Interactieve rondleidingenvoor jong en oud

Annelies Lust

Marieke Debeuckelaere

Kasteel van Gaasbeek

Kasteel van Gaasbeek

• 13e eeuw

• Eind 19e eeuw: Markiezin Arconati Visconti

• Gebouw, interieur & collectie

• Domein & museumtuin

• Historisch huis ↔ Dynamisch erfgoedcentrum

Doel: adellijke (leef)cultuur en verwante onderwerpen voluit linken aan vandaag

• Publiekswerking / educatieve werking

Visie: een bezoek aan het kasteel is meer dan een obligaat uurtje kijken en lezen. De bezoeker wordt systematisch aangesproken vanuit zijn eigen leefwereld. Ook luisteren, voelen, ruiken en dromen kunnen deel uitmaken van die ervaring. Dit vergt van de kasteelploeg, naast aandacht voor de traditionele museale basisfuncties, ook een uitgesproken zin voor dramaturgie, waarbinnen de bezoeker niet beschouwd wordt als passief consument, maar als actief interpreet. Het kasteel wil immers zowel mouseion als theatron zijn: een plek die dieper liggende lagen van ons ‘bewust-zijn’ aanboort. Het legt zich een dieet van voortdurend nadenken over de relevantie van erfgoed op, en over de hertaling ervan naar verschillende doelgroepen. Het heeft daarbij aandacht voor zowel materiële als immateriële componenten die samen een sterk, uitnodigend en zichzelf consequent vernieuwend verhaal vertellen.

Doel

• Theorie over leerstijlen & interactief rondleiden koppelen aan onze ervaring in het kasteel + doelgroepenwerking in de praktijk

Verhaal vanuit de praktijk

Kolb

• Test

• Kolb stelt dat ieder mens een eigen voorkeurstijl van leren heeft

• Elke bezoeker neemt op een andere manier informatie op

Vier leerstijlen

• DOENER = ‘hands-on’, actief experimenteren

• DENKER = info geven, werken met denkoefeningen

• DROMER = kijken en ervaren, verhalen

• BESLISSER = kijken en vergelijken

Steek kijk-, denk-, doe-, weet-, zoek- en fantasieopdrachtjes in je rondleiding

Voorbeelden Kasteel van Gaasbeek

• Doen = ‘hands-on’, actief experimenteren

Voelen aan stro

Ruiken aan parfum

• Denker = info geven, werken met denkoefeningen

Welk figuurtje hoort in deze kamer thuis?

• Dromer = kijken en ervaren, verhalen

Tot ridder slaan

Kamishibai

• Beslissen = kijken en vergelijken

Kijkdoos

Wat doen de verschillende personages op het schilderij in de Eetkamer en waarom?

Interactief rondleiden

‘De mening van de toeschouwer is even belangrijk als de kennis van de gids en het is de toeschouwer die uitgenodigd wordt om het verloop van de rondleiding te bepalen en eventueel andere kunstwerken bij het gesprek te betrekken dan de gids misschien voorzien had.’

(Peggy Saey en Richard Anthone, cursus interactief rondleiden, professionele bachelor Kunst-bemiddeling, Karel de Grote Hogeschool Antwerpen 2010-2011.)

Gids vroeger

• Leraar = allesweter die zijn kennis overbrengt

Problemen:

- Gids weet onmogelijk alles

- Gaat soms voorbij aan wat het monument zelf te vertellen heeft

- Eentonig, aandacht van het publiek verzwakt

- Is niet voor iedereen de geschikte

leerstijl

Ontwikkelingen op gebied van vorming en educatie

• Accent meer op leren, minder op educatie

Vragen van deelnemers worden bepalend voor wat en hoe geleerd wordt

• Accent op ervaringsleren in plaats van voorgeschreven leerstof

• Accent op leren leren = ondersteunen van leerprocessen

Gids vandaag

• Bemiddelaar tussen kunstwerk/monument en publiek

• Geen overdracht van kennis, maar participatie

Publiek

= verzameling zelfstandig denkende en voelende individuen met eigen referentiekader, leerniveau en levenservaring

Elke groep is verschillend wat betreft samenstelling, niveau, beginsituatie, doel, verwachtingen, …

Kunstwerk

• Staat centraal voor actief proces bij deelnemer

Gids beschikt over

• Inhoudelijke kennis: rode draad

• Communicatieve vaardigheden

- Groep: in inleiding peilen naar samenstelling, verwachting, … + aansluiten bij leefwereld

- Vraag- en gesprekstechnieken

• Voorwaarden communicatie: gelijkwaardigheid, nieuwsgierigheid, veiligheid

• Vragen stellen: meerwaarde, verstaanbaar, eenduidig, afwisseling, objectief

• Omgaan met antwoorden: luisteren, accepteren, verdieping, relateren, terugspelen, samenvatten

• Opdrachten: kijken, denken, associëren, inzicht, beleving, …

! Prettig, niet saai, laagdrempelig maar juiste inschatting niveau

! voorwaarden: duidelijkheid, veiligheid, communicatie

• Begeleidingsvaardigheden - Groepsdynamica (beïnvloedingsfactoren tussen groep en gids)

* Belang van non-verbale communicatie* Posities: bovenpositie >< onderpositie

Opbouw rondleiding

• ‘Vragen stellen is een kunst, maar wel te leren.’

• Een goede voorbereiding zorgt ervoor dat je je meer kan concentreren op het contact met de groep en het kunstwerk

Schema

Ontvangst van de groep

• Vriendelijk

• Ken je groep …

- Samenstelling?

- Toetsen naar leef- en denkwereld, op

informele manier

- Verwachtingen?

• Deze informatie zorgt ervoor dat je de rondleiding eventueel zal moeten bijsturen

Inhoud rondleiding

• Daag je publiek uit: creëer een uitnodigende, stimulerende omgeving. Laat mensen plezier beleven, beginnend bij jezelf: vind plezier in het geven van een rondleiding!

• Gebruik lichaamstaal

• Rode draad = houvast voor de gids en voor de groep

• Maak een keuze, probeer dus niet alles te vertellen

• Gebruik heldere taal, geen specialistentaal, leg moeilijke woorden uit

• Vermijd teveel jaartallen

• Zorg voor balans tussen input van informatie, vragen stellen en gesprek en denk daarbij aan de leerstijlen. Afwisseling bevordert bovendien concentratie en betrokkenheid.

• Informatie moet stimulerend werken voor kijk- en denkproces

• Durf af te wijken van je voorbereide verhaal, speel in op vragen van jouw publiek

• Associaties, gedachten en meningen van deelnemers = evenwaardige informatie

• Bedenk op voorhand enkele vragen en opdrachten (cfr. schema)

• Stel duidelijke, ondubbelzinnige, open, doelgerichte, uitdagende, gevarieerde vragen

• Een vraag per keer

• Stel gericht vragen

• Stel geen vragen waar niemand het antwoord op weet

• Dring niet aan bij weerstand: je nodigt uit, maar reageren hoeft niet

• Vragen moet vooruit helpen. Doel: samen ontdekken, verwonderen, betekenis geven, tot inzichten komen, stimuleren van actief nadenken, goed kijken, interpreteren, mening formuleren, reflecteren, fantaseren, associëren …

• Basisvragen: Wat zie je? Waaraan doet je dit denken? Wat voel je hierbij?

• Verder vragen naar duidelijkheid, zoeken naar redeneren en bewijzen, alternatieve gezichtspunten onderzoeken, associaties, gevolgen, vragen ivm de discussie (metavragen)

• Bouw rustmomenten in, geef tijd

• Moedig mensen aan (positieve feedback)

• Vertel niet teveel over zaken die je toch niet kan zien. Gebruik beeldmateriaal of voorwerpen als je iets wil vertellen over iets wat niet te zien is

• Opletten voor machtspositie, roept weerstand op. Soort moderator, gesprekspartner, gastvrouw/heer, acteur, entertainer, bruggenbouwer, verteller, coach, …

• Verdere mogelijkheden: verhalenverteller, verhaal in je rondleiding, …

Opdrachten KvG

Droomkasteel bouwen

Op de rug liggen

Afsluiten

• Samenvatten met de groep

• Evaluatie

• Eventueel doorverwijzen naar café, museumshop, bib, …

Doelgroepen

• ‘Onze kijk op kinderen belet ons om kinderen ooit te zien zoals ze op zichzelf zijn.’ ‘Kinderen zijn in de ogen van volwassenen onvolgroeide mensen.’

• Minimaal inzicht nodig in de ontwikkeling van kinderen als je op maat wil werken

Kleuters

• Zintuiglijke prikkels

• Spel en fantasie

• Concentratie: gevarieerd en vrij kort werken

• Verhaal: verpersoonlijk object of figuur

• Tips …

- Laat kleuters aan de hand van afbeeldingen

van voorwerpen op ontdekkingstocht gaan

Magneetborden en figuurtjes

- Helden, prinsen en prinsessen en monsters

Verkleedcapes

- Verhalen vertellen

Kamishibai

- Muziek maken of beluisteren

Drakendans

- Zintuigen om te verkennen en ontdekken

Parfum, snoepjes

- Thema’s: gevoelens, feesten, seizoenen,

natuur, beroepen, …

Kamiel

- Kleuters houden van ontdekken en delen de

wereld op

Categoriseren

Kinderen 6 – 12 jaar

• Verkennen van de werkelijkheid

• Verzamelen

• Thema’s: natuur en dieren, avontuur en spanning

• Tips …

- Vertel over de grote geschiedenis, maar ook

verhalen van dicht bij huis, leefwereld! Historisch tijdsbesef: vanaf 5e leerjaar

Touw: 1 cm = 1 jaar

- Knutselen

Schatkist of wapenschild op button

- Spelletjes, speurtochten, …

Doeboekje & potloodjes

- Vermijd schrijfopdrachten, ‘schoolse’

- Hou rekening met wat kinderen zeggen

Jongeren

• Aanbod KvG staat nog in de kinderschoenen

• Interesse jongeren: ik, ik en mijn vrienden, ik en de wereld, ik en mijn would-be ik, authenticiteit, eerder mainstream- dan avantgarde smaak, ervaren, beleven, aansluiting bij contexten waar ze graag komen, exclusiviteit

Filmpje Pimp Your Castlehttp://www.kasteelvangaasbeek.be/nl/pages/pimp-your-castle/show/415/

Gezinnen

• Quality time

• Funfactor

• Praat op twee niveaus: vertrek eenvoudig en ga er eventueel dieper op in

• Richt op ‘samen’, volwassene is niet louter ‘helper’

• Differentieer opdrachten

Droomkasteel

Mensen met een beperking

‘De Special Hype. Gewoon kunnen participeren is al speciaal genoeg.’(Deweer (K.), (J.) Marijsse, (G.) Van Hove e.a., All inclusive: momenten met focus op personen met een beperking, Momenten 3, Demos, 2008.)

Infrastructuur en omkadering bieden

Filmpje Un seul désEARhttp://www.kasteelvangaasbeek.be/nl/pages/kasteel-van-gaasbeek-laureaat-eliafonds/show/417/

Workshop Conflict

• 1684: Gaasbeek wordt door de Fransen in brand gestoken

• Zoek 4 opdrachten bij dit schilderij, elk passend bij een leerstijl

Brainstormsessie

• Kies een monument of kunstwerk waar je graag iets over wil vertellen

• Om de vier leerstijlen toe te passen, kan je met de bloem-associatie werken

- Zet het belangrijkste woord uit je probleemvraag in het midden van een groot blad papier- Bedenk associaties en zet ze als bloemblaadjes rond het woord- Gebruik die nieuwe woorden weer als beginpunt om een nieuwe associatie te maken. Ga zo lang door als je wil- Kies een woord als inspiratiebron om nieuwe oplossingen te vinden voor je probleem- Herhaal dit met andere woorden

Enkele leuke en inspirerende ideeën uit de workshops:

• Een miniatuur-versie van het kasteel maken en in brand steken met behulp van een tondeldoos.

• Dit schilderij vergelijken met een hedendaags kunstwerk dat ook een brand als onderwerp heeft.

• Het schilderij en de gebeurtenis die het afbeeldt in verband brengen met iets anders dat veel kinderen en jongeren kennen: bv het boek/film kruistocht in spijkerbroek.

• De bezoekers laten ruiken en voelen aan verbrande voorwerpen: wat was het? (= een zintuigelijke beleving van brand en vuur)

• Een brand brengt schade met zich mee. Wat kan je verliezen in een brand? Wat zou je zelf redden uit een brand? (= de afgebeelde gebeurtenis betrekken op de eigen leefwereld/ervaringen)

• Focus op het kanon: kanon boetseren uit klei, hoe werkt een kanon? Een kanonskogel laten voelen, een zak met zand vullen om te laten voelen hoe zwaar een kanonskogel was, …

• Focus op ‘brandblussen’: Hoe wordt een brand vandaag geblust? Hoe gebeurde het toen? Je kan de bezoekers voorwerpen (emmers, speciale potten , …) laten zien waar vroeger mee geblust werd. De bezoekers kunnen ook zelf ervaren hoe moeilijk en tijdrovend het was om een brand te blussen: laat hen emmertjes vullen en doorgeven, …

• De bezoekers moeten een code kraken. Die oplossing leidt hen naar één van de schilderijen in de ridderzaal. Het jaartal dat op het schilderij staat is ook de code om de schatkist te kraken.

• Rollenspel aan de hand van de personages die je op het schilderij ziet. Wie zou je wel of niet willen zijn?

• Naast de parfumpotjes van het kasteel ook een geurpotje met rook voorzien.

• Geluiden laten horen die het beeld ondersteunen: kanonschot, geroep van mensen, …

• De bezoekers een tekening laten maken van een brand die ze zelf hebben meegemaakt of waar ze weet van hebben. De tekeningen met elkaar en met het schilderij vergelijken.

Vragen?

• Annelies Lust

annelies.lust@cjsm.vlaanderen.be

• Marieke Debeuckelaere

marieke.debeuckelaere@cjsm.vlaanderen.be

• www.kasteelvangaasbeek.be