten, niversiteit anAmsterdam.t, HP/De i jd,z4 november oo6.

I4T



klassieke hariaen n de huidige slamit ische ereldbeschri jven. aarna espreekik de gevolgen an geloofsaíval an moslims die buiten het gebiedvan de islamwonen.

2 Afvalligheid in de klassieke sharia2

De sharia s het religieuzeechtvande moslims.De doctrinebevat ok bepalingendiede omgangmet niet-moslims etreffen, aar n eerstenstanties heteenverza-meling voorschriften ie moslimsde weg naarhetparadijswijzen.Sommige anderegels rjnval zuivergodsdienstigeard,zoalshoe e moet biddenenvasten nwatje mag etendh drinken, maarandere ijn rechtsregelsie door rechtbankenoege-pasten afgedwongenunnenworden. n het personenrechtpeelt odsdienst enbelangrijke ol. Zoals n allepremoderneechtsstelselsestaat r in de shariageen

ideevan geli jkheid oor de wet en wordt de uridische tatus an personen ndermeerdoorhun godsdienst epaald.Moslimshebben aarbijmeer echten anniet-moslims.Veranderingangodsdiensts mogeli jk,behalve oor moslims.Voorhenis het een misdrijf waarvoor e met de dood bestraftkunnenworden.De gedachtedie daarachter it is dat de slamde meest ecente n de beste an de monotheïsti-sche odsdienstens.De boodschap ieGodaanMozes nJezus eeftgeopenbaardis identiek andievandekoran,maarde odenen christenen ebben ie boodschapin hun overleveringeneranderden er zakenuit weggelaten.Het verlaten an deislam,de aatste ndaardoor nigewaregodsdienst,rengte zielenheiln gevaar n

de overheidmoet datvoor e eigenbestwil rachten everhinderen.In de klassiek uridischehandboekenwordt uitgebreid ngegaanop de vraag

wanneerer sprake s van rechtens elevante eloofsafvalridda). n de eerste laatsmoet de afralligerechtsgeldigmoslim zijn geweest, oor geboorteuit ten minsteéénmoslimouder, f door een echtsgeldigeekering.Dat kl inkt logischen toontdat de moslimjuristen venprecieswarenals onzehedendaagseechtsgeleerden.Verdermoet hij handelingsbekwaamijn en de daadopzenelijkgepleegd ebben.Daaropbestaat chteréénuitzondering:uitingenvan ongeloofdie alsgrapbedoeldzijn brengen och afvalligheidmet zich mee,dit op grondvandeKorantekst' .. Zeg:Waren ullie met God, Zijn tekenenen Zíjn gezantde spot aan het drijven?Veront-schuldigt ullie niet. ullie Zljn ongelovig eworden a geloofcle hebben...' Koran

9:65-66;ert .Leemhuis) .Aívalligheidontstaatwanneer men zich bekeert ot een anderegodsdienstof

uitdrukkelijkde slamafzweert. o'n bekeringwordt overigensechtens iet erkend:een ot de slambekeerde hristen an nooitberoep oenop de dhimmi-status, erechtstoestandande niet slamitische nderdanen aneen slamitische taat.Daar-naastkan afvalligheid ok eengevolgzijn vanandere uitingenvan ongeloof', dat

wil zeggenwoordenof dadendie uitdrukkelijkof impliciet essentiële eloofswaar-hedenontkennen doorde rechtsgeleerdenedefinieerd ls dat wat iederemoslim

2. Dit stuk is gebaseerd p R. Peters n G.l.J.de Vries, Apostasyin Islam,'Die Welt des slams 17(1976), . r-26.

r42



noodzakelijerwij van zijngeloofmoetweten' . Dat s bijvoorbeeld etgevalalseenmoslim ontkent dat er tijdens amadangevastmoetworden of dat het drinken vanwijn voor moslimsgeoorlooftl s. Dadendie ongeloof mplicerenzljn bijvoorbeeldhetoneerbiedig ehandelen an koranexemplarenoor erop e gaanzittenof er ietsuit te scheuren.Over afvalligheidals gevolgvan gedragbestaatoverigensveelonenigheid nderdegodsdienstgeleerden.

AF'ralligheid eeft onaangenameechtsgevolgen.n de eersteplaatswordt hetverlaten an de islam beschouwdals een misdri jí waarop de doodstrafstaat(behalve,olgens e Hanafit ischeechtsschooloorvrouwen, ie echter evenlanggevangenmoetenworden gezet). ls afvalligheid oor de rechterbewezens, geefthij de beklaagdeeen termijn waarbinnen hij zljn afvalligheidkan herroepen(istitribo). ls de beklaagde at doet,wordt hij niet bestraft.Maar bi j volharding nhetongeloofwordt hij ter dood gebracht.Dit berustoverigens iet op de koran,maarop nveeuitspraken anMohammed hadit!.z

Door afvalligheid erandertde juridischestatus.Een afvalligeheeft geen rechtmeer p beschermingan ijf engoed 'isma). oeneennegentiende-eeuwsegypti-schemufti gevraagd erdwat er moestgebeurenmet eenmoslimmandieeen afval-l ige gedoodhad, oordeelde ij dat de daderniet voor doodslag eroordeeld onworden,omdat hij iemandhad gedoodzonderwetteli jke escherming. aar hijmoestwel bestraFt orden omdat hij een behoorlijke echtsgang ad verhinderd.Hethuwelijkvandeafvalliges nietig,hij kan niet erven, ijn eigendomsrechtervaltaan estaat n hij is handelingsonbekwaam.it laatste p grondvan <oran :217:

'Wievanulliezichvanhungodsdienstfl<erenndanalsongelovigenterven,atzijnzijwierdadenn het egenwoordigeeven n n hethiernamaalsruchteloosijn.Zi jzijnhetdie n hetVuur huishorenzij zullen aarin ltijdblijven.'+

De positievande afvallige n de hedendaagseslamitischewereld

Al sindshet eindvan de negentiendeeuwgaaner stemmen p in de slamit ischewerelddie zich verzettenegende doodstrafvoor geloofsaftal.Voor dit standpunt

wordteengroteverscheidenheidanargumenten angevoerd.en ekstueel rgu-ment s koran4:go('...Alszij zichvan ullie afzijdighouden,niet egenullie strijdenen ullie vredeaanbieden an verschaftGod jullie geenweg om tegen hen op tetreden') nkoranz:256 '.. .8r s geendwang n degodsdienst'). atbetreft e rweehadiths ie de doodstraf oor afvalligheid oorschrijven,aarvanwordt betoogddatze zwakke snadsketens an overleveraars)ebbenen daarom niet gezaghebbendzijn.Tenslottewordener ook historische rgumenten angevoerd. at n devroegegeschiedenisande slamafiralligenerdoodzijn gebracht anverklaardyordenuit

'Doodtdegene ie zijn geloofverandertl ' Bukhari); He t bloedvan eenmoslim die verklaartdat ergeengod is behalveGod en dat k Zijn Gezantben,mag slechtsn drie gevallen ergotenworden:vooronwettigegeslachtsgemeenschapa een echtsgeldig uwelijk,bi j vergelding oor doodslagen bij he tverlaten andereligieenhe tzich afscheiden ande gemeenschap'alleverzamelingen).VertalingLeemhuis.

r43



het feit dat toen, n de tijd vandeveroveringen, orlogsrechtwerd toegepast n deaftalligenalsverraders erdenbeschouwd. egenwoordig, o wordt betoogd, s deband ussen e staaten degodsdienstosserenkangeloofsafval iet meeralshoog-verraad eschouwd orden.

Door de verwesterlijking an het recht in het grootstedeelvan de islamitische

wereld s het sharia-strafrechtn de meeste andenvervangen oor wetboeken anwesterse nit die afralligheid ietstrafbaar tellen.Alleen n die andenwaarhet sla-mitischestrafrecht nog of weer)geldt, zoals n Saoedi-Arabië,emen,Libië, ran,Pakistan,Soedan n Noord-Nigeria, an afiralligheid estraftworden, hoewelhetmaar n t'weeandenalsdelict n het wetboek anstrafrechts opgenomen Art. zó,SoedanpsWetboekvan Strafrecht, rt. 259 lemenitischWetboekvan Strafrecht).Maar in de anderegeïslamiseerdeetboeken an strafrecht s vaak een bepalingopgenomendat ook straf opgelegdkan worden voor handelingendie niet in hetwetboekgenoemdwordenmaarwel volgensde shariastrafbaar ijn. In de praktijk

komt vervolging oorgeloofsafval iet ergvaak oor en danalleen n gevallen ieeenpolitiekeachtergrond ebbenof publicitairveelstof hebbendoenopwaaien.

Maar er zijnwel andereuridische epercussiesp geloofsafval. mdathet perso-nen-en amilierechtn vrijwelalle slamitischeandendoordeshariageregeldwordtkan een afvalligeniet trouwen, s zijn huwelijk nietig, zelfs als beideechtgenotentegelijkde slamverlaten n kan hij niet erven.Hoeweldit voor zover k kan nagaannergens n de gecodificeerdeamiliewetgevings neergelegd, orden deze egelswel toegepast mdatvrijwelalle amiliecodes epalen at bij leemtes an de wetdeshariawordt toegepast. ovendien ordt de nieuwe eligievrijwelnergensdoordebestuursorganen rkend, zodat voormalige moslims geen identiteitsbewijzenkunnenkrijgenwaarophun nieuwegodsdienst ermeldwordt of bij de aangifte ankinderen enieuwe odsdienstaten egistreren. l leen n Egypte ebben estuurs-rechters nlangsschoorvoetendastgesteldat dit in strijd is met de mensenrech-tenverdragenzoalsde CCPR, nternationalCovenantor Civil andPoliticalRights),die in Egypte irectewerking hebben.Maarbestuursorganen eigerendikwijlsomuiwoering e gevenaan dezeuitspraak.Eengevolgvan de uridischesanctiess datveelafvalligenhet niet aan de grote klok hangendat ze geenmoslims meer zijn.

Zolangze er geenpuntvanmakenom op hun identiteitspapierenls moslim aange-merkt e worden s er nietsaande hand.In hetalgemeen an men zeggen atvrijwel geenenkel echtssysteemn de sla-

mitische wereld artikel 18 van het ICCRPeerbiedigt,dat uitdrukkelijk het rechterkent to have r adopta religionor beliefof his choice. 'Dat betekent us ook hetrecht om van godsdienst e veranderen. et tweede id van artikel rB bepaaltdatniemandonderworpenmag wordenaanzodanige wangdatafbreukgedaanwordtaan deze vrijheid. De strafbaarstelling an geloofsafualn sommige slamitischelandenen de uridischeen bestuurlijke eperkingen ie een afvallige n vrijwel de

hele slamitischewereldondervindt ijn duidelijke ormenvandwang.

r44



Deafralligebuitende slamitischewereld

In hoeverre eldtde shariabuitenhet gebiedvan de slam? k zal dezevraag eant-woordenvolgensde voorschriften an de klassiekeslamitische echtsgeleerdheid.Danmoet e eerst tilstaan ij het eitdat de sharia erschillendeoorten egels ent.Sommige oorschriften ijn zuiver eligieus, oalsdeverplichting ijf keerper dag ebiddenof om geenalcoholischeranken enutt igen.Deze elden oorelkemoslimwaarhij zich ook bevindt, enzijnalevingdoor overmacht nmogelijk s. Maar voorde oepassing anandere egelss de aanwezigheidan slamitischeechtbanken feen slamitische taatvereist.Denk aanhet slamitische trafrecht.Overde vraag nhoeverre ulke regelsook buitenhet gebiedvan de islam geldendzijn, bestaanverschillende eningen.Volgens ommigegeleerden eldenze daarwel, hoewelzeniet kunnenworden oegepast,olgensanderegeldenze niet.Dat s niet alleeneentheoretisch nderscheid. olgens e tweedemeningkan een moslim die bijvoor-

beeldbuitenhet gebied an de islam eenanderemoslim wederrechteli jkedoodheeft, bij terugkeer naar islamitisch territorium niet vervolgd en veroordeeldworden, volgensde eerstemening kan hij wel bestraftworden. De islamitischerechtsgeleerdenrjnheter duswel overeensdatdergelijke egelsbuitendegrenzenvande slamniet oegepastunnenworden.Betekent at dandathetmoslimsdaarvri j staat m te moorden n eplunderen? at s niethetgeval. ls moslimsniet-isla-mit ischgebied ebben etredenmet toestemming ande okale niet-islamit ische)overheiden hun daardoorrechtsbeschermings verleend,zijn zij gehoudeneenzelft le escherminge biedenaande lokaleniet-moslims n het gezag an de

overheid e eerbiedigen. oor de acceptatie an de toestemmings er als het wareeenovereenkomstntstaanen zijnde moslimsaande okalewettengebonden.Datbetekent usdat geloofsafval uiten het gebiedvande slam volgensde sharianietbestraftkan worden. n het hiernamaalsigt dat natuurlijkanders:geloofsafvalseenzondeen vromemoslimsgaanervan it dat deafizall igea de dood n het helle-vuurzalbranden.

Dezeklassieke pvatt ingen verde toepassing an de sharia n diaspora n debestraffing an af.salligen ijn algemeen ekendonder moslimmigranten. mamshier sprekenvaak over het 'Verdrag'als ze refererenaan de situatiewaarin de

migrantenzich volgensde sharia bevinden.Sommige geestelijkeeiders, zoalsbijvoorbeeld ariqRamadan aanzelfseenstapje erder. ij zijnvanmeningdathetdenken n termenvan slamitischen niet-islamitisch ebied ntegratie anmoslimsin deweg staatomdatze zichdanpermanent lsvreemdeling li jvenbeschouwen.Zij vindendat moslimshun posit iehier n termenvan burgerschapande landenwaarze nu wonenmoetendefinieren n gebruikmoetenmakenvandegrondwette-l i jkevri jheidvan godsdienst n de religieuze oorschrif ten an de shariamoerennaleven.5 5

Maarde geldingvan de sharia s natuurl i jkniet het heleverhaal. k zou haast

zeggen,ntegendeel. et standpuntvan degenen ie menendat afvalligemoslimshiergrote problemenondervindens niet op empirischonderzoek ebaseerdmaar

5. TariqRamadan,Westernuslims ndthe uture Jlslam. xford:Oxíord UniversiwPress oo4,p. 67 .

r45



op de aanname at moslimsalt i jden overal e shariawil len oepassen.k hebhier-boven atenziendat dat zelfsvolgensde klassiekeeergeenverplichtings, althanswaarhetde rechtsregelsan de shariabetreft.Daarnaast eranderen e opvattingenvan moslimmigranten verde sharia.Voorzoverze eÍ belangaan hechten er zijngrote groepenTurkenvoor wie de sharianauwelijksmeereen ol speelt geldtdat

alleendereligieuze oorschriíten.Minstenszo belangrijk s eenveelalgemenerenomeen, ameli jkdat gemeen-schappen et doorgaans iet toejuichenwanneer edendegroepwillen verlaten, ndezeafkeerwordt sterkeralsdiegemeenschapn het defensiefs en hetgevoel eeftaangevallene worden. Dat geldt zekervoor de islamitischemigrantengemeen-schappen ier.Afvall igheid an onaangenameociale onsequentiesebben, oalseen breuk met famifie en vrienden. Om dat te voorkomengevenveel afralligemoslims er de voorkeuraan e zwrjgen.De reacties ande omgevingzrjnoverigensheelverschillend. aakwordt de afiualligheidan familieleden tilzwijgendoFzelfs

openlijk geaccepteerd. eftige reacties anuit moslimgemeenschappenoen zichvooralvoor wanneerde afvallige e publiciteitzoekten in het openbaar ijn afl<eervan de islam aatbli jken, ets wat door de moslimgemeenschappenakkeli jkalsbeledigendervarenwordt. In uitzonderlijkegevallenkan dit leiden tot ernstigebedreigingen oals n het geval an het voormaligeVVD-parlementslidyaanHirsiAli.

5 Conclusies

Moetenwe verontrust ijn overdepositie ande aF'ualligeoslim?Als we het hebbenover de islamitischewereld s het antwoord zonderenige rwijfel bevestigend. erechtspositie ande afvalliges daarvrijwel overal n strijd met de n internationaleverdragen egarandeerderijheidvangodsdienst, ie ook de vrijheidom vangods-dienst te veranderenomvat. In sommige landen kan hij ter dood veroordeeldworden.Maarvriiweloveral s hij onderworpen anernstigeuridischebeperkingenwaardoorhij niet kan trouwenof erven.Maar hoe zit het hier? s de situatie andeafvalligezodanigdat de staatspecialemaatregelenmoet nemen?Sommigen,zoalsde al eerdergenoemdeHegener, inden van wel. Zij bewerendat grote groepenmoslimsdoorhun omgeving elemmerd orden n de vri jheid anhun keuze ooreengodsdienst f,levensovertuiging.aarbijnoemenzij bedreigingmet geweldenzwaresocialedruk. Hier moet de overheid egenoptreden indenzij. Hun redene-ring is dat mensenrechteniet alleen ussen verheid n burgergelden,maarookhorizontalewerkinghebbenen datde overheidwettenmoet makenen maatregelenmoetnemenom dierechten e waarborgen. i jwijzener danop dathetgeli jkheids-principe,opgenomenn de Grondweten internationale ensenrechtenverdragen,geldt

n deverhouding ussen verheid n burger, erwijler daarnaast, m dat begin-sel ook tussenburgers e laten werken, apartewetgeving s ingevoerd, oals hetstrafrechtelijk erbod op discriminatie.Hegenerpleit onder meer ervoor om hetverkondigen an het ideedat verandering an geloofniet toegelatens strafbaarestellen n dat ouders ie devri jekeuze angodsdienst f levensovertuiginganhunkind verhinderen it deouderlijkemachtgezetkunnenworden.

r46



Devraag s natuurlijkof desituatieechtzo erg s dat er speciale verheidsmaatrege-len en wetgeving ebodens. Latenwe eerstvaststellen at er geenbetrouwbarecijferszijn overde vraagof er veelmoslimsdoor geloofsgenotennder druk gezetwordenom nietopenli jk ungodsdiensteverlaten. et komtvoor,maarelkeschat-t ing overde omvang anhetprobleems eenslag n de ucht.Gevallen an sociale

druk vande omgeving p moslimsdie openli jkhun geloofverlaten ebben ijn erongetwijfeld. edreigingen etgeweld anafvalligen oorvoormalige eloofsgeno-ten betroffeneigenlijkvooral personendie zich ook in het openbaarnegatiefendenigrerend verde slam,Mohammed f dekoranhebben itgelaten. e repercus-sieswaaraan e blootstondenwaren n de eerste laats ericht egenhun uit ingenen niet of minder tegen hun geloofsafval. et is belangrijkom dat uit elkaar ehouden.

Gestelddat men vindt dat hier iets aangedaanmoetworden,moet de wetgevingdanaangepast ordenoíbiedthetbestaandeechtmogeli jkhedenm hier egenop

te treden?Het komt mi j voor dat het aatste etgeval s. Maarvoor we die mogelijk-hedenonderzoeken unnenwe wel vaststellen at uridischemiddelenom infor-melesociale ruk tegen egaanen everbiedenechnisch ezienuiterst astigzijn eneigenlijkook onwenselijk.Elkegroepkent informelesociale ancties m conformgroepsgedrag f te dwingen en, afgezien an excessen, eeft het recht hier geenboodschapaan. Alleen als de socialedwang als onrechtmatigbeschouwdmoetworden,danzou het burgerl i jk echtuitkomstkunnenbieden.Het slachtoffer anontoelaatbareociale ruk kan via eenactieuit onrechtmatige aadgenoegdoeningtrachten everkrijgen.Bi j de bepaling ande onrechtmatigheidan de civiele echter

de horizontale erkingvan de vri jheid angodsdienstmee atenwegenalsaange-toondwordt dat degedaagde ezevrijheidvande eisergeschonden eeft.Maar hetis de vraagof het zo ver komt. Als eenmoslimde slamverlaat n breektmet zijngroep s sociale wangniet effectiefmeer.Anders igt het als er sprake s van straÊbare eiten zoalsbedreigingmet en feitelijkgebruikvangeweld. n die gevallen anhetstrafrecht itkomstbieden.

De commotieoverafvalligheid an Nederlandsemoslims ijkt me sterk overdre-ven.Dat er sprake s vaneengrootmaatschappeli jkrobleem an niet aangetoondworden.En er s geenenkele eden m dewetaan epassen: etgeldend echtbiedt

genoegmogelijkheden m aflvalligenebeschermen.

r47

Islam en de Diaspora

Documents

Transcript of Islam en de Diaspora