MOTIVATIES VAN VLAAMSJE JONGEREN VOOR HET PARTICIPEREN IN

68
UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR 2010 2011 MOTIVATIES VAN VLAAMSJE JONGEREN VOOR HET PARTICIPEREN IN ELEKTRONISCHE WORD-OF-MOUTH VIA SOCIALE MEDIA Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master in de Toegepaste Economische Wetenschappen Stéphanie Valck onder leiding van Prof. Iris Vermeir

Transcript of MOTIVATIES VAN VLAAMSJE JONGEREN VOOR HET PARTICIPEREN IN

UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE

ACADEMIEJAAR 2010 – 2011

MOTIVATIES VAN VLAAMSJE JONGEREN VOOR HET PARTICIPEREN IN

ELEKTRONISCHE WORD-OF-MOUTH VIA SOCIALE MEDIA

Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van

Master in de Toegepaste Economische Wetenschappen

Stéphanie Valck

onder leiding van

Prof. Iris Vermeir

UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE

ACADEMIEJAAR 2010 – 2011

MOTIVATIES VAN VLAAMSJE JONGEREN VOOR HET PARTICIPEREN AAN

ELEKTRONISCHE WORD-OF-MOUTH VIA SOCIALE MEDIA

Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van

Master in de Toegepaste Economische Wetenschappen

Stéphanie Valck

onder leiding van

Prof. Iris Vermeir

PERMISSION

Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of

gereproduceerd worden, mits bronvermelding.

Stéphanie Valck

I

Woord vooraf

Graag wil ik alle personen bedanken die me geholpen hebben om deze masterproef tot een goed einde

te brengen.

Vooreerst wil ik mijn promoter Professor dr. Iris Vermeir bedanken voor haar geduld, advies en

ondersteuning bij de realistie van dit onderzoek. Een tweede bedanking is gericht aan Noëmie

Machtelinckx, Cédric Haeyaert en Anik De Man voor het nalezen van mijn teksten en het formuleren van

kritische opmerkingen. Verder wil ik ook graag Vera Pringels bedanken voor haar tips en technische hulp.

Dit onderzoek had ik uiteraard niet gerealiseerd zonder mijn respondenten. Daarom wil ik ook aan hen

mijn dank betuigen, alsook aan de personen die geholpen hebben bij het rekruteren van de

respondenten. In het bijzonder wil ik hierbij mijn dank uiten aan mijn mama voor inkaderen van mijn

enquête in haar lessen.

II

Inhoudsopgave

Woord vooraf ................................................................................................................................................. I

Inhoudsopgave .............................................................................................................................................. II

Lijst van gebruikte afkortingen ..................................................................................................................... IV

Lijst van figuren ............................................................................................................................................ IV

Lijst van tabellen ........................................................................................................................................... IV

Lijst van bijlagen ............................................................................................................................................ V

DEEL I: AFBAKENING VAN HET ONDERWERP ................................................................................................ 1

DEEL II: LITERATUURSTUDIE .......................................................................................................................... 3

1. Inleiding ............................................................................................................................................. 3

2. Sociale media ..................................................................................................................................... 4

3. Word-of-mouth ................................................................................................................................. 6

4. Elektronische word-of-mouth ........................................................................................................... 7

5. Positieve en negatieve word-of-mouth ............................................................................................. 9

6. Motivaties ........................................................................................................................................ 11

6.1 Motivaties voor het generen van online content (UGC) .......................................................... 11

6.2 Motivaties voor word-of-mouth en elektronische word-of-mouth ......................................... 13

DEEL III: ONDERZOEK ................................................................................................................................... 19

1. Onderzoeksmodel ........................................................................................................................... 19

2. Onderzoeksvragen en onderzoekshypotheses ............................................................................... 20

2.1 Onderzoeksvragen ................................................................................................................... 20

2.2 Onderzoekshypotheses ............................................................................................................ 20

3. Onderzoeksmethode ....................................................................................................................... 25

3.1 Onderzoekspopulatie ............................................................................................................... 25

3.2 Steekproef ................................................................................................................................ 25

3.3 Procedure ................................................................................................................................. 26

3.4 Opbouw vragenlijst.................................................................................................................. 26

4. Onderzoeksresultaten ..................................................................................................................... 28

4.1 Steekproef ................................................................................................................................ 28

4.2 Controle van de gegevens ....................................................................................................... 28

4.3 Betrouwbaarheidsanalyse en vorming van constructen ......................................................... 29

III

4.4 Testen van de hoofdverbanden ............................................................................................... 30

4.5 Sociale media ........................................................................................................................... 32

4.6 Verschiltoetsen ........................................................................................................................ 34

4.7 Invloed van de covariaten........................................................................................................ 35

DEEL IV: ALGEMEEN BESLUIT ...................................................................................................................... 39

1. Conclusie ......................................................................................................................................... 39

2. Beperkingen en suggesties .............................................................................................................. 40

GERAADPLEEGDE BRONNEN .......................................................................................................................... I

BIJLAGEN ...................................................................................................................................................... IX

IV

Lijst van gebruikte afkortingen

UGC user-generated content

WOM word-of-mouth

eWOM elektronische word-of-mouth

SNSs sociale netwerksites

PWOM positieve word-of-mouth

NWOM negatieve word-of-mouth

Lijst van figuren

Figuur 1: eigen conceptueel onderzoeksmodel .................................................................................... 19

Lijst van tabellen

Tabel 1.1: overzicht bestaande typologieën over word-of-mouth (Hennig-Thurau, Gwinner, Walsh &

Gremler,2004) ....................................................................................................................................... 15

Tabel 1.2: Interne consistentie constructen PWOM ............................................................................. 29

Tabel 1.3: Interne consistentie constructen NWOM ............................................................................ 30

Tabel 1.4: One-sample T-test motivaties PWOM .................................................................................. 31

Tabel 1.5: One-sample T-test motivaties NWOM ................................................................................. 32

Tabel 1.6: One-Sample T-test, Sociale media PWOM ........................................................................... 33

Tabel 1.7: One-Sample T-test, Sociale media NWOM ........................................................................... 34

Tabel 1.8: Paired-Samples T-test voor ‘altruïsme t.a.v. de consument’ .............................................. 34

Tabel 1.9: Paired-Samples T-test, Sociale media ................................................................................... 35

Tabel 1.10: Independent-Samples T-test, geslacht/activiteiten. .......................................................... 36

Tabel 1.11: Indepent-Samples T-test, leeftijd/sociale media ................................................................ 37

Tabel 1.12: Indepent-Samples T-test, leeftijd/activiteiten ................................................................... 37

Tabel 1.13: Independent-Samples T-test, opleiding/motivaties NWOM .............................................. 38

Tabel 1.14: Indepent-Samples T-test, opleiding/activiteiten ................................................................ 38

V

Lijst van bijlagen

Bijlage 1: Overzicht motivatietheorieën, Dellarocas & Narayan, 2008. ................................................. IX

Bijlage 2: vragenlijst................................................................................................................................ IX

Bijlage 3: Demografisch profiel van de steekproef ............................................................................... XV

Bijlage 4: Constructen en hun items .................................................................................................... XVI

Bijlage 5: Lijst van sociale media die respondent zelf opgaf .............................................................. XVIII

Bijlage 6: Opleidingscategorieën ........................................................................................................ XVIII

1

DEEL I: AFBAKENING VAN HET ONDERWERP

Situering. Door de stijgende reclamevermijding, strenge reglementering en de fragmentatie van de

verschillende traditionele media, wordt er continu gezocht naar nieuwe vormen van

marketingcommunicatie. Sociale media bieden opportuniteiten om traditionele vormen van

marketingcommunicatie aan te vullen. Het zijn internetgerelateerde tools waarmee een consument

informatie kan verzamelen omtrent een product of dienst, bedrijven of medeconsumenten kan

contacteren of zelf informatie kan creëren en verspreiden. Voorbeelden hiervan zijn blogs, Web 2.0 sites,

advergaming, sociale netwerksites, Youtube, enz. Door de opkomst van deze sociale webapplicaties,

krijgen consumenten meer macht toegediend. Deze nieuwe communicatiemogelijkheden en de

machtsverschuiving van de adverteerder naar de consument, verplichten adverteerders om hun

traditioneel sturend gedrag bij te stellen. Inzicht in de rol van sociale media in marketingcommunicatie is

daarom noodzakelijk om consumenten vandaag te bereiken.

Voorgaand onderzoek. Web 2.0 (ook wel de tweede fase van het web genoemd) bestaat ongeveer 10

jaar en is dus een vrij recent fenomeen. Wetenschappelijk onderzoek naar sociale media is nog schaars,

waardoor het moeilijk is om resultaten te kaderen. Toch zal in de literatuurstudie getracht worden een

overzicht te geven van voorgaand onderzoek, gerelateerd aan het onderwerp van deze thesis. Word-of-

mouth is echter geen nieuw begrip en werd voor het eerst onderzocht in de jaren ’60. Na de introductie

van het internet werd de literatuur aangevuld met onderzoek naar elektronische word-of-mouth. Er zal

een overzicht gegeven worden van de belangrijkste studies omtrent deze onderwerpen.

Doelstelling. Met het huidige onderzoek willen we de bestaande literatuur over sociale media en

elektronische word-of-mouth aanvullen. Sociale media zijn een nieuwe vorm van communicatie die

gebruikt kunnen worden in de marketingmix om de ‘nieuwe consument’ beter te bereiken. Een inzicht

op consumentenniveau is hiervoor noodzakelijk. De doelstelling van deze masterproef is om na te gaan

of Vlaamse jongeren participeren in elektronische word-of-mouth met behulp van sociale media, waarbij

de interesse voornamelijk uitgaat naar de onderliggende motivaties. Consumentengedrag kan slechts

worden voorspeld wanneer adverteerders begrijpen wat gebruikers drijft om sociale media te gebruiken.

Er wordt onderzocht welke motivaties Vlaamse jongeren drijven om zich positief of negatief uit te laten

over merken. Verder wordt er bestudeerd welke sociale media ze hiervoor inzetten. Bovendien wordt

2

het mediërend effect van enkele demografische variabelen (geslacht, opleiding en leeftijd) op deze

participatie besproken.

Beperkingen. Voor het onderzoek werd de opgestelde vragenlijst verspreid via het internet, waardoor er

enkele beperkingen optreden op het vlak van steekproeftrekking. Bovendien werden de respondenten

niet persoonlijk gecontacteerd waardoor de identiteit van de respondenten niet gecontroleerd kan

worden. Vanwege de online bevraging kunnen ook enkele methodologische implicaties (zelfselectie,

meerdere deelnames, drop-outs) ontstaan. Een tweede beperking is dat de steekproef voornamelijk

vrouwen bevat (80%). Bovendien worden er slechts een gelimiteerd aantal motivaties bevraagd. Het is

mogelijk dat er nog andere motivaties bestaan die hierdoor niet aan het licht komen.

Structuur. De thesis start met een beschrijving van de bestaande literatuur over de bevindingen in

verband met sociale media, word-of-mouth en motivaties. Aan de hand van deze voorgaande

bevindingen wordt een eigen onderzoek vooropgesteld met bijhorende onderzoekshypotheses.

Vervolgens worden de methode en de resultaten besproken van dit thesisonderzoek. Ten slotte volgt

een algemeen besluit met daarin de belangrijkste conclusies en beperkingen, alsook suggesties voor

verder onderzoek.

3

DEEL II: LITERATUURSTUDIE

1. Inleiding

Het ontstaan van Web 2.0 creëerde talrijke nieuwe communicatievormen. Web 2.0 is een tweede,

nieuwe generatie van het wereldwijde web, zoals men het kende voor de dotcom-crisis in 2000-2001.

Voor de komst van Web 2.0 werd de inhoud van websites gecreëerd en toegevoegd door bedrijven en

professionelen. Nu kunnen ook eindgebruikers content toevoegen. Bij de vernieuwde versie ligt de

nadruk op interactie, cocreatie en de actieve rol van websitegebruikers (Courtois, Mechant, De Marez &

Verleye,2009).

Web 2.0 maakt ‘user-generated content’ (UGC) mogelijk. UGC wordt gedefinieerd als inhoud dat publiek

beschikbaar wordt gemaakt op het internet. Deze inhoud wordt gecreëerd en verspreid door niet-

professionele eindgebruikers en bezoekers van websites en bevat bovendien een zekere hoeveelheid

creativiteit. Gebruikers van Web 2.0-platformen drukken zich uit op verschillende manieren.

Consumenten kunnen online zeer eenvoudig content consumeren (lezen, beluisteren, bekijken,

downloaden, zoeken en kopen), creëren (personaliseren, samenvoegen, aanvullen), delen (publiceren,

uploaden), faciliteren (taggen, aanbevelen, filteren) en communiceren (berichten sturen, commentaren

posten, chatten)(Slot & Frissen, 2008). Vandaag is het internet een gepersonaliseerde informatieruimte

waar consumenten hun mediaconsumptie kunnen aanpassen aan hun eigen behoeften en verlangens

(Liang, Lai & Ku, 2006).

Als gevolg van het ontstaan van Web 2.0 technologieën, ondervindt de online informatiemarkt een

verschuiving van het traditionele mediamodel naar een model waar de eindgebruiker centraal staat.

Consumenten zijn actiever, hebben meer controle over hun media-ervaringen en worden steeds minder

afhankelijk van de traditionele adverteerders (Perry, 2002). Het is dus noodzakelijk om te begrijpen wat

consumenten drijft om informatie te creëren en te verspreiden (Daugherty, Eastin & Bright, 2008).

In dit onderzoek zal de online participatie van een specifieke groep consumenten, meer bepaald van

jongeren, onderzocht worden. Deze consumentengroep is bijzonder interessant aangezien jongeren

opgegroeid zijn met het internet. Het verschil tussen de online en de offline wereld vervaagt steeds meer

(Rainie, 2006). Communiceren via het internet behoort tot hun levensstijl (Ho & Dempsey, 2010).

4

Prensky (2001) spreekt zelfs over ‘digital natives’. Meer dan negen jongeren op tien gebruiken het

internet en surfen gemiddeld zeven keer per week op het net (OIVO, 2010). Ze surfen bovendien zeer

intensief en spenderen gemiddeld twee uur per dag online. Maar liefst 42% van de Vlaamse jongeren

hebben een computer in hun kamer en 98% deelt een computer met het gezin (Graffiti jeugddienst &

jeugdnetwerk, 2008). Om deze redenen kan worden verondersteld dat jongeren sneller het internet

gebruiken om informatie te delen met kennissen, vrienden en familie (Ho & Dempsey, 2010).

Hierna volgt een overzicht van de bestaande literatuur over de verschillende onderwerpen waarop deze

masterproef betrekking heeft. Er zal gestart worden met een toelichting over sociale media. Aangezien

sociale media een recent fenomeen zijn, is de bestaande literatuur hierover beperkt. Vervolgens wordt

een overzicht gegeven van de literatuur over de verschillende soorten word-of-mouth: reguliere word-

of-mouth, elektronische word-of-mouth, positieve en negatieve word-of-mouth. Tenslotte zal er dieper

ingegaan worden op de studies omtrent de motivaties voor user-generated content (UGC), word-of-

mouth en elektronische word-of-mouth.

2. Sociale media

Voor deze thesis wordt onderzoek gedaan naar het gebruik van sociale media door jongeren voor het

verspreiden van merkboodschappen. Sociale media zijn alle internettoepassingen die de gebruikers

ervan de mogelijkheid bieden om informatie te delen. Deze informatie kan verschillende vormen

aannemen: tekst, geluid en beeld. Op deze manier interageren gebruikers met elkaar en wordt er een

sociaal netwerk opgebouwd. Er ontstaan groepen die gemeenschappelijke interesses hebben en

communiceren over zaken die zij belangrijk vinden. Consumenten gaan via sociale media op zoek naar

gelijkaardige personen met dezelfde waarden, normen en interesses. Voorbeelden van sociale media zijn

sociale netwerksites (Facebook, Netlog, LinkedIn, Hyves), blogs, Youtube, Twitter, enz.

Sociale netwerksites (SNSs) zijn vandaag populaire sociale media onder jongeren en zullen dan ook

aandacht krijgen in dit onderzoek. Meer dan de helft van de Belgische internetgebruikers beschrijft wel

eens positieve of negatieve ervaringen met merken of bedrijven op sociale netwerksites (Insites

Consulting, 2010). Op SNSs kunnen gebruikers een netwerk van vrienden opbouwen en onderhouden

voor sociale en professionele interactie. Elke gebruiker heeft een gepersonaliseerd gebruikersprofiel.

5

Deze online gemeenschappen steunen op UGC van hun gebruikers (Trusov, Bucklin & Pauwels, 2009).

Boyd & Ellison (2007, pg. 211) definiëren sociale netwerksites als volgt:

“Web-based services that allow individuals to (1) construct a public or semi-public profile

within a bounded system, (2) articulate a list of other users with whom they share a

connection, and (3) view and traverse their list of connections and those made by others

within the system. The nature and nomenclature of these connections may vary from site to

site.”

Maslow (1943) omschrijft vijf basisbehoeften, waarop marketeers inspelen teneinde consumenten te

overtuigen. Sociale media spelen een belangrijk rol in het voldoen aan basisbehoeften zoals sociaal

contact, waardering, (zelf)respect en zelfontplooiing. Via sociale media kunnen bedrijven op deze

behoeften inspelen. Niet alleen de commerciële sector, maar ook gemeentes, culturele instellingen en

andere non-profitorganisaties beginnen de mogelijkheden van deze sociale media in te zien. Ze kunnen

in interactie treden met grote groepen consumenten die gemeenschappelijke behoeften hebben. Deze

consumenten hebben zichzelf namelijk al gegroepeerd op sociale mediaplatformen en kunnen nu bereikt

worden zonder dat dit grote budgetten vereist.

Sociale media op de juiste manier inzetten voor het voeren van marketing is echter een enorme

uitdaging. De mogelijkheden en toegevoegde waarde van sociale media worden erkend, maar vaak

ontbreekt de kennis over het effectief inzetten van deze media voor het bereiken van de doelgroep

(Stelzner, 2009). Onderzoek van Insites Consulting (2010), uitgevoerd bij 1700 respondenten, toonde aan

dat consumenten graag een continue relatie opbouwen met merken. Verder blijkt dat 32% van de leden

van sociale netwerken zich spontaan ‘linkt’ met merken. Belgische marketeers zijn op de hoogte van

deze trend en meer dan de helft ervan (58%) geeft aan interesse te hebben in de conversaties van

consumenten. Toch doet de overgrote meerderheid van de marketeers (70%) niets met deze

conversaties. Indien bedrijven inzicht verwerven in de achterliggende motivaties van de consument om

online te participeren, kan er gerichter aan marketing gedaan worden. Bedrijven en merken kunnen deel

gaan uitmaken van het netwerk van de consument, wat meer vertrouwen schept.

6

3. Word-of-mouth

Word-of-mouth (WOM) is elke informele mondelinge communicatie tussen consumenten over het bezit,

het gebruik en de kenmerken van specifieke producten, diensten of de verkopers ervan. (Arndt, 1967,

Dichter, 1966, Westbrook 1987). Word-of-mouth kan positief, neutraal of negatief zijn. Er zijn twee

soorten WOM: WOM voor de aankoopbeslissing en WOM na de aankoopbeslissing. Ze hebben niet

hetzelfde onderwerp en gebeuren niet op dezelfde manier. WOM voor de aankoopbeslissing gebeurt

voornamelijk om het risico op een slechte aankoop te reduceren. WOM na de aankoop vindt plaats

omdat de consument de dissonanties, die de aankoop creëert, wil reduceren (Dichter, 1966). De meest

effectieve WOM voor adverteerders is die na de aankoopbeslissing. Deze WOM zal de grootste invloed

hebben op andere consumenten. Om deze reden zal dit onderzoek betrekking hebben op WOM na de

aankoopbeslissing.

De word-of-mouth (WOM) industrie kent een sterke groei en de interesse wordt steeds groter. Sinds

2004 steeg het aantal leden van de Word of Mouth Marketing Association (WOMMA) van 3 tot meer dan

300 leden. Deze stijging is een gevolg van de opkomende interesse van bedrijven in online en sociale

netwerking media (Brown, Broderick & Lee, 2007). Marketers willen WOM beter begrijpen omdat

traditionele communicatievormen aan effectiviteit verliezen (Trusov et al., 2009).

Uit verscheidene onderzoeken blijkt dat WOM effectiever is dan traditionele media. Katz & Lazarsfeld

(2005) concludeerden uit hun onderzoek dat WOM tweemaal zo effectief is als radio spots, viermaal zo

effectief als ‘personal selling’ en zevenmaal zo effectief als gedrukte advertenties. Klantenbinding door

middel van WOM zorgt voor klanten met een ‘lifetime value’ dubbel zo groot als die van klanten

verkregen door traditionele marketing. Bovendien verspreiden deze klanten meer WOM en brengen zo

dubbel zoveel nieuwe klanten aan (Villanueva, Yoo & Hanssens, 2008). Aeker (1991) merkt op dat de

echte waarde van loyale klanten niet zozeer komt van hun eigen aankopen maar eerder van de impact

die deze klanten hebben op andere consumenten.

Verder heeft WOM een grotere impact dan traditionele media op productbeoordeling, op

attitudevorming en als gevolg op het aankoopbeslissingsproces (Herr, Kardes & Kim, 1991; Bone, 1995;

Money, Gilley & Graham 1998; John, 1994). Senecal en Nantel (2004) onderzochten aan de hand van een

experiment of het lezen van online aanbevelingen een invloed heeft op de productkeuze. De resultaten

7

toonden aan dat consumenten die productaanbevelingen hebben gelezen, het aanbevolen product

tweemaal zo vaak selecteren dan consumenten die geen aanbevelingen gelezen hebben. Consumenten

geven ook meer aandacht aan WOM en het wordt beschouwd als geloofwaardiger, betrouwbaarder en

voortgebracht door mensen die geen baat hebben bij de verkoop van het product of de dienst (Gotlieb &

Sarel, 1991; Arndt, 1967).

Ook op eigen bodem werd er onderzoek gedaan naar WOM. Uit onderzoek van Insites Consulting (2008)

blijkt dat er in België wekelijks 25 miljoen keer gesproken wordt over merken. Drie op de tien

conversaties leidt tot een verandering van mening over het merk. Een opmerkelijk bevinding is dat een

conversatie 75% meer kans heeft op betekenisvolle impact indien het gesprek vertrekt vanuit een vraag.

Bovendien zijn gesprekken over merken impactvoller dan gesprekken over reclame. Over alle

productcategorieën heen blijken 66 % van de conversaties over het merk te gaan, 36 % over de

producten en slechts 11 % over concrete communicatiecampagnes. Verder wees het onderzoek ook uit

dat iedereen meepraat; zowel jongeren als ouderen, mannen als vrouwen en personen die geen

interesse hebben in het merk (InSites Consulting, 2008). Belgen vinden hun vrienden, kennissen en

collega’s de meest geloofwaardige bron van informatie, gevolgd door het internet, televisie en kranten

(InSites Consulting, 2009). Uit hetzelfde onderzoek bleek ook dat 70% van de respondenten

productrecensies lezen op het internet. Hieruit blijkt dat conversaties over merken een enorme invloed

kunnen hebben op de aankoopbeslissing van consumenten.

4. Elektronische word-of-mouth

Onderzoek wees uit dat 90% van de WOM-conversaties offline plaatsvinden en dat 15% van de

consumenten verantwoordelijk is voor één derde van deze conversaties (Keller & Berry 2006). Deze

groep consumenten gebruikt echter voornamelijk het internet als bron voor informatie voor datgene wat

ze doorvertellen aan vrienden en familie (Keller Fay, 2006).

Het internet heeft de manier van zoeken naar informatie veranderd. Het internet biedt consumenten

verscheidene manieren aan om informatie, opinies en ervaringen te delen met anderen. Bovendien

verstrekt het opportuniteiten aan bedrijven om voordeel te halen uit WOM-marketing en om op deze

manier een competitief voordeel te creëren. Wanneer consumenten boodschappen verspreiden via

online media spreekt men van elektronische word-of-mouth (eWOM), vaak ook ‘word-of-mouse’

8

genoemd (Verhaeghe et al. 2007). Volgende definitie wordt gehanteerd voor eWOM (Hennig-Thurau,

Gwinner, Walsh & Gremler, 2004, pg. 39):

“Any positive or negative statement made by potential, actual, or former customers about a

product or company, which is made available to a multitude of people and institutions via the

Internet”.

Door de groeiende aanwezigheid van het internet is WOM het laatste decennium nog invloedrijker

geworden (Huang, Chou & Lan, 2007; Zinkhan, Kwak, Morrison & Peters, 2003; Pitt, Berthon, Watson &

Zinkhan, 2002). Het unieke, asynchrone en interactieve karakter van het internet verschaft consumenten

onbeperkte toegang tot informatie. Het biedt ook de mogelijkheid om productvergelijkingen te maken

en de opportuniteit om op verschillende manieren te interageren met bedrijven en andere consumenten

(Negroponte & Maes, 1996). Beperkingen van traditionele WOM, waarbij er sprake is van face-to-face

gesprekken, worden voorgoed doorbroken. Geografische grenzen en tijdsgrenzen verdwijnen en

informatie blijft een lange tijd beschikbaar (Hennig-Thurau et al., 2004; Goldsmith & Horrowitz, 2006;

Chueng, Luo, Sia & Chen, 2009). Bovendien verspreidt eWOM zich sneller dan offline WOM. Een groot

aantal verschillende communicatiemiddelen kunnen ingezet worden om informatie uit te wisselen,

waardoor men veronderstelt dat het communicatienetwerk veel groter wordt bij eWOM (Pitt et al.,

2002; Zinkhan et al., 2003). Het bereik van eWOM is groter aangezien één bericht meerdere

consumenten tegelijk kan bereiken. Hennig-thurau et al (2004) maken zelfs de vergelijking met

massamedia.

Een belangrijk verschil met offline WOM is dat consumenten bij eWOM anoniem kunnen blijven (Gelb &

Sundaram, 2002; Hennig-Thurau et al., 2004; Goldsmith & Horrowitz, 2006). Het gebrek aan persoonlijk

contact zorgt ervoor dat men zich sneller negatief durft uit te drukken. Ook kan men vanwege de

anonimiteit autoriteit veinzen (Gelb & Sundaram, 2002). Bovendien kan men zonder schaamte vragen

stellen over genante zaken waarover nog veel taboe heerst.

Net zoals reguliere WOM is ook eWOM invloedrijker dan traditionele media. Online informatie van

consumenten vindt men belangrijker dan informatie van adverteerders of professionelen (Goldsmith &

Horrowitz, 2006). Uit onderzoek is gebleken dat restaurantrecensies geschreven door consumenten het

aantal bezoeken aan de webpagina van het restaurant positief beïnvloeden. Recensies van

9

professionelen daarentegen hebben een negatieve invloed op het aantal bezoeken (Zhang, Ye, Law & Li,

2010). Parker (2005) rapporteert dat consumenten 16% meer beïnvloed worden door eWOM dan door

traditionele media (radio, tv en kranten).

5. Positieve en negatieve word-of-mouth

WOM werd bestudeerd als input voor het beslissingsproces (Bloch, Sherrell & Ridgeway, 1986), alsook

als output van het aankoopproces (Richins, 1983). Na de aankoop of het gebruik van een product of na

de ervaring met de dienst kan WOM resulteren in positieve of negatieve WOM (File, Cermak & Prince,

1994; File, Judd & Prince, 1992). Positieve WOM (PWOM) moedigt de merkkeuze aan, terwijl negatieve

WOM (NWOM) de merkkeuze afraadt. Zowel PWOM als NWOM kan een sterke invloed hebben op het

consumentengedrag en bijgevolg op de bedrijfsperformantie (Arndt, 1976; Bas, 1969; Mahajan, Müller &

Bas, 1990).

Studies tonen aan dat PWOM de aankoopintentie van consumenten verhoogt door het reduceren van

het risico (Dichter, 1966). Bovendien creëert het een positief imago voor het merk en reduceert het de

algemene kosten van het bedrijf voor promotie (Sundaram, Mitra & Webster, 1998). NWOM

daarentegen ontmoedigt de potentiële kopers van het merk, waardoor de reputatie en de financiële

positie van het bedrijf geschaad wordt. (Holmes & Lett, 1977). WOM kan een bedrijf maken of kraken.

Maar al te vaak wordt gesteld dat NWOM meer voorkomt dan PWOM. Ontevreden consumenten

zouden met meer mensen praten over hun negatieve ervaringen dan tevreden consumenten dit doen

over hun positieve ervaringen (Romaniuk, 2007). Toch is er over deze stelling nog geen consensus bereikt

onder de onderzoekers. In 16 studies wordt gesteld dat PWOM driemaal zo vaak voorkomt als NWOM.

Holmes en Lett (1977) bestudeerden de reacties van consumenten die een productstaal van instantkoffie

gekregen hadden. Hieruit bleek dat de consumenten met een positieve attitude t.o.v. het merk hun

ervaring met significant meer mensen deelden dan diegene met een negatieve attitude t.o.v. het merk.

Een andere studie toonde aan dat televisiekijkers vier keer zoveel positieve boodschappen (17%)

ontvangen over televisieprogramma’s dan negatieve boodschappen (4%) (Romaniuk, 2007). Arndt (1976)

stelde zelfs dat zijn respondenten acht keer meer PWOM ontvingen dan NWOM. Dit komt voornamelijk

omdat er meer consumenten zijn die positieve merkboodschappen verspreiden en niet omdat ze dit

10

frequenter doen dan consumenten die negatieve merkboodschappen verspreiden (East, Hammond &

Right, 2007).

Andere studies concluderen het tegendeel. Een studie onder de consumenten van Coca-cola toonde aan

dat ontevreden klanten twee keer zoveel participeren in WOM dan tevreden klanten (TARP, 1981). Ook

Westbrook (1987) en Richins (1984) concludeerden uit hun onderzoek dat ontevredenheid tot meer

WOM leidt dan tevredenheid. Schlossberg (1991) schatte zelfs dat ontevreden consumenten tienmaal zo

vaak participeren in WOM dan tevreden consumenten. Vaak wordt ‘product-involvement’ als

verklarende factor naar voren geschoven. Wanneer een bepaald product belangrijk is voor de

consument en hij niet tevreden is over dat product, is de kans groter dat hij hierover NWOM zal

verspreiden (Richins, 1983).

Onderzoekers zijn het algemeen wel over eens dat NWOM meer impact heeft dan PWOM (Buttle, 1998).

Uit empirisch onderzoek bleek dat online merkboodschappen de sterkste impact hebben op het afzien

van een productaankoop, gevolgd door het doorvertellen van de boodschap aan vrienden, de aankoop

van het product en erover vertellen aan collega’s en kennissen (Hennig-Thurau & Walsh, 2003-2004).

Maar liefst 43,5% van de respondenten gaf aan dat ze ‘altijd’ of ‘meestal’ zouden afzien van de aankoop

van het product na het lezen van een negatieve beoordeling terwijl slecht 28% het product ‘altijd’ of

‘meestal’ zou aankopen na het lezen van een positieve beoordeling. Tybout, Calder en Sternthal (1981)

bestudeerden NWOM in een experiment. De groep die weet had van de roddel dat vlees van McDonald’s

wormen bevat, gaven een negatievere evaluatie over McDonald’s, hoewel men aangaf de roddel niet te

geloven. Ook Arndt (1967) kwam tot de bevinding dat NWOM efficiënter is dan PWOM.

Allsop, Bassett & Hoskins (2007) merken bovendien ook op dat NWOM de neiging heeft zich sneller te

verspreiden binnen een sociaal netwerk. Negatieve merkinformatie wordt ook sneller aanvaard als ze

afkomstig is van consumenten (Richins, 1984). Het internet biedt nu ook de mogelijkheid om anoniem

informatie te geven, wat ervoor zorgt dat consumenten ongeremd hun mening durven te geven. De

onderzoekers concluderen dat de sterkere impact te verklaren is doordat negatieve informatie als

zeldzaam en onverwacht wordt beschouwd. Hierdoor geven consumenten er meer aandacht en gewicht

aan (Lutz, 1975, Miserski, 1982, Wright, 1974).

11

6. Motivaties

Deze thesis beschrijft een onderzoek naar de motivaties van jongeren voor het participeren aan eWOM.

Motivaties hebben invloed op het gedrag (Hawkins, Best & Coney, 2004) en kunnen zowel een directe als

een indirecte impact hebben op eWOM. Daarom is het nuttig deze motivaties te meten teneinde een

beter inzicht te verwerven in het sociaal proces van eWOM (Goldsmith & Horowitz, 2006). Dit is

belangrijk omdat (e)WOM een prominente determinant is van het consumentengedrag (Bansal & Voyer,

2000; Buttle, 1998; Gelb & Johnson, 1995; Gremler, Gwinner & Brown, 2001).

Eerst zal er een overzicht gegeven worden van de literatuur over de motieven achter het genereren van

online content (UGC) door consumenten. Daarna volgt een overzicht van de relevante literatuur over de

motivaties voor WOM en eWOM. Aangezien UGC en WOM gelijkenissen vertonen met eWOM, is het

mogelijk dat er gelijkaardige motivaties aan de basis liggen van deze drie vormen van communicatie.

6.1 Motivaties voor het generen van online content (UGC) 1

Een eerste studie over dit onderwerp is een onderzoek naar de motivaties voor het schrijven en

onderhouden van een blog (Nardi, Schiano, Gumbrecht & Swartz, 2004). De onderzoekers ontdekten vijf

belangrijke motivaties aan de hand van diepte-interviews met 23 bloggers. Een blog schrijven is een

manier om hun ‘leven te documenteren’. Alle activiteiten en gebeurtenissen worden neergeschreven en

gedocumenteerd om vrienden en familie op de hoogte te houden. Bloggers gebruiken hiervoor blogs in

plaats van e-mails omdat blogs toegankelijk zijn voor iedereen en niemand gedwongen wordt er

aandacht aan te besteden. Een tweede motivatie voor bloggen is het ‘uitdrukken van meningen’. Blogs

zijn voor de eigenaars een vorm van zelfexpressie. Bloggers geven op hun blog commentaar over

onderwerpen die zij belangrijk vinden. Een derde belangrijke motivatie is ‘catharsis’. Bloggers ventileren

sterke gevoelens en gedachten door het van hun af te schrijven. Op deze manier kan men persoonlijke

problemen en frustraties beter verwerken. De vierde motivatie is het ‘vormen van ideeën’. Bloggers

testen hun ideeën en hun schrijftalent door te schrijven. Ten slotte wordt als vijfde motivatie ‘het

vormen van een gemeenschap’ opgegeven. Bloggers gebruiken hun blog voor het vinden van

1 Bepaalde motivaties worden niet vertaald naar het Nederlands omdat de Engelse benaming in dat geval meer duidelijk schept.

12

gelijkgestemden. Bovendien zorgt de ‘peer pressure’ van de gemeenschap ervoor dat men blijft

schrijven.

Bovenstaande motivaties werden verder onderzocht door Huang, Shen, Lin & Chang (2007). De

onderzoekers kwamen tot gelijkaardige resultaten maar constateerden dat er weinig verschil is tussen de

motivaties ‘catharsis’ en ‘vormen van ideeën’. Deze motivaties werden onder één noemer gebracht,

namelijk ‘zelfexpressie’. Verder bracht het onderzoek nog een andere motivatie aan het licht: ‘zoeken

naar informatie’. Bepaalde features van blogs maken het zoeken van informatie gemakkelijker (updaten

van info, links naar andere websites,...). De onderzoekers merken op dat bloggers eerder schrijven vanuit

een mix van verschillende motivaties dan vanuit één motivatie.

Daugherty et al. (2008) omschrijven 4 soorten motivaties, gebaseerd op de typologie van Katz’s (1960).

De eerste soort motivatie betreft de ‘utilitaristische’ motivatie. Dit houdt in dat mensen gemotiveerd zijn

voor het krijgen van beloningen en het vermijden van straffen. Consumenten die UGC creëren vanuit

deze motivatie doen dit voornamelijk voor het verkrijgen van persoonlijke beloningen. De tweede soort

motivatie, ‘kennis’, drijft consumenten om informatie in te winnen om hun omgeving beter te begrijpen

en te organiseren. Consumenten produceren UGC omdat ze zingeving willen geven aan hun ervaringen.

De derde soort motivatie is het ‘uitdrukken van de eigen waarde’. In dit geval creëren consumenten UGC

dat een representatie is van hun waarden en normen. Op deze manier willen ze het beeld verbeteren dat

anderen van henzelf hebben. Hun eigenwaarde stijgt omdat ze door hun bijdrage deel uitmaken van een

online gemeenschap met gelijke waarden en normen. Ten slotte is er ook nog de ‘egodefensieve’

motivatie. Consumenten voegen UCG toe om hun zelfbeeld te verdedigen. Ze participeren om hun

onzekerheden te verkleinen, erbij te horen of om het schuldgevoel te verminderen omdat men niet

participeert.

Ten slotte onderzochten Trammell, Tarkowski, Hofmokl & Sapp (2006) de inhoud van 358 Poolse blogs,

teneinde de motivaties voor het bloggen te achterhalen. Zes verschillende motivaties werden

onderzocht: zelfexpressie, entertainment, sociale interactie, tijdverdrijf, informatie, professionele

verbetering. De resultaten indiceren dat ‘zelfexpressie’ de belangrijkste motivatie is voor bloggers.

Verder bleek dat 74% van de bloggers vrouwelijk is.

13

6.2 Motivaties voor word-of-mouth en elektronische word-of-mouth

Aanvankelijk werd er voornamelijk onderzoek gedaan naar motivaties voor PWOM. Later werd de

literatuur aangevuld met onderzoeken over motivaties voor NWOM. In onderstaande synthese van de

bestaande literatuur, zal eerst dieper ingegaan worden op onderzoeken met betrekking tot offline WOM.

Daarna volgt er een overzicht van de onderzoeken over online WOM (eWOM).

De meest prominente studie over motivaties voor PWOM is die van Dichter (1966), waarbij de motivaties

ingedeeld worden in vier categorieën: ‘product-involvement’, ‘self-involvement’, ‘other-involvement’ en

‘message-involvement’. Bij ‘product-involvement’ is de consument zo enthousiast over het product of de

dienst, dat hij een drang voelt om hier iets aan te doen. De consument gaat het product aanbevelen aan

anderen om dit enthousiasme te ventileren en zo het evenwicht te herstellen. Deze motivatie kan ook

(met enige voorzichtigheid) worden afgeleid uit later onderzoek. Holmes en Lett (1977) constateerden

dat ‘heavy users’ van een product meer WOM verspreiden dan ‘light users’. Engel, Kegerreis en Blackwell

(1969) vonden dat ‘innovators’ (waarvan verondersteld wordt dat ze erg betrokken zijn met het product)

meer WOM verspreiden dan andere consumenten. Wanneer consumenten vertellen over producten

vanuit de motivatie ‘self-involvement’, doen ze dat om het beeld dat anderen van hen hebben te

verbeteren. Men participeert aan WOM om aandacht te krijgen, om over te komen als een kenner met

‘inside’ informatie of om zichzelf een bepaalde status aan te meten. Deze consumenten krijgen graag

bevestiging van hun productbeoordeling. De derde motivatie, ‘other-involvement’, omschrijft de intentie

van consumenten om anderen te helpen om een betere aankoopbeslissing te maken. ‘Message-

involvement’ houdt in dat WOM gestimuleerd wordt door de presentatie van het product in de

boodschap en niet zozeer door het gebruik van het product zelf. Consumenten praten dan eerder over

reclames, slogans of grappige elementen uit de boodschap dan over het product op zich. Deze motivatie

werd nog belangrijker bij het ontstaan van het internet aangezien consumenten nu niet alleen kunnen

vertellen over de boodschap maar ook de boodschap zelf (het reclamefilmpje, de foto,…) kunnen

doorsturen. Een zwakte in deze typologie is dat Dichter (1966) geen beschrijving geeft van de

ontwikkeling ervan. Desondanks worden deze motivaties nog steeds gebruikt in verscheidene

onderzoeken.

Engel, Blackwell & Miniard (1993) bouwden verder op de typologie van Dichter (1966). De

oorspronkelijke motivaties worden behouden maar herbenoemd tot ‘involvement’, ‘self-enhancement’,

14

‘concern for others’ en ‘message intrigue’. Ze worden beschouwd als motivaties voor PWOM. De

onderzoekers voegen hier nog een motivatie voor NWOM aan toe: ‘het reduceren van cognitieve

dissonantie’. Er is sprake van cognitieve dissonantie wanneer een handeling van de consument niet in lijn

ligt met zijn overtuigingen en waarden. Om dit onevenwicht weg te werken participeert men aan

NWOM.

Sundaram et al. (1998) identificeerden aan de hand van 390 interviews acht motivaties, waarvan

sommigen overeen komen met de motivaties van Dichter (1966) en Engel et al. (1993). Vier motivaties

hebben betrekking op PWOM: ‘altruïsme’, ‘product-involvement’, ‘self-enhancement’ en ‘het bedrijf

helpen’. Deze laatste motivatie is een aanvulling van de bestaande motivaties. Wanneer consumenten

een zeer positieve ervaring hadden met het product of de dienst, willen ze het bedrijf helpen door

positieve boodschappen te verspreiden. De overige vier motivaties, ‘altruïsme’, ‘reduceren van angst’,

‘wraak’ en ‘zoeken van advies’, drijven consumenten om negatieve berichten te verspreiden. Voor de

eerste keer werd ‘altruïsme’ onderzocht als motivatie voor NWOM. De consument wil anderen

waarschuwen en behoeden van de slechte ervaring die men zelf had met het product of de dienst.

Consumenten participeren ook aan NWOM voor het reduceren van angst, woede en het uitwerken van

frustraties. Wanneer consumenten een oplossing zoeken voor hun probleem met een product of dienst,

zullen ze negatieve berichten verspreiden in de hoop advies te ontvangen dat het probleem kan

oplossen. Een laatste motivatie voor NWOM is wraak ten opzichte van het bedrijf. Indien een bedrijf

nalaat de ontevreden consument te helpen, zal de ontevredene zich wreken door negatieve verhalen te

verspreiden over het merk.

Sundaram et al. (1998) onderzochten ook welke ervaringen een ‘trigger’ zijn voor WOM. Vier ervaringen

kunnen consumenten aanzetten tot het deelnemen aan WOM: ‘productperformantie’, ‘gedrag van het

personeel’, ‘reactie van het bedrijf op product- of aankoopproblemen’ en ten slotte ‘de perceptie van

prijs/kwaliteitverhouding’. Het onderzoek toonde aan dat de eerste twee ervaringen voornamelijk

onderwerp zijn van PWOM, terwijl NWOM meestal gaat over de laatste twee ervaringen.

Richins (1984) formuleerde drie gelijkaardige motivaties voor NWOM. Door gebrek aan voorgaand

onderzoek baseerde ze zich op onderzoek over geruchten en roddels. ‘Catharsis/reduceren van angst’,

‘altruïsme’ en ‘wraak’ zijn volgens haar de voornaamste motivaties voor het deelnemen aan NWOM.

Richins merkt op dat de betrokkenheid met het product en de graad van ontevredenheid deze motivaties

15

kunnen versterken en de kans op NWOM doen toenemen. Ook persoonlijke factoren (schuldtoewijzing

en zelfvertrouwen) kunnen een impact hebben op NWOM.

Eén van de belangrijkste onderzoeken naar motivaties voor eWOM is de studie van Hennig-Thureau et

al. (2004). Het onderzoek vindt plaats binnen de context van online consumentenfora. Deze fora bieden

de consument de mogelijkheid recensies te schrijven over allerhande producten en diensten. De

onderzoekers bouwen voort op de bestaande typologieën (cfr. Supra) over motivaties van reguliere

WOM om de vergelijking te maken met eWOM. Een overzicht van deze typologieën van Dichter (1966),

Engel et al.(1993) en Sundaram et al.(1998) wordt weergegeven in tabel 1.1:

Tabel 1.1, overzicht bestaande typologieën over word-of-mouth (Hennig-Thurau, Gwinner, Walsh & Gremler,2004)

Hennig et al. (2004) ontwikkelden een eigen theoretisch kader op basis van het werk van Balasubramian

en Mahajan (2001). Ze identificeren vijf categorieën van motivaties gebaseerd op vijf soorten nut, waarin

16

de bestaande motivaties voor WOM worden opgedeeld. De eerste categorie, ‘focus-related utility’, is het

nut dat een consument ervaart wanneer hij een bijdrage levert dat waarde toevoegt aan de

gemeenschap. Binnen deze categorie vallen volgende motivaties: ‘altruïsme t.o.v. de consument’,

‘altruïsme t.o.v. het bedrijf’, ‘sociale voordelen’ en ‘machtsuitoefening’. Wanneer een consument

gebruik maakt van bijdragen van anderen voor zijn eigen nut, spreekt men van ‘consumption utilty’.

Hieronder valt de motivatie ‘zoeken van advies na de aankoop’. De derde categorie van motivaties,

‘approval utility’, heeft betrekking op het nut dat consumenten halen uit het feit dat hun bijdrage aan de

website geprezen wordt. Motivaties uit deze categorie zijn ‘economische beloningen’ en ‘goedkeuringen

van andere gebruikers’ (self-enhancement). Wanneer consumenten geholpen worden door een derde

partij voor het indienen van een klacht, spreekt men van de ‘moderator utility’. Consumenten posten

hun probleem op de site in de hoop dat de beheerder van het consumentforum hen verder kan helpen.

Motivaties die onder deze categorie ondergebracht worden, zijn ‘gemak’ en ‘probleemoplossende

support’. De laatste categorie, ‘homeostase utility’, heeft betrekking op de behoefte van consumenten

om een goede balans te hebben in hun leven. Wanneer men een zeer positieve of negatieve ervaring

heeft gehad met een product of dienst, is er sprake van een onevenwicht. Door deze ervaringen te delen

met anderen kunnen consumenten hun ‘positieve emoties uitdrukken’ of hun ‘negatieve gevoelens

ventileren’. Uit het onderzoek bleek dat ‘sociale voordelen’, ‘economische voordelen’, ‘altruïsme t.o.v. de

consument’ en ‘self-enhancement’ de primaire drijfveren zijn voor consumenten om hun ervaringen

online te plaatsen.

Ho & Dempsey (2010) deden onderzoek naar wat jongeren drijft om elektronische content door te

sturen. Zij identificeerden vier motivaties die grotendeels overeenkomen met de motivaties voor

traditionele WOM. Jongeren sturen content door naar anderen omdat ze ‘deel willen uitmaken van een

groep’. Flanagin en Metzger (2001) rapporteren dat consumenten voornamelijk mailen voor sociaal

contact en uit de behoefte om relaties te onderhouden. Ook Phelps et al. (2004) onderzochten

motivaties voor het doorsturen van e-mails en bevestigen deze bevinding. De tweede motivatie is

‘individualisme’, waarmee de onderzoekers bedoelen dat jongeren content doorsturen omdat het hun

eigenwaarde versterkt. De content is een soort van representatie van henzelf en verschaft hen een

zekere status. Een studie van Chung en Darke (2006) toonde aan dat consumenten meer participeren

aan eWOM voor producten die in lijn liggen met hun zelfbeeld en imago. Ook bij Dichter (1966) en

Sundaram et al. (1998) vonden we deze motivatie, respectievelijk ‘self-involvement’ en ‘self-

enhancement’ genoemd, terug. Een derde motivatie is ‘altruïsme’, een motivatie die in elk onderzoek

17

terugkomt. De onderzoekers menen dat jongeren content doorsturen om anderen te helpen, maar ook

gewoon om hun affectie en liefde te tonen. De laatste motivatie die geformuleerd werd en nieuw is in de

literatuur, is ‘behoefte aan persoonlijk groei’. Jongeren kunnen netwerken door content door te sturen

en werken zo aan de ontwikkeling van hun toekomstige carrière. Jongeren worden op deze manier

onafhankelijk en ontwikkelen leiderschapscapaciteiten.

Het onderzoek wees uit dat de tweede en derde motivatie, respectievelijk ‘individualisme’ en ‘altruïsme’,

de meeste impact hebben op eWOM. Een opmerkelijke bevinding is dat de laatste motivatie, ‘behoefte

aan persoonlijke groei’ een negatieve impact heeft op eWOM. Om aan deze behoefte te voldoen zal men

toevlucht nemen tot andere activiteiten. Verder bleek uit de resultaten dat ‘e-mavens’,

internetgebruikers die het vaakst eWOM verspreiden, vooral jonge consumenten zijn die een hogere

opleiding genoten hebben. Deze bevinding ondersteunt de keuze van de doelgroep voor dit onderzoek,

namelijk jongeren.

Dellarocas en Narayan (2008) deden onderzoek naar de motivaties voor het schrijven van filmrecensies.

Ze maakten hiervoor gebruik van bestaande motivatietheorieën uit de literatuur en vulden deze aan met

de motivaties van Hennig-Thurau et al. (2004). Een overzicht van de motivaties is terug te vinden in

bijlage 1. De resultaten toonden aan dat ‘zelfexpressie’ en ‘zelfbevestiging’ de belangrijkste motivaties

zijn voor het schrijven van een filmbeoordeling. Verder bleek ook dat consumenten vooral films

beoordelen die ze ofwel heel goed ofwel heel slecht vinden. Deze films veroorzaken namelijk zeer sterke

emoties waardoor de drang tot zelfexpressie groter wordt. Deze U-vormige relatie tussen tevredenheid

en participeren aan WOM werd ook gevonden in het onderzoek van Anderson (1998). Uit dit onderzoek

bleek dat consumenten eerder zullen communiceren wanneer ze een heel positieve of heel negatieve

ervaring hebben gehad. Ook films die eerder veel online ‘buzz’ veroorzaakt hebben, worden vaker

beoordeeld. Dit vergroot namelijk de kans dat andere consumenten de recensie zullen lezen.

Uit de literatuur blijkt dat de motivaties voor WOM en eWOM veel gelijkenissen vertonen. Opinies

worden bij eWOM met een ruimer publiek gedeeld, waardoor eWOM beschouwd wordt als een

uitbreiding van WOM (Kambe, Washida, Kinoshita & Tominaga, 2007). Onderzoek toonde aan dat de

antecedenten voor WOM en eWOM gelijkaardig zijn. Dit betekent dat inzichten die verworven werden

door onderzoek naar WOM, ook toegepast kunnen worden op eWOM (Dellarocas & Narayan, 2006). Om

18

deze reden zal voor dit onderzoek gebruikt worden gemaakt van een combinatie van motivaties uit de

literatuur over WOM en eWOM.

19

DEEL III: ONDERZOEK

Voor deze masterproef wordt er onderzoek gedaan naar de motivaties van Vlaamse jongeren voor het

verspreiden van positieve of negatieve merkboodschappen via sociale media. Bovendien wordt er

onderzocht welke sociale media ze hiervoor inzetten. Ten slotte zal er nagegaan worden of er verschillen

zitten in de resultaten naargelang het geslacht, de leeftijd en de opleiding van de respondenten.

1. Onderzoeksmodel

Verschillende motivatievariabelen worden afgeleid uit de literatuur en vervolgens samen genomen om

tot een nieuw model te komen. Deze variabelen zijn mogelijke antecedenten van het participeren in

elektronische NWOM/PWOM. Bovendien worden drie demografische variabelen toegevoegd, namelijk

‘geslacht’, ‘leeftijd’ en ‘opleiding’. Deze variabelen kunnen eventueel een invloed hebben op het

participeren in elektronische NWOM en PWOM via sociale media en zullen gebruikt worden om

verschiltoetsen uit te voeren. Er kunnen verschillende sociale media(-tools) ingezet worden voor het

participeren in NWOM/PWOM. De respondent zal daarom ook gevraagd worden via welke sociale media

zij participeren in NWOM of PWOM.

Figuur 1: eigen conceptueel onderzoeksmodel

20

2. Onderzoeksvragen en onderzoekshypotheses

2.1 Onderzoeksvragen

1. Vanuit welke motivaties participeren Vlaamse jongeren in positieve word-of-mouth via sociale

media?

2. Vanuit welke motivaties participeren Vlaamse jongeren in negatieve word-of-mouth via sociale

media?

3. Welke sociale media gebruiken Vlaamse jongeren om te participeren in negatieve word-of-mouth?

4. Welke sociale media gebruiken Vlaamse jongeren om te participeren in positieve word-of-mouth?

De onderzoeksvragen worden verder uitgesplitst in volgende deelvragen:

a. Wat zijn de belangrijkste motivaties om te participeren in word-of-mouth via sociale media?

b. Zijn deze motivaties verschillend voor negatieve en positieve word-of-mouth?

c. Zijn deze motivaties verschillend naargelang het geslacht van de respondent?

d. Zijn deze motivaties verschillend naargelang de leeftijd van de respondent?

e. Zijn deze motivaties verschillend naargelang de opleiding van de respondent?

f. Worden er verschillende soorten sociale media gebruikt voor negatieve en positieve word-of-mouth?

g. Worden er verschillende soorten sociale media gebruikt naargelang het geslacht van de respondent?

h. Worden er verschillende soorten sociale media gebruikt naargelang de leeftijd van de respondent?

i. Worden er verschillende soorten sociale media gebruikt naargelang de opleiding van de respondent?

2.2 Onderzoekshypotheses

Hoofdverbanden

H1a: Altruïsme t.a.v. het merk is een belangrijke motivatie voor het participeren in PWOM via sociale

media.

H1b: Wrok t.a.v. het merk is een belangrijke motivatie voor het participeren in NWOM via sociale media.

21

Uit onderzoek van Hennig et al. (2004) bleek dat consumenten positieve beoordelingen van

producten/diensten plaatsen op virtuele platformen om merken te helpen. Wanneer consumenten

tevreden zijn over een product/dienst willen ze het betreffende bedrijf helpen succesvol te zijn. Ze zijn

van mening dat goede bedrijven steun verdienen. Deze gedachtegang kan men doortrekken naar sociale

media aangezien deze veel gelijkenissen vertonen met virtuele platformen.

Richins (1984) en Sundaram et al. (1998) concludeerden uit hun onderzoek naar motivaties voor WOM

dat ‘wraak’ een belangrijke motivatie is voor NWOM. Consumenten willen wraak nemen op het bedrijf

dat geassocieerd wordt met de negatieve ervaring. Ze raden andere consumenten af de producten

(diensten) te kopen van het betreffende bedrijf (Sundaram et al., 1998). We verwachten dat dit ook een

motivatie zal zijn voor elektronische NWOM. Om de vergelijking te maken tussen beide motivaties wordt

de motivatie ‘wraak’ herbenoemd tot ‘wrok t.a.v. het merk’.

H2a: Altruïsme t.a.v. andere consumenten is een belangrijke motivatie voor het participeren in PWOM

via sociale media.

H2b: Altruïsme t.a.v. andere consumenten is een belangrijke motivatie voor het participeren in NWOM

via sociale media.

Altruïsme t.a.v. de consumenten kwam in meerdere onderzoeken naar boven als motivatie voor zowel

PWOM als NWOM (Dichter, 1966; Richins, 1984; Engel et al., 1993; Sundaram et al., 1998; Hennig-

Thurau et al., 2004). Wanneer consumenten zeer tevreden zijn over een product/dienst, willen ze het

anderen aanraden om hen de opportuniteit te bieden om ook het juiste product/dienst te kopen.

Consumenten die een slechte ervaring hebben gehad met een product/dienst willen andere

consumenten waarschuwen. Men wil op die manier anderen een slechte ervaring besparen.

H3a: Zelfexpressie/Ventileren van positieve gevoelens is een belangrijke motivatie voor het participeren

in PWOM via sociale media.

H3b: Zelfexpressie/Ventileren van negatieve gevoelens is een belangrijke motivatie voor het participeren

in NWOM via sociale media.

Uit meerdere onderzoeken (Hennig et al., 2004; Huang et al.,2007; Dellarocas & Narayan, 2008;

Trammell et al., 2006) blijkt dat de motivatie ‘zelfexpressie’ belangrijk is bij eWOM. Er kan dus worden

22

voorspeld dat het uitdrukken van iemands eigen persoonlijkheid een motivatie is voor het participeren

aan eWOM via sociale media.

Deze motivatie wordt in het onderzoek van Hennig et al. (2004) gecombineerd met ‘self-enhancement’.

‘Self-enhancement’ is een begrip dat geen geschikte Nederlandse vertaling kent en omschrijft de

motivatie om het beeld dat andere consumenten van jezelf hebben te versterken door jezelf te

profileren als intelligente aankoper (Sundaram et al., 1998). Men gaat producten/diensten aanbevelen

om aan te tonen dat men een expert is, dat men een bepaalde status en superioriteit heeft en om de

indruk te wekken over ‘inside’ informatie te beschikken (Engel et al., 1993). ‘Zelfexpressie’ en ‘self-

enhancement’ worden voor dit onderzoek onder dezelfde noemer gebracht, aangezien ze beide focussen

op de psychologische voordelen van eWOM (Hennig et al., 2004).

Bovendien wordt ‘zelfexpressie’ gecombineerd met de motivatie ‘ventileren van gevoelens’. De motivatie

‘zelfexpressie’ is er namelijk omdat consumenten hun gevoelens willen ventileren. Naar aanleiding van

een ervaring met een product/dienst voelt de consument sterke emoties waardoor er een onevenwicht

ontstaat. Daarom gaat men participeren in WOM om deze gevoelens te ventileren teneinde het

evenwicht te herstellen (Sundaram et al., 1998). Vaak wordt naar deze motivatie verwezen door

‘catharsis’ (Richins, 1984; Huang et al., 2007). De drang naar ‘catharsis’ zou voornamelijk een belangrijke

motivatie zijn voor het articuleren van negatieve ervaringen (Berkowitz,1970).

H4a: Zoeken van advies is een belangrijke motivatie voor het participeren in PWOM via sociale media.

H4b: Zoeken van advies is een belangrijke motivatie voor het participeren in NWOM via sociale media.

Uit onderzoek blijkt dat consumenten product- of dienstbeoordelingen online plaatsen zodat ze

vaardigheden verkrijgen om een product beter te begrijpen, gebruiken, aan te passen en te herstellen

(Hennig et al., 2004). Consumenten verwachten namelijk tips of steun van andere consumenten als

reactie op hun beoordeling. Bij een negatieve beoordeling verwachten consumenten advies dat hen kan

helpen om het probleem met de product/dienst of het bedrijf op te lossen. (Sundaram et al., 1998,

Hennig et al. 2004). We verwachten dat deze motivaties ook belangrijk zullen zijn voor jongeren om te

participeren in NWOM/PWOM.

H5a: Sociale interactie is een belangrijke motivatie voor het participeren in PWOM via sociale media.

23

H5b: Sociale interactie is een belangrijke motivatie voor het participeren in NWOM via sociale media.

Bloggen gebeurt vaak vanuit de motivatie om te interageren met andere bloggers. Consumenten

bloggen om reacties te verzamelen, om gedachten te delen en te discussiëren over gemeenschappelijke

interesses met andere consumenten (Huang et al. 2007; Trammell et al., 2006). Blogs maken deel uit van

sociale media waardoor we kunnen stellen dat ‘sociale interactie’ ook een belangrijke motivatie kan zijn

voor het participeren in NWOM/PWOM via sociale media.

H6a: Participatie is een belangrijke motivatie voor het participeren in PWOM via sociale media.

H6b: Participatie is een belangrijke motivatie voor het participeren in NWOM via sociale media.

Consumenten geven in verschillende onderzoeken aan dat participatie een belangrijke motivatie is voor

eWOM. Ze hopen mensen te ontmoeten, gelijkgestemde vrienden te maken en te communiceren met

consumenten uit dezelfde ‘gemeenschap’ (Hennig et al., 2004, Huang et al., 2007). Deze motivatie en de

motivatie uit hypothese 5a en 5b (‘sociale interactie’) kan men ook omschrijven als ‘sociale voordelen’

(Hennig et al., 2004).

H7a: Brand-involvement is een belangrijke motivatie voor het participeren in PWOM via sociale media.

H7b: Brand-involvement is een belangrijke motivatie voor het participeren in NWOM via sociale media.

Uit onderzoek is gebleken dat ‘product-involvement’ een belangrijke motivatie is voor WOM (Dichter,

1966; Engel et al., 1993; Sundaram et al., 1998). De consument is zo enthousiast of zo ontevreden over

het product of de dienst, dat hij een drang voelt om hier iets aan te doen. Daarom gaat hij positieve of

negatieve boodschappen verspreiden over het product of de dienst. Aangezien er voor deze masterproef

een onderzoek gedaan wordt naar eWOM over merken, zal er gewerkt worden met een meer algemene

motivatie, namelijk ‘brand-involvement’. Merken kunnen een persoonlijkheid ontwikkelen waarmee de

consument dan een soort ‘relatie’ mee heeft. (Franz-Rudolf, Langner, Schmitt & Geus, 2006;

Aggarwal,2004).

H8a: Message-involvement is een belangrijke motivatie voor het participeren in PWOM via sociale

media.

24

H8b: Message-involvement is een belangrijke motivatie voor het participeren in NWOM via sociale

media.

‘Message-involvement’ is een motivatie dat aan het licht kwam bij studies naar WOM (Dichter, 1966;

Engel et al., 1993). Hierbij wordt WOM gestimuleerd door kenmerken van de boodschap en niet zozeer

door het product zelf. Men praat bijvoorbeeld over het merk omdat het voorkomt in een grappige,

emotionele of schokkende reclame, een leuke slogan, een bekende film, enz.

We verwachten dat deze motivatie ook geldt voor eWOM via sociale media. Door het ontstaan van het

internet kunnen consumenten nu niet alleen vertellen over de boodschap maar ook de boodschap zelf

(het reclamefilmpje, de foto,…) doorsturen. Of boodschappen al dan niet doorgestuurd worden, hangt af

van hun inhoud. Boodschappen die sterke emoties opwekken, hebben meer kans om doorgestuurd te

worden (Phelps et al., 2004; Dobele et al.,2007).

H9: Beloning is een belangrijke motivatie voor het participeren in PWOM via sociale media.

Hennig-Thurau et al. (2004) constateerden als eersten dat naast ‘sociale voordelen’ ook ‘economische

voordelen’ een motivatie kunnen zijn voor het deelnemen aan eWOM. Bepaalde consumenten

verspreiden positieve boodschappen over merken omdat zij hiervoor een beloning krijgen. Voorbeelden

van beloningen zijn o.a. gratis samples, toegang tot exclusieve evenementen, een vergoeding. Zo krijgen

de oprichters van de Facebookgroep ‘Coca-cola’ regelmatig hebbedingen van het merk en toegang tot

exclusieve feestjes die gesponsord worden door Coca-Cola.

Verschiltoetsen

H10: De motivaties voor het participeren aan PWOM en NWOM zijn verschillend.

Uit verscheidene onderzoeken die besproken werden in de literatuurstudie, blijkt dat de motivaties van

consumenten voor het participeren aan PWOM verschillend zijn van de motivaties voor NWOM. Er is

slecht één motivatie die terugkomt voor zowel PWOM als NWOM, namelijk ‘altruïsme t.a.v. andere

consumenten’ (Sundaram et al.). We verwachten dat ook dit onderzoek verschillende motivaties voor

PWOM en NWOM aan het licht zal brengen.

25

H11: Jongeren gebruiken dezelfde sociale media voor PWOM en NWOM.

Sociale media bieden zowel mogelijkheden voor uiten van PWOM als voor het uiten van NWOM. Er

wordt daarom verwacht dat jongeren dezelfde sociale media inzetten voor zowel positieve als voor

negatieve WOM.

Covariaten

Voor bovenstaande hypotheses wordt steeds de relatie onderzocht tussen een motivatievariabele

(onafhankelijke variabele) en een gedragsvariabele (afhankelijke variabele). Het mediërend effect van

enkele variabelen op deze relatie wordt ook onderzocht. Een covariaat is een ‘derde variabele’ die de

relatie tussen een onafhankelijke variabele en een afhankelijke variabele beïnvloedt (Freund & Wilson,

1997). De covariaten waarvoor gecontroleerd wordt, zijn ‘geslacht’, ‘leeftijd’ en ‘opleiding’.

H12: Het effect van de motivatievariabelen op de gedragsvariabelen blijft behouden als we de covariaten

(geslacht, leeftijd en opleiding) in het onderzoeksmodel opnemen.

3. Onderzoeksmethode

3.1 Onderzoekspopulatie

Het aantal jongeren (16-25 jaar) in Vlaanderen bedraagt ongeveer 725.000. Uit onderzoek van Eurostat

(2010) blijkt dat 70 procent van de Belgische jongeren actief zijn op sociale mediasites. De

onderzoekspopulatie bedraagt dus 508.000 Vlaamse jongeren.

3.2 Steekproef

Door de beperkte omvang van dit onderzoek is het organisatorisch moeilijk om een representatieve

steekproef te nemen. Aangezien de respondenten via het eigen sociaal netwerk gerekruteerd worden,

heeft niet elke Vlaamse jongere evenveel kans om opgenomen te worden in de steekproef. Het

onderzoek vertrekt daarom vanuit een niet-probabilistische steekproef. Om toch een zekere

representativiteit in het onderzoek te bekomen, werd een minimum steekproefgrootte van 250

respondenten vooropgesteld.

26

3.3 Procedure

Voor het onderzoek werd gebruik gemaakt van een online vragenlijst. Het gebruik van ‘websurveys’

heeft enkele voor- en nadelen. In vergelijking met een offline enquête is de kost per respondent

algemeen lager. Online onderzoek zorgt voor een snellere respons en de kans op menselijke fouten

vermindert aangezien de data-invoer niet manueel verloopt. Bovendien worden respondenten niet

ondervraagd in een artificiële omgeving en kunnen ze de vragenlijst op een eigen gekozen tijdstip

vervolledigen. De onderzoekspopulatie wordt echter wel beperkt tot de internetpopulatie (De

Pelsmacker & Van Kenhove, 2006). Uit onderzoek van Eurostat (2010) blijkt dat 95 % van de Belgische

jongeren het internet gebruikt, waardoor dit nadeel beperkt is. Ook op methodologisch vlak zijn er

enkele nadelen: zelfselectie door respondenten, meervoudig deelnemen, vroegtijdig onderbreken van de

enquête en willekeurig antwoorden. Deze beperkingen worden zoveel mogelijk gereduceerd door

middel van controlevragen.

De weblink van de online vragenlijst werd verspreid via mijn eigen sociaal netwerk en via e-mailadressen

van vrienden en kennissen. Verder werd er een oproep geplaatst op de advalvas en/of fora van

verschillende faculteiten van de universiteit van Gent (Minerva), Brussel (Pointcarré) en Leuven (Toledo).

Om voldoende respondenten te verzamelen uit de leeftijdscategorie van 16 tot 20 jaar, werd een beroep

gedaan op het professioneel netwerk van mijn ouders. Mijn moeder geeft les in het vierde, vijfde en

zesde middelbaar en mijn vader heeft verschillende scholengroepen in zijn klantenbestand. De weblink

werd bovendien op het leerlingenplatform (smartschool) van twee middelbare scholen (K.A.Keerbergen

en Sint-jozefslyceum Knokke) geplaatst. Op deze manier konden er voldoende jongeren bereikt worden

die nog op de middelbare school zitten. Om de respondenten te motiveren om deel te nemen, werden er

cinematickets en een bongobon verloot.

3.4 Opbouw vragenlijst

De vragenlijst start met een introductie waarin het onderzoeksopzet en de richtlijnen uiteengezet

worden. Enkele belangrijke begrippen worden uitgelegd aan de hand van enkele voorbeelden. Verder

wordt benadrukt dat de gegevens van de respondent anoniem verwerkt worden. Enkel wanneer de

respondent kans wenst te maken op de cinematickets of de bongobon, wordt er een e-mailadres

gevraagd. Na de introductie volgen er negen gesloten vragen. Soms bestaat de mogelijkheid om zelf een

27

voorbeeld op te geven. De gesloten vragen bestaan uit schaalmetingen die gebaseerd zijn op schalen uit

de onderzochte literatuur. Deze schalen zijn reeds getest en gebruikt in relevante onderzoeksdomeinen.

De vragen worden hierna kort besproken. De volledige vragenlijst is opgenomen in bijlage 2.

Bewustmaking (vraag 1 en 2)

Voor dit onderzoek wordt ‘eWOM’ zeer ruim geïnterpreteerd. In de introductie werd al uitgelegd dat

‘het verspreiden van een merkboodschap’ heel veel kan betekenen. Enkele voorbeelden werden

gegeven: fan worden van een merk op een sociale netwerksite (Facebook, Netlog enz.), over uw aankoop

vertellen op een sociale netwerksite (bv. op een prikbord of in een status), over een merk schrijven op

een blog, een reclamefilmpje doorsturen (bv. van Youtube), een productbeoordeling online plaatsen enz.

Er kan niet worden gegarandeerd dat respondenten deze introductie grondig lezen. Daarom start de

vragenlijst met twee bewustmakingsvragen over activiteiten die vallen onder eWOM.

Motivaties voor positieve word-of-mouth (vraag 3)

Aan de hand van 5punt likertschalen worden negen motivaties (de onafhankelijke variabelen) bevraagd:

‘altruïsme t.a.v. het merk’, ‘altruïsme t.a.v. de consument’, ‘zelfexpressie/ventileren van positieve

gevoelens’, ‘zoeken van advies’, ‘sociale interactie’, ‘participatie’, ‘brand-involvement’, ‘message-

involvement’ en ‘beloning’. Elke motivatie wordt gemeten door 2 tot 5 items. De vraag gaat als volgt:

Geef aan in welke mate volgende stellingen voor u van toepassing zijn. “Ik zou een positieve

merkboodschap doorsturen omdat…”

Sociale media voor positieve word-of-mouth (vraag 4)

Hier wordt gevraagd welke sociale media de respondent gebruikt voor het verspreiden van PWOM. Er

worden negen antwoordmogelijkheden gegeven. Deze antwoorden zijn gebaseerd op een lijst met

sociale media die momenteel populair zijn onder jongeren. Bovendien dient de respondent aan te geven

hoe frequent hij deze sociale media gebruikt. Dit wordt gemeten aan de hand van een eigen ontworpen

7punt likertschaal (van ‘nooit’ tot ‘dagelijks’). Aangezien sociale media een recent fenomeen zijn, kan

een exploratief gedeelte nuttig zijn. De respondent heeft de mogelijkheid zelf sociale media op te geven.

28

Motivaties voor negatieve word-of-mouth (vraag 5)

Deze vraag is gelijkaardig aan de vraag over motivaties voor PWOM. Hier worden volgende motivaties

gemeten: ‘wrok t.a.v. het merk’, ‘altruïsme t.a.v. de consument’, ‘zelfexpressie/ventileren van negatieve

gevoelens’, ‘zoeken van advies’, ‘sociale interactie’, ‘participatie’, ‘brand-involvement’ en ‘message-

involvement’. Deze motivaties komen min of meer overeen met de motivaties voor PWOM. Voor NWOM

worden slechts acht motivaties bevraagd aangezien de motivatie ‘beloning’ niet relevant is voor NWOM.

Sociale media voor negatieve word-of-mouth (vraag 6)

Hier komt dezelfde vraag terug als die over sociale media voor PWOM (vraag 4).

Demografische factoren (vraag 7,8 en 9)

Hier wordt gevraagd naar de leeftijd, het geslacht en de opleiding van de respondent.

4. Onderzoeksresultaten

4.1 Steekproef

De vragenlijst werd ingevuld door 763 respondenten. Na controle van de gegevens werd dit aantal

herleid tot 543 respondenten. De steekproef bestaat hoofdzakelijk uit vrouwen (80%). De respondenten

worden voor de verschiltoetsen ingedeeld in vier klassen: mannen van 16 tot 20 jaar (12%), mannen van

21-25 jaar (8%), vrouwen van 16 tot 20 jaar (40%) en vrouwen van 21 tot 25 jaar (40%). In de jongste

leeftijdscategorie (16-20j) zitten vooral jongeren met een opleiding ASO (44%). De oudste

leeftijdscategorie bevat vooral jongeren met een universitair bachelordiploma (26%) of een universitair

masterdiploma (10%). Een demografisch profiel van de steekproef is opgenomen in bijlage 3.

4.2 Controle van de gegevens

Enkel respondenten die de vragenlijst volledig invulden, werden opgenomen in de steekproef. In de

vragenlijst werden twee controlevragen opgenomen. Indien deze niet correct werden beantwoord, werd

de respondent verwijderd. Respondenten jonger dan 16 of ouder dan 25 jaar werden eveneens

verwijderd.

29

4.3 Betrouwbaarheidsanalyse en vorming van constructen

Hierna volgt een bespreking van de items van de onafhankelijke variabelen (motivaties). De items

worden getest op interne consistentie en al dan niet samengenomen tot één motivatie. De constructen

en hun items worden weergegeven in bijlage 4.

Motivaties voor PWOM

De negen motivaties voor PWOM worden gemeten aan de hand van 26 onafhankelijke variabelen. Uit

tabel 1.2 kan men concluderen dat de interne consistentie van alle constructen betrouwbaar is, behalve

die van het construct sociale interactie (α=.50). Aangezien dit construct slechts uit twee items bestaat,

kunnen er geen items gewist worden om de cronbach’s alpha te verbeteren. Daarom worden de items

individueel gebruikt voor het testen van de hypotheses. De items worden voortaan beschouwd als twee

afzonderlijke motivaties namelijk ‘ik verwacht reacties van anderen’ en ‘ik ben het gewoon om met

anderen te delen wat ik denk en voel’.

Construct Aantal items α

Altruïsme t.a.v. het merk 2 .68

Altruïsme t.a.v. andere consumenten 2 .67

Zelfexpressie/ventileren van positieve gevoelens 4 .78

Zoeken van advies 2 .75

Sociale interactie 2 .50

Participatie 2 .73

Brand-involvement 5 .86

Message-involvement 4 .78

Beloning 3 .92

Tabel 1.2, Interne consistentie constructen PWOM

Motivaties voor NWOM

De acht vooropgestelde motivaties voor NWOM worden gemeten door 23 onafhankelijke variabelen. Uit

tabel 1.3 blijkt dat de interne consistentie van construct ‘sociale interactie’ ook bij NWOM niet

betrouwbaar is. Net zoals voor PWOM zullen de items van dit construct afzonderlijk worden behandeld.

30

Construct Aantal items α

Wrok t.a.v. het merk 2 .86

Altruïsme t.a.v. andere consumenten 2 .87

Zelfexpressie/ventileren van positieve gevoelens 4 .88

Zoeken van advies 2 .73

Sociale interactie 2 .52

Participatie 2 .73

Brand-involvement 5 .82

Message-involvement 4 .87

Tabel 1.3, Interne consistentie constructen NWOM

4.4 Testen van de hoofdverbanden2

PWOM

Voor PWOM werden er acht motivaties gemeten aan de hand van 5punt likertschalen (1=helemaal niet

akkoord, 3=neutraal, 5=helemaal akkoord). De interne consistentie van de motivatie ‘sociale interactie’

bleek niet betrouwbaar te zijn. De items van deze motivatie worden daarom afzonderlijk getest.

Om na te gaan welke de belangrijkste motivaties zijn van de respondenten voor het deelnemen aan

PWOM, wordt een one-sample T-test uitgevoerd. Een motivatie kan belangrijk worden genoemd als zijn

‘mean’ groter en significant verschillend is van de waarde ‘3’. Een waarde groter dan drie geeft aan dat

de respondent akkoord gaat met de stelling en dus bevestigt dat de motivatie belangrijk voor hem is. In

tabel 1.4 zien we dat ‘altruïsme t.a.v. de consument’ (M=3,68), ‘altruïsme t.a.v. het merk’ (M=3,35) en

‘beloning’ (M=3,24) die drie belangrijkste motivaties zijn voor PWOM. De overige motivaties blijken niet

belangrijk voor de respondenten.

Hypothese 1a, 2a en hypothese 9, die stellen dat respectievelijk ‘altruïsme t.a.v het merk’, ‘altruïsme

t.a.v. de consument’ en ‘beloning’ belangrijke motivaties zijn voor PWOM, worden aanvaard. De

hypotheses omtrent de overige motivaties voor PWOM worden verworpen.

2 Voor het testen van de hypotheses zal steeds een significantie niveau van .05 gehanteerd worden.

31

Motivaties Mean t(df) p

1. Altruïsme t.a.v. de consument (PWOM) 3,68 t(542) = 21,16 .00

2. Altruïsme t.a.v. het merk (PWOM) 3,35 t(542) = 9,76 .00

3. Beloning (PWOM) 3,24 t(542) = 4,73 .00

4. Zelfexpressie/Ventileren positieve gevoelens (PWOM) 3,04 t(542) = 1,26 .21

5. Brand-involvement (PWOM) 2,99 t(542) = -0.23 .82

6. Message-involvement (PWOM) 2,97 t(542) = -0,78 .44

7. Ik verwacht reacties van anderen (PWOM) 2,86 t(542) = -2,97 .00

8. Zoeken van advies (PWOM) 2,76 t(542) = -6,38 .00

9. Ik ben het gewoon om met anderen te delen wat ik denk en voel (PWOM) 2,65 t(542) = -7,72 .00

10. Participatie (PWOM) 2,60 t(542) = -10,72 .00

Tabel 1.4, One-sample T-test motivaties PWOM

Om na te gaan of deze motivaties onderling significant van elkaar verschillen, werd er een Paired-

Samples T-test uitgevoerd. Er is een significant verschil tussen ‘altruïsme t.a.v. de consument’ (M=3,68))

en ‘altruïsme t.a.v. het merk’ (M= 3,35) (t(542) = -8,25; p=.00). Hieruit kan men concluderen dat

‘altruïsme t.a.v. de consument’ de belangrijkste motivatie is voor PWOM, gevolgd door ‘altruïsme t.a.v.

het bedrijf’. Er blijkt echter geen significant verschil tussen de motivatie ‘altruïsme t.a.v. het merk’

(M=3,35) en ‘beloning’(M=3,24)(t(542)= 1,83; p=.07) en zijn dus even belangrijk. Deze drie belangrijkste

motivaties zijn ook significant verschillend van de overige motivaties.

Jongeren verspreiden positieve merkboodschappen in de eerste plaats omdat ze andere consumenten

willen helpen om ook een goede keuze te maken. Vervolgens willen jongeren ook graag het bedrijf

helpen en nemen ze deel aan PWOM omdat ze hiervoor beloond worden. De twee laatst vernoemde

motivaties blijken even belangrijk te zijn voor de respondenten.

NWOM

Om na te gaan welke de belangrijkste motivaties zijn voor het participeren in NWOM wordt ook hier een

One-Sample T-test uitgevoerd. Uit tabel 1.5 blijkt dat er drie belangrijke motivaties zijn voor NWOM:

‘altruïsme t.a.v. de consument’ (M=4,08), ‘zoeken van advies’(M=3,22) en ‘zelfexpressie/Ventileren

negatieve gevoelens’ (M=3,12).

32

Hypothese 1b, 3b en 4b waarin wordt gesteld dat respectievelijk ‘altruïsme t.a.v. het merk’,

‘zelfexpressie/ventileren negatieve gevoelens’ en ‘zoeken van advies’ belangrijke motivaties zijn voor het

participeren in NWOM, worden aanvaard. De hypotheses over de overige motivaties worden verworpen.

Motivaties Mean t(df) p

1. Altruïsme t.a.v. de consument (NWOM) 4,08 t(542) = 32,55 .00

2. Zoeken van advies (NWOM) 3,22 t(542) = 5,68 .00

3. Zelfexpressie/Ventileren negatieve gevoelens (NWOM) 3,12 t(542) = 3,09 .00

4. Ik verwacht reacties van anderen (NWOM) 3,04 t(542) = 0,92 .36

5. Wrok t.a.v. het merk (NWOM) 2,92 t(542) = -1,83 .07

6. Participatie (NWOM) 2,64 t(542) = -9,62 .00

7. Message-involvement (NWOM) 2,62 t(542) = -10,51 .00

8. Ik ben het gewoon om met anderen te delen wat ik denk en voel (NWOM) 2,59 t(542) = -9,31 .00

9. Brand-involvement (NWOM) 2,42 t(542) = -19,37 .00

Tabel 1.5, One-sample T-test motivaties NWOM

Vervolgens werd er onderzocht of deze motivaties significant verschillen van elkaar. Hieruit bleek dat

‘altruïsme t.a.v. de consument’ (M= 4,08) de belangrijkste motivatie is voor NWOM. Deze verschilt

namelijk significant van de motivatie ‘zoeken van advies’ (M=3,22) (t(542)=19,47; p=.00). De motivaties

‘zoeken van advies’ (M= 3,22) en ‘zelfexpressie/ventileren van negatieve gevoelens’(M=3,12) zijn niet

significant verschillend (t(542)= -1,88; p=.06) en delen dus de tweede plaats.

Jongeren verspreiden negatieve merkboodschappen voornamelijk omdat ze andere consumenten willen

waarschuwen voor slechte producten. Ze hopen ook op advies van anderen om het probleem met het

product of de dienst op te lossen. Verder veroorzaakt een slechte ervaring met het merk een drang bij

jongeren om zich uit te drukken. Ze verspreiden negatieve boodschappen over het merk omdat ze op

die manier hun frustratie en woede kunnen ventileren.

4.5 Sociale media

PWOM

Het gebruik van negen soorten sociale media wordt gemeten aan de hand van een 7punt likertschaal

(1=Nooit, 4 =2 à 3 keer per maand, 7=dagelijks). Door middel van een Onse-Sample T-test, kan er worden

nagegaan welke sociale media jongeren gebruiken en hoe frequent ze deze sociale media inzetten voor

33

het participeren in PWOM. Een respondent gebruikt een bepaald soort sociale media indien de waarde

groter en significant verschillend is van 1 (1=Ik gebruik het nooit).

Tabel 1.6 toont aan dat Facebook (M=2,53), Youtube(M=1,64) en Beoordelingsites (M=1,30) het meest

ingezet worden voor PWOM. Aan de hand van een Paired-Samples T-test kan geconcludeerd worden dat

Facebook het belangrijkste medium is gevolgd door Youtube en beoordelingssites. De waarden voor

deze sociale media zijn immers significants verschillend van elkaar. De vierde plaats wordt gedeeld door

Twitters, blogs en Netlog. Minder belangrijk zijn Delicious, Flickr en LinkedIn. De waarden voor deze

sociale media zijn niet significant verschillend van elkaar; ze komen dus op de vijfde plaats.

Sociale media voor PWOM Mean t(df) p

Facebook 2,53 t(542)=20,61 .00

Youtube 1,64 t(542)=10,19 .00

Beoordelingssite 1,30 t(542)=9,32 .00

Twitter 1,14 t(542)=4,63 .00

Blogs 1,10 t(542)=4,16 .00

Netlog 1,09 t(542)=3,94 .00

Delicious 1,05 t(542)=2,50 .01

Flickr 1,03 t(542)=2,26 .02

LinkedIn 1,03 t(542)=2,68 .01

Tabel 1.6, One-Sample T-test, Sociale media PWOM

De respondent kon ook zelf sociale media opgeven. Een overzicht van deze sociale media wordt gegeven

in bijlage 5.

NWOM

Ook de sociale media die de respondenten inzetten voor NWOM worden getest aan de hand van een

One-Sample T-test. Uit tabel 1.7 blijk dat jongeren vooral Facebook (M= 1,86) gebruiken wanneer ze zich

negatief willen uitlaten over een merk. Op de tweede plaats komen Youtube (M=1,23) en

beoordelingssites (M=1,18). Twitter, blogs en Netlog worden minder gebruikt en komen op de derde

plaats. Net zoals voor PWOM worden LinkedIn, Delicious en Flickr zelden gebruikt voor het verspreiden

van negatieve merkboodschappen.

34

Sociale media voor NWOM Mean T(df) p

Facebook 1,86 t(542)=16,20 .00

Youtube 1,23 t(542)=6,62 .00

Beoordelingssite 1,18 t(542)=6,82 .00

Twitter 1,10 t(542)=3,88 .00

Blogs 1,06 t(542)=3,37 .00

Netlog 1,06 t(542)=3,218 .00

LinkedIn 1,03 t(542)=1,99 .05

Delicious 1,02 t(542)=1,61 .11

Flickr 1,02 t(542)=1,44 .15

Tabel 1.7, One-Sample T-test, Sociale media NWOM

4.6 Verschiltoetsen

Zijn de motivaties voor PWOM en NWOM verschillend?

Uit de One-Sample T-test (cfr. supra) bleek dat ‘altruïsme t.a.v. de consument’, ‘altruïsme t.a.v. het merk’

en ‘beloning’ de belangrijkste motivaties zijn voor PWOM. De belangrijkste motivaties voor NWOM zijn

‘altruïsme t.a.v. de consument’, ‘zoeken van advies’ en ‘zelfexpressie/ventileren van negatieve

gevoelens’. We kunnen dus stellen dat jongeren vanuit andere motivaties participeren in PWOM en

NWOM, wat een bevestiging is van hypothese 10. Toch is er één motivatie die belangrijk is voor zowel

PWOM als voor NWOM, namelijk ‘altruïsme t.a.v. de consument’. Uit tabel 1.8 blijkt echter dat deze

motivatie belangrijker is bij NWOM.

motivaties Mean T(df) p

Altruïsme t.a.v. de consument MPWOM=3,68

MNWOM= 4,08

t(542)= -11,41 .00

Tabel 1.8, Paired-Samples T-test voor ‘altruïsme t.a.v. de consument’

Gebruiken jongeren dezelfde sociale media voor PWOM als voor NWOM?

Uit de One-sample T-testen (cfr. supra) bleek al dat jongeren dezelfde media inzetten voor PWOM als

voor NWOM. Er wordt ook een Paired-Samples T-test uitgevoerd, waarvan de gegevens weergegeven

zijn in tabel 1.8. Hieruit blijkt dat deze sociale media frequenter ingezet worden voor PWOM dan voor

NWOM. Men kan hieruit met enige voorzichtigheid concluderen dat jongeren meer participeren in

PWOM dan in NWOM. Deze bevinding werd ook teruggevonden in de literatuur. (Arndt, 1976; Holmes &

Lett, 1977; Romaniuk, 2007).

35

Hypothese 11 (jongeren gebruiken dezelfde sociale media voor PWOM als voor NWOM) wordt aanvaard.

Deze sociale media worden echter wel frequenter ingezet voor het verspreiden van positieve

boodschappen.

Sociale media Mean t(df) p

Facebook MPWOM= 2,53/MNWOM= 1,86 t(542)= 11,26 .00

Youtube MPWOM= 1,64/MNWOM=1,23 t(542)=7,87 .00

Beoordelingssite MPWOM= 1,30/MNWOM=1,18 t(542)=5,35 .00

Twitter MPWOM= 1,14/MNWOM=1,10 t(542)=3,24 .00

Blog MPWOM= 1,10/MNWOM=1,06 t(542)=2,26 .02

Netlog MPWOM= 1,09/MNWOM=1,06 t(542)=2,15 .03

Delicious MPWOM=1,05 /MNWOM=1,02 t(542)=1,52 .13

Flickr MPWOM= 1,03/MNWOM=1,02 t(542)=1,67 .10

LinkedIn MPWOM= 1,03/MNWOM=1,03 t(542)=0,76 .45

Tabel 1.9, Paired-Samples T-test, Sociale media

4.7 Invloed van de covariaten

De invloed op de resultaten van de drie covariaten (geslacht, leeftijd en opleiding) wordt gecontroleerd

aan de hand van Independent-Samples T-testen. Er wordt getest of deze covariaten een invloed hebben

op de motivaties voor PWOM en NWOM of op de sociale media die men hiervoor inzet. Bovendien

wordt er nagegaan of bepaalde groepen meer participeren in eWOM dan andere.

Geslacht

De resultaten van de test tonen aan dat er voor PWOM geen significante verschillen zijn tussen de

motivaties van vrouwen en die van mannen. Voor NWOM vertonen de resultaten wel een verschil. Voor

mannen (M=3,16) is de motivatie ‘wrok t.a.v. het merk’ belangrijker dan voor vrouwen (M=2,86)

(t(541)=2,73; p= .01). Mannen gaan sneller wraak nemen dan vrouwen wanneer ze ontevreden zijn over

een merk.

Als we de sociale media vergelijken die mannen en vrouwen gebruiken, kunnen er weinig verschillen

worden opgemerkt. Mannen en vrouwen gebruiken dezelfde sociale media voor het verspreiden van

merkboodschappen. Enkel Twitter wordt meer gebruikt door mannen (M=1,36) dan door vrouwen

(M=1,09) (t(118,49)=2,38; p=0.02) voor het verspreiden van PWOM.

36

Mannen nemen frequenter deel aan eWOM dan vrouwen. Uit tabel 1.10 blijkt dat ‘een merk vernoemen

in uw status’ en ‘een reclamefilmpje doorsturen’ de twee activiteiten zijn die mannen vaker doen dan

vrouwen. Dobele et al.(2007) vonden dat mannen (63%) meer boodschappen doorsturen dan vrouwen

(37%). Bovendien zullen mannen een boodschap sneller doorsturen als er wansmakelijke humor in

voorkomt. Vrouwen gaan eerder boodschappen doorsturen die angst opwekken (Dobele et al., 2007).

Een mogelijk verklaring voor het verschil tussen mannen en vrouwen in het participeren aan WOM, zou

dus eventueel verklaard kunnen worden door de inhoud van de boodschap.

Activiteit Mean t(df) p

Een merk vernoemen in uw ‘status’ MMAN=1,81

MVROUW=1,51

t(131,46)=2,64 .01

Een reclamefilmpje doorsturen MMAN=1,79

MVROUW=1,54

t(137,14)=2,42 .02

Tabel 1.10, Independent-Samples T-test, geslacht/activiteiten.

Leeftijd

Om de invloed van deze covariaat na te gaan, werden de respondenten verdeeld in twee

leeftijdscategorieën: 16 tot 20 jaar en 21 tot 25 jaar.

Wat de motivaties betreft, brengt de test geen verschillen aan het licht. Het enige verschil tussen de

leeftijdscategorieën is dat jongeren van 21 tot 25 jaar (MPWOM=3,75, MNWOM=4,16) de motivatie ‘altruïsme

t.a.v. de consument’ iets belangrijker vinden dan de jongste groep (MPWOM=3,61,

MNWOM=4,00)(t(536,90)=-2,09; p=.04). Een verklaring hiervan kan zijn dat hoe volwasser jongeren

worden, hoe groter het verantwoordelijkheidsgevoel wordt.

Tabel 1.10 toont dat de jongste leeftijdscategorie Facebook frequenter gebruiken voor het verspreiden

van positieve en negatieve merkboodschappen. Ook Youtube gebruiken ze vaker, maar alleen voor het

verspreiden van NWOM. De oudste groep daarentegen gebruikt LinkedIn frequenter. Dit kan worden

verklaard door de aard van deze sociale netwerksite. LinkedIn wordt gebruikt voor het uitbouwen van

een professioneel netwerk. Langs deze weg kunnen werkgevers potentiële werknemers opsporen.

Jongeren tussen de 16 en 20 jaar zijn hier minder mee bezig dan de oudere groep jongeren.

37

sociale media Mean T(df) p

Facebook (PWOM)

Facebook (NWOM)

M16-20=2,73

M21-25=2,32

M16-20=1,98

M21-25=1,73

t(535,95)=2,81

t(541)=2,38

.01

.02

LinkedIn (PWOM) M16-20=1,00

M21-25=1,07

t(271,45)=-2,42 .02

Youtube (PWOM)

M16-20=1,81

M21-25=1,47

t(527,48)=2,68 .01

Tabel 1.11, Indepent-Samples T-test, leeftijd/sociale media

De jongste respondenten verspreiden meer merkboodschappen. Deze bevinding vinden we ook terug in

de literatuur (Courtois et al., 2009). Ze worden vaker fan van merken en vernoemen vaker merken in hun

status. De jongste leeftijdscategorie stuurt ook frequenter reclamefilmpjes door. Deze bevindingen zijn

niet verrassend aangezien dit twee activiteiten zijn die men kan uitvoeren via Facebook en Youtube, wat

de meest gebruikte sociale media zijn van deze groep (cfr. supra).

Activiteit Mean t(df) P

Fan worden van een merk. M16-20=2,40

M21-25=2,00

t(510,13)=3,74 .00

Een merk vernoemen in uw ‘status’. M16-20=1,65

M21-25=1,48

t(521,03)=2,36 .02

Een reclamefilmpje doorsturen. M16-20=1,69

M21-25=1,48

t(518,57)= 3,01 .01

Tabel 1.12, Indepent-Samples T-test, leeftijd/activiteiten

Opleiding

De respondent diende aan te geven welke opleiding hij of zij genoot. De antwoordmogelijkheden gingen

van ‘ik heb geen diploma’ tot ‘doctoraat’ De antwoordmogelijkheden worden opgedeeld in twee

categorieën: laaggeschoold en hooggeschoold (zie bijlage 6).

De motivaties voor het deelnemen aan PWOM zijn voor beide groepen dezelfde en even belangrijk. De

motivaties voor NWOM zijn eveneens dezelfde voor beide groepen, maar uit tabel 1.13 blijkt dat enkele

motivaties, namelijk ‘altruïsme t.a.v. de consument’, ‘zelfexpressie/ventileren van negatieve gevoelens’

en ‘zoeken van advies’, belangrijker zijn voor hooggeschoolden dan voor de laaggeschoolden.

38

Motivaties NWOM Mean t(df) p

Altruïsme t.a.v. de consument MLAAGGESCHOOLD=4,00

MHOOGGESCHOOLD= 4,18

t(541)=-2,67 .01

Zelfexpressie/ventileren van negatieve gevoelens MLAAGGESCHOOLD=3,05

MHOOGGESCHOOLD=3,22

t(541)=-2,08 .04

Zoeken van advies MLAAGGESCHOOLD=3,15

MHOOGGESCHOOLD=3,30

t(541)= -1,99 .04

Tabel 1.13, Independent-Samples T-test, opleiding/motivaties NWOM

Beide groepen gebruiken dezelfde sociale media. Hooggeschoolden (M=1.07) gebruiken wel vaker

LinkedIn voor PWOM dan laaggeschoolden (M=1.00) (t(248,51)=-2,44). Ook deze bevinding kan worden

verklaard door de aard van deze sociale netwerksite (cfr. supra).

Laaggeschoolden participeren vaker in eWOM. Tabel 1.13 toont dat ze vaker fan worden van een merk

(op Facebook) en reclamefilmpjes doorsturen. Een One-Way ANOVA test toont aan dat het voornamelijk

de jongeren zijn met een diploma lager onderwijs of een diploma middelbaar TSO, die voor dit verschil in

participatie zorgen. Deze bevinding staat in tegenstelling tot wat Ho en Dempsey (2010) concludeerden

uit hun onderzoek. Zij stellen dat jongeren met een hogere opleiding het vaakst elektronische content

doorsturen. In eerste instantie zou men inderdaad verwachten dat hooggeschoolden meer participeren

in eWOM. Zij kennen immers minder taal- en operationele barrières. De meeste Web 2.0 websites zijn

echter zeer eenvoudig en gebruiksvriendelijk (Courtois et al., 2009). De activiteiten uit tabel 1.14 vragen

bovendien weinig moeite. Activiteiten die meer input vereisen van de respondent (bv. een blog

schrijven) zijn minder populair.

Hypothese 11 wordt aanvaard aangezien geslacht, leeftijd en opleiding een invloed hebben op de

resultaten.

Activiteiten Mean t(df) p

Fan worden van een merk MLAAGGESCHOOLD=2,35

MHOOGGESCHOOLD=2,04

t(535,77)=3,013 .00

Zelfexpressie/ventileren van negatieve gevoelens MLAAGGESCHOOLD=1,67

MHOOGGESCHOOLD=1,49

t(537,74)=2,55 .01

Tabel 1.14, Indepent-Samples T-test, opleiding/activiteiten

39

DEEL IV: ALGEMEEN BESLUIT

1. Conclusie

Het doel van deze studie was nagaan vanuit welke motivaties jongeren participeren aan elektronische

WOM. Hierbij werd een opsplitsing gemaakt tussen PWOM en NWOM. Bovendien werd onderzocht

welke sociale media ze hiervoor gebruiken.

Voor zowel positieve als negatieve WOM, bleek dat er telkens slechts drie motivaties belangrijk zijn. De

belangrijkste motivatie voor zowel PWOM als NWOM is ‘altruïsme t.a.v. de consument’. Jongeren

verspreiden boodschappen over merken omdat ze andere consumenten willen helpen. Ze vinden het

belangrijk dat anderen ook de kans krijgen om de juiste merkkeuze te maken. Wanneer jongeren een

slechte ervaring hadden met het merk, vinden ze het nog belangrijker om anderen hiervan op de hoogte

te brengen. Deze motivatie werd ook in de literatuur het vaakst vernoemd ( Dichter, 1966; Richins,

1984; Engel et al.,1993, Sundaram et al., 1998; Hennig-Thurau et al., 2004; Ho & Dempsey, 2010).

Wanneer jongeren een positieve ervaring hadden met een merk, willen ze niet alleen andere

consumenten helpen maar ook het bedrijf. Jongeren vinden dat bedrijven steun verdienen wanneer ze

goede merken verkopen. Een verrassend resultaat is dat ook ‘beloning’ een belangrijke motivatie is voor

PWOM. Deze motivatie werd slechts in één onderzoek vernoemd. Hennig-Thurau et al. (2004) vonden

dat ‘economische voordelen’ een belangrijke motivatie is voor het deelnemen aan eWOM. Jongeren

drukken zich positief uit over merken omdat ze hiervoor een vergoeding of gratis producten krijgen of

omdat ze dan toegang krijgen tot exclusieve evenementen.

Verder verspreiden jongeren ook negatieve merkboodschappen omdat ze advies nodig hebben voor het

oplossen van het probleem. Ze verwachten reacties of tips van andere consumenten die hen verder

kunnen helpen. Negatieve WOM is voor de respondenten ook een manier om zich uit te drukken en zo

bepaalde gevoelens te ventileren. Deze motivatie, ‘zelfexpressie/ventileren van negatieve gevoelens ’,

bleek ook in andere onderzoeken één van de belangrijkste motivaties voor eWOM. (Dellarocas &

Narayan, 2008; Trammell et al., 2006).

40

De sociale media die jongeren gebruiken voor het verspreiden van merkboodschappen zijn Facebook,

Youtube en beoordelingssites. Deze gebruiken ze zowel voor PWOM als voor NWOM. Jongeren

gebruiken deze sociale media wel frequenter voor PWOM. Hieruit kan met enige voorzichtigheid afgeleid

worden dat jongeren meer participeren aan PWOM. Verder bleek dat jongeren hun mening over

merken uiten op manieren die weinig moeite kosten. Zo zullen ze bijvoorbeeld eerder fan worden van

een merk op Facebook of het merk vernoemen in hun ‘status’ dan een blog of een beoordeling schrijven

over het merk.

Ten slotte werd aan de hand van enkele verschiltoetsen nagegaan welke jongeren het vaakst deelnemen

aan eWOM. Hieruit bleek dat laaggeschoolde mannen onder de 20 jaar het vaakst merkboodschappen

verspreiden.

2. Beperkingen en suggesties

Uiteraard zijn er ook een aantal beperkingen verbonden aan dit onderzoek. Deze zullen hieronder

worden besproken. Bovendien worden enkele suggesties voorgesteld voor verder onderzoek.

De vragenlijst werd verspreid via het internet, waardoor er enkele beperkingen optreden op het vlak van

steekproeftrekking. De respondenten werden niet persoonlijk gecontacteerd waardoor de identiteit van

de respondenten niet gecontroleerd kan worden. Vanwege de online bevraging kunnen ook enkele

methodologische implicaties (zelfselectie, meerdere deelnames, drop-outs) ontstaan. Verder werd de

steekproef beperkt tot de Vlaamse jongeren, waardoor het veralgemenen van de resultaten met de

nodige voorzichtigheid moet gebeuren. Bovendien bevatte de steekproef voornamelijk vrouwen (80%).

Een tweede beperking houdt in dat er slechts een gelimiteerd aantal motivaties bevraagd werden door

middel van gesloten vragen. Het is mogelijk dat er nog andere motivaties zijn die hierdoor niet aan het

licht komen. De motivaties zijn echter wel gebaseerd op zowel kwalitatief als kwantitatief onderzoek uit

de literatuur, wat deze beperking grotendeels minimaliseert.

Verder werd in dit onderzoek ‘eWOM’ zeer ruim geïnterpreteerd. Onderzoek naar concrete manieren

voor het verspreiden van boodschappen kan nuttig zijn. Uit dit onderzoek bleek dat jongeren hun

mening uiten over merken op manieren die weinig input vereisen. De activiteit die ze het frequentst

41

uitvoeren is ‘fan worden van een merk’. Hiervoor hoeft men maar op één knop te klikken. Verder

onderzoek naar de verschillende manieren waarop een consument merkboodschappen kan verspreiden,

ingedeeld volgens de vereiste input van de consument, zou tot betere inzichten kunnen leiden.

Bovendien werd voor dit onderzoek gewerkt met merkboodschappen. Verdere studies kunnen gericht

worden op PWOM en NWOM over specifieke producten of diensten. Hierbij kan bijvoorbeeld

gedifferentieerd worden tussen ‘high-involvement’ en ‘low-involvement’ producten of diensten.

De invloed van drie covariaten (leeftijd, geslacht en opleiding) op de hoofdverbanden werd onderzocht.

Er zijn echter nog veel meer factoren die een invloed kunnen hebben. Richins (1983) vond bijvoorbeeld

dat ‘ernst van het probleem’ en ‘schuldtoewijzing’ (mate waarin de consument de schuld bij zichzelf legt)

mede bepalen of de consument zal participeren in WOM. Wanneer ook de invloed van deze factoren in

het model opgenomen wordt, komt men misschien tot andere resultaten.

I

GERAADPLEEGDE BRONNEN

Aeker, D.A., (1991), Managing Brand Equity, Free Press.

Aggarwal, P., (2004), The Effects of Brand Relationship Norms on Consumer Attitudes and Behavior,

Journal of Consumer Research, 31(1), 87–101.

Allsop, D.T., Bassett, B.R. & Hoskins, J.A., (2007), Word-of-mouth research: principles and Applications,

Journal of Advertising Research, 47(4), pp. 398-411.

Anderson, E.W., (1998), Customer Satisfaction and Word-of-Mouth, Journal of Service Research, 1(1), 1–

14.

Arndt, J., (1967), Role of the product – Related conversations in the diffusion of a new product, Journal of

Marketing Research, 4(3), 291-295.

Balasubramanian, S. & Mahajan, V., (2001), The Economic Leverage of the Virtual Community,

International Journal of Electronic Commerce, 5(Spring), 103–138.

Bansal, H.S. & Voyer, P.A., (2000), Word-of-mouth processes within a services purchase decision

context, Journal of Service Research, 3(2), 166–177.

Bass, F., (1969), A New Product Growth Model for Consumer Durables, Management Science, 15(5) ,

215-227.

Berkowitz, L. (1970), Experimental Investigations of Hostility Catharsis, Journal of Consulting and Clinical

Psychology, 35(1), 1–7.

Bloch, P.H., Sherrell, D.L. & Ridgeway, N.M., (1986), Consumer search: An extended framework, Journal

of Consumer Research, 13(1), 119–126.

Bone, P.F., (1995), Word-of-Mouth Effects on Short-Term and Long-Term Product Judgements, Journal of

Business Research, 32(3), 213–223.

Boyd, D.M. & Ellison, N.B., (2007), Social network sites: definition, history, and scholarship, Journal of

Computer-Mediated Communication, 13(1), 210-230.

II

Brown, J., Broderick, A.J. & Lee, N. (2007), Word of mouth communication within online communities:

Conceptualizing the online social network, Journal of Interactive Marketing, 21(3), 2-20.

Buttle, F.A., (1998), Word of mouth: Understanding and managing referral marketing, Journal of

Strategic Marketing, 6(3), 241-254.

Chueng, M., Luo, C., Sia, C. & Chen, H. (2009), Credibility of electronic word-of-mouth: informational and

normative determinants of on-line consumer recommendations, International Journal of Electronic

Commerce, 13 (4), 9-38.

Chung, C. & Darke, P., (2006), The consumer as advocate: self-relevance, culture, and word-of-mouth,

Marketing Letters, 17(4), 269-79.

Courtois, C., Mechant, P., De Marez, L. & Verleye, G., (2009), Gratification and seeding behavior of online

adolescents, Journal of Computer-Mediated Communication, 15(1), 109-137.

Daugherty, T., Eastin, M.S. & Bright, L. (2008), Exploring consumer motivations for creating User-

Generated content, Journal of interactive advertising, 8(2), 1-26.

De Pelsmacker, P. & Van Kenhove, P., (2006), Marktonderzoek – methoden en toepassingen (tweede

editie), Pearson education.

Dellarocas, C. & Nayaran, R. (2008), What motivates consumers to review a product online? A study of

the product-specific antecedents of online movie reviews, geraadpleegd op (14/02/2011), URL:

<http://digital.mit.edu/wise2006/papers/2B-3_FinalWISE2006abstract-dell-narayan.pdf>.

Dellarocas, C.& Narayan, R., (2006), A Statistical Measure of a Population’s Propensity to Engage in Post-

Purchase Online Word-of-Mouth, Statistical Science , 21 (2), 277-285.

Dichter, E. (1966), How Word-of-Mouth Advertising Works, Harvard Business Review, 44(6), 147-166.

Dobele, A., Lindgreen, A., Beverland, M., Vanhamme, J. & van Wijk, R., (2007), Why pass on viral

messages? Because they connect emotionally, Business Horizons, 50(4), 291 – 304.

III

East, R., Hammond, K. & Wright, M., (2007), The relative incidence of positive and negative word of

mouth: A multi-category study, International journal of research in marketing, 24(2), 175-184.

Engel, J.F., Blackwell, R.D. & Miniard, P.W., (1993), Consumer behavior, Dryden Press.

Engel, J.F., Kegerreis, R.J. & Blackwell, R.D. (1969), Word-of-mouth communication by the innovator,

Journal of Marketing, 33 (3), 15-19.

Eurostat, (2010), Internet access and use in 2010, geraadpleegd op (19/02/2011), URL:

<http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/4-14122010-BP/EN/4-14122010-BP-EN.PDF>

File, K.M., Cermak, D.S.P. & Prince, R.A. (1994), Word-of mouth effects in professional services buyer

behaviour, Service Industries Journal, 14(3), 301-314.

File, K.M., Judd, B.B., & Prince, R.A., (1992), Interactive marketing: The influence of participation on

positive word-of-mouth and referrals, Journal of Services Marketing, 6(4), 5-14.

Flanagin, A.J. & Metzger, M.J., (2001), Internet use in the contemporary media environment, Human

Communication Research, 27(1), 153-81.

Franz-Rudolf, E., Langner, T., Schmitt, B. H. & Geus, P., (2006), Are Brands Forever? How Brand

Knowledge and Relationships Affect Current and Future Purchases, Journal of Product & Brand

Management, 15(2), 98-105.

Freund, R.J. & Wilson, W.J., (1997), Statistical methods revised edition, Academic Press.

Gelb, B. & Johnson, M., (1995), Word-of-mouth communication: causes and consequences, Journal of

Health Care Marketing, 15(3), 54–58.

Gelb, B.D. & Sundaram, S. (2002), Adapting to “word of mouse”, Business Horizons, 45 (4), 21-25.

Goldsmith, R. & Horowitz, D., (2006), Measuring Motivations for Online Opinion Seeking, Journal of

Interactive Advertising, 6(2), 3‐14.

Gotlieb, J.B. & Sarel, D., (1991), Comparative Advertising Effectiveness: The Role of Involvement and

Source Credibility, Journal of Advertising, 20(1), 38–45.

IV

Graffiti jeugddienst & Jeugdwerknet, (2008), Apestaartjaren 2.0: Onderzoeksrapport, geraadpleegd op

18/03/2011, URL:

<http://apestaartjaren.jeugdwerknet.be/apestaart08/docs/08/onderzoeksrapport.pdf>

Gremler, D.D., Gwinner, K.P. & Brown, S.W., (2001), Generating positive word-of-mouth communication

through customer-employee relationships, International Journal of Service Industry Management, 12(1),

44–59.

Hawkins, D.I., Best, R.J. & Coney, K.A., (2004), Consumer Behavior: Building Marketing Strategy, Boston:

McGraw Hill-Irwin (9de editie).

Hennig-Thurau, T., Gwinner, K.P., Walsh, G., Gremler, D.D., (2004), Electronic word-of-mouth via

consumer-opinion platforms: what motivates consumers to articulate themselves on the internet?,

Journal of interactive marketing, 18(1).

Hennig-Thurau, T., Walsh, G., (2003-2004), Electronic word-of-mouth via consumer-opinion platforms:

Motivates and consequences of reading customer articulations on the internet, International Journal of

electronic commerce, 8(2), 51-74.

Herr, P. M., Kardes, F. R., Kim, J., (1991), Effects of Word-of-Mouth and Product-Attribute Information on

Persuasion: an Accessibility-Diagnosticity Perspective, Journal of Consumer Research, 17(4), 454–462.

Ho, J.Y.C., Dempsey, M., (2010), Viral marketing: Motivations to forward online content, Journal of

Business Research, 63(9-10), 1000-1006.

Holmes, J. H. & Lett, J. D., (1977), Product Sampling and Word of Mouth, Journal of Advertising Research,

17(5), 35-40.

Huang, C.Y., Shen Y.Z., Lin, H.X., Chang, S.S., (2007), Bloggers’ motivations and behaviors: A model,

Journal of advertising research, 47(4), 472-485.

Huang, L., Chou, Y., Lan, I., (2007), Effects of perceived risk, message types, and reading motives on the

acceptance and transmission of electronic word-of-mouth communication, Contemporary Management

Research, 3(4), 299-312.

V

InSites Consulting (2008), 3 op 10 merkconversaties leidt tot een verandering van mening, geraadpleegd

op 19/03/2011, URL:

<http://www.insites.be/02/MyDocuments/ConversationMapping_Persbericht_Specifiek.pdf>

InSites Consulting (2009). Mensen vertrouwen het meest hun vrienden, kennissen en collega’s,

geraadpleegd op 19/03/2011, URL:

<http://www.insites.eu/02/MyDocuments/PersberichtInSitesWOMBVL_13_01.pdf>.

Insites Consulting (2010), Consumenten willen in dialoog treden met merken, geraadpleegd op

6/05/2011, URL: <http://www.media-luna.be/nl/nieuws-list/consumenten-willen-in-dialoog-treden-met-

merken/>.

Internet access and use in 2010, Eurostat, URL: <http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/4-

14122010-BP/EN/4-14122010-BP-EN.PDF> geraadpleegd op (19/02/2011).

John, J., (1994), Referent Opinion and Health Care Satisfaction, Journal of Health Care Marketing, 14, 24-

30.

Kambe, M., Washida, Y., Kinoshita, Y. & Tominaga, N., (2007), Correlation between Word-of-Mouth

Effects and New Media: Simulations of Japanese Media Environment Using Artificial Neural Network,

geraadpleegd op 13/02/2011, URL: <http://web.mit.edu/comm-forum/mit5/papers/kambe.pdf>.

Katz, D., (1960), The Functional Approach to the Study of Attitudes, Public Opinion Quarterly, 24, 27-46.

Katz, E. & Lazarsfeld, P.F., (2005), Personal Influence, Transaction Publishers.

Keller Fay (2006), 15% of Consumers Account for 1.5 Billion Brand Impressions per Day, One Third of All

Word of Mouth in America, geraadpleegd op 18/03/2011,

URL:<http://www.kellerfay.com/news/Conversation%20Catalyst%20Release%20FINAL.pdf>.

Keller, E. & Berry, J., (2006), Word-of-Mouth: The Real Action is Offline, Advertising Age, 77(49), 20.

Liang, T.P., Lai, H.J. & Ku, Y.C., (2006), Personalized Content Recommendation and User Satisfaction:

Theoretical Synthesis and Empirical Findings, Journal of Management Information Systems, 23(3), 45-70.

VI

Lutz, R.J., (1975), Changing brand attitudes through modification of cognitive structure, Journal of

Consumer Research, 1, 49-59.

Mahajan, V., Muller, E. & Bass, F.M., (1990), New Product Diffusion Models in Marketing: A Review and

Directions for Research., Journal of Marketing, 54 (1), 1-26.

Maslow, A. H., (1943), A Theory of Human Motivation, Psychological Review, 50(4) , 370-396.

Miserski, R.W., (1982), An attribution explanation of the dis proportionate influence of unfavorable

information, Journal of Consumer Research, 9, 301-310.

Money, R. B., Gilly, M. C. & Graham, J. L., (1998), Explorations of National Culture and Word-of Mouth

Referral Behavior in the Purchase of Industrial Services in the United States and Japan, Journal of

Marketing, 62(4), 76–87.

Nardi, B.A., Schiano, D.J., Gumbrecht, M. & Swartz, L., (2004), Why we blog?, Communications of the

Association for Computing Machinery, 47(12), 41-46.

Negroponte, N. & Maes, P. (1996), Electronic Word of Mouth, Wired, 4.10.

OIVO, (2010), Jongeren en internet, geraadpleegd op 18/03/2011, URL: <http://www.oivo-

crioc.org/files/nl/4689nl.pdf/>.

Parker, P., (2005), Reach 'Ad Skippers' Via Online Word-of-Mouth, geraadpleegd op 14/04/2011, URL:

<http://www.clickz.com/clickz/news/1710350/reach-ad-skippers-via-online-word-mouth>.

Perry, D.K., (2002), Theory and Research in Mass Communication: Contexts and Consequences, Lawrence

Erlbaum Associates (2de editie).

Phelps, J.E., Lewis, R., Mobilio, L., Perry, D. & Raman, N., (2004), Viral Marketing or Electronic Word-of-

Mouth Advertising: Examining Consumer Responses and Motivations to Pass Along Email, Journal of

Advertising Research, 44(4), 333-348.

Pitt, L.F., Berthon, P.R., Watson, R.T. & Zinkhan, G.M., (2002), The Internet and the Birth of Real

Consumer Power, Business Horizons, 45(4), 7-14.

VII

Prensky, M. (2001). Digital natives, digital immigrants, geraadpleegd op 14/12/2010, URL:

<http://www.marcprensky.com/writing/prensky%20-

%20digital%20natives,%20digital%20immigrants%20-%20part1.pdf>

Rainie, L., (2006), Digital ‘natives’ invade the workplace, Pew Internet & American Life Project 2006,

geraadpleegd op 13/12/2010, URL: <http://pewresearch.org/pubs/70/digital-natives-invade-the-

workplace>.

Richins, M. L., (1984), Word-of-Mouth Communications as Negative information, Advances in consumer

research, 11, 697-702

Richins, M.L., (1983), Negative Word-of-Mouth by Dissatisfied Consumers: A Pilot Study, Journal of

Marketing, 47(1), 68-78.

Romaniuk, J., (2007), Word of mouth and the viewing of television programs, Journal of Advertising

Research, 47(4), 462-471.

Schlossberg, H., (1991), Customer satisfaction: not a fad, but a way of life, Marketing news, 25(20), 18.

Senecal, S. & Nantel, J., (2004), The Influence of Online Product Recommendations on Consumers' Online

Choices, Journal of Retailing, 80(2), 159-169.

Slot, M. & Frissen, V., (2008), Users in the information society: Shaping a ‘golden age’?, in: Pierson, J.,

Mante-Meijer, E., Loos, E. & Sapio, B., Innovating for and by users, COST.

Stelzner, M.A., (2009), White Paper Source. Geraadpleegd op 11/02/2011, URL:

<http://marketingwhitepapers.s3.amazonaws.com/smss09/SocialMediaMarketingIndustryReport.pdf>.

Sundaram, D.S., Mitra, K. & Webster, C. (1998), Word-of-Mouth communications: A motivational

analysis, Advances in consumer research, 25, 527-531.

TARP (1981), Basic Facts on Customer Complaint Behavior and the Impact of Service on the Bottom Line,

geraadpeegd op 20/04/1988, URL: <http://www.newtoncomputing.com/zips/basicfacts.pdf>.

VIII

Trammell, K. D., Tarkowski, A., Hofmokl, J. & Sapp, A.M., (2006), Republic of Blog: Examining Polish

bloggers through content analysis, Journal of Computer Mediated Communication, 11(3), 702-722.

Trusov, M., Bucklin, R.E. & Pauwels, K., (2009), Effects of Word-of-Mouth Versus Traditional Marketing:

Findings from an Internet Social Networking Site, Journal of marketing, 73(5), 90-102.

Tybout, A.M., Calder, B.J. & Sternthal, B. (1981), Using Information Processing Theory to Design

Marketing Strategies, Journal of Marketing Research, 18(1), 73-79.

Verhaeghe, A., Schillewaert, N., Van Belleghem, S., Vergult, C. & Claus, D. (2007), A new approach for

measuring “buzz” word of mouth and word of Mouse, geraadpleegd op 10/03/2011, URL:

<http://www.insites.be/02/MyDocuments/03_A_new_approach_for_measuring_buzzWOM.pdf>.

Villanueva, J., Yoo, S. & Hanssens , D.M., (2008), The Impact of Marketing-Induced Versus Word-of-

Mouth Customer Acquisition on Customer Equity Growth, Journal of Marketing Research, 45 (1), 48–59.

Westbrook, R.A., (1987), Product/consumption-based affective responses and postpurchase processes,

Journal of Marketing Research, 24(3) , 258–270.

Wright, P., (1974), The harassed decision maker: Time pressures, distractions, and the use of evidence.

Journal of Applied Psychology, 59, 555–561.

Zhang, Z., Ye, Q., Law, R. & Li, Y., (2010), The impact of e-word-of-mouth on the online popularity of

restaurants: A comparison of consumer reviews and editor reviews, International Journal of Hospitality

Management, 29(4), 694-700.

Zinkhan, G.M., Kwak, H., Morrison, M. & Peters, C.O., (2003), Web-Based Chatting: Consumer

Communication in Cyberspace, Journal of Consumer Psychology , 13 (1-2), 17-27.

IX

BIJLAGEN

Bijlage 1: Overzicht motivatietheorieën, Dellarocas & Narayan, 2008.

Bijlage 2: vragenlijst

Introductie

X

Vraag 1 en 2: bewustmaking

Vraag 3: Motivaties voor PWOM

XI

XII

Vraag 4: sociale media voor PWOM

Vraag 5: Motivaties voor NWOM

XIII

XIV

Vraag 6: sociale media voor NWOM

Vraag 7,8 en 9: demografische factoren

XV

Bijlage 3: Demografisch profiel van de steekproef

Man

Vrouw

16-20 jaar

21-25 jaar

Geen diploma

Lager onderwijs

Middelbaar ASO

Middelbaar TSO

Middelbaar BSO

Hogeschool bacholor

Hogeschool master

Universiteit bachelor

Universiteit master

Master na Master

doctoraat

20%

80%

52%

48%

0%

4,4%

44,6%

5,9%

0,6%

5,7%

0,6%

26%

10,3%

0,9%

0%

XVI

Bijlage 4: Constructen en hun items

Construct (PWOM) Items Altruïsme t.a.v. het merk.

Ik ben zo tevreden over het merk dat ik het bedrijf wil helpen om succesvol te zijn.

Ik ben van mening dat goede merken gesteund moeten worden.

Altruïsme t.a.v. andere consumenten

Ik wil andere consumenten helpen met de positieve ervaring die ik reeds heb met het merk.

Ik wil andere consumenten de kans geven om het juiste merk aan te kopen.

Zelfexpressie/ventileren van positieve gevoelens

Ik kan op deze manier mijn vreugde uitdrukken over een goede aankoop kan.

Het geeft me een goed gevoel wanneer ik anderen kan vertellen over mijn succesvolle aankoop.

Op deze manier kan ik anderen vertellen over een goede ervaring.

Ik toon op deze manier dat ik een verstandige consument ben.

Zoeken van advies Ik verwacht dat andere consumenten me tips zullen geven.

Ik ontdek op deze manier extra informatie over merken.

Sociale interactie Ik verwacht reacties van anderen. Ik ben het gewoon om met anderen te delen

wat ik denk en voel. Participatie Ik vind op deze manier gelijkgestemde mensen.

Het is leuk om op deze manier te communiceren met andere consumenten in de gemeenschap.

Brand-involvement ik heb een band met het merk. Het merk is belangrijk voor mij. Ik het zie merk graag. ik ben tevreden over het merk. ik ben fan van het merk.

Message-involvement De boodschap is relevant voor mij. De boodschap zet me aan het denken. De boodschap is heel interessant. Ik voel sterke emoties bij lezen/zien van de

boodschap. beloning Ik ontvang hiervoor een beloning (bv gratis

samples). Ik word hiervoor betaald. Ik krijg dan toegang tot exclusieve

evenementen.

XVII

Construct (NWOM) Items

Wrok t.a.v. het merk.

Het bedrijf heeft me schade berokkend en

daarom wil ik het bedrijf ook schaden.

Ik wil wraak nemen op het bedrijf.

Altruïsme t.a.v. andere consumenten

Ik wil andere consumenten waarschuwen voor

slechte merken.

Ik wil andere consumenten besparen van de

slechte ervaring die ik zelf had met het merk.

Zelfexpressie/ventileren van positieve gevoelens

Ik wil mijn frustratie over een slechte aankoop

van me afschudden.

Ik wil mijn woede afreageren.

Ik kan op deze manier vertellen over een

slechte ervaring.

Ik kan op deze manier mijn woede uitdrukken

over een slechte aankoop.

Zoeken van advies Ik hoop advies te ontvangen van anderen dat

me helpt om mijn probleem op te lossen

Ik ontdek op deze manier extra informatie over

merken.

Sociale interactie Ik verwacht reacties van anderen.

Ik ben het gewoon om met anderen te delen

wat ik denk en voel.

Participatie Ik vind op deze manier gelijkgestemde mensen.

Het is leuk om op deze manier te

communiceren met andere consumenten in de

gemeenschap.

Brand-involvement Ik heb helemaal geen band met het merk.

Het merk is niet belangrijk voor mij.

Ik het zie merk helemaal niet graag.

ik ben ontevreden over het merk.

ik ben helemaal geen fan van het merk.

Message-involvement De boodschap is relevant voor mij.

De boodschap zet me aan het denken.

De boodschap is heel interessant.

Ik voel sterke emoties bij lezen/zien van de

boodschap.

XVIII

Bijlage 5: Lijst van sociale media die respondent zelf opgaf

PWOM NWOM

e-mail

Hyves (2)

Etvonweb.be

Forum van mijn studentenvereniging

theInsiders.eu

Skype

Tumblr

Webshops

Hyves (2)

Forum van mijn studentenvereniging

TheInsiders.eu

Forum

Skype

Tumblr

Bijlage 6: Opleidingscategorieën

Laaggeschoold Hooggeschoold

Geen diploma

Lager onderwijs

Middelbaar ASO

Middelbaar TSO

Middelbaar BSO

Hogeschool bachelor

Hogeschool master

Universiteit master

Master na Master

Doctoraat