Landschapstriënnale Lingezegen halverwegeFragmenten uit het logboek van de hoofd-curator, datum: 31 juli 2014

‘... Deze week sluiten we ‘geruisloos’ de eerste van de drie fasen van de landschapstriënnale af. Zeg maar: de introductie-fase ...’

‘... Onze opening was een succes, zowel het ceremoniële welkom-deel dat onder verantwoordelijkheid van de park-organisatie viel, als onze eigen inhoudelijke en feestelijke aftrap bij Doornik.

Er is daarna al veel gebeurd. Ik kan het zelf eerlijk ge-zegd amper bijhouden ...’

‘... lokatie-theater van zowel Halte Lingezegen als De Plaats. Die verzorgden ieder een reeks uitverkochte voorstellingen ...’

‘Het midzomerlandschapsdebat op een overvolle Bredelaar.’en Studium Generale bijeenkomsten over burgerparticipatie en parkbeheer. ‘

‘... er was een Mudbootsessie in de open schuur op de Bredelaar ...’

‘... twee afleveringen van de Plekkenmakerij, zoals Het Kasteel en de Mauritstoren ...’ >

< ‘...een survivalrun met wel 300 deelnemers....’

‘... de summerschool op Doornik bruiste van de energie en leverde bijzondere inzichten op in het park van de toekomst op ...’

‘... Timescape, a festival of follies loopt

sinds 27 juni de hele 3nnale door op 6 lokaties ...’

‘... de tentoonstellingen op Doornik zijn een prachtig geheel geworden, bij de opening al.

Vooral Panorama Doornik vind ik wondermooi ...’

‘ ... zo veel fantastische tentoonstellingen op de Bredelaar...’

‘... en dan is er nog een constante stroom van mensen die per ongelukbij onze tentoonstellingen of activiteiten verzeild raakt. Deze 3nnale is immers verweven in het landschap van Lingezegen, veelal gewoon buiten, meestal gratis, voor iedereen.

Typisch landschap ...’

‘ ... ook bij de Bredelaar...’

‘... Het midzomerlandschapsdebat op een overvolle Bre-delaar, Studium Generale bijeenkomsten over burgerpar-ticipatie en parkbeheer, een Dag van het Park met 3nna-lebijdragen, HKU en Larenstein leverden tentoonstellingen n.a.v. studentenwerk, DLG hield er een bijeenkomst en feestje, groepen vanuit verschillende delen van het land zijn langs de bruispunten gefietst, jaarvergaderingen van NVTL en NL-ingenieurs vonden een prachtige entourage op onze bruispunten en een geslaagde excursie met Lia en Jorn Copijn.

En op de Bredelaar zijn intussen nog drie tentoonstel-lingen ingericht. De HKU zet werk van studenten die de afgelopen maanden Lingezegen als studiegebied hadden in onze kas. Stichting Heem richt een kleine tentoonstel-ling in waarin het gedachtegoed van Professor Zonderwijk doorklinkt ...’

Recreeren en de natuur ontdekken langs de toekomstige zuidoever van de Rijkerswoerdse Plassen.

Fietsen langs de Linge en de wetlands.Impressie van de kasteelplaats.

Op de voormalige stroomruggen liggen linten van erven, beplante lanen en boomgaarden. In het plan van DLG is ingezet op het herstel van die linten en hun beplanting.

Wilde natuur op fietsafstand

In het volkspark mag iedereen spelen

Heel Nederland kent het Nijmeegse Goffertpark van de beroemde popconcerten met sterren als Tina Turner, de Rolling Stones en Metallica. En van het stadion van voetbal NEC. De Goffert stamt uit de jaren dertig, toen het werd aangelegd als werkverschaffingsproject in de crisisjaren. Het is een zogeheten volkspark, een groene long te midden van nieuwe arbeiderswijken. Hier konden de wijkbewoners die niet in staat waren de bossen rond Nijmegen te bezoeken, toch kennisnemen en genieten van natuur en zich vermaken met spel, wandelen of een picknick. Later kreeg De Goffert ook een rol als groene verbindingsader die de natuur in en buien de stad met elkaar verbond. Tegenwoordig is De Goffert nog steeds een park voor elk wat wils waarin de natuur het decor vormt voor de homo ludens, de spelende mens.

Sinds de opknapbeurt in 2007 is dit park uitgesproken eigentijds. Arnhemmers komen er voor de groene velden, de kerstmarkt, het wijkfeest, de kinderboerderij of de openluchtbioscoop. Het park trekt tegenwoordig allerlei bevolkingsgroepen aan uit de multiculturele buurt en uit de stad als geheel.Park Presikhaaf is een typisch voorbeeld van een naoorlogs wijkpark in de stijl van het ‘modernisme’. Hierin stond de functie voorop: rechte paden en ruimte voor flaneren, spelen en voor allerlei evenementen. Maar de modernistische ontwerpers Van Presikhaaf hadden zeker ook oog voor schoonheid.In dit fraaie park voor de wijk, met aantrekkingskracht voor de hele stad, vindt het multiculturele Arnhem ruimte voor ontmoeting en een plek om even bevrijd te zijn van alledaagse drukte.

Met Park Staddijk heeft ook Nijmegen een echt wijkpark. Hoewel dit park stamt uit de jaren zeventig en er veel ruimte is voor natuurwaarden, is het vooral een uitloop- en recreatiegebied voor de omwonenden.

In deze parken – Meinerswijk bij Arnhem, de Millingerwaard aan de waaloever bij Nijmegen – komt de mens op de tweede plaats. Je mag er wandelen en misschien picknicken aan de oever van de rivier, maar het voelt alsof je gedoogd wordt, te gast bent in een natuurlijk landschap.Het fameuze ‘Plan Ooievaar’ uit 1986 gaf de aanzet tot een radicale terugkeer naar de natuur. De natuurparken die werden aangelegd waren bedoeld voor ‘nieuwe natuur’, om planten, dieren en landschappen te krijgen zoals in de oertijd, vóór het menselijk ingrijpen. De Millingerwaard is een vroeg voorbeeld van deze aanpak. Meinerswijk is nog meer het resultaat van niet-ingrijpen waardoor de natuur vanzelf de ruimte kreeg.

In beide gevallen zal het beleid van Ruimte voor de Rivier het toekomstige gezicht van deze natuurparken mede bepalen. In Veur-Lent is te zien hoe de stedelijke variant hiervan vorm krijgt.

Multiculturele ontmoetings-ruimte in het wijkgroen

Het Goffertpark

Park Presikhaaf

Meinerswijk en Millingerwaard

De Ooijpolder gaf het voorbeeld: het het kleinschalige agrarische gebied onder aan de heuvels bij Nijmegen bood de stedeling een unieke ruimte om op adem te komen.

Ook in het agrarische landschap van Park Lingezegen is de stedeling van harte welkom. Er is van alles te doen en te zien: een kasteelplaats voor evenementen, een Romeins lint om te wandelen en te skaten, een openluchttheater aan de Waaldijk, natuurakkers, een moeraslandschap, een parkje met cultuurgewassen en een uitzichtstoren, en nog veel meer. In Lingezegen kun je fietsen over nieuwe fietspaden door een landschap dat ruimte biedt aan wonen, werken, landbouw, waterbeheer en natuur.Hier komen geen woonwijken of nieuwe industriegebieden. De stedeling waant zich even ver van de oprukkende stad – ook al is die nabij. Het landschapspark ademt landelijkheid en biedt vergezichten op de stuwwallen van de Veluwe en het Rijk van Nijmegen.Lingezegen doet nauwelijks nog denken aan het klassieke park waarin de stadsbewoner zijn hond uitlaat of een uurtje geniet van de zon. Hier is het landschap park geworden – de ademruimte in een snel verstedelijkend gebied.

Park Lingezegen

Het gevarieerde landschap tussen de steden is om te koesteren

Vlak bij het centrum van Arnhem ontspant de drukke stad zich in de de natuurlijke coulissen van Park Sonsbeek. Hier ontmoet de lange geschiedenis van het trotse oude park de hedendaagse gebruiker die graag dicht bij huis de hond wil uitlaten, wil genieten van een kopje thee, een popconcert of de beroemde beeldententoonstelling. Of gewoon wil luieren in de zon.Park Sonsbeek is eind 18de eeuw opengesteld voor publiek. Het was een park in de typische Engelse landschapsstijl, romantisch, met slingerende paden waar na elke bocht een nieuw tafereel of uitzicht de wandelaar verraste. Maar het park draagt ook sporen van de eeuwen daarvoor, toen het nog een lustoord en pronkstuk was van welgestelde eigenaren. In de 21ste eeuw vormt het de belangrijkste ontspanningsruimte van de stad.

Ook Nijmegen heeft parken in de landschapsstijl, zoals het Valkhofpark, het Hunnerpark en het Kronenburgerpark. De laatst twee stammen van het eind van 18de eeuw en werden aangelegd toen de middeleeuwse stadsmuur plaats maakte voor een groene stadsboulevard met wandelvoorzieningen.

Park Sonsbeek

Genieten van wisselende taferelen en uitzichten

Lingezegen en de parken van Arnhem en Nijmegen

Parken bieden ‘ruimte om dieper adem te halen’ in de almaar oprukkende stad. Dat zei natuurbeschermer Hendrik Cleyndert bijna honderd jaar geleden. De parken in de regio Arnhem-Nijmegen zijn daarvan mooie voorbeelden. Ze hebben elk hun eigen stijl, die te maken heeft met de tijd waarin ze zijn ontstaan: Sonsbeek in de landschapsstijl van de 19de eeuw, volkspark De Goffert vóór de oorlog, Presikhaaf als het grote wijkpark van de wederopbouw, en Meinerswijk en de Millingerwaard als natuurparken die langs Waal en Rijn ontstonden toen de aandacht voor de rivier toenam.

Park Lingezegen vertegenwoordigt het zogeheten ‘metropolitane park’. Het is een grote groengebied dat lucht brengt in de verstedelijking van het landelijk gebied. Hier wordt het agrarisch landschap tussen Arnhem en Nijmegen tot park gemaakt. Landbouw, water, natuur, wonen, recreatie en bedrijvigheid worden hier zo op elkaar afgestemd dat een aantrekkelijk landschap ontstaat – waar je dieper adem kunt halen.

Vijf deelgebieden in het masterplan.

Het streefbeeld voor Lingezegen door Feddes/Olthof Landschapsarchitecten.

Het basisuitrusting voor Lingezegen door Feddes/Olthof Landschapsarchitecten.

Het ‘Romeinse lint’ is een fiets-, wandel- en skeelerpad.

Het verhoogde ‘Romeinse lint’ loopt dwars door het deelgebied De Park. In het midden de kasteelplaats voor evenementen.

De heringerichte omgeving van huis Doornik in deelgebied De Woerdt verbindt Park Lingezegen met de Waal.

Ontwerp van Jan Heersche (DLG), Janny Schokker en Marc Leeflang (Vandatsoortdingen) voor ‘pocket park’ Bredelaar, met een kookplaats en een paviljoen.

De Vijf deelgebieden van het masterplan voor Park Lingezeegen Het masterplan voor Park Lingezegen is

opgedeeld in vijf deelgebieden die elk door een

apart ontwerpteam zijn uitgewerkt: De Park en

Het Waterrijk in het noorden en De Woerdt in het

zuiden. Tussen deze gebieden liggen de deelge-

bieden Het Landbouwland en De Buitens.

Het masterplan is ontworpen door Feddes/Olthof.

Het bestaat uit een plan voor de zogenaamde

basisuitrusting waarmee de overheid voorziet in

de belangrijkste inrichtingselementen van het

park. Het streefbeeld geeft aan hoe het park er

in de toekomst kan gaan uitzien, afhankeljk van

initiatieven en projecten van andere partijen.

De WoerdtIn het zuidelijk deel van Park Lingezegen vormt

het door Feddes/Olthof ontworpen De Woerdt

een stadslandgoed met ruimte voor wonen,

bedrijvigheid en agrarisch natuurbeheer. De klein-

schaligheid in het gebied wordt versterkt.

De boomgaarden langs de Woerdse- en de

Zandsestraat worden uitgebreid met een breed lint

van kersenbomen. Een carré van lanen verbindt

Park Lingezegen met de uiterwaarden van de

Waal en de omgeving van Ressen. Bij Doornik is

een openluchttheater gemaakt met zicht op de

Waaldijk om de relatie met het buitendijkse gebied

te onderstrepen. En langs de Bemmelse Zeeg,

die vanuit het landgoed naar de Linge stroomt,

legt een reeks van bos- en moerasgebiedjes een

ecologische verbinding met het Waterrijk.

Het idee van een landgoed smeedt de vele

initiatieven in het gebied tot één geheel, zoals

de natuurlijke akkers van de Stichting Doornik

Natuurakkers, de camping bij huis Doornik, het

restaurant Zijdewinde en de landwinkel aan de

Woerdsestraat. Ook de plannen van bewoners

voor onder andere een hoogstamboomgaard

en een natuurtuin vinden een plek bin-

nen het landgoed.

Het landbouwland en De BuitensHet Landbouwland in het hart van het park is

uitgewerkt door de ontwerpers van de Dienst

Landelijk Gebied. Daar liggen op de zware klei de

vruchtbare akkers voor de teelt van graan, aardap-

pelen en bieten. Door de openheid in dit gebied

zijn er prachtige vergezichten op de stuwwallen

van de Veluwe en het Rijk van Nijmegen. De

linten op de stroomrug ten noorden van Bemmel,

met weilandjes, akkertjes, houtwallen, bosjes,

fruitbomen, watergangen en gehuchten – zoals

Bredelaar en De Heuvel – worden versterkt met

beplanting en kleine parkjes. In dit gebied, De

Buitens geheten, is ruimte voor de ontwikkeling

van nieuwe buitenplaatsen die dienst kunnen

doen voor kantoren of zorg en wellness.

De kleine parkjes worden bijzondere plekken met

een eigen identiteit. Even ten oosten van boerderij

De Bredelaar wordt zo’n parkje aangelegd waar

archeologie en landbouwgeschiedenis op

eigentijdse wijze kunnen worden beleefd. Er

komt een kookplaats voor workshops en een

paviljoen dat ook dienst doet als uitkijktoren.

Verschillende grassen en vergeten groenten

vinden er een plek.

Het Waterrijk Het noordelijk deel, genaamd Het Waterrijk,

wordt naar een ontwerp van veenenbos en bosch

landschapsarchitecten ingericht tot een moeras-

landschap voor waterberging, natuurontwikkeling

en recreatie. De natuur krijgt de ruimte in het

rietmoeras en ‘structuurrijk en vochtig bos met

open plekken’. Met de aanleg van Het Waterrijk

worden de recreatieve en toeristische mogelijk-

heden van de Rijkerswoerdse Plassen vergroot. De

oostelijke oever wordt mogelijk heringericht tot

‘recreatieboulevard’ met nieuwe voorzieningen.

Langs een voorgestelde zevenhonderd meter

lange houten boardwalk komen paviljoens te

staan, op palen en in het water.

De ParkIn het noordwesten van Park Lingezegen, tussen

de Arnhemse nieuwbouwwijk Schuytgraaf

en Elst, verrijst De Park naar een ontwerp van

landschapsarchitect Abe Veenstra. Aan het

landschap van boomgaarden, bospercelen en

weilanden worden nieuwe elementen toegevoegd

zodat een park ontstaat met lig-en speelweiden,

boomgroepen en slingerende paden. Een

verhoogde fiets-, wandel- en skateverbinding

volgt de loop van een stroomrug uit de Romeinse

tijd. Deze markante route sluit aan op routes in de

aangrenzende wijken.

Het terrein van het voormalige kasteel De Parck

wordt weer herkenbaar gemaakt en ingericht als

een eigentijdse kasteelplaats voor evenementen

en culturele activiteiten. Het is een open

terrein omgeven door grote bomen. Nieuwe

monumentale lanen verbinden het terrein met

de omgeving. Het historische notenlaantje wordt

versterkt en in ere hersteld als fraaie toegangsweg

tot het kasteelterrein Impressie van de kasteelplaats.

ParkmeubilairIedereen die het Park Lingezegen betreedt wordt

daarop geattendeerd door grote metalen zuilen

waarin de naam van het park is uitgegraveerd.

De zuilen horen bij de huisstijl voor het

parkmeubilair. die huisstijl is ontwikkeld door

de ontwerpers van Landlab. Voor de aanleg van

de banken, poorten, hekken, fietsenstallingen,

bruggen, informatiepanelen, speeltoestellen,

steigers en andere elementen lieten de ontwerpers

zich inspireren door karakteristieke vormen en

kleuren uit het gebied. Het meubilair is rank maar

solide, simpel, duurzaam en vanzelfsprekend

en is uitgevoerd in roodbruin geschilderd staal

in combinatie met inlands hout. Alle elementen

van deze familie kreeg een zegel met het

beeldmerk van het park. Ruimte om adem te

ColofonDe tentoonstelling ‘Ruimte om dieper adem te

halen - Lingezegen en de parken van Arnhem en

Nijmegen’ is in opdracht van de Landschapstriën-

nale Lingezegen samengesteld door Uitgeverij

Blauwdruk. De tentoonstelling kwam tot stand

met bijdragen van Dienst Landelijk Gebied,

FeddesOlthof, Landlab, DLG, veenenbos en bosch

landschapsarchitecten en Abe Veenstra. De

tentoonstelling is gebaseerd op de gelijknamige

publicatie met teksten van Mark Hendriks, Henk

van Blerck, Gerrie Andela, Ton Verstegen,

Marc Nolden, Marie José van Beckhoven en

Anja Guinée en foto’s van Jeroen Bosch, Harry

Harsema en Daniel Nicolas.

Redactie: Harry Harsema en Maarten Ettema.

Vormgeving: Daphne de Bruijn en Harry Harsema.

Productie: Bordbusters.

Het definitieve ontwerp voor Park Lingezegen (2014)

dieper halen

Impressie van de zuidoever van de Rijkerswoerdse Plas.

Impressie van het fietspad langs de Linge, met rechts de nieuw aangelegde rietlanden.

De familie van parkmeubilair, ontwrpen door Landlab.

Doorsnedes van de aanleg van het moeras in Het Waterrijk.

Het plan voor het Lanbouwland en De Buitens, ontworpen door Marian van de Hulsbeek, Astrid Harsveld, Jan Heersche en Michaël van Buuren (DLG) in samenwerking met Marc Leeflang en Janny Schokker (Vandatsoortdingen).

Presikhaaf

Sonsbeek

Meinerswijk

Lingezegen

Goffertpark

Kronenburgerpark

Millingerwaard

Ooijpolder

Staddijk

‘... en dan als klap op de vuurpijl: Harry en Daphne pakken de kleine schuur in met een prachtige tentoonstelling gebaseerd op ons boek ‘Ruimte om dieper adem te halen’...’

‘... zo geruisloos sluiten we de eerste fase dus ook weer niet af! ...’