INVLOED VAN PSYCHOSOCIALE EN OMGEVINGSVARIABELEN OP … › fulltxt › RUG01 › 000 › 926 ›...

UNIVERSITEIT GENT Faculteit geneeskunde en gezondheidswetenschappen

Academiejaar 2004 - 2005

INVLOED VAN PSYCHOSOCIALE EN OMGEVINGSVARIABELEN

OP DE FYSIEKE ACTIVITEIT BIJ 12-JARIGEN

Scriptie voorgelegd tot het behalen van de graad van Licentiaat in de Medisch Sociale Wetenschappen

Optie GVO

DOOR: CHRISTINE GILLEBERT Promotor: Prof. Dr. I. De Bourdeaudhuij Co-promotor: Prof. Dr. L. Maes

Ondergetekende, Tine Gillebert, bevestigt hierbij dat onderhavige

scriptie mag worden geraadpleegd en vrij mag worden gefotokopieerd.

Bij het citeren moet steeds de titel en de auteur worden vermeld.

Tine Gillebert Invloed van psychosociale en omgevingsvariabelen op de fysieke activiteit bij 12-jarigen

I

INHOUDSTAFEL

INHOUDSTAFEL.............................................................................................................. I

WOORD VOORAF...................................................................................................... IV

SAMENVATTING.......................................................................................................... V

ABSTRACT ................................................................................................................. VII

1. INLEIDING .............................................................................................................1

1.1. BEGRIPSOMSCHRIJVING ..........................................................................................1

1.2. FYSIEKE ACTIVITEIT EN GEZONDHEID...........................................................................3

1.3. NIVEAU VAN FYSIEKE ACTIVITEIT VAN KINDEREN EN JONGEREN......................................5

1.4. DETERMINANTEN VAN FYSIEKE ACTIVITEIT BIJ KINDEREN EN JONGEREN. ...........................7

1.4.1. VERKLARENDE MODELLEN........................................................................................ 9

a. het health belief model ......................................................................................... 9

b. de sociaal cognitieve theorie............................................................................. 10

c. theorie van beredeneerd gedrag ..................................................................... 11

d. ase – model ........................................................................................................... 12

e. ecologische modellen......................................................................................... 13

1.4.2. DETERMINANTEN VAN FYSIEKE ACTIVITEIT ................................................................. 16

a. psychosociale variabelen ................................................................................... 16

b. omgevingsvariabelen.......................................................................................... 18

2. ONDERZOEKSVRAAG .........................................................................................20

3. METHODE ............................................................................................................21

3.1. ONDERZOEK EN POPULATIE ....................................................................................21

3.2. GEBRUIKTE VRAGENLIJST........................................................................................22

3.2.1. LICHAAMSBEWEGING BIJ KINDEREN ........................................................................ 24

3.2.2. PSYCHOSOCIALE VARIABELEN................................................................................ 25


II

a. attitude................................................................................................................... 25

b. sociale invloed...................................................................................................... 26

c. hindernissen tot fysieke activiteit ........................................................................ 26

d. voordelen van fysieke activiteit.......................................................................... 27

3.2.3. OMGEVINGSVARIABELEN ...................................................................................... 27

3.3. VERWERKING .......................................................................................................28

4. RESULTATEN.........................................................................................................30

4.1. HET BEREKENEN VAN DE TOTALE FYSIEKE ACTIVITEIT ....................................................30

4.2. DETERMINANTEN VAN FYSIEKE ACTIVITEIT EN VERSCHILLEN TUSSEN MEISJES EN JONGENS..35

4.2.1. PSYCHOSOCIALE VARIABELEN................................................................................ 35

a. voordelen van fysieke activiteit.......................................................................... 35

b. hindernissen met betrekking tot fysieke activiteit ............................................ 38

c. sociale invloed ...................................................................................................... 40

d. attitude................................................................................................................... 43

4.2.2. OMGEVINGSVARIABELEN ...................................................................................... 45

4.3. INVLOED VAN PSYCHOSOCIALE EN OMGEVINGSDETERMINANTEN OP FYSIEKE ACTIVITEIT..48

4.3.1. INVLOED OP TOTALE FYSIEKE ACTIVITEIT ................................................................... 48

a. totale populatie.................................................................................................... 48

b. jongens................................................................................................................... 49

c. meisjes .................................................................................................................... 49

4.3.2. INVLOED OP WIJZE VAN TRANSPORT ....................................................................... 50


b. jongens................................................................................................................... 50

c. meisjes .................................................................................................................... 50

4.3.3. INVLOED OP FYSIEKE ACTIVITEIT OP SCHOOL BUITEN DE LESSEN .................................. 51


b. jongens................................................................................................................... 51

c. meisjes .................................................................................................................... 52

4.3.4. INVLOED OP FYSIEKE ACTIVITEIT IN DE VRIJE TIJD ....................................................... 52


b. jongens................................................................................................................... 53


III

c. meisjes .................................................................................................................... 53

5. DISCUSSIE............................................................................................................60

5.1. KRITISCHE BESPREKING VAN DE ONDERZOEKSRESULTATEN............................................60

5.2. STERKTES EN BEPERKINGEN VAN DIT ONDERZOEK........................................................68

6. CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN......................................................................69

LITERATUURLIJST .........................................................................................................70

LIJST MET TABELLEN....................................................................................................78

LIJST MET FIGUREN.....................................................................................................80

BIJLAGEN...................................................................................................................81


IV

WOORD VOORAF

Deze scriptie is het laatste onderdeel van mijn studies medisch

sociale wetenschappen optie gezondheidsvoorlichting en –opvoeding

aan de universiteit Gent. Deze opleiding was niet altijd even gemakkelijk

te combineren met mijn werk als verpleegkundige. Om dit te kunnen

realiseren heb ik steeds beroep kunnen doen op de hulp en steun van

heel wat mensen.

Eerst en vooral wil ik mijn vriend Johannes bedanken. Het samen

studeren voor de examens was voor mij een stimulans om door te zetten.

Bijzondere dank gaat uit naar mijn ouders en schoonouders die mij

steeds met raad en daad bijstonden. Bij hen kon ik altijd terecht als ik het

even niet meer zag zitten. Ze stonden ieder keer weer klaar met morele

en logistieke steun.

Dank aan mijn vrienden en familie bij wie ik steeds terecht kon met

vragen en die altijd met een aanmoediging klaarstonden.

Speciale dank gaat uit naar mijn hoofdverpleegkundige, Elfi

Verstraeten. Zonder haar had ik deze opleiding nooit tot een goed einde

gebracht. Ze hield steeds rekening met mijn werken verlofwensen

waardoor ik alle lessen kon bijwonen en tijd kreeg voor het studeren voor

de examens. Ook mijn collega’s wil ik bedanken, voor de steun en

bemoedigende woorden.

Mijn oprechte dank aan Prof. De Bourdeaudhuij. Bij haar kon ik

steeds terecht met vragen en kreeg ik professioneel advies en

bijsturingen.


V

SAMENVATTING

Achtergrond

Fysieke activiteit neemt ook bij kinderen een belangrijke plaats in in een

gezonde levensstijl. Om van de gezondheidsvoordelen van fysieke

activiteit te kunnen genieten moeten kinderen tot 60 minuten per dag

matig tot intens fysiek actief zijn. Het is echter belangrijk dat kinderen een

actieve levensstijl aannemen die in het volwassen leven kan

geïntegreerd worden. Om te komen tot effectieve interventies ter

bevordering van een actieve levensstijl is het belangrijk om inzicht te

hebben in de factoren die de fysieke activiteit bij kinderen beïnvloeden.

Doelstelling

Deze studie heeft tot doel zicht te krijgen op de invloed van

psychosociale en omgevingsvariabelen op de fysieke activiteit van 12-

jarigen.

Methodiek

De steekproef bestond uit 1864 12-jarige kinderen en hun ouders die na

het ondertekenen van een informed consent wensten deel te nemen

aan het onderzoek. De kinderen en hun ouders vulden elk een

gevalideerde vragenlijst in.

Resultaten

Uit de verzamelde data blijkt dat slechts een kleine helft (45,5%) van de

kinderen de fysieke activiteitsnorm haalt. Jongens blijken meer fysiek

actief dan meisjes (p<0,001). De psychosociale variabelen verklaren een

belangrijker deel van de variantie in fysieke activiteit (6 tot 7%) dan de

omgevingsvariabelen (1 tot 4%). Kinderen zijn minder fysiek actief als ze

meer hindernissen ondervinden, maar ze zijn meer fysiek actief als fysieke


VI

activiteit wordt omschreven als plezant en leuk, als een manier om

vrienden te maken en als middel om hun gezondheid en conditie te

verbeteren. Op vlak van omgevingsvariabelen blijkt een wisselende

invloed van de aanwezigheid van voet- en fietspaden. Kinderen zullen

meer fysiek actief zijn als er in de buurt een speelpleintje is.

Conclusie

Bij 12-jarige kinderen zijn zowel de psychosociale als de

omgevingsvariabelen van invloed op de fysieke activiteit. Wanneer men

een effectieve interventie wil ontwikkelen zal er rekening moeten

gehouden worden met zowel de omgevingsvariabelen als de

psychosociale variabelen.


VII

ABSTRACT

Background

Physical activity is an important part of a healthy life, even for children.

To be able to take adventage of the health benefits associated with

regular physical activity, children need to accumulate at least 60

minutes of moderate to vigorous– intensity physical activity on preferably

all days off the week. For children it is even more important to have an

active lifestyle so it can be sustained as an adult. To develop effective

interventions to promote physical activity it is necessary to understand

the factors which influence the physical activity of children.

Objective

To investigate differences in reported physical activity levels and in

perceived environmental and psychosocial correlates between 12-year

old boys and girls and to analyze the relative contribution of

environmental and psychosocial variables in explaining childrens’

physical activity.

Subjects

The subjects of the study were 1864 12-year old children and their

parents. They completed the validated questionnaire on environmental

and psychosocial correlates.

Results

The collected data shows that only 45,5% of the children did not meet

the recommendation of 60 minutes physical activity a day. Boys have a

significantly higher mean level of activity (p<0,001). The variance in

physical activity explained by environmental factors (1 to 4%) was lower

than by psychosocial factors (6 to 7%). Children seem to be less active


VIII

when they perceive more barriers. On the other hand are children more

active when they find physical activity enjoyable and healthy. Children

seem to be more active when they describe sports and physical activity

as a way to make new friends.

Regression analyses show that environmental factors like the presence of

cycle and footpaths have a variable influence on physical activity. A

playground near home is an important factor to improve childrens’

physical activity.

Conclusion

The physical activity of 12–year old children is influenced by psychosocial

as well as by environmental variables. To develop an effective

campaign to promote physical activity for children, it is important to take

the psychosocial and the environmental variables into account.


1

1. INLEIDING

1.1. Begripsomschrijving

Voor het begrip fysieke activiteit (FA) of lichaamsbeweging

worden in de literatuur verschillende definities gebruikt. Enkele

voorbeelden van deze definities zijn:

‘FA wordt beschouwd als een gedrag en verwijst naar iedere

vorm van lichaamsbeweging door spierarbeid die resulteert in

energieverbruik boven de rustdrempel’ (Caspersen, 1985).

‘Fysieke activiteit is de hoeveelheid arbeid die verricht wordt

(uitgedrukt in Watt), als de duur van de activiteit (uitgedrukt in uren,

minuten), als de bewegingseenheden (uitgedrukt in aantallen) of als een

numerieke score afgeleid van antwoorden op een vragenlijst’ (R.

Philippaerts, Pion, & Roeykens, 1999).

Vaak wordt fysieke activiteit enkel geassocieerd met sport. Dit is

echter onterecht. Het is zo dat lichaamsbeweging veel ruimer mag

gezien worden dan sporten alleen. Het gaat hier om een geheel van

activiteiten als sporten, buiten spelen, actief transport,… (Borms, Beunen,

Hespel, Lefevre, & Vrijens, 1999; Rzewnicki, Vanreusel, & De

Bourdeaudhuij, 2001; Van Beeck & De Bourdeaudhuij, 2000). Dit is een

zeer belangrijk gegeven, zeker naar kinderen toe. Het is namelijk

belangrijk dat kinderen een fysiek actieve levensstijl aannemen welke

gemakkelijk transfereerbaar is naar het verdere leven waar het niet meer

zo evident is om regelmatig te sporten. Er wordt op aangestuurd dat

kinderen een actief transportmiddel zoals fietsen of wandelen gaan

gebruiken voor grote afstanden in plaats van gemotoriseerd transport.

Het belang van fysieke activiteit tijdens de vrije tijd wordt, in onze


2

Westerse sedentaire maatschappij hoe langer hoe meer erkend (Borms

et al., 1999).

Er is over de jaren heen onderzoek gedaan om te komen tot een

“gezonde” norm voor fysieke activiteit. Welk niveau van

lichaamsbeweging dient iemand te halen om te kunnen genieten van

de verschillende gezondheidsvoordelen die aan regelmatige fysieke

activiteit verbonden zijn. Voor volwassenen is die norm vastgelegd op

een half uur matige fysieke activiteit en dit op bij voorkeur alle dagen

van de week. Dit half uur mag wel onderverdeeld worden in

verschillende kleine periodes van beweging, maar belangrijk is wel dat

de FA ingepast wordt in het dagelijks leefpatroon (Cavill, Biddle, & Sallis,

2001; Pan American Health Organisation, 2002; Twisk, 2001). Bij kinderen

en jongeren is die norm echter niet zo eenvoudig vast te leggen. Er

bestaat dan ook onenigheid in de literatuur. Een samenvatting van de

verschillende richtlijnen leert ons dat kinderen en jongeren alle dagen

van de week zouden moeten komen tot 30 tot 60 minuten

lichaamsbeweging per dag, gaande van matig intensieve tot meer

intensieve vormen van lichaamsbeweging (Beunen, 2001; Boreham &

Riddoch, 2001; Cavill et al., 2001) Dit mag zelfs oplopen tot verschillende

uren per dag. In de literatuur staat ook vermeld dat de jongeren, naast

de matige fysieke activiteit van 30 tot 60 minuten per dag en dit op de

meeste dagen van de week, moeten komen tot 20 minuten intensieve

fysieke activiteit en dit op minimaal drie dagen van de week (Cavill et

al., 2001; Twisk, 2001). Sommige studies breiden deze norm nog uit met

specifieke activiteiten met betrekking tot kracht en flexibiliteit (Cavill et

al., 2001).

Hierin werd een consensus gezocht door de ‘Pan American Health

Organisation’. De kinderen en jongeren wordt aangeraden om minimaal

60 minuten per dag matig tot intensief fysiek actief te zijn. (Pan American


3

Health Organisation, 2002; WHO, 2003). De verklaring achter deze 60

minuten ligt in het feit dat kinderen nog steeds aan obesitas lijden

ondanks 30 minuten fysieke activiteit per dag (WHO Europe, 2004).

1.2. Fysieke activiteit en gezondheid

Dat regelmatige fysieke activiteit verschillende

gezondheidsvoordelen met zich meebrengt is bij volwassenen

voldoende bewezen. Het gaat hier om een vermindering van een

belangrijke risicofactor welke een rol speelt bij de ontwikkeling van tal

van chronische aandoeningen met een grote morbiditeit en mortaliteit.

In het bijzonder gaat het hier om een vermindering van het risico op

cardiovasculaire aandoeningen (Hoppenbrouwers, Van Emelen, &

Roelants, 2001; Panagiotakos, Pitsavos, Chrysohoou, Kavouras, &

Stefanadis, 2005; Powell, 1997; USDHHS, 1996), diabetes mellitus

(Laaksonen et al., 2005; USDHHS, 1996; Zhu, St-Onge, Heshka, &

Heymsfield, 2004), osteoporose (Boreham & Riddoch, 2001), hypertensie

(Luke et al., 2005; USDHHS, 1996), kanker (Patel et al., 2005; USDHHS, 1996)

en chronische psychische aandoeningen (USDHHS, 1996).

Bij kinderen is de relatie tussen regelmatige fysieke activiteit en

deze gezondheidsvoordelen minder gemakkelijk hard te maken

(Bungum, Dowda, Weston, Trost, & Pate, 2000; Cavill et al., 2001) maar

toch groeien de bewijzen van een associatie tussen FA en gezondheid

bij kinderen en jongeren (Bungum et al., 2000; Shephard & Trudeau,

2000; Trost et al., 1997; Twisk, 2001). Er kan gesteld worden dat de basis

van vele chronische aandoeningen die zich manifesteren als volwassene

gelegd wordt tijdens de kindertijd (Boreham & Riddoch, 2001;

Hoppenbrouwers et al., 2001; Twisk, 2001). Daarnaast is er het probleem

van overgewicht bij kinderen dat hoe langer hoe groter wordt


4

(Hoppenbrouwers et al., 2001). Overgewicht bij kinderen is een probleem

dat ook in België de kop op steekt (Hoppenbrouwers et al., 2001). Reeds

in 1990 bleek uit internationaal onderzoek dat Vlaamse jongens en

meisjes een relatief hoog lichaamsgewicht hebben (Lefevre, 2001). Het

probleem van overgewicht komt tot stand door een te grote inname

van energie en een te klein verbruik van energie (Craig, Goldberg, &

Dietz, 1996; Goran, Reynolds, & Lindquist, 1999). Dit kan opgelost worden

door de hoeveelheid energie die opgenomen wordt onder vorm van

voeding te beperken maar ook door het energieverbruik te laten

toenemen door een verhoging van de hoeveelheid lichaamsbeweging

(Craig et al., 1996; DiLorenzo, Stucky-Ropp, Vander Wal, & Gotham,

1998; Hoppenbrouwers et al., 2001). Hiermee wordt de stelling dat

regelmatige fysieke activiteit belangrijk is voor kinderen alleen maar

bekrachtigd.

Er zijn echter nog voordelen verbonden aan regelmatige FA bij

kinderen en jongeren. Zo zal de ontwikkeling van een gezond skelet

(Boreham & Riddoch, 2001; Hoppenbrouwers et al., 2001), sterke spieren

(Hoppenbrouwers et al., 2001) en goede gewrichten door

lichaamsbeweging gestimuleerd worden. Er is ook bewezen dat

jongeren die voldoende fysiek actief zijn minder last hebben van stress,

depressie (Craft, 2005; Crews, Lochbaum, & Landers, 2004), angst, een

beter zelfbeeld hebben (Crews et al., 2004) en beter gaan presteren op

school (Goran et al., 1999). Lichaamsbeweging leidt dus niet enkel tot

een verbeterde fysieke gezondheid maar heeft ook zijn invloed op het

emotioneel en sociaal welzijn van kinderen en adolescenten (Goran et

al., 1999; Prochaska, Sallis, Slymen, & McKenzie, 2003). Uit de literatuur

blijkt ook dat jongeren die voldoende lichaamsbeweging hebben

minder misbruik maken van tabak, alcohol, marihuana en andere drugs

(Goran et al., 1999).


5

Hiertegenover kan natuurlijk gesteld worden dat teveel fysieke

activiteit ook gezondheidsrisico’s met zich meebrengt. Toch kan men

zeggen dat de gezondheidsrisico’s verbonden aan te intens sporten

uiterst klein zijn in vergelijking met de risico’s die het grootste deel van de

bevolking loopt door een sedentaire levensstijl (Rzewnicki et al., 2001).

Het bewijsmateriaal voor de gezondheidsvoordelen verbonden

aan fysieke activiteit bij kinderen is zeer beperkt in vergelijking met dat bij

de volwassenen. Toch is het belangrijk dat kinderen voldoende fysiek

actief zijn. Recent onderzoek toonde namelijk aan dat de fysieke

activiteit tijdens de kindertijd de activiteit als volwassene mee gaat

bepalen (Telama et al., 2004; Trudeau, Laurencelle, & Shephard, 2004).

1.3. Niveau van fysieke activiteit van kinderen en jongeren

Ondanks deze talloze gezondheidsvoordelen van

lichaamsbeweging blijkt uit tal van onderzoeken dat de meerderheid

van de volwassenen maar ook een belangrijk deel van de kinderen de

gezondheidsnorm met betrekking tot fysieke activiteit niet halen (Dale,

Corbin, & Cuddihy, 1998; Powell, 1997; Rzewnicki et al., 2001) Zowel

nationaal als internationaal onderzoek bevestigt deze stelling.

Onderzoek bij de Vlaamse en Belgische bevolking leert ons dat in 1997

één op drie van de volwassenen van zichzelf zegt sedentair te zijn.

Wanneer gekeken wordt naar geslacht wordt gezien dat jongens

fysiek actiever zijn dan meisjes (Bungum et al., 2000; Craig et al., 1996;

Crocker, Eklund, & Kowalski, 2000; Lasheras, Aznar, Merino, & López, 2001;

Lindquist, Reynolds, & Goran, 1999; Morgan et al., 2003; Patrick et al.,

2004; Sallis, Prochaska, & Taylor, 2000; Sallis, Zakarian, Hovell, & Hofstetter,

1996; Sarkin, McKenzie, & Sallis, 1997; Stone, Mckenzie, Welk, & Booth,


6

1998; Trost et al., 2003). De daling in FA waarvan voorheen sprake wordt

gezien in beide geslachten maar het zijn voornamelijk de meisjes die met

stijging van de leeftijd inactiever worden (Goran et al., 1999; Lefevre,

2001).

Wanneer men echter gaat kijken naar geslachtsverschillen tijdens

de lessen LO, wordt duidelijk dat tijdens de gestructureerde

omstandigheden van een les LO de meisjes evenveel

lichaamsbeweging krijgen dan de jongens. De gestructureerdheid van

de lessen helpt dus om de verschillen in FA tussen jongens en meisjes te

verminderen (Lefevre, 2001).

Samenvattend kan er gesteld worden dat er uit verschillende

onderzoeken drie belangrijke punten naar voor zijn gekomen: ten eerste

blijkt dat een belangrijk deel van de kinderen onvoldoende fysiek actief

is, ten tweede blijkt dat er meer meisjes zijn met een gebrek aan

lichaamsbeweging dan jongens en ten derde blijkt dat de graad van

fysieke activiteit afneemt tijdens de puberteit.

Voor deze toch wel belangrijke daling in activiteit bij kinderen en

adolescenten zijn er in de literatuur verschillende redenen te vinden.

Eerst en vooral ziet met dat er op scholen minder lessen lichamelijke

opvoeding (LO) en sportieve activiteiten georganiseerd worden en dat

er steeds minder leerlingen aan deze activiteiten deelnemen (Behets,

1995; Dale et al., 1998; Prochaska et al., 2003; Stephens, 2002; Stone et

al., 1998). Daarbij komt dat kinderen tijdens de lessen LO steeds minder

effectief bewegen (Dale et al., 1998; Stephens, 2002). Onderzoek in 1995

toonde aan dat kinderen tijdens de lessen LO slechts 50% van de tijd

effectief fysiek actief zijn (Behets, 1995). Onderzoek toont eveneens aan

dat kinderen uit de lagere school actiever zijn tijdens de speeltijden dan

tijdens de lessen lichamelijke opvoeding (Sarkin et al., 1997). In de

thuissituatie van de kinderen wordt een stijging waargenomen in het


7

aanbod passieve vrijetijdsbestedingen zoals TV-kijken en

computerspelletjes spelen. Hierbij kan ook opgemerkt worden dat er een

vermindering is van de plaatsen waar kinderen veilig kunnen buiten

spelen. Het is dus niet moeilijk om de conclusie te trekken dat kinderen

ook thuis minder fysiek actief zijn (Stephens, 2002).

Een reden voor de geslachtsverschillen kan gevonden worden in

het feit dat de maatschappij een andere rol op vlak van fysieke fitheid

en conditie toeschrijft aan jongens dan aan meisjes (Lasheras et al.,

2001; Sarkin et al., 1997; Trost et al., 2003). Het blijkt tevens dat jongens

meer aangemoedigd worden om fysiek actief te zijn dan meisjes

(Lasheras et al., 2001; Trost et al., 2003). Ze worden voor hun fysieke

inspanningen ook meer beloond dan meisjes (Lasheras et al., 2001).

Wanneer kinderen vrij zijn in de keuze tussen actieve en passieve

activiteiten kunnen we vaststellen dan jongens kiezen voor activiteit

terwijl meisjes de voorkeur geven aan passieve activiteiten (Sarkin et al.,

1997).

1.4. Determinanten van fysieke activiteit bij kinderen en jongeren.

Om te komen tot effectieve programma’s ter promotie van fysieke

activiteit is het belangrijk om een duidelijk beeld te krijgen van de

verschillende determinanten die van invloed zijn op de fysieke activiteit

(Baranowski, Anderson, & Carmack, 1998; Morgan et al., 2003; Saelens,

Sallis, & Frank, 2003; Sallis, Prochaska, McKenzie, Marshall, & Brown, 2001;

Sallis et al., 2000; Sallis et al., 1996; Salmon, Owen, Crawford, & Bauman,

2003; Trost et al., 1997). De determinanten die van invloed zijn op de FA

bij volwassenen zijn al grondig onderzocht. Er blijkt echter veel minder

onderzoek verricht te zijn naar de determinanten die van invloed zijn op

de FA van kinderen en adolescenten (Trost et al., 1997). Daarbij komt dat


8

er in de meeste studies die verschenen zijn enkel ingegaan wordt op de

psychosociale determinanten van FA. Slechts in een klein aantal studies

worden ook de omgevingsvariabelen onder de loep genomen (Sallis,

Kraft, & Linton, 2002; Trost et al., 1997).

Uit deze onderzoeken blijkt dat fysieke activiteit bepaald wordt

door een samenspel van tal van verschillende variabelen. Het gaat hier

om demografische factoren, biologische variabelen, psychosociale

variabelen, omgevingsvariabelen, gedragsvariabelen,… (Morgan et al.,

2003; Sallis, Prochaska, Taylor, & Hill, 1999). Dit impliceert dat er op deze

verschillende groepen variabelen zal moeten gewerkt worden om aan

effectieve gezondheidspromotie te kunnen doen (Sallis et al., 2000).

Voor de studie van de invloed van determinanten op fysieke

activiteit wordt er meestal beroep gedaan op theoretische modellen uit

de gezondheidspsychologie. Deze modellen trachten op een

geordende wijze inzicht te brengen in het gedrag van mensen en dus

ook in de gedragsbeïnvloeding. De modellen worden gebruikt om

interventies en programma’s te ontwikkelen om zo effectief mogelijk

gedragsverandering te bewerkstelligen (De Bourdeaudhuij & Crombez,

2000; De Bourdeaudhuij & Sallis, 2002; Van Beeck & De Bourdeaudhuij,

2000).

Vele studies naar de determinanten van gedrag baseren zich

enkel op deze theoretische modellen. Maar geen enkele van deze

theorieën bevatten alle variabelen die invloed uitoefenen op FA.

Daarom hebben we nood aan een geïntegreerde benadering van

verschillende theoretische en empirische modellen om de invloed van

de determinanten op fysieke activiteit te kunnen bestuderen (De

Bourdeaudhuij & Sallis, 2002).


9

1.4.1. Verklarende modellen

De verklarende modellen zijn een hulpmiddel bij het zoeken

waarom mensen zich gezond of ongezond gedragen. Om te kunnen

komen tot gedragsverandering gaan we op zoek naar verschillen in

determinanten tussen groepen die het gezond gedrag wel stellen en

groepen die het gezond gedrag niet stellen en dus in dit geval

onvoldoende fysiek actief zijn (Brug, Schaalma, Kok, Meertens, & Van

der Molen, 2001). In de loop der jaren zijn er dan ook verschillende

modellen opgesteld om de verschillende gedragingen te gaan

verklaren.

a. HET HEALTH BELIEF MODEL

De centrale gedachte achter het Health Belief Model (HBM) (zie

figuur 1), is het feit dat het besluit van mensen om een bepaald gedrag

te vertonen wordt bepaald door de ervaren gezondheidsbedreiging en

de evaluatie van het aanbevolen gedrag (Brug et al., 2001). In eerste

instantie zullen dus het persoonlijk risico en de waargenomen voordelen

en hindernissen van belang zijn bij het bepalen of het gezond gedrag al

dan niet optreedt. In het geval van het persoonlijk risico gaat het erom

hoe het individu het gezondheidsrisico ervaart: vindt hij/zij zich bevattelijk

voor het risico, welke zijn de mogelijke consequenties van het

gezondheidsrisico,… . Op het vlak van waargenomen voordelen en

hindernissen draait het eerder om het feit of het individu meer voordelen

of meer hindernissen ziet in het stellen van het gezond gedrag.

Het eigenlijke gedrag staat daarnaast onder invloed van

mogelijke ‘cues to action’, dit zijn eventuele extra duwtjes in de rug die

nodig zijn om over te gaan tot het aanbevolen gezond gedrag.


10

Het geheel staat onder invloed van achtergrondvariabelen. Dit zijn

demografische en psychologische variabelen welke ook hun invloed

uitoefenen op het gedrag.

b. DE SOCIAAL COGNITIEVE THEORIE

In de sociaal cognitieve theorie gaat Bandura (zie figuur 2) ervan

uit dat het menselijk gedrag in vergaande mate bepaald wordt door de

verwachtingen die men van een bepaald gedrag heeft. Het gedrag is

het gevolg van continue interacties tussen aspecten van de omgeving,

de persoon en het gedrag van de persoon. Al deze aspecten kunnen

dus van invloed zijn op andere aspecten (Brug et al., 2001). Bandura

plaatst de omgevingsvariabelen in een belangrijk daglicht. In het geval

van fysieke activiteit blijkt dit een niet onbelangrijk perspectief. Dit zeker

aangezien het belang van omgevingsvariabelen op FA bij volwassenen

reeds verschillende malen is bewezen (Humpel, Owen, & al, 2002).


11

c. THEORIE VAN BEREDENEERD GEDRAG

Fishbein en Ajzen stellen in hun theorie van beredeneerd gedrag

(zie figuur 3) dat het gedrag het best te voorspellen is door aan mensen

te vragen of ze van plan zijn om dat gedrag te vertonen. Dit wordt ook

de gedragsintentie genoemd. Deze gedragsintentie wordt volgens Ajzen

bepaald door een drietal determinanten:

o de eigen opvattingen (attitude)

o de opvattingen van anderen (subjectieve of sociale norm)

o de inschattingen van de eigen mogelijkheden om het

gedrag uit te voeren (waargenomen gedragscontrole)

Ook hier zullen achtergrondvariabelen zoals demografische en

persoonlijke factoren het geheel beïnvloeden. Dit alles staat onder

controle van een feedbackmechanisme. De daadwerkelijke uitvoering

van gedrag leidt tot feedback over de verwachtingen die men over het

gedrag had. De mate waarin deze verwachtingen al dan niet ingelost

zijn zal van invloed zijn op het feit of het gedrag opnieuw gesteld wordt

of niet (Brug et al., 2001).

Studies van de fysieke activiteit bij kinderen hebben aangetoond

dat de intentie om fysiek actief te zijn een significante voorspeller is voor

het feit of kinderen al dan niet aan lichaamsbeweging gaan doen

(Craig et al., 1996).


12

d. ASE – MODEL

Het ASE-model (zie figuur 4) is gebaseerd op de theorie van

gepland gedrag. Toch zijn er enkele belangrijke verschilpunten. In plaats

van subjectieve norm hebben de ontwikkelaars van deze theorie het

over sociale invloed. Dit concept is ruimer dan de subjectieve norm van

Ajzen en Fishbein. Het ASE-model onderscheidt drie soorten sociale

invloeden, namelijk: subjectieve normen, sociale steun of sociale druk en

modelling. Het verschil tussen de eigen-effectiviteit uit het ASE-model en

de waargenomen gedragscontrole van Ajzen en Fishbein is echter te

verwaarlozen (Brug et al., 2001).


13

e. ECOLOGISCHE MODELLEN

De term ecologie is ontleend aan de biologische wetenschappen

en refereert naar de relaties tussen organismen en hun omgeving. Het

opzet van ecologische modellen is tweeledig, enerzijds is het de

bedoeling om te de aandacht te vestigen op invloed van de omgeving

op gedrag en anderzijds wordt de ontwikkeling en implementatie van

omgevingsinterventies door deze modellen ondersteund (Sallis & Owen,

2002). Ecologische modellen bevatten zowel intra- als extra-individuele

invloeden welke impact kunnen hebben op de fysieke activiteit van het

individu (Spence & Lee, 2003).

McLeroy et al. stelden in 1988 een ecologisch model met

betrekking tot gezondheidsgedrag voor. Het model toont verschillende

beïnvloedingsniveaus voor gedrag. Het gaat hier om intrapersoonlijke

factoren (psychologische en biologische variabelen), interpersoonlijke

processen en sociale groepen (familie, vrienden, klasgenoten),


14

institutionele factoren (organisaties zoals scholen,

gezondheidszorginstellingen,…), communityfactoren (sociale netwerken,

relaties tussen organisaties en instituten) en beleidsfactoren (wetten en

regels op lokaal, nationaal en internationaal niveau) (McLeroy, Bibeau,

Steckler, & Glanz, 1988; Sallis, Bauman, & Pratt, 1998; Sallis & Owen, 2002).

Stokols (1992, 1996) gaf enkele jaren later een gedetailleerde

voorstelling over de nood aan een sociaal ecologische benadering in

het onderzoek naar gezondheidsgedrag. Hij gaf hierbij vier assumpties.

De eerste assumptie stelt dat gezondheid naast persoonlijke invloeden

eveneens beïnvloed wordt door verscheidene factoren uit de fysieke en

sociale omgeving. Een tweede assumptie zegt dat de omgeving op zich

een multidimensioneel gegeven is. De derde assumptie erkent dat

interacties tussen mens en omgeving op verschillende niveaus kunnen

plaatsvinden: individueel; familiaal; werk, school en culturele

organisaties; gemeenschappen en de volledige populatie. De vierde

assumpie van Stokols zegt dat er een feedbackmechanisme bestaat

tussen de verschillende omgevingsniveaus en de tussenkomsten van

personen. De interacties tussen mens en omgeving is een cyclisch

proces waarin de mens zijn omgeving beïnvloedt en deze aanpassingen

gaan op hun beurt het gezondheidsgedrag van het individu

beïnvloeden (Sallis & Owen, 2002; Stokols, 1992, 1996).

In 2000 ontwikkelden Cohen et al. een structureel model

gebaseerd op de stelling dat gezondheidsgedrag beïnvloed wordt door

kenmerken van het individu en zijn levensomstandigheden. Interventies

dienen volgens hen in te spelen op vier categorieën variabelen:

beschikbare beschermende of beschadigende produkten,

infrastructuur, sociale structuren en beleid en media en culturele

berichten. De eerste drie categorieën beïnvloeden rechtstreeks het

gedrag door gedrag te gaan faciliteren of verhinderen. De vierde

categorie beïnvloedt de attitude van het individu alsook de sociale


15

norm met betrekking tot het gedrag (Cohen, Richard, & Farley, 2000;

Sallis & Owen, 2002).

Spence et al. kwamen in 2003 tot een ecologisch model voor

fysieke activiteit (zie figuur 5). Het model stelt dat fysieke activiteit

beïnvloed wordt door een samenspel van omgevings-, biologische en

psychologische factoren (Spence & Lee, 2003).

Figuur 5: The ecological model of physical activity (EMPA) (Spence & Lee, 2003)

Het ecologisch model voor fysieke activiteit is gebaseerd op het

structureel model van omgevingsinvloeden op gedrag ontwikkeld door


16

Wachs in 1992. De omgevingsfactoren worden in dit model opgesteld

op een hiërarchische, multilevel en multidimensionele manier. Het

beschrijft een dynamisch systeem dat evolueert in tijd en ruimte (Spence

& Lee, 2003).

1.4.2. Determinanten van fysieke activiteit

Gezien het ingewikkelde samenspel van verschillende variabelen

op fysieke activiteit zijn we genoodzaakt om bij de verklaring ervan

beroep te doen op verschillende verklarende modellen, waarin we het

samenspel van persoonlijke, sociale en omgevingsvariabelen kunnen

plaatsen (Sallis et al., 2000; Spence & Lee, 2003). De sociaal congnitieve

theorie van Bandura biedt echter een overkoepelend raamwerk om de

verschillende factoren in te plaatsen (Spence & Lee, 2003). Dit is zeker

mogelijk wanneer we respectievelijk het ASE-model gebruiken om het

concept gedrag en het ecologisch model ontwikkelde door Spence et

al. (2003) gebruiken om het concept omgeving uit de sociaal cognitieve

theorie te verduidelijken. Ook in de literatuur ziet men dat de theorie van

beredeneerd gedrag en de sociaal cognitieve theorie gebruikt worden

in de studie van de fysieke activiteit bij kinderen (Craig et al., 1996).

a. PSYCHOSOCIALE VARIABELEN

Er zijn in het verleden verschillende onderzoeken gebeurd naar de

invloed van psychosociale variabelen op de fysieke activiteit van

kinderen en jongeren.

Uit deze onderzoeken blijkt een sterke negatieve correlatie tussen

fysieke activiteit en gepercipieerde hindernissen (Cavill et al., 2001;

Tergerson & King, 2002). De beïnvloedende hindernissen zijn vooral een

gebrek aan tijd (Tergerson & King, 2002), het liever doen van andere


17

dingen in de vrije tijd (Tergerson & King, 2002) en te moe zijn om te

bewegen (Tergerson & King, 2002). Het feit niet te weten hoe men

lichamelijk actief moet zijn, is de minst beïnvloedende factor (Tergerson

& King, 2002). De hindernissen zullen meisjes gemakkelijker tegenhouden

om aan lichaamsbeweging te doen dan de jongens (Cavill et al., 2001;

Sallis et al., 1996).

Een positieve attitude ten aanzien van fysieke activiteit heeft een

sterk positieve associatie met lichaamsbeweging (Sallis et al., 2000). Het

feit of kinderen lichaamsbeweging plezant en leuk vinden is duidelijk

positief gecorreleerd met fysieke activiteit (DiLorenzo et al., 1998; Sallis et

al., 1999; Trost et al., 1997). Jongens gaan sport en lichaamsbeweging

vaker als leuk en plezant omschrijven dan meisjes (Cavill et al., 2001;

Morgan et al., 2003; Prochaska et al., 2003; Sallis et al., 1996; Trost et al.,

1997). Ook interesse in sport en lichaamsbeweging blijkt bij jongens

groter te zijn dan bij meisjes (DiLorenzo et al., 1998).

Ook gepercipieerde voordelen van fysieke activiteit oefenen hun

invloed uit op de hoeveelheid lichaamsbeweging van kinderen en

jongeren (Cavill et al., 2001; Tergerson & King, 2002). Voor meisjes zijn ‘in

vorm zijn’, ‘vermageren’ en ‘het verbeteren van de conditie’ de drie

belangrijkste voordelen van lichaamsbeweging (Tergerson & King, 2002).

Bij jongens gaat dit om ‘sterk worden’, ‘in vorm blijven’ en ‘wedstrijden

kunnen spelen’ (Tergerson & King, 2002).

Uit onderzoek blijkt dat eigen effectiviteit eveneens een

belangrijke determinant is voor de fysieke activiteit van kinderen (Allison,

Dwyer, & Makin, 1999; Cavill et al., 2001; Crocker et al., 2000). Crocher et

al. toonde aan dat er zowel bij jongens als bij meisjes een sterk positieve

correlatie is tussen fysieke activiteit en inschatting van fysieke conditie,

sportieve competentie, aantrekkelijkheid van het lichaam, kracht en

fysieke eigenwaarde (Crocker et al., 2000).


18

Er blijken tegenstrijdige resultaten te zijn voor de factor modelling

door de ouders. Er zijn situaties waarin modelling door de ouders een

belangrijke rol speelt maar deze situaties zijn niet duidelijk geïdentificeerd

(Sallis et al., 2000). Toch vertoont sociale steun van de familie een

belangrijke correlatie met fysieke activiteit. Het gaat hier dan om het

geheel van financiële, logistieke, morele en verbale steun (Cavill et al.,

2001; DiLorenzo et al., 1998; Sallis et al., 1999; Tergerson & King, 2002; Trost

et al., 2003). Een vriend hebben om mee te gaan spelen/sporten is een

belangrijke faciliterende factor voor kinderen en jongeren om fysiek

actief te zijn (Tergerson & King, 2002). Modelling en steun van vrienden

blijkt voor beide geslachten een belangrijke beïnvloedende factor

(Cavill et al., 2001; Sallis et al., 1996). Uit sommige onderzoeken blijkt de

correlatie bij meisjes sterker (DiLorenzo et al., 1998), toch is hiervoor in de

meeste onderzoeken eveneens een sterke correlatie hiervoor te vinden

bij de jongens (Sallis et al., 1996). Dit geldt ook voor de steun verkregen

door de ouders. Ouders gaan jongens significant meer steunen bij

fysieke activiteiten dan meisjes, ze vinden dit ook belangrijker voor

jongens dan voor meisjes (Trost et al., 2003).

b. OMGEVINGSVARIABELEN

De invloed van omgevingsvariabelen is, zoals reeds vermeld

slechts in mindere mate onderzocht. Uit het beperkt onderzoek blijkt dat

de toegang tot en bereikbaarheid van sportinfrastructuur en

activiteitenprogramma’s in belangrijke mate positief correleert met

fysieke activiteit (Cavill et al., 2001; Sallis et al., 2000). Ook de tijd die

kinderen buiten kunnen doorbrengen blijkt bepalend te zijn voor de

beweging van kinderen (Sallis et al., 2000; Sallis et al., 1999; Stephens,

2002). Jongens rapporteren hierbij meer tijd om buiten te spelen dan

meisjes (Morgan et al., 2003). Als omgevingsfactor speelt de


19

aanwezigheid van een speelpleintje dicht bij de woning een belangrijke

rol voor de fysieke activiteit van kinderen (Saelens et al., 2003). Veiligheid

in de woonomgeving en ouders die zorgen voor het transport naar de

sportgelegenheid hebben geen invloed op de fysieke activiteit van

kinderen (Sallis et al., 2000).

Onderzoek uitgevoerd door Timperio et al. in Australië toont aan

dat ongeveer 60% van de kinderen tussen 10 en 12 jaar met de fiets of te

voet naar school gaat en dit op gemiddeld drie dagen in de week. 50%

van de jongens en 40% van de meisjes in dit onderzoek vinden de weg

van school naar huis veilig. Uit hetzelfde onderzoek blijkt dat bij 80% van

de kinderen er een park of een speeltuintje kort bij hun woonplaats is

(Timperio, Crawford, Telford, & Salmon, 2004).


20

2. ONDERZOEKSVRAAG

Onvoldoende fysieke activiteit is een belangrijke risicofactor voor

tal van chronische aandoeningen met een grote morbiditeit en

mortaliteit. Het is noodzakelijk dat kinderen aanleren om een gezonde

levensstijl aan te nemen om dit gedrag gemakkelijk te kunnen

volhouden als volwassene. Het gaat hier onder andere om een fysiek

actieve levensstijl. Om effectieve interventies te kunnen ontwikkelen is

het noodzakelijk een beeld te hebben van de verschillende

determinanten van fysieke activiteit bij kinderen.

Deze studie heeft het beantwoorden van volgende

onderzoeksvraag tot doelstelling: ‘Wat is de relatie tussen psychosociale

en omgevingsvariabelen en de fysieke activiteit van 12-jarige kinderen?’

Uit de literatuur blijkt dat meisjes minder fysiek actief zijn dan jongens.

Tevens zitten de ondervraagde kinderen aan het begin van de

puberteit. Tijdens de puberteit treden er belangrijke verschillen op tussen

jongens en meisjes. Daarom onderzoekt deze studie ook het verschil

tussen jongens en meisjes op vlak van psychosociale en

omgevingsvariabelen welke de fysieke activiteit bepalen.


21

3. METHODE

3.1. Onderzoek en populatie

Deze studie is de tweede fase van een longitudinaal onderzoek

dat loopt over 5 jaar. Dit startte in 2002 en gaat naast de evolutie van

het fysieke activiteitsniveau van de kinderen eveneens de evolutie in de

beïnvloedingsfactoren hiervan na .

Uit de lijst met erkende lagere scholen, ter beschikking gesteld

door de Vlaamse Overheid, werden in 2002 50 scholen uit Oost–

Vlaanderen en 50 scholen uit West–Vlaanderen at random

geselecteerd. Dit gaf een respons van 62% uit Oost–Vlaanderen (31

scholen) en 76% uit West–Vlaanderen (36 scholen). De scholen en de

ouders gaven hun akkoord om respectievelijk twee en vijf jaar deel te

nemen aan het onderzoek, de ouders deden dit door het ondertekenen

van een informed consent.

In september 2003 contacteerde één van de onderzoekers de

directie van de scholen opnieuw. De onderzoeker maakte het

onderzoeksopzet nogmaals kort duidelijk en legde een afspraak vast om

de leerlingen voor een tweede maal klassikaal te gaan bevragen. De

vragenlijsten werden door de leerlingen ingevuld in het bijzijn van één

van de onderzoekers. Deze kon indien nodig nadere uitleg geven bij de

vragen. Na het invullen van de vragenlijsten door de leerlingen werden

de lijsten door de onderzoeker opgehaald en weer meegenomen. De

leerlingen kregen vervolgens onder gesloten omslag een vragenlijst mee

naar huis die diende ingevuld te worden door één van de ouders.

Samen met de vragenlijst werd er tevens een brief ingesloten om het

onderzoek nog eens te verduidelijken. De door de ouders ingevulde

vragenlijsten werden onder gesloten omslag door de leerkracht

opgehaald en teruggestuurd naar de faculteit.


22

De kinderen die op de dag van het onderzoek afwezig waren op

school wegens ziekte, verandering van school, zittenblijvers, verhuis,…

kregen thuis de vragenlijst opgestuurd met de vraag om ze in te vullen

en terug te bezorgen aan de faculteit. Daarvoor kregen ze een

voldoende gefrankeerde omslag.

In 2003 vulden 1864 ouder-kindkoppels de vragenlijsten in, enkel

deze groep werd in het onderzoek betrokken.

3.2. Gebruikte vragenlijst

Voor dit onderzoek werden er 2 verschillende vragenlijsten

opgesteld, één vragenlijst specifiek voor de kinderen en één voor de

ouders. De vragenlijst voor de kinderen werd opgesteld aan de hand

van een gevalideerde vragenlijst over sport en fysieke activiteit

komende uit een onderzoek van drie Vlaamse universiteiten (UGent, KUL

en VUB). Deze vragenlijst werd door de onderzoekers van de genoemde

universiteiten opgesteld in samenwerking met BLOSO en met behulp van

een voorafgaand literatuuronderzoek van het IOS (Interuniversitair

Onderzoekscentrum voor Sportbeleid) in 2002.

De betrouwbaarheid en de validiteit van deze vragenlijst voor de

schoolgaande jeugd werden nagegaan door een studie. Deze

onderzocht de specifieke leeftijdsgroep waarvoor de vragenlijst

ontworpen werd. De proefgroep bestond uit jongens en meisjes met een

verschillende activiteitenpatroon, zowel de actieven als de minder

actieven zijn bij het onderzoek betrokken.

Om de betrouwbaarheid van de vragenlijst na te gaan vulden de

proefpersonen de vragenlijsten twee maal in met een interval van één

week. Bij de eerste testafname waren de proefpersonen niet op de

hoogte van de tweede testfase. Dit was nodig om de hertest niet te


23

beïnvloeden. Tijdens het beantwoorden van de vragenlijsten was er

begeleiding door 2 wetenschappelijk medewerkers.

Voor het nagaan van de validiteit van de vragenlijst dienden de

proefpersonen gedurende 7 volledige dagen een CSA – accelerometer

te dragen.

Globaal gezien kan er een vrij hoge betrouwbaarheid en validiteit

van de vragenlijst genoteerd worden en er kan aangenomen worden

dat de vragenlijst op een voldoende valide manier de fysieke activiteit

en sportparticipatie in kaart kan brengen. Philippaerts et al. rapporteren

in hun studie naar validiteit en betrouwbaarheid van de

bovengenoemde vragenlijst op vlak van betrouwbaarheid test-hertest R

coëfficiënten van hoger dan 0,70 behalve voor energieverbruik tijdens

transport en totale tijd die gespendeerd wordt voor transport en

deelname aan sportactiviteiten. Voor deze punten worden test-hertest R

coëfficiënten van 0,68 gerapporteerd (R. M. Philippaerts, Matton,

Wijndaele, Balduck, & De Bourdeaudhuij, 2005). Op vlak van validiteit

van de bovengenoemde vragenlijst rapporteren Philippaerts et al. een

hoge Pearsoncorrelatie voor de vragen rond deelname aan

sportactiviteiten in de vrije tijd (r= 0,52; p<0,01), energieverbruik

gedurende deelname aan sportactiviteiten in de vrije tijd (r= 0,57;

p<0,01), totale duur van transport en deelname aan sportactiviteiten (r=

0,56; p<0,01), energieverbruik bij het totaal van transport en deelname

aan sportactiviteiten (r= 0,58; p<0,01), aantal activiteiten met intensieve

lichaamsbeweging (r= 0,78; p<0,001) en aantal dagen per week met

matige fysieke activiteit (r= 0,52; p<0,001) (R. M. Philippaerts et al., 2005).

Het onderzoek is goedgekeurd door de ethische commissie van

het Universitair Ziekenhuis Gent.


24

3.2.1. Lichaamsbeweging bij kinderen

In de vragenlijst zijn er verschillende vragen opgenomen die pijlen

naar de fysieke activiteit van de kinderen. Op die manier kregen we een

beeld van de hoeveelheid lichaamsbeweging die de kinderen op een

week hebben.

De kinderen werden bevraagd over de wijze van transport van en

naar school. Er was keuze uit vier mogelijkheden (met de fiets, te voet,

met de auto, trein, bus of motorfiets of met de step, skeelers of

skateboard) waarbij telkens slechts één mogelijkheid mocht aangekruist

worden. Daarnaast werd hen gevraagd om in te schatten hoeveel tijd

ze voor deze verplaatsing nodig hebben, uitgedrukt in minuten.

Om inzicht te krijgen in de hoeveelheid lichaamsbeweging dat de

kinderen op school hebben, werd hen gevraagd hoeveel uren

lichamelijke opvoeding ze krijgen op school. Bijkomend werd hen ook

gevraagd welke activiteit ze meestal doen tijdens de speeltijd (zitten,

staan, wandelen en sporten), waarbij ze slechts één mogelijkheid

mochten aankruisen. Om een duidelijk beeld te krijgen van de sport op

school buiten de lessen werd er aan de leerlingen gevraagd wanneer ze

aan sport kunnen doen of kunnen spelen op school. Hier mochten

meerdere antwoorden aangeduid worden (tijdens de middag en

speeltijd, tijdens de studie, na of vóór de schooluren, op

woensdagnamiddag, bij klas- en schooltornooien, op geen enkel

moment en andere). Door middel van een vierpuntenschaal (van 1=

nooit tot 4= bijna altijd) werd gepeild naar de frequentie van deelname

aan deze activiteiten op school.

Naast de sport en beweging op school binnen en buiten de

lesuren, werd ook de fysieke activiteit gedurende de vrije tijd van de

leerlingen bevraagd. Er werd de kinderen gevraagd naar de twee

sporten die ze het meest beoefenen, hoe vaak ze deze sporten


25

beoefenen (minder dan twee maal per maand tot meermaals per dag),

het aantal uur ze sporten per week en of ze voor deze sport aangesloten

zijn bij een sportclub.

3.2.2. Psychosociale variabelen

De studie gaat na wat de invloed is van psychosociale variabelen

op de fysieke activiteit van de 12-jarigen. De psychosociale variabelen

werden gekozen op basis van sociaal-psychologische theorieën en

modellen, zoals het ASE-model (Brug et al., 2001). Bij de kinderen werd

de invloed nagegaan van de attitude ten aanzien van fysieke activiteit,

sociale invloed, hindernissen ten aanzien van fysieke activiteit en de

voordelen van fysieke activiteit.

a. ATTITUDE

Om zicht te krijgen op de attitude van de kinderen ten aanzien

van fysieke activiteit werd hen gevraagd verschillende stelling te

beoordelen op een vijfpuntenschaal (van 1= helemaal niet akkoord tot

5= helemaal wel akkoord). De stellingen handelden rond het feit of de

kinderen sport gevaarlijk, leuk, slecht, gezond dan wel dom vinden.

De negatieve attitudes (sport is gevaarlijk, slecht, dom) werden

gehercodeerd om zo factoranalyse mogelijk te maken. Na

factoranalyse werden de items leuk, slecht, gezond en dom op basis van

een Cronbach �= 0.68 samengevoegd.


26

b. SOCIALE INVLOED

Om een beeld te krijgen van de sociale invloed die de kinderen

krijgen werd er nagegaan in welke mate er sprake is van modelling, het

leren door het observeren van andermans gedrag (Brug et al., 2001).

Aan de ouders werd gevraagd hoeveel zij per week aan sport doen,

hoeveel ze fietsen en hoeveel ze wandelen (uitgedrukt in uren en

minuten). De sociale steun werd nagegaan door de ouders te vragen

hoe vaak ze samen met de kinderen sporten, hoe vaak ze zorgen voor

het transport van de kinderen naar de sportgelegenheid en of ze vaak

gaan supporteren. Door middel van een vierpuntenschaal (1= nooit en

4= altijd) dienden ze hierover een oordeel te geven.

De vragen met betrekking tot het transport van de kinderen en het

gaan supporteren voor de kinderen werden samengevoegd op basis

van een Cronbach �= 0.79.

c. HINDERNISSEN TOT FYSIEKE ACTIVITEIT

De hindernissen werden bevraagd aan de hand van een

vijfpuntenschaal (van 1= zeker niet tot 5= zeker wel). De te beoordelen

hindernissen waren de volgende: ‘Wat zijn volgens u belemmeringen

voor uw kind voor het uitoefenen van sport? Tijdsgebrek, gebrek aan

doorzetting, gebrek aan interesse, zwakke gezondheid en blessures,

persoonlijke problemen van uw kind (angst,…), niet sportief, te duur

(lidmaatschap, kledij, materiaal,…), gebrek aan sportinfrastructuur, te

grote afstand naar de sportgelegenheid en gebrek aan vervoer. ‘

Er werd een factoranalyse uitgevoerd op de verzameling van

deze items, deze toonde aan dat alle hindernissen op één factor laden

op basis van een Cronbach �= 0.80.


27

d. VOORDELEN VAN FYSIEKE ACTIVITEIT

Om inzicht te krijgen in de gepercipieerde voordelen van fysieke

activiteit werd er aan de leerlingen gevraagd om aan de hand van een

vijfpuntenschaal (van 1= helemaal akkoord tot 5= helemaal niet

akkoord) volgende stellingen te beoordelen.

Ik vind sport goed omdat: ik gewicht verlies en mijn lichaam

mooier wordt (factor 3), mijn conditie en gezondheid beter worden

(factor 1), ik met vrienden samen ben en nieuwe mensen leer kennen

(factor 1), ik er plezier aan beleef (factor 1), ik wedstrijden kan spelen en

tonen dat ik beter ben dan anderen (factor 2), ik er vrolijker van word

(factor 1), andere mensen dan naar mij opkijken (factor 2) en ik me kan

ontspannen na een zware schooldag (factor 1).

De factoranalyse resulteerde in een Cronbach a van 0.78 voor de

voordelen op sociaal en gezondheidsvlak (factor 1), een Cronbach a

van 0.72 voor de voordelen op competitief vlak (factor 2) en voordelen

op esthetisch vlak (factor 3).

3.2.3. Omgevingsvariabelen

Deze studie gaat naast de invloed van psychosociale variabelen

op de fysieke activiteit bij de kinderen ook in op de invloed van

omgevingsvariabelen. Daarmede zijn er in de vragenlijst eveneens

vragen opgenomen die peilen naar omgevingskenmerken. Uit de

literatuur blijkt een hoge correlatie tussen fysieke activiteit bij kinderen en

de aanwezigheid van tijd en ruimte om buiten te spelen (Sallis et al.,

1998; Sallis et al., 2000; Sallis et al., 1999; Stephens, 2002). Daarnaast blijkt

de aanwezigheid van fietsen voetpaden veelal in positief verband te

staan met fysieke activiteit (Saelens et al., 2003).


28

Om inzicht te krijgen op de omgevingskenmerken die de fysieke

activiteit van de kinderen beïnvloeden werd er aan de kinderen

gevraagd of er een voetpad en/of fietspad aanwezig is op weg van huis

naar school. Daarnaast werd er nagegaan of de kinderen thuis een

plaats hebben waar ze buiten kunnen spelen, of er dicht bij hun huis een

speelplein of voetbalveldje is en of er dicht bij huis een straat of plein is

waar ze veilig kunnen fietsen, steppen, skeeleren,… . Deze vragen

werden gesteld in de ja/neen – vorm.

Bijkomend werd er aan de leerlingen gevraagd om aan de hand

van een vijfpuntenschaal (van 1= zeer veilig tot 5= zeer gevaarlijk) de

veiligheid van de weg van huis naar school te beoordelen.

Tot slot werd de leerlingen gevraagd om de hoeveelheid verkeer

in de straat waar ze wonen in te schatten en dit eveneens aan de hand

van een vijfpuntenschaal (van 1= zeer veel verkeer tot 5= zeer weinig

verkeer).

3.3. Verwerking

De verwerking werd gedaan via het softwareprogramma SPSS 10.0

voor Windows.

In eerste instantie worden alle psychosociale en

omgevingsvariabelen voor de totale populatie verduidelijkt.

Daaropvolgend worden de eventuele verschillen tussen jongens en

meisjes belicht.

Om zicht te krijgen op de verschillen tussen jongens en meisjes in

de verschillende variabelen werd er gebruik gemaakt van t-toetsen

(kwantitatieve variabelen) en chi²-toetsen (kwalitatieve variabelen).

Naast de geslachtsverschillen in psychosociale en omgevingsvariabelen

werden ook de verschillen in fysieke activiteit (totale fysieke activiteit,


29

fysieke activiteit in verband met transport van en naar school, fysieke

activiteit buiten school en fysieke activiteit op school buiten de lessen)

berekend.

Om duidelijk te maken waar de verschillen zich situeren en welke

variabelen van belang zijn worden de resultaten zowel op schaalniveau

als op itemniveau besproken.

Om de invloed van de psychosociale en omgevingsvariabelen na

te gaan werd er gebruik gemaakt van multipele regressies. In een eerste

fase werden de psychosociale variabelen in blok 1 geplaatst en de

omgevingsvariabelen in blok 2. Terwijl in een volgende fase de

omgevingsvariabelen in blok 1 werden geplaatst en de psychosociale

variabelen in een 2e blok. Op die manier werd het mogelijk de invloed

van het tweede blok bovenop de invloed van het eerste blok na te

gaan.

Er werden in het kader van dit onderzoek verschillende regressies

bekeken. In een eerste stadium werd de gehele populatie onderzocht,

hierna werden achtereenvolgens de jongens en de meisjes bekeken.

Aangezien een gedeelte van de omgevingsvariabelen opgesteld

zijn in ja/neen - vorm, werd er gebruik gemaakt van een

dummycodering. De dummycodering geeft de waarde ‘0’ aan de

kinderen die neen antwoordden op de vragen die peilen naar de

aanwezigheid van een voetpad, een fietspad, een plaats thuis waar je

buiten kan spelen, een speelplein of voetbalveldje dicht bij huis, een

straat of plein waar je veilig kan fietsen, steppen, skeeleren,… dicht bij

huis. Indien er ja op een van deze vragen geantwoord werd, is er een

waarde ‘1’ toegekend.


30

4. RESULTATEN

4.1. Het berekenen van de totale fysieke activiteit

De totale fysieke activiteit bij de leerlingen werd berekend door

het sommeren van de hoeveelheid fysiek actief zijn in het kader van

transport van en naar school, lessen lichamelijke opvoeding, sport buiten

school (al dan niet met lidmaatschap in een sportclub) en activiteiten

tijdens de speeltijd. Uit tabel 1 wordt duidelijk dat de minderheid van de

12-jarigen, meerbepaald 45,5% haalt de norm die op vlak van fysieke

activiteit vooropgesteld wordt. Twee derde van de meisjes haalt deze

norm niet, bij de jongens is dit bijna vier op tien. Het is slechts een kleine

minderheid die helemaal niet fysiek actief is (4,6%).

Tabel 1: De frequenties en percentages van het FA-niveau volgens geslacht.

MEISJES JONGENS TOTAAL Totale FA

N % n % n %

Niet FA 34 3.9 49 5.3 83 4.6

< norm FA 545 62.2 354 38.2 899 49.9

� norm FA 297 33.9 523 56.5 820 45.5

TOTAAL 876 100 926 100 1802 100

Niet FA = 0-score na berekening < Norm FA = minder dan 420 minuten FA per week � Norm FA = 420 minuten of langer FA per week

Tabel 2 toont dat 20,9% van de kinderen niet aan sport doen

buiten de sport op school. 12,0% van de kinderen doet minder dan 1 uur

per week aan sport en 36,9% is 1 tot 4 uur per week aan het sporten.

Toch bijna één op drie kinderen (30,2%) sport meer dan 4 uur per week in

de vrije tijd. Bijna negen op tien leerlingen zijn actief tijdens de speeltijd

op school, het gaat hier om activiteiten als wandelen (23,8%) en sporten


31

(65,5%). Bij bijna 80% van de leerlingen zit er twee uur lichamelijke

opvoeding vervat in het lessenpakket. Ook buiten de lessen LO zijn er op

de verschillende scholen tal van mogelijkheden om fysiek actief te zijn.

Slechts 0,7% van de kinderen zegt niet in de mogelijkheid te zijn om

actief te zijn op school buiten de lessen. 86,1% van de kinderen verkeert

in de mogelijkheid om tijdens de speeltijden actief te zijn. Respectievelijk

43,5% en 40,6% van de kinderen zegt ook in de mogelijkheid te zijn om te

bewegen voor/na de schooluren en op woensdagnamiddag. Eén op vijf

(21,4%) van de kinderen geeft aan zelden of nooit aan deze activiteiten

op school deel te nemen. 41,2% van de kinderen neemt altijd deel aan

de sportieve activiteiten op school en 37,5% van de kinderen doet dit

soms.


32

Tabel 2: Frequenties kinderen: sport-sportparticipatie op school -sportkamp

Uren sport/week % � � Activiteit tijdens de

speeltijd % � �

0u 20.9 15.3 22.8 Zitten 3.4 2.9 3.9

< 1u 12.0 8.0 16.9 Staan 7.3 4.4 10.6

1-4u 36.9 39.1 36.9 Wandelen 23.8 13.7 34.6

> 4u 30.2 37.6 23.4 Sporten 65.5 79.0 50.8

Lestijden (50 min) LO/week % � �

Aantal actieve

sportkampen % � �

0 0.1 0.1 0.1 Geen 34.8 10.7 39.3

1 4.7 5.0 4.3 1 – 3 keer 34.5 34.7 34.6

2 78.8 79.5 78.1 4 keer of meer 30.7 34.5 26.1

> 2 16.4 15.3 17.6

Sportmogelijkheden op

school naast LO % � �

Deelname aan sportieve

activiteiten op school % � �

Over de middag en tijdens

speeltijden

86.1 87.9 84.2 Bijna altijd 41.2 50.7 30.8

Tijdens de studie 6.1 6.2 6.1 Soms 37.5 32.7 42.8

Voor/na de schooluren 43.5 45.0 42.1 Zelden 13.7 10.4 17.1

Woensdagnamiddag 40.6 40.5 42.8 Nooit 7.7 6.3 9.3

Tornooien 37.5 39.2 37.4

Nooit 0.7 0.5 0.9

Andere mogelijkheden 13.4 14.0 12.8

In tabel 3 wordt ingegaan op de verschillen in fysieke activiteit

tussen jongens en meisjes. Jongens zijn gemiddeld 537 minuten/week

(sd= 326 min/w) fysiek actief per week, terwijl dit bij meisjes slechts om

419 minuten/week (sd= 284 min/week) gaat. Dit verschil is significant.

[t(1701)= 8,0; p<0,001].

Er is geen significant verschil tussen jongens en meisjes op vlak van

actief transport van en naar school (zie tabel 3). Bij jongens is dit

gemiddeld 38 minuten/week (sd= 38 min/week) en bij meisjes gaat dit

om 40 minuten/week (sd= 41 min/week). [t(1771)= -0,9; p=0,37]


33

De vergelijking van FA buiten school (zie tabel 3) geeft weer dat

jongens (297 min/week) significant meer actief zijn dan meisjes (212

min/week). [t (1794) = 6,2; p<0,001]

Tot slot werd de fysieke activiteit op school bekeken (zie tabel 3).

Jongens zijn op school significant actiever dan meisjes, ze zijn gemiddeld

202 minuten/week (sd = 57 min/week) actief op school dit tegenover de

meisjes die slechts komen aan 169 minuten activiteit per week (sd = 61

min/week) [t(1717)= 11,6; p<0,001].

Het aantal uren lichamelijke opvoeding op school is niet significant

verschillend tussen jongens (gemiddeld 108 min/week; sd = 29 min/week)

en meisjes (gemiddeld 109 min/week; sd = 30 min/week) [t(1750)= -1,2;

p=0,22]. Het verschil in lichaamsbeweging tussen jongens en meisjes

buiten de lessen LO blijkt wel significant verschillend. In het geval van

fysieke activiteit tijdens de speeltijden, zijn jongens gemiddeld 63

minuten/week fysiek (sd = 33 min/week) actief tijdens de speeltijden

terwijl meisjes slechts 41 minuten/week (sd = 40 min/week) fysiek actief

zijn tijdens de speeltijden. Ook tijdens andere schoolactiviteiten zoals

schooltornooien blijken jongens significant actiever dan meisjes [t (1780)=

8,7; p<0,001], er wordt een gemiddelde activiteit gehaald van

respectievelijk 30 minuten/week (sd = 30 min/week) en 19 minuten/week

(sd = 28 min/week).


34

Tabel 3: Berekening totale FA-niveau (min/week) bij de volledige steekproef: gemiddelde scores en vergelijking per geslacht

MEISJES JONGENS FYSIEKE ACTIVITEIT (in minuten)

Mean n SD Median Mean N SD Median t df P (2-tailed)

FA ivm transport van en naar school 41 876 41 30 38 926 38 30 -.90 1771 NS

FA buiten school 212 876 277 120 297 926 309 240 6.2 1794 <0,001

FA op school 169 842 61 180 202 877 57 200 11.6 1717 <0.001

FA tijdens lessen lichamelijke opvoeding 109 856 30 100 108 896 29 100 -1.2 1750 NS

FA tijdens speeltijd 41 864 40 80 63 918 33 80 13.0 1666 <0.001

FA tijdens schoolactiviteiten 19 872 28 0 30 912 30 60 8.7 1780 <0.001

TOTALE FYSIEKE ACTIVITEIT 419 842 284 470 537 877 326 340 8.0 1701 <0.001


35

4.2. Determinanten van fysieke activiteit en verschillen tussen

meisjes en jongens

4.2.1. Psychosociale variabelen

In dit onderdeel worden de verschillen tussen jongens en meisjes

op vlak van psychosociale determinanten van fysieke activiteit

nagegaan.

a. VOORDELEN VAN FYSIEKE ACTIVITEIT

Kinderen hechten veel belang aan de voordelen van fysieke

activiteit. Tabel 4 geeft het gemiddelde en de standaarddeviatie weer

van de verschillende voordelen verbonden aan fysieke activiteit.

Tabel 4: Gemiddelden en standaarddeviaties van de gepercipieerde voordelen

Ik vind sport goed omdat Mean SD

ik gewicht verlies en mijn lichaam mooier wordt 3.03 1.28

mijn conditie en gezondheid beter worden 4.33 .85

ik met vrienden samen ben en nieuwe mensen leer kennen 4.11 .95

ik er plezier aan beleef 4.50 .82

ik wedstrijden kan spelen en tonen dat ik beter ben dan de anderen 2.38 1.31

ik er vrolijker van word 3.91 1.00

andere mensen dan naar mij opkijken 2.66 1.25

ik me kan ontspannen na een zware schooldag 4.13 1.03

Uit tabel 4 wordt duidelijk dat kinderen FA voornamelijk linken met

er plezier beleven (4,5; sd= 0,8) en het verbeteren van zijn/haar conditie

en gezondheid (4,3; sd= 0,9). Het feit dat de kinderen met sport kunnen

tonen dat ze beter zijn dan anderen (2,4; sd= 1,3) en dat anderen naar

hen kunnen opkijken (2,7; sd= 1,3), wordt door de kinderen als minder

belangrijk weergegeven.


36

In tabel 5 worden de verschillen tussen jongens en meisjes op vlak

van voordelen verbonden aan fysieke activiteit belicht. Gemiddeld

genomen zijn er tussen jongens en meisjes significante verschillen op vlak

van gepercipieerde voordelen gekoppeld aan fysieke activiteit.

Het feit dat lichaamsbeweging en sport goed is voor de

gezondheid en de conditie en het sociale aspect van samen sporten,

wordt voornamelijk door de jongens als voordeel gezien. [t(1774)= 2,7;

p<0,01]. Plezier beleven aan het lichamelijk actief zijn is eveneens voor

jongens een belangrijker voordeel dan voor meisjes. [t(1788)= 2,5;

p<0,05] Ook het competitieve aspect [t (1766) = 9,8; p<0,001] en

esthetische effect van lichaamsbeweging [t (1787) = 2,2; p<0,05] vinden

jongens significant belangrijker dan meisjes.


37

Tabel 5: Gepercipieerde voordelen van fysieke activiteit en de verschillen tussen jongens en meisjes

MEISJES JONGENS VOORDELEN FA

Mean n SD Mean n SD t df P (2-tailed)

Voordelen op sociaal en gezondheidsvlak 20.74 864 3.29 21.17 912 3.48 2.7 1774 <0.01

Conditie en gezondheid worden beter 4.24 871 .89 4.42 921 .81 4.5 1790 <0.001

Samen zijn met vrienden en nieuwe mensen leren kennen 4.07 870 .93 4.14 922 .97 1.6 1790 NS

Er plezier aan beleven 4.44 868 .81 4.54 922 .82 2.5 1788 <0.05

Er vrolijker van worden 3.91 870 .97 3.91 921 1.03 .1 1789 NS

Zich kunnen ontspannen na een zware schooldag 4.08 872 .99 4.16 921 1.06 1.6 1791 NS

Voordelen op competitief vlak 4.51 859 2.06 5.53 916 2.34 9.8 1766 <0.001

Wedstrijden kunnen spelen en tonen dat men beter is 2.10 870 1.18 2.64 921 1.37 9.0 1773 <0.001

Anderen kijken naar mij op 2.41 860 1.18 2.88 918 1.27 8.1 1776 <0.001

Voordelen op esthetisch vlak 2.96 872 1.25 3.10 917 1.31 2.2 1787 <0.05


38

b. HINDERNISSEN MET BETREKKING TOT FYSIEKE ACTIVITEIT

Tabel 6 toont de gemiddelden en standaarddeviaties van de

hindernissen met betrekking tot fysieke activiteit. Hieruit kan afgeleid

worden dat er geen belangrijke hindernissen weergegeven worden. Een

zwakke gezondheid en blessures en persoonlijke problemen van het kind

worden weergegeven als de minst belemmerende factoren om

lichamelijk actief te zijn.

Tabel 6: gemiddelden en standaarddeviaties van hindernissen mbt FA

Welke zijn belemmeringen voor het uitoefenen van sport Mean SD

Tijdsgebrek 2.48 1.30

Gebrek aan doorzetting 2.15 1.11

Gebrek aan interesse 2.18 1.20

Zwakke gezondheid, blessures 1.60 .89

Persoonlijke problemen van het kind (angst,…) 1.61 .85

Niet sportief 2.05 1.20

Te duur (lidmaatschap, kledij, materiaal,…) 1.95 1.04

Gebrek aan sportinfrastructuur 1.96 1.03

Te grote afstand naar de sportgelegenheid 2.10 1.19

Gebrek aan vervoer 2.02 1.14

In tabel 6 wordt ingegaan op de verschillen in hindernissen ten

aanzien van fysieke activiteit tussen jongens en meisjes. Hieruit blijkt dat

de hindernissen significant belangrijker zijn voor meisjes dan voor

jongens. [t(1426)= -4,0; p<0,001]

Hindernissen als tijdsgebrek [t(1524)= -4,5; p<0,001], gebrek aan

doorzetting [t(1517)= -2,8; p<0,01], onsportiviteit [t(1525)= -2,9; p<0,005],

te hoge kostprijs [t(1523)= -2,7; p<0,01], te grote afstand naar de

sportgelegenheid [t(1499)= -3,6; p<0,001] en een gebrek aan vervoer

[t(1485)= -2,6; p<0,001] blijken afzonderlijk eveneens significant

belangrijker voor meisjes dan voor jongens.


39

Tabel 7: Hindernissen tot FA en verschillen tussen jongens en meisjes

MEISJES JONGENS HINDERNISSEN FA

Mean n SD Mean N SD t df P (2-tailed)

Tijdsgebrek 2.64 747 1.30 2.34 785 1.28 -4.541 1524 <0.001

Gebrek aan doorzetting 2.20 739 1.10 2.10 778 1.11 -1.6 1515 NS

Gebrek aan interesse 2.27 744 1.21 2.10 782 1.19 -2.8 1517 <0.01

Zwakke gezondheid, blessures 1.59 748 .89 1.61 784 .89 .6 1530 NS

Persoonlijke problemen (angst,…) 1.60 743 .83 1.61 780 .86 .3 1521 NS

Niet sportief 2.15 744 1.20 1.97 783 1.20 -2.9 1525 <0.005

Te duur (lidmaatschap, kledij, materiaal,…) 2.03 744 1.08 1.88 781 1.00 -2.7 1523 <0.01

Gebrek aan infrastructuur 2.00 738 1.04 1.92 775 1.03 -1.5 1511 NS

Te grote afstand naar sportgelegenheid 2.22 747 1.24 2.00 780 1.13 -3.6 1499 <0.001

Gebrek aan vervoer 2.10 742 1.20 1.95 778 1.09 -2.6 1485 <0.01

TOTAAL HINDERNISSEN FA 20.65 696 6.49 19.29 732 6.43 -4.0 1426 <0.001


40

c. SOCIALE INVLOED

De sociale invloed op de fysieke activiteit van de kinderen wordt

bepaald door een samenspel van subjectieve normen, sociale steun en

modelling (Brug et al., 2001).

Tabel 8 geeft weer dat één op vier ouders (26,1%) meer dan twee

uur sport per week, toch sport bijna de helft van de ouders (46,8%) nooit.

22,3% van de ouders wandelen en 20,7% van de ouders fietsen meer

dan twee uur per week. Hier tegenover staat dat 32,9% van de ouders

nooit wandelen en 44,9% van de ouders nooit fietsen.

Op vlak van sociale steun wordt duidelijk dat 49,1% van de ouders

altijd samen met de kinderen sport. Bijna één vijfde van de ouders staat

altijd in voor het transport van de kinderen naar de sportgelegenheid,

46,5% doet dit soms of vaak. Toch wordt ongeveer één op drie kinderen

(33,9%) van de kinderen nooit naar de sportgelegenheid gebracht.

23,2% van de ouders gaat altijd kijken of supporteren voor hun kind,

21,4% van de ouders doet dit nooit.

Er werd ook gepeild naar de manier van verplaatsen van ouders

samen met hun kind. De auto komt hier op de voornaamste plaats.

Slechts 1,6% van de gezinnen maakt nooit gebruik van de auto. 29,7%

van de gezinnen gebruikt de auto meer dan één uur per week. 83,7%

van de families gebruikt de fiets maximaal één uur per week. 84,3% van

de gezinnen gaat maximaal één uur per week te voet. Respectievelijk

2,4% en 2,1% van de ouders gaat nooit met de fiets of te voet samen

met hun kinderen.


41

Tabel 8: Frequenties ouders: modelling –sociale steun – transport samen met kind

Modelling Nooit 2u of minder/week > 2u/week

Wandelen 32.9 44.8 22.3

Fietsen 44.9 34.4 20.7

Sporten 46.8 27.0 26.1

Sociale steun Nooit Soms/vaak Altijd

Samen sporten met

het kind (%) 1.3 49.6 49.1

Kind brengen naar

plaats van sporten (%) 33.9 46.5 19.5

Gaan kijken of

supporteren (%) 21.4 55.4 23.2

Verplaatsing samen

met kind Fiets Te voet Auto

0 minuten (%) 2.4 2.1 1.6

1u of minder (%) 83.7 84.3 68.7

>1u (%) 13.9 13.7 29.7

Wanneer de verschillen in sociale steun tussen jongens en meisjes

worden bekeken zien we dat er geen significant verschil is tussen ouders

van meisjes en ouders van jongens voor wat betreft wandelen, fietsen of

sporten zonder kinderen (zie tabel 9). De hoeveelheid sport met de

kinderen is eveneens niet significant verschillend. Er blijkt wel een verschil

in sociale steun van de ouders (zie tabel 9). [t(1558)= 5,7; p<0.001] De

ouders zorgen bij de jongens significant meer voor transport [t(1559)= 3,1;

p<0,001] en gaan frequenter supporteren [t(1564)= 7,3; p<0,001] dan bij

meisjes.

Uit tabel 9 wordt duidelijk dat er geen significant verschil is in de

wijze van transport wanneer ouders zich samen met hun dochters of hun

zonen verplaatsen.


42

Tabel 9: Verschillen in sociale steun tussen jongens en meisjes

MEISJES JONGENS SOCIALE STEUN

Mean N SD Mean n SD t df P (2-tailed)

Modelling (min/week) 308 335 541 291 324 537 -.4 657 NS

Wandelen ouders 160 274 435 128 248 381 -8.3 520 NS

Fietsen ouders 106 279 269 85 254 150 -1.0 531 NS

Sporten ouders 109 290 178 158 260 447 1.7 329 NS

Samen sporten 1.60 762 .65 1.61 815 .69 .5 1575 NS

Sociale steun 4.84 760 1.95 5.41 800 2.01 5.7 1558 <0.001

Transport 2.63 763 1.14 2.81 809 1.11 3.1 1559 <0.005

Supporteren 2.22 762 1.01 2.60 804 1.08 7.3 1564 <0.001

Transport samen met kind

(min/week)

Samen fietsen 41 251 27 39 243 27 -.8 492 NS

Samen te voet gaan 43 379 26 43 323 27 .4 700 NS

Samen met de auto 56 567 28 56 601 28 .2 1166 NS


43

d. ATTITUDE

In tabel 10 wordt aangetoond dat sport voornamelijk als leuk (4,5;

sd= 0,7) en gezond (4,7; sd= 0,7) ervaren wordt. Attitudes als gevaarlijk

(2,3; sd= 1,1), slecht (1,3; sd= 0,7) en dom (1,3; sd= 0,7) worden door de

kinderen niet aan de term sport gelinkt.

Tabel 10: Gemiddelden en standaarddeviaties van de attitudes tav FA

Ik vind sport Mean SD

leuk 4.53 .72

gevaarlijk 2.30 1.07

slecht 1.33 .71

gezond 4.65 .70

dom 1.30 .69

Uit tabel 11 wordt duidelijk dat er een significant verschil is tussen

jongens en meisjes op vlak van attitude ten aanzien van

lichaamsbeweging. Meisjes vinden fysieke activiteit gevaarlijker

[t(1765)= -3,4; p<0,005] en dommer [t(1768)=-2,0; p<0,05] dan jongens.

Fysieke activiteit wordt door jongens leuker gevonden dan door meisjes,

dit verschil is significant [t(1777)= 4,1; p<0,001].


44

Tabel 11: Verschillen tussen jongens en meisjes in attitude met betrekking tot fysieke activiteit

MEISJES JONGENS ATTITUDE

Mean N SD Mean n SD t df P (2-tailed)

FA is gevaarlijk 2.39 865 1.01 2.22 907 1.12 -3.3 1765 <0.005

Schaal van overige

attitudes 18.70 786 1.70 18.89 846 1.94 2.0 1630 <0.05

FA is leuk 4.46 870 .71 4.59 918 .70 4.1 1777 <0.001

FA is slecht 1.34 864 .64 1.31 909 .74 -1.1 1771 NS

FA is gezond 4.65 861 .64 4.65 909 .76 .02 1768 NS

FA is dom 1.33 866 .70 1.27 914 .68 -2.0 1768 <0.05


45

4.2.2. Omgevingsvariabelen

Uit tabel 12 wordt duidelijk dat de kinderen het gevaar op weg

van huis naar school omschrijven als redelijk veilig (2,6; sd=1,0). De

hoeveelheid verkeer wordt door de kinderen omschreven als weinig tot

matig verkeer (2,5; sd= 1,4).

Uit tabel 12 blijkt eveneens dat 60,8% van de kinderen een

voetpad heeft op weg van huis naar school, 43,7% beschikt over een

fietspad om deze weg af te leggen. Bijna alle kinderen heeft thuis

voldoende plaats om buiten te spelen. Bij ongeveer drie op vier kinderen

(71,8%) is er dicht bij huis een pleintje of straat waar ze veilig kunnen

fietsen, steppen, skeeleren… . 66,8% van de kinderen heeft dicht bij huis

een speelplein of voetbalveldje.

Tabel 12: Omgevingsvariabelen

Omgeving Mean SD

Woon je in een straat met veel verkeer (5-puntenschaal) 2.46 1.36

Is het veilig op weg van huis naar school (5-puntenschaal) 2.60 .99

Is er in je straat of dicht bij huis Ja Neen

Een voetpad (%) 60.8 39.2

Een fietspad (%) 43.7 56.3

Voldoende plaats om buiten te spelen (%) 95.9 4.1

Een pleintje of een straat waar je veilig kan fietsen, steppen, skeeleren,… 72.3 27.7

Een speelplein of een voetbalveldje 66.8 33.2

Uit tabel 13 blijkt dat meisjes vinden dat er meer verkeer is op weg

van huis naar school dan jongens. Dit verschil is significant [t (1768) = -2,6;

p<0,05]. De weg van huis naar school wordt door de meisjes als

gevaarlijker aanzien dan door de jongens. Ook dit verschil is significant [t

(1785) = -3,5; p<0,005].

Tabel 14 toont dat er geen significante verschillen bestaan tussen

jongens en meisjes voor wat betreft de aanwezigheid van een voet- of


46

fietspad, de aanwezigheid van voldoende ruimte om buiten te spelen,

de aanwezigheid van een pleintje of straat om veilig te fietsen, te

steppen en te skeeleren en de aanwezigheid van een speelplein of

voetbalveldje.


47

Tabel 13: Verschillen tussen jongens en meisjes op het vlak van omgevingsvariabelen

MEISJES JONGENS OMGEVING

Mean n SD Mean n SD t df P (2-tailed)

Straat met veel verkeer 2.6 871 1.39 2.4 917 1.3 -2.6 1768 <0.05

Veiligheid van huis naar school 2.7 871 .96 2.5 916 1.0 -3.5 1785 <0.01

Tabel 14: Frequenties, percentages en verschillen ivm omgevingsvariabelen bij jongens en meisjes

OMGEVING JONGENS MEISJES

N % N % Pearson

Chi² df p

Aanwezigheid voetpad 540 59.9% 520 61.8% .65 1 NS

Aanwezigheid fietspad 390 42.9% 380 44.5% .48 1 NS

Voldoende buiten spelen 878 95.6% 837 96.1% .23 1 NS

Pleintje of straat 667 72.8% 622 71.8% .22 1 NS

Speelplein of voetbalveld 614 67.3% 575 66.2% .20 1 NS


48

4.3. Invloed van psychosociale en omgevingsdeterminanten op

fysieke activiteit

4.3.1. Invloed op totale fysieke activiteit

In eerste instantie wordt er ingegaan op de invloed van de

verschillende variabelen op het totaal aan lichaamsbeweging. Dit totaal

is de som van de activiteit verkregen door: de lessen lichamelijke

opvoeding op school, beweging op school buiten de lessen (activiteiten

gedurende de speeltijd en voor en na de schooluren), beweging als

gevolg van actief transport van en naar school, fysieke activiteit buiten

de schooluren (met al dan niet lidmaatschap in een sportclub).

a. TOTALE POPULATIE

Tabel 18 toont dat slechts 7,0% van de variantie in

lichaamsbeweging wordt verklaard door de psychosociale variabelen

[F= 10,4; p<0,001]. Bijkomend verklaren de omgevingsvariabelen slechts

1% van de variantie [F= 7,1; p<0,001]. Afzonderlijk bekeken verklaren de

omgevingsvariabelen (zie tabel 15) eveneens slechts 1% van de

variantie [F= 2,7; p<0,05].

Er kan dus gesteld worden dat de totale fysieke activiteit

voornamelijk verklaard wordt door de psychosociale variabelen. Uit

tabel 18 blijkt dat de variabelen die de meest significante bijdrage

leveren aan het verklaren van de variantie in totale fysieke activiteit de

door de ouders gepercipieerde hindernissen [t= -3,9; p<0,001] en de

sociale steun gegeven door de ouders [t= 3,0; p<0,005] zijn. Bij de invloed

van de omgevingsvariabelen (zie tabel 15) wordt het grootste deel van

de variantie verklaard door de aanwezigheid van voetpaden [t= -3,5; p<

0,05].


49

b. JONGENS

Bij de jongens wordt 7,6% van de variantie verklaard door de

psychosociale variabelen (zie tabel 19) [F= 6,2; p<0,001], met als

voornaamste verklarende variabelen de gepercipieerde hindernissen [t=

-4,3; p< 0,001] en de gepercipieerde voordelen op sociaal en

gezondheidsvlak [t= 2,8; p<0,01]. De omgevingsvariabelen (zie tabel 16)

op zich verklaren een niet significant deel van de variantie in de totale

hoeveelheid fysieke activiteit.

c. MEISJES

Tabel 20 geeft weer dat 5,2% van de variantie in de totale

hoeveelheid lichaamsbeweging van de meisjes wordt verklaard door de

psychosociale variabelen [F= 4,3; p<0,001]. De omgevingsvariabelen

afzonderlijk (zie tabel 17) verklaren bijna 3% van de variantie [F=3,3;

p<0,005].

De totaliteit van onderzochte omgevings- en psychosociale

variabelen (zie tabel 20) verklaren 8,6% van de variantie [F= 4,2;

p<0,001]. De belangrijkste predictoren onder de psychosociale

variabelen (zie tabel 20) zijn attitude [t= 2,2; p<0,05] en sociale steun [t=

4,1; p<0,001]. Onder de omgevingsvariabelen (zie tabel 17) zijn de

belangrijkste predictoren de aanwezigheid van een voetpad [t= -3,3;

p<0,005] en de aanwezigheid van een fietspad [t= 3,0; p< 0,005].


50

4.3.2. Invloed op wijze van transport

a. TOTALE POPULATIE

Uit tabel 15 blijkt dat de variantie in lichaamsbeweging als gevolg

van transport niet bepaald wordt door psychosociale variabelen maar

louter door omgevingsvariabelen en dit voor 4,6% [F= 7,1; p<0,001]. De

belangrijkste predictoren voor fysieke activiteit verkregen uit actief

transport zijn de aanwezigheid van een voetpad [t= 2,4; p<0,05] en de

gepercipieerde veiligheid op de weg [t= -6,0; p<0,001].

b. JONGENS

Bij de jongens wordt de hoeveelheid lichaamsbeweging

verkregen uit transport voornamelijk bepaald door de

omgevingsvariabelen (zie tabellen 16 en 18). 2,5% van de variantie in de

activiteit uit transport wordt verklaard door de omgevingsvariabelen [F=

5,1; p<0,001]. Het geheel van omgevings- en psychosociale variabelen

verklaren 2,8% van de variantie [F= 2,9; p<0,005].

Voor wat betreft de fysieke activiteit verkregen uit actief transport

is de gepercipieerde veiligheid op de weg de meest bepalende factor

[t= -3,4; p<0,05].

c. MEISJES

Bij de meisjes wordt het grootste deel van de variantie in

lichaamsbeweging verkregen uit transport verklaard door de

omgevingsvariabelen (zie tabel 17 en 20). Het gaat hier concreet om

7,8% van de variantie [F= 13,7; p<0,001]. De aanwezigheid van een


51

voetpad [t= 3,4; p<0,005] en de gepercipieerde veiligheid op de weg [t=

-5,2; p<0,001] zijn hier de meest bepalende factoren.

4.3.3. Invloed op fysieke activiteit op school buiten de lessen

Voor de analyse van de fysieke activiteit op school buiten de

lessen werden enkel de psychosociale variabelen bekeken. Dit omdat

de omgevingsgerichte schoolfactoren (zoals inrichting van het

speelplein en dergelijke) niet in de vragenlijst werden opgenomen.

a. TOTALE POPULATIE

In de totale populatie (zie tabel 18) wordt 7,3% van de variantie in

fysieke activiteit op school buiten de lessen verklaard door de

psychosociale variabelen [F= 15,5; p<0,001]. Hierbij zijn de

gepercipieerde voordelen op sociaal en gezondheidsvlak [t= 4,6;

p<0,001] en het nadeel dat sport gevaarlijk zou zijn [t= -3,9; p<0,001] de

belangrijkste bepalende variabelen.

b. JONGENS

Bij de jongens wordt 7.9% van de variantie in fysieke activiteit op

school buiten de lessen (zie tabel 19) bepaald door de psychosociale

variabelen [F= 9,1; p<0,001]. De gepercipieerde voordelen op

psychosociaal en gezondheidsvlak spelen een belangrijke rol in het

voorspellen van de hoeveelheid lichaamsbeweging op school buiten de

lessen [t= 4,1; p<0,001]. Daarnaast zijn ook de attitude van de kinderen

tegenover lichaamsbeweging [t= 2,8; p<0,01] en de gepercipieerde

hindernissen ten aanzien van fysieke activiteit [t= -3.2; p<0,01] belangrijke

voorspellende factoren.


52

c. MEISJES

Bij de meisjes (zie tabel 20) wordt slechts 3,2% van de variantie in

de lichaamsbeweging op school buiten de lessen bepaald door de

psychosociale factoren [F= 3,9; p<0,001]. Het zijn voornamelijk de

gepercipieerde voordelen op sociaal en gezondheidsvlak [t= 2,3;

p<0,05] en het nadeel dat sport gevaarlijk zou zijn [t= - 2,2; p<0,05] die

invloed uitoefenen op de lichaamsbeweging op school buiten de lessen.

4.3.4. Invloed op fysieke activiteit in de vrije tijd

a. TOTALE POPULATIE

In de totale populatie (zie tabel 18) wordt 5,8% van de variantie

van de lichaamsbeweging buiten de school bepaald door de

psychosociale variabelen [F= 9,1; p<0,001]. Wanneer de

omgevingsvariabelen bijgevoegd worden, wordt duidelijk dat zij

bijkomend 1,2% van de variantie verklaren [F= 6,5; p<0,001]. De

omgevingsvariabelen afzonderlijk (zie tabel 15) bepalen slechts 1,1% van

de variantie in dit onderdeel van de fysieke activiteit van de kinderen [F=

2,9; p<0,01].

De belangrijkste bepalende psychosociale variabelen (zie tabel

18) zijn de door de ouders gepercipieerde hindernissen [t= - 3,9; p<0,001]

en de sociale steun die de kinderen krijgen [t= 3,2; p<0,005].

Bij de omgevingsvariabelen (zie tabel 15) heeft de aanwezigheid

van een speelpleintje of voetbalveldje de grootste invloed op de

lichaamsbeweging buiten de school [t= 2,3; p<0,05].


53

b. JONGENS

Bij de jongens (zie tabellen 16 en 19) bepalen de psychosociale

variabelen 6,5% van de variantie in fysieke activiteit buiten de school [F=

5,6; p<0,001]. Het geheel van psychosociale en omgevingsvariabelen

verklaard 7,1% van de variantie in de fysieke activiteit buiten de school

[F= 3.9; p<0.001]. De omgevingsvariabelen afzonderlijk (zie tabel 16)

bepalen een niet significant deel van de variantie in lichaamsbeweging

buiten de school.

De belangrijkste bepalende psychosociale variabelen (zie tabel

19) zijn de door de kinderen gepercipieerde voordelen op sociaal en

gezondheidsvlak [t= 2,7; p<0,01] en de door de ouders gepercipieerde

hindernissen [t= - 4,2; p<0,001].

c. MEISJES

Bij de meisjes (zie tabellen 17 en 20) wordt de variantie in de

lichaamsbeweging buiten de school slechts voor 5,2% bepaald door de

psychosociale variabelen [F= 4,4; p<0,001] (zie tabel 20). Wanneer hierbij

de omgevingsvariabelen bekeken worden, wordt duidelijk dat de

omgevingsvariabelen bijkomend 4,4% van de variantie verklaren [F= 4,8;

p<0,001]. De omgevingsvariabelen afzonderlijk bekeken (zie tabel 17),

verklaren 4,2% van de variantie in fysieke activiteit buiten de school [F=

4,5; p<0,001]. Het totaal aan omgevings- en psychosociale variabelen

bepalen 9,6% van de variantie [F= 4,8; p<0,001].

De belangrijkste bepalende psychosociale variabele bij de meisjes

(zie tabel 20) is het krijgen van sociale steun van de ouders [t= 4,4;

p<0,001]. De belangrijkste omgevingsvariabelen (zie tabel 17) zijn de

aanwezigheid van een fietspad [t= 3,4; p<0,01] en de aanwezigheid van

een voetpad [t= -3,9; p<0,001].


54

Tabel 15: Regressie-analyse van de bijdrage van omgevingsvariabelen (blok 1) en

psychosociale variabelen (blok 2) aan de verschillende vormen van fysieke activiteit bij

de totale populatie

TOTALE POPULATIE

AFHANKELIJKE VARIABELEN Significante predictoren � Adj. R²

Omgevingsvariabelen

Aanwezigheid voetpad

Aanwezigheid fietspad

Aanwezigheid speelplein

-.11**

.07*

.06*

.01 Totale fysieke activiteit

Psychosociale variabelen

Gepercipieerde hindernissen

Sociale steun door ouders

Attitude mbt FA

Voordelen comp-vlak

Voordelen soc en gzh-vlak

-.12***

.10**

.09**

.09**

.07*

.08

Omgevingsvariabelen

Veiligheid in de straat



-.18***

-.08**

.07*

.04 Activiteit uit transport

Omgevingsvariabelen



-.11***

.07*

.01 Fysieke activiteit in de vrije tijd




Voordelen op comp-vlak

-.13***

.10**

.08**

.07


55



jongens

JONGENS


Totale fysieke activiteit



Voordelen op soc en gzh-vlak

Voordelen op comp vlak

Modelling door ouders

-.19***

.13**

.11**

.08*

.09

Omgevingsvariabelen



-.14***

-.10*



Attitude mbt FA

.11*

.03

Fysieke activiteit in de vrije tijd






-.18***

.12**

.11*

.09*

.07


56



meisjes

MEISJES


Omgevingsvariabelen



Verkeer in de straat

-.14**

.14**

-.10*




Attitude mbt FA

.20***

.11*

.09

Omgevingsvariabelen

Veiligheid in straat


-.22***

.14**


Omgevingsvariabelen



-.17***

.14**




.20***

.10


57

Tabel 18: Regressie-analyse van de bijdrage van psychosociale variabelen (blok 1) en

omgevingsvariabelen (blok 2) aan de verschillende vormen van fysieke activiteit bij de

totale populatie

TOTALE POPULATIE





Attitude mbt FA



-.12***

.10**

.09**

.09**

.07*


Omgevingsvariabelen




-.11

.07

.06

.08

Activiteit uit transport

Omgevingsvariabelen




-.18***

-.08**

.07*

.05

Fysieke activiteit op school buiten de

lessen



Sport gevaarlijk?

Hindernissen sport op school


Attitude mbt FA

.14***

-.10***

-.10**

.09**

.08*

.07





-.13***

.10**

.08**


Omgevingsvariabelen



-.11***

.07*

.07


58


omgevingsvariabelen (blok 2) aan de verschillende vormen van fysieke activiteit bij

jongens

JONGENS







-.19***

.13**

.11*

.08*


Omgevingsvariabelen



.10*

-.10*

.09


Omgevingsvariabelen



-.14***

-.10*

.03


lessen



Hindernissen sport op school

Attitude mbt FA

.17***

-.12**

.12**

.08






-.18***

.12**

.11*

.09*


Omgevingsvariabelen


.09*

.07


59


omgevingsvariabelen (blok 2) aan de verschillende vormen van fysieke activiteit bij

meisjes

MEISJES




Attitude mbt FA

.20***

.11*


Omgevingsvariabelen




-.15**

.13**

-.12*

.09


Omgevingsvariabelen



-.22***

.14**

.08


lessen



Sport gevaarlijk?

.11*

-.09*

.03



.20***


Omgevingsvariabelen




-.18***

.13**

-.10*

.10


60

5. DISCUSSIE

5.1. Kritische bespreking van de onderzoeksresultaten

In deze studie werd de invloed van de psychosociale en

omgevingsdeterminanten op de fysieke activiteit van 12-jarige kinderen

onderzocht.

In een eerste fase werd er gekeken naar het niveau van fysieke

activiteit van de kinderen. Meer dan één op twee kinderen (54,5%) haalt

de norm voor fysieke activiteit niet. Daarmee bevestigt het onderzoek

dat, ondanks de gekende gezondheidsvoordelen verbonden aan

regelmatige lichaamsbeweging een belangrijk deel van de kinderen

onvoldoende fysiek actief is (Dale et al., 1998; Powell, 1997; Rzewnicki et

al., 2001). Bij de jongens gaat dit om 43,5% en bij de meisjes is dit zelfs

66,1%. Het feit dat jongens significant actiever blijken dan meisjes is

consistent met de literatuur (Bungum et al., 2000; Lasheras et al., 2001;

Lindquist et al., 1999; Morgan et al., 2003; Patrick et al., 2004; Sallis et al.,

2000; Sallis et al., 1996; Sarkin et al., 1997; Stone et al., 1998; Trost et al.,

2003). Uit het internationaal rapport van de HBSC studie gepubliceerd

door de Wereld Gezondheidsorganisatie Europa blijkt eveneens dat

slechts 40% van de jongens en 27% van de meisjes de fysieke

activiteitsnorm halen (WHO Europe, 2004).

Kinderen zijn op verschillende momenten in de week in de

mogelijkheid om fysiek actief te zijn. Zo heeft de grote meerderheid van

de kinderen (78,8%) op school 2 lestijden lichamelijke opvoeding per

week. De reden dat dit aantal zo hoog ligt, is te verklaren doordat dit

door de Vlaamse Overheid aan de lagere scholen wordt opgelegd.

16,4% van de ondervraagde kinderen zegt zelfs gemiddeld meer dan

twee lestijden lichamelijke opvoeding per week te hebben. Een reden

hiervoor kan gezocht worden in het feit dat sommige scholen naast de


61

twee lestijden turnen nog een lestijd zwemmen extra organiseren. Dit

gebeurt in vele gevallen slechts om de veertien dagen. Het aantal uren

lichamelijke opvoeding mag echter niet volledig aanzien worden als

uren die volledig besteed worden aan lichaamsbeweging aangezien uit

onderzoek blijkt dat kinderen tijdens de lessen lichamelijke opvoeding

slechts 50% van de tijd effectief aan het bewegen zijn (Behets, 1995).

Buiten de lessen lichamelijke opvoeding kunnen de kinderen

tijdens de speeltijden en voor/na de lessen deelnemen aan al dan niet

door de school georganiseerde sporten spelactiviteiten. Dit is een

belangrijk gegeven gezien door onderzoek werd aangetoond dat

kinderen vaak actiever zijn tijdens de speeltijden dan tijdens de lessen LO

(Sarkin et al., 1997). In dit onderzoek zegt 86,1% van de leerlingen in de

mogelijkheid te zijn om actief te zijn tijdens de middagpauze en de

verschillende speeltijden. Voor en na de schooluren en op

woensdagnamiddag is er volgens respectievelijk 43,5% en 40,6% van de

leerlingen mogelijkheid om te sporten of te spelen. Wanneer de

deelname aan deze activiteiten bekeken wordt blijkt dat 41,2% van de

kinderen bijna altijd deelneemt aan deze activiteiten en 21,4% er zelden

of nooit aan deelneemt. Ook hier werden eventuele geslachtsverschillen

bekeken. Op alle punten in verband met fysieke activiteit op school,

behalve voor de fysieke activiteit tijdens de lessen blijken jongens

significant actiever dan meisjes. De literatuur bevestigt dat de

gestructureerde omstandigheden van de lessen lichamelijke opvoeding

helpt om de verschillen in fysieke activiteit tussen jongens en meisjes te

verminderen (Lefevre, 2001).

Lichaamsbeweging wordt ook verkregen uit actief transport. Uit

het onderzoek blijkt dat er geen significant verschil is tussen jongens en

meisjes voor wat betreft beweging door transport van en naar school. Dit

staat in contrast met de resultaten uit onderzoek in Australië dat


62

aantoont dat op vlak van transport jongens meer actief transport

gebruiken dan meisjes (Timperio et al., 2004).

In een tweede stap om de onderzoeksvraag te beantwoorden

werden de psychosociale variabelen van fysieke activiteit onderzocht.

Wat betreft de gepercipieerde voordelen verbonden aan fysieke

activiteit blijkt dat de kinderen ‘plezier beleven aan sport’ en ‘het

verbeteren van gezondheid en conditie’ als belangrijkste voordelen

aangeven. Dit komt overeen met wat er in de literatuur gevonden

wordt. Uit internationaal onderzoek blijkt dat meisjes en jongens ‘in vorm

blijven’ als belangrijk voordeel van fysieke activiteit zien (Tergerson &

King, 2002). Meisjes zien daarnaast ‘vermageren’ en ‘het verbeteren van

de conditie’ als belangrijke voordelen (Tergerson & King, 2002). Jongens

omschrijven de verschillende voordelen als belangrijker dan de meisjes.

Het feit dat de kinderen door te sporten wedstrijden kunnen spelen en

op die manier kunnen tonen dat ze beter zijn dan anderen, wordt als

minst belangrijk opgegeven door de kinderen. Jongens vinden dit wel

belangrijker dan meisjes.

Uit het onderzoek blijken de kinderen geen belangrijke

hindernissen met betrekking tot fysieke activiteit weer te geven. Enkel

tijdsgebrek wordt door de meisjes, weliswaar in beperkte mate als

hindernis tot lichaamsbeweging aangegeven. Een zwakke gezondheid is

volgens de kinderen de hindernis die hen het minst zal tegenhouden om

fysiek actief te zijn. Meisjes vinden hindernissen belangrijker dan jongens,

dit wordt bevestigd door gegevens uit de literatuur (Cavill et al., 2001;

Sallis et al., 1996).

Wat betreft sociale steun blijkt dat 19,5% van de ouders altijd

instaat voor het transport van het kind naar de sportgelegenheid. Een

belangrijker deel van de ouders (33,9%) doet dit nooit. Verder blijkt dat

driekwart van de ouders soms tot altijd gaat supporteren voor de


63

kinderen. Ouders zorgen vaker voor transport voor jongens dan voor

meisjes, hetzelfde geldt voor het gaan supporteren. Het feit dat jongens

door hun ouders meer gesteund worden op vlak van fysieke activiteit

dan meisjes wordt bevestigd door de literatuur. Ouders vinden fysieke

activiteit belangrijker voor jongens dan voor meisjes (Trost et al., 2003).

Als laatste psychosociale determinant werd de attitude ten

aanzien van fysieke activiteit onderzocht. De resultaten liggen in

dezelfde lijn als de gepercipieerde voordelen ten aanzien van

lichaamsbeweging. Sport en lichaamsbeweging worden door de

kinderen vooral als leuk en gezond omschreven. De kinderen vinden

sport helemaal niet dom of slecht. Jongens blijken positiever te staan

tegenover lichaamsbeweging dan meisjes. Dit wordt ondersteund door

bevindingen uit de literatuur. De literatuur toont dat jongens

lichaamsbeweging vaker omschrijven als leuk en plezant dan meisjes

(Cavill et al., 2001; Morgan et al., 2003; Prochaska et al., 2003; Sallis et al.,

1996; Trost et al., 1997). Jongens blijken zich dan ook meer te interesseren

in sport en lichaamsbeweging (DiLorenzo et al., 1998).

In een derde stap werd de rol van omgevingsvariabelen op de

fysieke activiteit van de kinderen onderzocht.

Bijna alle kinderen (95,9%) zeggen thuis voldoende ruimte te

hebben om buiten te spelen. Bij 72,3% van de kinderen is er dicht bij huis

een pleintje of straat waar ze veilig kunnen fietsen, steppen, skeeleren,…

en 66,8% van de kinderen zegt kort bij huis een speelplein of voetbalveld

te hebben. Uit onderzoek blijkt dat de tijd die kinderen buiten kunnen

doorbrengen, evenals de aanwezigheid van een speelpleintje dicht bij

de woning belangrijke bepalende factoren zijn voor de beweging van

kinderen (Saelens et al., 2003; Sallis et al., 2000; Sallis et al., 1999;

Stephens, 2002).


64

Kinderen blijken geen uitgesproken mening te hebben over het

feit of ze in een straat wonen met veel verkeer en of het veilig is op weg

van huis naar school. Meisjes vinden wel dat er meer verkeer is dan

jongens en percipiëren de weg van huis naar school dan ook als

gevaarlijker.

Als vierde en laatste stap in het onderzoek naar de invloed van

psychosociale en omgevingsvariabelen op de fysieke activiteit van 12-

jarigen, werd gekeken in welke mate deze verschillende variabelen de

hoeveelheid lichaamsbeweging gaan beïnvloeden. De multipele

regressies tonen dat de verschillende aspecten van fysieke activiteit in

belangrijkere mate verklaard worden door de psychosociale dan door

de omgevingsvariabelen. De psychosociale variabelen verklaren in de

verschillende analyses 6 tot 7% van de variantie in fysieke activiteit. Bij de

omgevingsvariabelen blijft dit beperkt tot een verklaring van 1 tot 4% van

de variantie in fysieke activiteit.

In de volledige populatie wordt de hoeveelheid

lichaamsbeweging voornamelijk bepaald door de gepercipieerde

hindernissen. Hoe meer hindernissen de kinderen ondervinden om fysiek

actief te zijn hoe minder ze bewegen of omgekeerd hoe minder

hindernissen de kinderen ondervinden hoe meer actief ze zijn. De sociale

steun door de ouders beïnvloedt de fysieke activiteit positief. De

bevindingen voor wat betreft gepercipieerde hindernissen en sociale

steun worden bevestigd door de literatuur. Onderzoek van Cavill et al.

toonde aan dat er een sterke negatieve correlatie bestaat tussen fysieke

activiteit en gepercipieerde hindernissen (Cavill et al., 2001). Hetzelfde

onderzoek toonde eveneens een positieve correlatie aan tussen fysieke

activiteit en sociale steun van ouders (Cavill et al., 2001).

Omgevingsvariabelen beïnvloeden de fysieke activiteit van de kinderen

in veel mindere mate dan de psychosociale variabelen. Gelijklopend


65

met de literatuur wordt vastgesteld dat de aanwezigheid van een

speelpleintje de lichaamsbeweging van de kinderen positief beïnvloedt

(Saelens et al., 2003). Opmerkelijk is de negatieve invloed van de

aanwezigheid van een voetpad op de totale fysieke activiteit van de

kinderen. De lichaamsbeweging van de kinderen wordt wel positief

beïnvloed door de aanwezigheid van een fietspad. Uit onderzoek blijkt

dat de wandelen fietsbaarheid van de omgeving afhankelijk is van tal

van factoren (Leslie et al. ,2005). In landelijke omgevingen zijn er minder

fietsen voetpaden aanwezig gezien er hier veelal minder verkeer is, dit

in tegenstelling tot stadskernen. Toch blijkt dat ondanks het drukker

verkeer mensen in de stad vaker te voet of met de fiets gaan. Dit kan

verklaard worden door een betere bereikbaarheid van winkels en

dergelijke. Uit ons onderzoek blijkt eveneens dat de gepercipieerde

veiligheid van de weg een belangrijke invloed uitoefent op de fysieke

activiteit van de kinderen. Hoe onveiliger de kinderen de weg

beschrijven hoe minder fysiek actief de kinderen zijn. De veiligheid

beïnvloedt dan ook voornamelijk de fysieke activiteit verkregen uit actief

transport.

Naast de totale populatie werd in dit onderzoek ook gekeken naar

de verschillen tussen jongens en meisjes voor wat betreft de invloed van

psychosociale en omgevingsvariabelen op fysieke activiteit. De twee

reeksen multipele regressies tonen enkele verschillen tussen jongens en

meisjes.

Wanneer de omgevingsvariabelen als eerste blok in de regressie

gebracht worden en de psychosociale variabelen als tweede, dragen

de omgevingsvariabelen bij in 4 van de 6 analyses. Bij jongens hebben

omgevingsvariabelen enkel een significante bijdrage in het verklaren

van activiteit uit transport terwijl bij meisjes omgevingsvariabelen bij het


66

verklaren van verschillende vormen van fysieke activiteit van belang zijn.

Behalve voor het actief transport bij de meisjes, waar ze 8% van de

variantie verklaren, blijft de invloed van de omgevingsvariabelen in de

overige gevallen beperkt tot 3 à 4% van de variantie.

Uit de verschillende analyses blijkt een wisselend verband te

bestaan tussen de aanwezigheid van voet- en fietspaden op de fysieke

activiteit van de kinderen. Dit is, net als bij de totale populatie te

verklaren door het feit dat de wandelen fietsvriendelijkheid van een

omgeving bepaald wordt door verschillende factoren (Leslie et al.,

2005).

In deze analyse werden de psychosociale variabelen als tweede

blok geanalyseerd. Ze blijken zelfs na de omgevingsvariabelen een grote

invloed uit te oefenen op de fysieke activiteit van de kinderen. Ze

hebben hun bijdrage in vijf van de zes analyses en verklaren in elk van

hen, behalve voor activiteit uit transport zowel bij de jongens als bij de

meisjes minimaal 6% van de variantie.

Hoewel de hindernissen door de meisjes als belangrijker

omschreven worden, beïnvloeden ze voornamelijk de

lichaamsbeweging bij de jongens. Bij alle aspecten van fysieke activiteit

behalve activiteit uit transport blijkt dat hoe minder hindernissen de

jongens ervaren hoe meer fysiek actief ze zijn. Ook de voordelen op

sociaal en gezondheidsvlak beïnvloeden voornamelijk de fysieke

activiteit bij de jongens. Bij de meisjes is het enkel de lichaamsbeweging

in de vrije tijd op school dat onder invloed staat van deze voordelen. De

voordelen op competitief vlak en modelling spelen enkel een rol bij de

jongens, respectievelijk in het geval van fysieke activiteit in de vrije tijd en

fysieke activiteit buiten de lessen op school en voor beide in het geval

van totale fysieke activiteit. Als gevolg van een positieve attitude ten

aanzien van fysieke activiteit gaan jongens meer bewegen tijdens de

vrije momenten op school. Bij de meisjes blijkt een positieve invloed van


67

een positieve attitude voor de totale fysieke activiteit. De sociale steun is

voornamelijk belangrijk voor de meisjes. Het oefent een positieve invloed

uit op de totale fysieke activiteit en op de fysieke activiteit als

vrijetijdsbesteding. Enkel meisjes worden belemmerd om fysiek actief te

zijn tijdens de speeltijden op school wanneer ze sport als gevaarlijk

omschrijven.

Wanneer de psychosociale variabelen als eerste blok ingevoerd

worden in de multipele regressie, blijkt dat ze een significant deel van de

variantie verklaren in zes van de acht geanalyseerde onderdelen.

Voornamelijk bij de jongens verklaren zij een belangrijk deel van de

variantie: in het geval van totale fysieke activiteit (8%), fysieke activiteit

op school buiten de lessen (8%) en fysieke activiteit in de vrije tijd (7%). Bij

de meisjes is dit beperkter. In het geval van totale fysieke activiteit en

fysieke activiteit in de vrije tijd gaat het om 5% en in het geval van

lichaamsbeweging op school buiten de lessen gaat het slechts om 3%

van de variantie. Voor wat betreft de determinanten zelf, kunnen

dezelfde bevindingen gedaan worden als bij de vorige analyse.

In deze analyse worden de omgevingsvariabelen als tweede blok

in de multipele regressie ingevoerd. Zij bepalen in deze analyse toch nog

in zes van de acht analyses een significant deel van de variantie. Enkel

uit de analyses van de totale fysieke activiteit en de lichaamsbeweging

in de vrije tijd gaan de omgevingsvariabelen bijkomend respectievelijk 4

en 5% van de variantie gaan verklaren. In de andere gevallen blijft de

bijdrage van de omgevingsvariabelen beperkt tot maximaal 1% van de

variantie. De aanwezigheid van een speelpleintje of voetbalveldje dicht

bij de woonplaats is enkel voor de jongens van invloed op de fysieke

activiteit. Er is een positieve invloed voor zowel de totale fysieke activiteit

als voor de fysieke activiteit in de vrije tijd. Ook hier blijkt het wisselend


68

verband tussen fysieke activiteit en de aanwezigheid van voet- en

fietspaden.

5.2. Sterktes en beperkingen van dit onderzoek

Het onderzoek dat gevoerd werd speelt in op enkele

tekortkomingen in de wetenschappelijke literatuur. Onderzoek naar de

invloed van omgevingsvariabelen op de fysieke activiteit van kinderen

werd in het verleden slechts in beperkte mate gevoerd (Saelens et al.,

2003; Sallis et al., 1999; Timperio et al., 2004). Ook de verschillen tussen

jongens en meisjes werden slechts in een minderheid van studies

nagegaan (Sallis et al., 1999; Timperio et al., 2004).

Een bijkomende sterkte van dit onderzoek is het feit dat het

gevoerd is in een belangrijke leeftijdsgroep. Kinderen worden immers

minder actief tijdens en na de puberteit.

Daarnaast is ook de grote van de steekproef een belangrijke

sterkte van dit onderzoek.

Een beperking van dit onderzoek ligt in het feit dat er bij de

gegevensverzameling enkel gebruik gemaakt werd van zelfrapportage

aan de hand van vragenlijsten. De antwoorden kunnen dan ook

beïnvloed zijn door de mogelijkheden van de kinderen om op een juiste

wijze de vragen te beantwoorden (Crocker et al., 2000). Hierbij komt dat

bij zelfrapportage naast de mogelijkheid tot sociaal wenselijk

antwoorden (Tergerson & King, 2002), over- en onderschatting mogelijk is

(Sallis et al., 2001). Een bijkomende beperking ligt in het feit dat de

gegevensverzameling enkel gebeurde in de maanden september en

oktober. Het is echter zo dat de fysieke activiteit - en dan voornamelijk

het buiten spelen van kinderen - fluctueert gedurende het jaar.


69

6. CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN

Ondanks het feit dat één op twee van de kinderen de norm voor

fysieke activiteit niet haalt, blijkt maar een klein percentage van de

kinderen helemaal niet fysiek actief te zijn. Kinderen halen hun niveau

van fysieke activiteit voornamelijk uit sporten spelactiviteiten tijdens en

na de schooluren. Het is belangrijk om de kinderen naast de sporten

spelactiviteiten een actieve manier van leven aan te leren, met als doel

dat deze levensstijl een gewoontegedrag wordt en dus wordt

volgehouden als volwassene. Onderzoek naar de determinanten van

fysieke activiteit en de evolutie ervan is een belangrijke stap in de

ontwikkeling van effectieve interventies ter promotie van een actieve

levensstijl.

Uit de verschillende multipele regressies blijkt dat zowel de

psychosociale als de omgevingsvariabelen invloed blijven uitoefenen op

de fysieke activiteit van de kinderen. Daarom is het bij de ontwikkeling

van interventies belangrijk om op deze twee zaken te gaan werken om

te kunnen komen tot gedragsverandering.


70

LITERATUURLIJST

Allison, K. R., Dwyer, J. J., & Makin, S. (1999). Perceived Barriers to Physical

Activity among High School Students. Preventive Medicine, 28, 608-

615.

Baranowski, T., Anderson, C., & Carmack, C. (1998). Mediating Variable

Framework in Physical Activity Interventions. How Are We Doing? How

Might We Do Better? American Journal of Preventive Medicine, 15(4),

266-297.

Behets, D. (1995). Comparative study of teacher and pupil process

variables in preschool physical education. Physical Educator, 52(2),

98-106.

Beunen, G. (2001). Fysieke activiteit, fitheid en gezondheid. Begrippen en

standpunten. Vlaams Tijdschrift voor Sportgeneeskunde- en

wetenschappen, Speciale uitgave, 11-16.

Boreham, C., & Riddoch, C. (2001). The physical activity, fitness and

health of children. Journal of Sports Sciences, 19, 915-929.

Borms, J., Beunen, G., Hespel, P., Lefevre, J., & Vrijens, J. (1999).

Gezondheid, fysieke actviteit en fysieke fitheid. Brussel: Bloso.

Brug, J., Schaalma, H., Kok, G., Meertens, R. M., & Van der Molen, H. T.

(2001). Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering. Een

planmatige aanpak. Assen.

Bungum, T., Dowda, M., Weston, A., Trost, S. G., & Pate, R. R. (2000).

Correlates of Physical Activity in Male and Female Youth. Pediatric

Exercise Science, 12, 71-79.

Caspersen. (1985). Physical activity, exercise, and physical fitness:

definitions and distinctions for health-related research. Public Health

Rep, 100(2), 126-131.


71

Cavill, N., Biddle, S., & Sallis, J. F. (2001). Health Enhancing Physical

Activity for Young People: Statement of the United Kingdom Expert

Consensus Conference. Pediatric Exercise Science, 13, 12-25.

Cohen, D. A., Richard, S. A., & Farley, T. A. (2000). A Structural Model of

Health Behavior: A Pragmatic Approach to Explain and Influence

Health Behaviors at Population Level. Preventive Medicine, 30, 146-

154.

Craft, L. L. (2005). Exercise and clinical depression: examining two

psychological mechanisms. Psychology of Sport and Exercise, 6, 151-

171.

Craig, S., Goldberg, J., & Dietz, W. H. (1996). Psychosocial Correlates of

Physical Activity among Fifth and Eight Graders. Preventive Medicine,

25, 506-513.

Crews, D. J., Lochbaum, M. R., & Landers, D. M. (2004). Aerobic physical

activity effects on psychological well-being in low-income Hispanic

children. Perceptual and Motor Skills, 98(1), 319-324.

Crocker, P. R. E., Eklund, R. C., & Kowalski, K. C. (2000). Children's physical

activity and physical self-perceptions. Journal of Sports Sciences, 18,

383-394.

Dale, D., Corbin, C. B., & Cuddihy, T. F. (1998). Can Conceptual Physical

Education Promote Physically Active Lifestyles? Pediatric Exercise

Science, 10, 97-109.

De Bourdeaudhuij, I., & Crombez, G. (2000). Motiveren van patiënten tot

gedragsverandering. Tijdschrift voor Geneeskunde, 56(19), 14171424.

De Bourdeaudhuij, I., & Sallis, J. F. (2002). Relative Contribution of

Psychosocial Variables to the Explanation of Physical Activity in Three

Population-Based Adult Samples. Preventive Medicine, 34, 279-288.

DiLorenzo, T. M., Stucky-Ropp, R. C., Vander Wal, J. S., & Gotham, H. J.

(1998). Determinants of Exercise among Children. II. A Longitudinal

Analysis. Preventive Medicine, 27, 470-477.


72

Goran, M. I., Reynolds, K. D., & Lindquist, C. H. (1999). Role of physical

activity in the preventionof obesity in children. International Journal of

Obesity, 23, S18-S33.

Hoppenbrouwers, K., Van Emelen, B., & Roelants, M. (2001). Relatie

tussen fysieke activiteit, fysieke fitheid en fysieke gezondheid bij

jongeren. Vlaams Tijdschrift voor Sportgeneeskunde- en

wetenschappen, speciale uitgave, 53-60.

Humpel, N., Owen, N., & al, e. (2002). Environmental Factors Associated

with Adults' Participation in Physical Activity. American Journal of

Preventive Medicine, 22(3), 188-199.

Laaksonen, D. E., Lindstrom, J., Lakka, T. A., Eriksson, J. G., Niskanen, L.,

Wikstrom, K., et al. (2005). Physical Activity in the prevention of type 2

diabetes - The Finnish Diabetes Prevention Study. Diabetes, 54(1), 158-

165.

Lasheras, L., Aznar, S., Merino, B., & López, E. G. (2001). Factors

Associated with Physical Activity among Spanish Youth through the

National Health Survey. Preventive Medicine, 32, 455-464.

Lefevre, J. (2001). Evaluatie van fysieke fitheid in Vlaanderen. Vlaams

Tijdschrift voor Sportgeneeskunde- en wetenschappen, speciale

uitgave, 29-40.

Leslie, E., Saelens, B., Frank, L., Owen, N., Bauman, A., Coffee, N., et al.

(2005). Residents' perceptions of walkability attributes in objectively

different neighbourhoods: a pilot study. Health and Place, 11, 227-

236.

Lindquist, C. H., Reynolds, K. D., & Goran, M. I. (1999). Sociocultural

Determinants of Physical Activity among Children. Preventive

Medicine, 29, 305-312.

Luke, A., Kramer, H., Adeyemo, A., Forrester, T., Wilks, R., Schoeller, D., et

al. (2005). Relationship between blood pressure and physical activity


73

assessed with stable isotopes. Journal of Human Hypertension, 19(2),

127-132.

McLeroy, K. R., Bibeau, D., Steckler, A., & Glanz, K. (1988). An Ecological

Perspective on Health Promotion Programs. Health Education

Quarterly, 15(4), 351-377.

Morgan, C. F., McKenzie, T. L., Sallis, J. F., Broyles, S. L., Zive, M. M., &

Nader, P. R. (2003). Personal, Social, and Environmental Correlates of

Physical Activity in a Bi-Ethnic Sample of Adolescents. Pediatric

Exercise Science, 15, 288-301.

Pan American Health Organisation. (2002). Physical activity: How much is

needed?, from

http://www.paho.org/English/HPP/HPN/whd2002-

factsheet2.pdf

Panagiotakos, D. B., Pitsavos, C., Chrysohoou, C., Kavouras, S., &

Stefanadis, C. (2005). The associations between leisure-time physical

activity and inflammatory and coagulation markers related to

cardiovascular disease: the ATTICA Study. Preventive Medicine, 40,

432-437.

Patel, A. V., Rodriguez, C., Bernstein, L., Chao, A., Thun, M. J., & Callee, E.

E. (2005). Obesity, recreational physical activity, and risk of

pancreatic cancer in a large US cohort. Cancer Epidemiology

Biomarkers and Prevention, 14(2), 459-466.

Patrick, K., Norman, G. J., Calfas, K. J., Sallis, J. F., Zabinski, M. F., Rupp, J.,

et al. (2004). Diet, Physical Activity, and Sedentary Behaviors as Risk

Factors for Overweight in Adolescence. Arch Pediatr Adolesc Med,

158, 385-390.

Philippaerts, R., Pion, J., & Roeykens, J. (1999). Meten van fysieke

activiteit. Brussel: Bloso.


74

Philippaerts, R. M., Matton, L., Wijndaele, K., Balduck, A.-L., & De

Bourdeaudhuij, I. L., J. (2005). Validity of a Physical Activity Computer

Questionnaire. 1-6.

Powell, K. E. (1997). Population Attributable Risk of Physical Inactivity.

Atlanta: Centers for Disease Control and Prevention.

Prochaska, J. J., Sallis, J. F., Slymen, D. J., & McKenzie, T. L. (2003). A

Longitudinal Study of Children's Enjoyment of Physical Activity.

Pediatric Exercise Science, 15, 170-178.

Rzewnicki, R., Vanreusel, B., & De Bourdeaudhuij, I. (2001). Hoe fysiek

(in)actief is de Vlaamse en Belgische bevolking? Vlaams Tijdschrift

voor Sportgeneeskunde- en wetenschappen, speciale uitgave, 17-

27.

Saelens, B. E., Sallis, J. F., & Frank, L. D. (2003). Environmental Correlates of

Walking and Cycling: Findings From the Transportation, Urban Design,

and Planning Literature. Annals of Behavioral Medicine, 25(2), 80-91.

Sallis, J. F., Bauman, A., & Pratt, M. (1998). Environmental and Policy

Interventions to Promote Physical Activity. American Journal of


Sallis, J. F., Kraft, K. M., & Linton, L. S. (2002). How the Environment Shapes

Physical Activity: A Transdisciplinary Research Agenda. American

Journal of Preventive Medicine, 22(3), 208.

Sallis, J. F., & Owen, N. (2002). Ecological models of health behavior. In

Jossey-Bass (Ed.), Health Behavior and Health Education. San

Francisco.

Sallis, J. F., Prochaska, J. J., McKenzie, T. L., Marshall, S. J., & Brown, M.

(2001). The Association of School Environments With Youth Physical

Activity. American Journal of Public Health, 91(4), 618-620.

Sallis, J. F., Prochaska, J. J., & Taylor, W. C. (2000). A review of correlates

of physical activity of children and adolescents. Medicine and

science in sports and exercise, 32, 963-975.


75

Sallis, J. F., Prochaska, J. J., Taylor, W. C., & Hill, J. O. (1999). Correlates of

Physical Activity in a National Sample of Girls and Boys in Grades 4

Through 12. Health Psychology, 18(4), 410-415.

Sallis, J. F., Zakarian, J. M., Hovell, H. F., & Hofstetter, R. F. (1996). Ethnic,

Socioeconomic, and Sex Differences in Physical Activity Among

Adolescents. Journal of Clinical Epidemiology, 49(2), 125-134.

Salmon, J., Owen, N., Crawford, D., & Bauman, A. (2003). Physical Activity

and Sedentary Behavior: A Population-Based Study of Barriers,

Enjoyment, and Preference. Health Psychology, 22(2), 178-188.

Sarkin, J. A., McKenzie, T. L., & Sallis, J. F. (1997). Gender Differences in

Physical Activity During Fifth-Grade Physical Education an d Recess

Periods. Journal of Teaching in Physical Education, 17, 99-106.

Shephard, R. J., & Trudeau, F. (2000). The Legacy of Physical Education:

Influences on Adult Lifestyle. Pediatric Exercise Science, 12, 34-50.

Spence, J. C., & Lee, R. E. (2003). Toward a comprehensive model of

physical activity. Psychology of Sport and Exercise, 4, 7-24.

Stephens, M. (2002). Children, Physical Activity, and Public Health:

Another Call to Action. American Family Physician, 65(6), 1033-1034.

Stokols, D. (1992). Establishing and maintaining healthy environments -

Toward a social ecology of health promotion. The American

psychologist, 47(1), 6-22.

Stokols, D. (1996). Translating social ecological theory into guidelines for

community health promotion. American Journal of Health Promotion,

10(4), 282-298.

Stone, E. J., Mckenzie, T. L., Welk, G. J., & Booth, M. L. (1998). Effects of

Physical Activity Interventions in Youth. American Journal of


Telama, R., Yang, X., Viikari, J., Välimaki, I., Wanne, O., & Raitakari, O.

(2004). Physical Activity from Childhood to Adulthood. A 21-Year


76

Tracking Study. American Journal of Preventive Medicine, 28(3), 267-

273.

Tergerson, J. L., & King, K. A. (2002). Do Perceived Cues, Benefits, and

Barriers to Physical Activity Differ Between Male and Female

Adolescents. Journal of School Health, 72(9), 374-380.

Timperio, A., Crawford, D., Telford, A., & Salmon, J. (2004). Perceptions

about the local neighborhood and walking and cycling among

children. Preventive Medicine, 38, 39-47.

Trost, S. G., Pate, R. R., Saunders, R., Ward, D. S., Dowda, M., & Felton, G.

(1997). A Prospective Study of the Determinants of Physical Activity in

Rural Fifth-Grade Children. Preventive Medicine, 26, 257-263.

Trost, S. G., Sallis, J. F., Pate, R. R., Freedson, P. S., Taylor, W. C., & Dowda,

M. (2003). Evaluating a Model of Parental Influence on Youth Physical

Activity. American Journal of Preventive Medicine, 25(4), 277-282.

Trudeau, F., Laurencelle, L., & Shephard, R. J. (2004). Tracking of Physical

Activity from Childood to Adulthood. Medicine and Science in Sports

and Exercise, 36(11), 1937-1943.

Twisk, J. W. R. (2001). Physical Activity Guidelines for Children and

Adolescents. Sports Medicine, 31(8), 617-627.

USDHHS. (1996). A report of the Surgeon General Executive Summary: U.S.

Department of Health and Human Services.

Van Beeck, B., & De Bourdeaudhuij, I. (2000). Fysieke activiteit in een

volwassen Belgische populatie: een toepassing van het

transtheoretisch model. Tijdschrift voor Geneeskunde, 56(19), 1425-

1433.

WHO. (2003). How much physical activity is needed to improve and

maintain health. Retrieved 02-01-2005, 2005

WHO Europe. (2004). Young people's health in context. Health Behaviour

in School-aged Children (HBSC) study: international report from the

2001/2002 survey: World Health Organization.


77

Zhu, S., St-Onge, M.-P., Heshka, S., & Heymsfield, S. B. (2004). Lifestyle

Behaviors Associated With Lower Risk of Having the Metabolic

Syndrome. Metabolism, 11, 1503-1511.


78

LIJST MET TABELLEN

Tabel 1: De frequenties en percentages van het FA –

niveau volgens geslacht

pag 30

Tabel 2: Frequenties kinderen: sport – sportparticipatie op

school – sportkamp

pag 32

Tabel 3: Berekening totaal FA – niveau (min/week) bij de

volledige steekproef: gemiddelde scores en

vergelijking per geslacht

pag 34

Tabel 4: Gemiddelden en standaarddeviaties van de

gepercipieerde voordelen

pag 35

Tabel 5: Gepercipieerde voordelen van fysieke activiteit

en de verschillen tussen jongens en meisjes

pag 37


hindernissen mbt FA

pag 38

Tabel 7: Hindernissen tot FA en verschillen tussen jongens

en meisjes

pag 39

Tabel 8: Frequenties ouders: modelling – sociale steun –

transport samen met kind

pag 41

Tabel 9: Verschillen in sociale steun tussen jongens en

meisjes

pag 42


attitudes tav fysieke activiteit

pag 43

Tabel 11: Verschillen tussen jongens en meisjes in attitude

mbt fysieke activiteit

pag 44

Tabel 12: Omgevingsvariabelen pag 45

Tabel 13: Verschillen tussen jongens en meisjes op het vlak

van omgevingsvariabelen

pag 47


79

Tabel 14: Frequenties, percentages en verschillen ivm

omgevingsvariabelen bij jongens en meisjes

pag 47

Tabel 15: Regressie – analyse van de bijdrage van

omgevingsvariabelen (blok 1) en psychosociale

variabelen (blok 2) aan de verschillende vormen

van fysieke activiteit bij de totale populatie

pag 54




van fysieke activiteit bij jongens

pag 55




van fysieke activiteit bij de meisjes

pag 56


psychosociale variabelen (blok 1) en

omgevingsvariabelen (blok 2) aan de

verschillende vormen van fysieke activiteit bij de

totale populatie

pag 57





jongens

pag 58





meisjes

pag 59


80

LIJST MET FIGUREN

Figuur 1: Health belief model, Becker & Rosenstock pag 10

Figuur 2: De sociaal cognitieve theorie, Bandura pag 11

Figuur 3: Theory of planned behavior, Ajzen & Fishbein pag 12

Figuur 4: ASE – model, De Vries, Dijkstra & Kuhlman pag 13

Figuur 5: The ecological model of physical activity (EMPA) pag 15


81

BIJLAGEN

Bijlage 1 Kindervragenlijst pag 82

Bijlage 2 Oudervragenlijst pag 96


82

BIJLAGE 1: KINDERVRAGENLIJST


96

BIJLAGE 2: OUDERVRAGENLIJST

INVLOED VAN PSYCHOSOCIALE EN OMGEVINGSVARIABELEN OP … › fulltxt › RUG01 › 000 › 926 ›...

Documents

Transcript of INVLOED VAN PSYCHOSOCIALE EN OMGEVINGSVARIABELEN OP … › fulltxt › RUG01 › 000 › 926 ›...