1

InspiratieverslaguitdelerendenetwerkenHefbomennaarrijkekansen.

Deleraarénlerarenopleidermakenhetverschil

2

ColofonInspiratieverslaguitdelerendenetwerken’Kleinekinderen,grotekansen’.Hefbomennaarrijkekansen.Deleraarénlerarenopleidermakenhetverschil.Redactie:JanDeMets,medewerkerbijhetSteunpuntDiversiteitenLeren(SDL-UGent).Dezepublicatiekwamtotstandbinnenhetproject‘KleineKinderenGroteKansen’dattussen2016en2018liepengerichtwasophetprofessionaliserenvandocentenentoekomstigeleerkrachteninhetaanpakkenvan(kinder)armoedeensocialeongelijkheid.Hetprojectteamvanditprojectbestonduit:JanDeMets,steunpuntDiversiteitenlerenUGent,ElsMertens,Odisee,JoVandewegheKareldeGrote-hogeschoolenSofieVerschaeve,ArteveldehogeschoolenMichelVanLaere,Klasse.Opdrachtgevers:DepartementonderwijsenKoningBoudewijnstichtingIllustraties:LauraJanssens

3

InhoudstafelVoorwoordInleidingLeeswijzerDemeerwaarde

KwaliteitsvolleInteractiesInleiding

1–Deprofessionalmaakthetverschil2–Focussenopkwetsbaarheid:themaverkenningandersaanpakken

1–Rijketaal!Hefboom‘taalontwikkelendeinteractievaardigheden’

1–Vééltaal!2–Talensensibilisering:échtegesprekkenvoeren3–Focusopkansengroepen:nógmeerinteractienodig4–Thuistaalenmeertaligheid:positiefbenaderen

2–DenkenenonderzoekenHefboomdenk-enonderzoekstimulerendeinteractievaardigheden

1–Detaal-denkhand:elkevingereenvaardigheid2–ExecutieveFuncties:zelfsturendevaardighedenversterken3–“Filozoo”:dierenhelpenjefilosoferen

3–WarmeRelatiesHefboom‘relatiebevorderendeinteractievaardigheden’

1-Welbevindenenbetrokkenheid:eenverschilvoorkansarmekinderen?2–Talentgerichtebenadering:talent+context+gedrag3–Relatietussenprofessionalenkind:‘Samen-Spel’

4-ExpressieDemuzisch-creatievehefboom

1–Speelseexpressieernstignemen:veiligheid,vrijheid,véletalen2–Hetmuzisch-creatieve-expressieve:focusophetproces

4

BeeldvormingInleiding

1–‘Professional’-iseren2–Hoekijkenwenaararmoede:de12brillen3-‘FragielManifesttegenkinderarmoede’-KinderrechtencommissarisBrunoVanobbergen4-Beeldvorming:doorloopdehelecirkel!

4a.Professionaliseringvanlectoren–enviahenookstudenten4b.Driebeeldvormingshefbomenméteffectmeting

1–GeraaktwordenHefboom‘ontmoeten–ondergedompeldworden’

1–Docenten-enstudentenstages:doorleefdprogramma2–Meteenervaringsdeskundigevoordeklas3–Aandachtvoorstudenteninarmoedeindeeigenlerarenopleiding

2–KenniseninzichtenHefboom‘kaders,concepteneninzichtenlerenkennenoverarmoedeensocialeongelijkheid’

Focusoppotentiesvanarmen3–Handelen/reflecterenHefboom‘kritischlerenreflecterenovereigenhandelen,aanpassenvanjegedrag’

1-Inservice-learning:kwaliteitsvolreflecteren2–Videocoaching:metVerBEELDingaandeslag

5

Verbindendeconcepten1-Basishouding2–Omgaanmetdiversiteit3–Partnerschappen

3a–MetoudersEenpedagogiekindialoogmetouders

3b–Metbuurtenexterneorganisaties4-Krachtigeleef-enleeromgeving

Kinderrechtenalsomvattendkader1-Kinderrechtenverbindenalleuitdagingen2-TrajectKinderrechtenindelerarenopleiding

6

VoorwoordKindereninarmoedekrijgennietdezelfdekansenalsanderekinderen.Zehebbenvanbijhungeboorteeenachterstand.Endieachterstandwordttijdensdeeerstelevensjarenalleenmaargroter.Kinderopvangenkleuteronderwijskunnendeeffectenvankansarmoedeopdeontwikkelingvaneenkindverminderen.Zekunnendeachterstandverkleinen,alsdebegeleidersvankinderenendelerarenvoldoendeinzichthebbeninkinderarmoedeenhoeermeeomtegaan.Hoebeterdekwaliteitvankinderopvangenkleuteronderwijs,hoegroterheteffect.DaaromzethettrajectKleineKinderen,GroteKansen,georganiseerddoorhetDepartementOnderwijsenVormingenKoningBoudewijnstichting,inopdeprofessionaliseringvankleuterleraren.Extraaandachtgingnaartransitie:waaromisdiezobelangrijkenhoekanjedeovergangenvandeinformelezorgnaardegeorganiseerdezorgendekleuterklaszowarmenkwaliteitsvolmogelijkmaken.Hiervoorwerdenallerleitoolsontwikkelddieinspiratiebiedenomsamenaandeslagtegaanvanuitdeinvesteringsgedachteindevroegekinderjaren.Zezijnsamengebrachtopdewebsitewww.grotekansen.be.Erisbewustingezetopco-creatie.VoorheteerstwerdenállelerarenopleidingenkleuteronderwijséndepedagogischebegeleidingsdienstensamengebrachtineenLerendNetwerk.Ookdeinbrengvananderepartners(NetwerktegenArmoede,KindenGezin,BewegingvanMensenmeteenLaagInkomenenKinderen,UNICEFBelgië,Welzijnszorg,VBJK,Minderhedenforum,VVOB,OnderwijscentrumGent,OnderwijsbeleidStadAntwerpen,OnderwijscentrumBrusselenhetKinderrechtencommissariaat)enlastbutnotleastKlasseboodeenduidelijkemeerwaarde.Hetprojectteambrachtsamenmetdeverschillendepartnershunbehoefteninkaartengingmetdeanalyseervanaandeslag.Doorintezettenopcommunicatieenfeedbackcreëerdenzeeenbreeddraagvlak.Allebetrokkenendroegenhunsteentjebijaandeinvullingvandevisieenhetalgemeenkaderdatprofessionalswilondersteunenommetkinder-enkansarmoede,metdiversiteitensocialeongelijkheidbijkinderenomtegaan.Hetzijnimmersdeprofessionalsdiehetverschilkunnenmaken.Dekennisendeervaringuitdelerendenetwerkenvormendebasisvoorditinspiratieverslag..Doelisomdezekennisuittedragenenverderteverspreidennaarhetonderwijsveldtoe.Daarnaastzullenerinhetnajaarvan2018eenevaluatieenbeleidsaanbevelingengeformuleerdwordendievoorgesteldwordeninhetfinaaleindrapportKleinekinderen,grotekansen..

7

InleidingJanDeMetsenPietVanAvermaet,SteunpuntDiversiteitenLeren,UGentProjectleidervan‘KleineKinderen,GroteKansen’Injehandenligtheteindresultaatvaneenboeiendprojectmetvelepartners.Deambitiewasenisnietmin:(toekomstige)leerkrachtenstevigerendoordachtervoorbereidenopéénvandehardnekkigstefenomeneninhetVlaamseonderwijs:desocialeongelijkheid,nogversterktdoordetoenemendekinder-enkansarmoedeindeVlaamsesamenleving.Ditiswerkvanlangeadem,duswekomenbestgoedgetraindaandestart.Hetproject‘KleineKinderen,GroteKansen’(KKGK)gafaanallebetrokkenendekanszo’nhoogtestagetevolgen.Wegelovenimmersdathetonderwijshetverschilkanenmoetmakenvoorkinderendieomwillevanheeldiverseoorzaken–waaronderschool-enomgevingsgerelateerde–nietmetvolwaardigekansenkunnenstarten.Hieronderbeschrijvenweinenkelezinnenhoewedathebbenopgebouwdenaangepakt.

Vijfkerncompetenties.Demissievanhetprojectwashetintegrerenenverankerenvanvijfcompetenties,zoalsontwikkelddoorhetSteunpuntDiversiteitenLeren1,inhetcurriculumvandeVlaamseopleidingenbachelorinhetonderwijsKleuteronderwijs:

1. Armoedezienendiversiteitpositiefbenaderen2. Werkenaankwaliteitsvolleinteracties3. Kinderenbegeleidentotkwaliteitsvolleinteracties4. Diversiteitintegrereninhettotaleontwikkelingsproces5. Maatschappelijkeverantwoordelijkheidzienenernaarhandelen

AanpakinLerendeNetwerkenenProfessioneleLeergemeenschappen.Webrachtendaarvoorallebacheloropleidingeninhetonderwijs:kleuteronderwijs(verderaangeduidalsbacheloropleidingenKleuteronderwijs)sameninLerendeNetwerken,samenmetandereinstellingenenorganisaties.De8LerendeNetwerken–tussenseptember2016enmaart2018–haddentotdoelonderzoeksresultaten,praktijkbevindingeneninzichtenuitallerleihoekenintebrengenomzoelkaarteinspireren.IndeProfessioneleLeergemeenschappenkwamendeopleidingendriemaalperacademiejaarsamen,verdeeldoverdriedeelthema’s:studentencompetentmakeninhetzienvanarmoedeendiversiteitpositiefbenaderen,hetzelfdethemamaardanbijdocenten,enstudentencompetentermakeninkwaliteitsvolleinteractiesmetkleuters.Hetdoelwas:uitdiepenvanwatdocenten/opleidingenaldoen,devertaalslagvandethema’senhefbomendieuitdeLerendeNetwerkenkwamen,uitwisselingvangoodpracticesensamennadenkenoverdeimplementatievankerncompetentiesenhefbomenindelerarenopleiding.Uitkomst:een‘hefbomenkader’.Zevenhefbomenzijngerichtopderelatietussendebegeleiderendekinderen(‘kwaliteitsvolleinteracties’aangaan)enophethandelendenreflecterendvermogen

1Voordeverfijningindeelcompetentiesverwijzenwenaardepublicatie“KleineKinderen,GroteKansen.Hoekleuterleerkrachtenlerenomgaanmetarmoedeenongelijkheid”,Roose,I.,Pulinx,R.,VanAvermaet,P.,SteunpuntDiversiteitenLeren(UGent).KBS,2014.

8

vandebegeleiderinzijn/haarrelatiesmetdekinderen(‘Beeldvorming’).‘De’kinderen?Jazeker,àllekinderen,maarmetspecialeaandachtenfocusopde(meest)kwetsbare–watdefocusvanhetKKGK-projectwas.Vierconceptenverwijzennaarwatdezevenhefbomenmetelkaarverbindt(partnerschappenmetouders,eenwaarderendebasishouding,e.a.).Hetkinderrechterkaderbiedthouvastensamenhangvooronspraktijkhandelen.Resultaat1:dezepublicatie.Ditboekiseencombinatievaneenverslagboekeneeninspiratiegids.Hetbevatdebevindingen,deinstekenendeinspiratiedieuitdieLNzijngekomen.Resultaat2:dewebsite.Depublicatieisinnigverbondenmetdenieuwewebsitewww.grotekansen.be.Dezesiteisgerichtopallebegeleidersvankinderenvan0tot6jaar(enmeer),zijhetindekinder-enbuitenschoolseopvang,indekleuterklas,…Wewilleneenportaalsitevormgevendiealleactorenkaninspireren.Doelvandepublicatieendesite.Wewillenverandering,nietmeerennietminder.Wewillenmetdezepublicatieendewebsiteprofessionalsenhunteamsbeïnvloedeneninspirerenmettalrijkeresultatenuitonderzoeken,praktijkeneninzichten.Wezijnerzekervandatwehiermeebijdragenaanonderwijsveranderingen-vernieuwing,omzodieprofessionalsteversterkeninhetrealiserenvangelijkeonderwijskansen.Tegelijkwetenwedatveranderingstapvoorstapgebeurt.Daaromvindenwehetbegrip‘hefboom’eengoedemetafoor.Wanthefbomenkunnenmeteenkleinekrachtgrotezakendoenbewegen.Neemjedeuitdagingaan?

AllebetrokkenBacheloropleidingenKleuteronderwijs,organisaties,begeleidingsdiensten,centraeninstellingendielidwarenvanhetLerendNetwerkvanhetproject‘KleineKinderen,GroteKansen’BacheloropleidingenKleuteronderwijsArtesisPlantijnHogeschoolAntwerpenArteveldehogeschoolErasmushogeschoolBrusselHogeschoolGentHogeschoolWest-VlaanderenKareldeGrote-HogeschoolKatholiekeHogeschoolVivesNoordenZuidOdiseecampusAalstenBrusselHogeschoolPXLThomasMoreMechelenAntwerpen,campusMechelenThomasMoreKempen,campusVorselaarUCLeuven-LimburgExternepartnersKindenGezinKinderrechtencommissariaatMinderhedenforum

9

NetwerktegenArmoedeStudioGloboUNICEFBelgiëVVOBEducationforDevelopmentVernieuwingenindeBasisvoorzieningenvoorJongeKinderen(VBJK)WelzijnszorgPedagogischeBegeleidingsdienstenvanhetGemeenschapsonderwijs(GO!)KatholiekOnderwijsVlaanderen(KOV)OnderwijsvanStedenenGemeenten(OVSG)OnderwijscentraOnderwijscentrumBrusselOnderwijscentrumGentOnderwijsNetwerkAntwerpenKlasse,multimediaalmagazinevooronderwijs

LeeswijzerBegrippenWeschrijvenoverdekleuteronderwijzerinde‘zij’-vorm.Wegebruikensomsook‘professional’,omdatwedegebodeninspiratieèlkebegeleidervanjongekinderenkanaanspreken.Wesprekenover‘hefbomen’omdatwegelovendatze–alsjezesamenneemt–hetinzichhebbenomgelijkeonderwijskansenindepraktijk(vankleuterklasenlerarenopleiding)tebrengen.Wegebruikenvaakdeafkorting‘hetKKGK-project’wanneerweschrijvenoverhetproject‘KleineKinderen,GroteKansen’.

TekstenstructuurZogoedalsalleteksteneninstekenzijningebrachtinendoorgepraatopdeLerendeNetwerken.Indiezinkunjepraktischelkonderdeelbeschouwenals‘inspiratieuithetKKGK-project’.De7hefbomen,vierconceptendievoorverbindingzorgen,enheteneomvattendekadervormenzoweldestructuurvandezepublicatiealsdestructuurenhomepagevandewebsite.Allehefbomenenconceptenvormenéénholistischgeheel.Jekuntdehefbomennietvanelkaarscheidenenzezijnonderlingsterkverbonden.LinknaardesiteDezepublicatiefocustvooralopdeinspiratieeninbrengdieindeLerendeNetwerkenaanbodzijngekomen.Dezetekstvindjeookintegraalopdewebsite(aangevuldmetbijdragenvanandereledenvanhetLerendNetwerk).Opdesite‘verknippen’wedetekstookenplaatsendieonderhetkernthemaofderelevantehefboom.

10

Demeerwaardevanhetproject‘KleineKinderen,GroteKansen’JanDeMetsenPietVanAvermaet,SteunpuntDiversiteitenLeren,UGentProjectleidervan‘KleineKinderen,GroteKansen’

Deambitievanhetproject‘KleineKinderen,GroteKansen’wasnietgering:toekomstigeleerkrachtenstevigerendoordachtervoorbereidenophetomgaanmetkinder-enkansarmoede,metsocialeongelijkheid.Endusmeteenook:lerarenopleidingenversterkenineenaanpakdiedieambitiekanwaarmaken.

Zijnwehieringeslaagd?Hebbenwestappengezetdieonsdichterbijonzedoelenbrengen?Krijgenwebinnenenkelejareneengeneratieleerkrachtenkleuteronderwijsopdewerkvloerdiemeteenscherpereblikeneendoordachterhandelenkwetsbarekinderenkanbegeleidenrichtingeensuccesvolleschoolloopbaan?

OphetmomentvanschrijvenishetSteunpuntDiversiteitenLeren(UGent),alsprojectleidervanhetKKGK-project,volopbezigmetdeeindevaluatieopbasisvandiepgaandegesprekkenmet(ondermeer)delerarenopleidingenzelf.Hetisdustevroegomhiermeetegevenhoezijdaarzelfopterugkijken.Erkomteenrapportdatookonlineopdenieuwewebsitewww.grotekansen.bekomt.Maarwewillenhiertochalenkelebeschouwingenenvaststellingenmeegeven,ondermeeropbasisvanwatdeledenvanenopdeLerendeNetwerkenenProfessioneleLeergemeenschappenhebbenaangereikt.

1–Allelerarenopleidingensamen.HetfeitdatèlkeopleidingKleuteronderwijsinVlaanderenwerduitgenodigdinhetprojecttestappen,zorgdeuiteraardalvooreenkrachtigeuitgangspositie.Zowasiedereenbetrokkenbijdeuitbouwvandegemeenschappelijkconcepten.DesfeervanopenheidenbetrokkenheidindeLerendeNetwerkenenProfessioneleLeergemeenschappenzorgdeervoordatiedereenbereidwasinspiratietebieden,elkaartebevragenenteinspireren.HetKKGK-projectheefter–wellichtvoordeeerstekeer–voorgezorgddatdelerarenopleidingenelkaarbeterleerdenkennen,netwerkenkondenuitbouwen(zowelformeelalsinformeel).Wehopendatvervolgtrajectenopditelanverderzulleninzetten.

2–Demethode‘LerendNetwerk’.HetstramienvandeLerendeNetwerken(LN),gekoppeldaandeProfessioneleLeergemeenschappen(enkellerarenopleidingen)datvooralinde6laatstebijeenkomstenwerdgebruikt,bleekaanteslaan.Systematischbrachtenweonderzoeksresultatenin,zowelvandeopleidingenzelf,vanuniversiteiten,externepartners(aldannietbetrokkenindieLN),gecombineerdmetmooiepraktijktoepassingen.TelkenszorgdenwevoorvoldoendetijdvooreenstevigeinteractietussenalleLN-betrokkenen.Zogroeidendeconceptendiein‘hefbomen’veranderden,kregenzeleven.Ditwerderggesmaakt.DeLerendeNetwerkenzorgenvooreenhanteerbareeneffectievemanieromsamentewerken.Heteigenaarschaplagsteedsbijdeopleidingendiezelfhunleerpaduitstippelden.BovendienzorgdedeuitdiepingvandehefbomenindeProfessioneleLeergemeenschappenvooreenverdereverankering.

11

Uiteraardhebbenwebinnenhettijdsbesteknietallesevenintensiefkunnenuitwerken.Wezijnerwelvanovertuigddatweeenbasis,eenfondgelegdhebben.Alservervolgtrajectenkomen,kunnendieverderàllehefbomenblijvendverrijkenenuitdiepen.

3–Versterktdoorexterneorganisaties,instellingen,pedagogischebegeleidingsdienstenenKlasse.Vanbijdeaanvangwerdenorganisatiesmetexpertiseinbegeleiding,inhetthemakinder-enkansarmoede,inkinderrechten,indemondialearmoede-problematiekbetrokkenbijdeLerendeNetwerken.Zijbrachtenandereperspectievenbinnen,zorgdenervoordatwemetdevoetenopdegrondblevenenreiktenookzelfconceptenaan.Zoishetomvattendekader–deKinderrechten–hetresultaatvaneenapartebijeenkomstmetdeexternepartners,toenweopzoekwarennaareen‘ietsdatalleconceptenmetelkaarverbindt’.

Klassezorgdeerinartikels,filmmateriaaleninstrumentariavoordatdiverseideeënenconcepteneenvertaalslagkregennaarhetbredeonderwijsveld.Ditleverteenschataanmateriaalopdatmenigeleerkrachtenopleidersterkzalinspireren.

4–Eenstevighefbomenkader.VanuitdevijfkerncompetentieszijnindeLerendeNetwerken‘hefbomen’ontwikkelddiedetoetsvanonderzoekenpraktijkhebbendoorstaan.Voorvelebetrokkenenisditeenhelderenoverzichtelijkschema.Helderinzijneenvoud(opgebouwdrond2kernthema’s),krachtiginzijnpotentieelomtoekomstigeleerkrachtenvoortebereidenophetaanpakkenvankinder-enkansarmoede,enbreder:inhetkwaliteitsvolbegeleidenvanàllekinderen.Hethefbomenkaderiseeninstrumenténeenprogramma.Metelkehefboomkunjestevigelanglopendetrajectenenconsistenteleerlijnenuitzetten.

Mededoorhetprojectplandatiedereopleidinginhetacademiejaar2017-18uitvoerde,zijnopleidingenexplicietergaannadenkenoverde5kerncompetentiesenhunuitwerkingindediversehefbomen.Sommigeopleidingenzijngesprekkengestartmetalledocentenomdevertaalslagtemakenhoe‘kwaliteitsvolleinteracties’inélkeleerlijnteverankeren.Anderenwillenalvasteenvoorbeeldfunctiezijnendeeigenopleidingscreeneninwelkematezijrekeninghoudenmetdeobstakelsdiestudenteninkansarmoedeervaren.Weeranderenwarenalvóórhetprojectmetstevigehervormingenbezigenkregenextrainspiratieomdituitterollen.Hoedanook,iedervanuitzijnhuidigesituatievindtinhethefbomenkaderinspiratieomdeeigenopleidingteversterken.

5–Inspiratievoorandereopleidingenendomeinen.DoorheenhetKKGK-projectwerdduidelijkdatwemetdithefbomenkaderookdesprongkondenmakennaar‘belendendepercelen’,metnamedevoorschoolsesector–enwellichtzelfshetlagerensecundaironderwijs.GesprekkenmetorganisatieszoalsKindenGezin,dedrieopleidingenPedagogievanhetJongeKindenhetVBJK(VernieuwingindeBasisvoorzieningenvoorhetJongeKind–VBJK)bevestigdenditvermoeden.DaaromheefthetKKGK-projectteamookbeslotenomdefocusvandeeindproductenteverruimen.De‘transitie-loze’websitewww.grotekansen.beheeftalsbaselineendoelgroep:élkebegeleidervankinderenvan0tot6jaarénmeer.Alseerstestapnaareensterkesamenwerkingentoenaderingtussendevoorschoolsesectorenhetkleuteronderwijskandittellen.Wehebbenhetimmersvaakoverhetbelangvaneenzachtetransitietussenthuis/kinderdagverblijfendekleuterklas,maarditgaatverder:wehebbenmethethefbomenkadereenbasisomdekomendejarenverdertezoekennaaroverlappingeninonspedagogischdenkenenhandelen.

OokdedocentenuitdebacheloropleidingenLagerOnderwijsdieoccasioneelaanwezigwarenopdeLerendeNetwerken,gavenaandathethefbomenkadervoorhenzeerbruikbaaris.Dezelfdegeluidenkomenvandepedagogischebegeleidingsdiensten,dieondermeeroverwegenditopte

12

nemeninbeleidsplannen,indepraktijkvanhetbegeleidenvanscholen…Dereden:netomdatdeleerkrachtzocentraalinhetkaderstaat.

Watbrengtdetoekomst?Kunnendocentenhieropverderbouwen?Hoegaandestudentenzelfreagerenophetgeleverdewerk?Watkanditbetekenenvoorhetbeginvanhunschoolcarrière?Watmetdeconfrontatietussenwatzeaangereiktkrijgenendebijwijlenharderealiteitinschoolteamswaarderealisatievandemooiedoelennietevidentlijkt?Metanderewoorden:éénvandeuitdagingenzalzijn:hoekunnenweookdeschoolteamsmeenemenindithefbomen-bad?Hoekunnenwehenversterkeninhetomgaanmetkinder-enkansarmoede?Nietalleenomtewetenhoejebestomgaatmeteenlegebrooddoos,maarookhoejedequasi-onzichtbaresignalenvanarmoedeenmaatschappelijkekwetsbaarheidkuntzienenhoejeeralsteameffectiefkuntopreageren.Hoejealsleerkrachtmetjeteameenvisiekuntontwikkelenomiedereeneffectiefgelijkeonderwijskansentegeven,enwatdatindepraktijkvanhandelenveronderstelt.Pedagogischebegeleidersenandereschoolnabijeenexternepartnerskunnenscholenhierinondersteunenmaarzijnmisschienookvragendepartijomhierinversterktteworden.

TegelijkkomenuithetKKGK-projectookbeleidsuitdagingen:hoezorgenwevooreenbeterimagovanhet‘beroepkleuteronderwijzer’?Hoebehoudenweonzesterkeleerkrachten?Hoezorgenweervoordatdestructureleconditiesvandienaardzijndaterkwaliteitsvolleinteractiesmogelijkzijn,datermeertijdkomtomalsprofessionalmetjecollega’senteamtereflecterenopheteigenhandelen?

Wenemendekomendemaandendetijdomdiepgaandteevalueren.Maarwaarwealvaststerkingelovenisdatwemethethefbomenkader–endeveruitwendiginghiervan:dezepublicatie,eennieuwewebsite,Klasse-materiaal,enz.–eensterkenuitdagendinstrumenthebben.BovendienhebbenwemethetLN-formateensterkemethodeomsamencompetentiesteontwikkelen,kennistedelen,omsamenteleren.Ditallesheeftonstocheenstapdichtergebrachtbijdieblijvendedoelstelling:elkkinddesterke(start)kansengevenopeenmooieschoolloopbaan,opeenuitdagendeontdekkingstochtnaarzichzelfennaareenplaatsinonzesamenleving.

13

KwaliteitsvolleInteracties

[illustratie-hierdetekeningvande4KI-hefbomensamen]

Inleiding

1–Deprofessionalmaakthetverschil‘Werkenaankwaliteitsvolleinteracties’en‘kinderenbrengentotkwaliteitsvolleinteracties’zijntweevandevijfkerncompetentiesdiehetproject‘KleineKinderen,GroteKansen’(KKGK-project)naarvorenschuiftinhetomgaanmetdiversiteit,kinder-enkansarmoede.Uithetinternationaleonderzoekwetenwedatvoordejongekinderendeleerkracht–enbijuitbreidingélkebegeleider/professional–hetverschilkanmaken.Ditgeldtzowelindeomgangmethetindividuelekind,metdegroepkinderenenmetdeouders,alsinhetcreërenvaneenveiligeenkrachtigeleef-enleeromgeving.Bovendienwetenwedat“ECEC2-voorzieningenvanhogekwaliteitvooraleenpositieveimpacthebbenvoorsociaalkwetsbaregroepen,wantzowordtdespiraalvanachterstellingdoorbroken.”Deinteractiekwaliteitvandeprofessionaliséénvandebelangrijkesleutelstotvolwaardigegroeienontwikkelingvanallekinderen,eninhetbijzondervan(demeest)kwetsbarekinderen.DoorheenhetleerprocesinhetKKGK-projectkwamenwetotdevolgendevaststelling:

interactiewordtkwaliteitsvolleinteractiewanneerdeprofessionalstimulerendwerktinzaketaal,relaties,denkenenonderzoeken,hetexpressieve(muzisch-creatieve).

Datbetekentnietdatdeprofessionaldeenigeexpertisoferalleenvoorstaat.Zijzoektenvindtexpertiseenondersteuningbijdeouders,decollega’s,bijdeinstellingenenpartnersbinnendeeigenkinderopvang-,gezinsondersteuningofonderwijscontext.

2–Focussenopkwetsbaarheid:themaverkenningandersaanpakken

2EarlyChildhoodEducationandCare–allevoorzieningendieopvoeding,onderwijsenzorgverschaffenaankinderenvanaf0jaartotaandeleerplicht.

14

Elkkindheefteigenkwetsbaarheden,ontstaanvanuitheeldiverseoorzaken:opvoedingssituatiethuis,overlevingsmodus,prikkelarmeomgeving,weiniguitdagingenenexpressiekansen...Deuitdagingvoordeprofessionalishieranticiperendencompenserendoptetreden.Alnaargelangdespecifiekeoorzakenzaldeprofessionalditbestcompenserenenanticiperendooréxtraervaringen,prikkelsenbevestigingaantereiken.Enkelerichtvragenhierrondzijn:

Isdeinteractievandeprofessionalmetelkkindevenfrequent?Heeftdeprofessionaloverzichtopde(potentiële)kwetsbaarhedenvanelkkind?Heeftzedehandvateninhandenomopelkvandiekwetsbaarhedenanticiperend/compenserendoptetreden?Watheeftzenodigomhierinondersteuningtekrijgen(vanhetteamenexternepartners)?…

OphetLerendNetwerkvan18januari2018brachtLienDeConinck3,lectorenonderzoekerbijdeKareldeGrote-Hogeschool-lerarenopleidingkleuteronderwijs,eenmooipraktijkvoorbeeldbinnenhoejemeteendoordachteaanpak(een)kwetsbare(groep)kinderenkuntbereikenenvoorbereiden,nl.werkenmetthemaverkenning.DeaanpakdieDeConinckvoorsteltvoordeoudstekleuters(4-en5-jarigen)werkt.Voordejongstekleutersloopthetonderzoekopmomentvanschrijvennog.Hierondereenkorteneerslag:“Werkenmeteenthemaverkenningplaatstkinderencentraalenvertrektvanuithunervaringen,ideeënenbelevingvandewerkelijkheid.Inbrengvandegroepzorgtdathetzelfvertrouwenvankleutersgroeitenhunspelrijkerwordt.Leerkrachtenlerennaarthema’skijkenvanuiteenanderebril,namelijkdievandekleuters.Jethemasamenmetdekleutersverkennenwerktomdebetrokkenheidteverhogenvanzowelkleutersuitkansarmealskansrijkemilieus.

Figuur:Themaverkenningindriestappen

STAP1:Pre-teaching,saywhat?Alsjealsleerkrachtjethemavoorafverkentmeteengroep‘kwetsbare’kinderenzorgtdatvoormeerbetrokkenkleuterstijdensdethemaweek.‘Pre-teaching’gaatdanomhetgevenvanvoorsprongaandezekinderen.Tijdensdepre-teachingversterkjedekinderendoorjeaandacht

3DezetekstisgebaseerdopPWO-onderzoek:“HogeBetrokkenheidbijkleutersmetlageSES!”VandeWeghe,J.,DeConinck,L.,DeGreve,H.,&VandeWiele,J.Kleuters&ik,34(2),2017,pp.20-24.

1.Pre-teaching

• Kleinegroepkleutersmetweinigspreekdurf

• Herkenbaarheidindevolgendefasenastreven

• Startenmetvoorsprongaandeklassikaleverkenning

• inbrenginkaartbrengen

2.Klassikaleverkenning

• Heleklasgroep• Zichtkrijgenopwatkleutersreedswetenoverhetthemaenwatzewillenbelevenenervaren

• Inbrengverderinkaartbrengenengrbuikenjjdensthemaweek

3.Verbredenenverdiepen

• Kleinegroepen/ofheleklasgroep

• Eendeelaspectvanhetthemaofeenspecifiekeinteresseverderverkennen

15

gerichttefocussenophunbeleving.Jegeeftwoordenenbegrippenterug.Jemaakthenwarmvooreenthemadoorsterkeimpressiesénjeblijftsteedsbinnenhuncomfortzone.Inalledeelnemendeklassenvanhetonderzoeksteldenleerkrachtenvastdatdepre-teachingeenpositiefeffecthadopdeinbrengvanstillekleuters.Doordatdezekinderenenhunideeënexplicietwerdenaangehaaldtijdensdealgemeneverkenningerna,steeghunzelfvertrouwenentoondenzemeerspreekdurf.Zewerdendoordeleerkrachtaangespoordomhunideeënmetdeanderentedelenenditzorgdevaakvooreenverdiepingenverbredingervan.Bovendienpiktenzeookmeerinopideeënvandeanderen.STAP2:IdeeënsprokkelenmetdeheleklasgroepTijdensdeklassikalethemaverkenninggevenallekinderenaanwatzemetbetrekkingtothetthemawillenwetenenervaren.Dejufnoteertbijvoorbeeldalleideeënopgelepost-its.Daarnamaaktzeereentekeningbij.Zeplaatsthetsymbooltjevandekleuterbijzijnofhaaridee.Zoweetzedaarnanogvanwiehetideekwam.Indezefasewordteengelijkaardigewerkvormalsindepre-teachinggehanteerd.Doordiegroepkinderenaantehalen(enexplicietteverwijzennaarhunvoorstellenuitdevorigefase)ervarenzeeenvoorsprong.Tijdenshetpraktijkonderzoekmerktendeleerkrachtenopdatdezekinderenzichhierdoorgesterktvoeldenenvakeralsvoordienhetwoordnamen.Tijdensdeklassikaleverkenningkiesjevooreenopzetdatgelijkaardigisaandepre-teaching.Jegebruiktdezelfdematerialenengaatdooropconceptenenbegrippendiejeeerderaanhaalde.Binnenhetpraktijkonderzoekbleekditzeereffectiefbijdegroepkinderendieandersstilengedweehetverbaalgeschermtijdenskringmomentenondergingen.Ookzijkondenduidelijkmakenwateenthemavoorhenbetekendeenwelkeactiviteitenzehelemaalzagenzitten.STAP3:BijzondereinteresseomteverdiepenIndezefasekunjeinspelenopwaterzichverderindethema-uitvoeringaandient.Eenvoorbeeld:jufKatrienenjufClaireverteldentijdenshetonderzoekdatkleuterszichgaandewegafvroegenwathetverschilistusseneenakoestischeeneenelektrischegitaar.Datbrachthennaadloosbijelektriciteitenzokwamtechniekonverwachtookaanbod.”

16

1–Rijketaal!Hefboom‘taalontwikkelendeinteractievaardigheden’[illustratie-hefboomrijketaal]Taaliskapitaal,cultureelensymbolisch.Wanneerkinderenuitgedaagdwordenominéénofzelfsmeerderetalenhungedachtentevormenentecommuniceren,danhebbenzijeenbelangrijkinstrumentinhandenomtegroeien,teleren.Hierkunnengezinscontextenkinderopvang/kleuteronderwijselkaarperfectaanvullenenversterken.Deuitdagingenzijnnietmin:hoegajealsprofessionalenalsteamommetmeertaligheid?Hoeprikkelje28kleuterstottaligeinteractiewanneerjeeralleenvoorstaat?Hoegajeommetdeheeldiversethuistalendiekinderenenhunoudersspreken?Hoezettenweonscommunicatie-entaalbeleidzoopdatiederebetrokkenezichgerespecteerdengewaardeerdvoelt?Hetiseenbeetjeartificieelomdezetaal-hefboomtescheidenvandeandere.Erisomtebeginneneenonbreekbarelinkmetdehefboom‘denk-enonderzoekstimulerendeinteracties’.Taaliserookomrelatiesvormtegeven.Positiefomgaanmetdeveletaalrepertoiresvandekinderenengezinnenmaaktdeeluitvanjebasishouding.Enjeuitenviakunstencreatievewerkvormenisooktaal,toch?Wehoudendushetbeststeedsdeverbindingenmetdieanderehefbomenvoorogen.

1–Vééltaal!Kinderenwillenspreken,willenlerenspreken,willenuitgedaagdwordenominwoordenhunemoties,verlangensenmeninguittespreken.Voorelkeouder,opvoederofprofessionalisditdeevidentiezelve.Maarhoeverlopendeprocessenvantaalverwervingprecies?Watkunnenwelerenuittaalonderzoek?Hoezetjedatalsprofessionalindedagelijksepraktijkom?Enwatmetmeertaligheidendeplaatsvandethuistaalalsdieverschiltvandeinstructietaal?Bijprocessenvantaal-entweedetaalverwervingblijken,zobesluitinternationaalonderzoek,devolgendeconceptensteedsterugtekeren:taalinput,taaloutput,taligeinteractie,feedbackenhypothese.Met‘hypothese’wordtbedoelddatkinderenuitproberenenoefenen,enzodoordetaalinputdiezekrijgenzichdetaalstructuren(impliciet)eigengaanmaken.Hetsamenspelvandezevieringrediëntenmakenvaneentaalomgevingeenkwaliteitsvolleenrijketaalomgeving.

17

Hetgaatzowelomhettaalverwervingsprocesindekleuterklasalsindekinderopvang:“Hetisbelangrijkdatje[alsprofessional]hierbijeenrijkeengevarieerdetaalgebruikt,dekinderenveelspreekkansengeeftengoedinspeeltopdetaaluitingenvandekinderen.”(MeMoQ,deelovertaalbij‘dimensie4-educatieveondersteuning’4).Wekunnendeonderzoeksresultatenen-aanbevelingenalsvolgtsamenvatten:

1-Véélvanalles!Taalaanbod+spreekkansen+feedbackvormensamendeingrediëntenvankwaliteitsvolleinteractie.2-Taallerenverlooptvolgensgrilligepatronenennietuniformvoorelkkind.Datzorgtvoorindividueleverschillen,teneersteomdatkinderenopvlakvanvoorkennis,anderetaalkennis,geheugencapaciteit,enz.verschillen,ententweedeomdatzijonbewustopzoekgaanompatronenenverbindingenteleggenmeteerderverworvenconceptenentaalkennis.Metanderewoorden,iederkindmoetopzijneigenmanier,patroonentempotaal-gestimuleerdworden.Daarommoetjealsprofessionalniettesnelontgoocheldzijndat–alsmenzichuitslooftmetsuperrijketaal,gevenvanveelspreekkansenenprachtigefeedback–bepaaldekinderentoch(nog)nietdirectvooruitgangblijkenteboeken.Taalverwervingiseengrilligproces,ennietallekinderenzijnophetzelfdemomentbezigmethetverfijnenvandezelfdehypotheses.3–Hetverwervenvaneentweedetaalverschiltnietergmetdeprocessenvande‘eerste’-taal-verwerving.Ookhiergaathetdusomdezelfdeaandachtspunten.4–Enerzijnbovendienvelelinkenmetdeanderehefbomen:taalalsmotorvoordenkenenonderzoeken,desocialeenrelatie-drijfveerdietaallerenaanzwengelt5,enz.

KLASSE:FILM-Indereeks‘DeklasvanjufJelke’Rijketaalindekleuterklas:hoewerkjeeraan?Hoemaakjealsleraarhetverschilvoorkwetsbarekindereninjeklas?TaaldocentMarliesAlgoetenprof.PietVanAvermaetzoekenhetuitindeklasvanjufJelke.Hoewerktzijaaneenrijketaalomgevinginhaarkleuterklas?Enwatdoetdatmetdekinderen?MarliesenPietkijkenencoachen.BekijkhetopKlasse.www.klasse.be

2–Focusopkansengroepen:nógmeerinteractienodigOnderzoektoontaandatkinderenmeteenlagesocio-economischestatus(SES)dthuis(veel)mindertaalgroeimiddelenaangebodenkrijgen.GezinnenmeteenlageSEShanterenandereinteractiepatronenenbogenbijvoorbeeldmeeropmondelingeoverdracht.Dezekinderenhebbendusweleentaalrepertoire,maardatisniethettaalrepertoiredathetbestmatchtmetenvoorbereidtopdatvandeschool.Bovendienkrijgendezetaalgroeimiddelenbijdezekinderenvaakminderaandacht.Dezekinderenbeginnendusineennadeligepositie.

4Hetzelfevaluatie-instrumentMeMoQkwamtotstandinopdrachtvanKindenGezin.Onderzoeksleiding:prof.MichelVandenbroeck,VakgroepSociaalWerkenSocialePedagogiek,UGent,enprof.FerreLaevers,ExpertisecentrumErvaringsgerichtOnderwijsKULeuven.5Zieook“TaalLeren.Vankleuterstotvolwassenen”.KoenJaspaertenCarolienFrijns.LannooCampus,2017.

18

Hoekunnenwekinderenuitmaatschappelijkkwetsbaregezinnenopnemeningelijkwaardigeenzinvollegroei-enleerprocessen?Onderzoekwijstnamelijkuitdatergroteverschillenzijntussenpeutersenkleutersdieineentaalrijkedanweltaalarmeomgevingopgroeien.Hetgaatomstudiesdiezowelpeilennaardegroeivandehersenenalsnaardewoordenschatdiedekinderenbeheersen.EenbelangrijkonderzoekinditverbandisdatvanBrechtPeleman6,medewerkerbijVBJK(VernieuwingindeBasisvoorzieningenvoorJongeKinderen)endeVakgroepSociaalWerkenSocialePedagogiek,UGent:“Watkunnenweviadedagelijkseervaringenvaninstappendekleutersuitkansengroepenlerenover(on)gelijkeleerkansenvanbijdeaanvangvandekleuterschool?”Debevindingenenresultatenvanzijnonderzoek7stemmentotnadenkenoverhoeweinstapklassen–enbijuitbreidingkleuterklassen–taalrijkerkunnenmaken.

Uitgangspuntis–zoalsdegrafiekuit‘GroeivanWoordenschat,dedrieeerstejaren’verduidelijkt–dateentaalrijkeenkwaliteitsvolleinteractieindekinderopvang-enschoolcontextvoorondermeerkinderenuitgezinnenmetlagesocio-economischestatusnodigisomtecompenserenwatzeindeomgevingscontextmissen.HetonderzoekvanPelemanrichttezichopdeeersteschoolervaringenvanachtkinderenmeteenmaatschappelijkkwetsbareachtergrondinvierVlaamsekleuter-instapklassen.Overeenperiodevantienmaandenfilmdenhijenzijncollega-onderzoekersvanuittweecamerastandpuntenverschillendemomentenvandedag.Defocusvandevideo-observatieslagophetwelbevinden,deinteractiesendeleerkansenvandekinderen.PelemanpubliceerdezijnbevindingeninKIDDO(2018,nr.1,p.20-22).Enkeleparagrafenhieruit.

6LerendNetwerk,9februari2017en18januari2018.7Promotorenprof.PietVanAvermaet–SteunpuntDiversiteit&Lerenenprof.MichelVandenbroeck–VakgroepSociaalWerkenSocialePedagogiek,beideUniversiteitGent.Financiering:Kinderarmoedefondsi.s.m.FondsvoorWetenschappelijkOnderzoek(FWO)

19

“Wefilmdenkringmomenten,momentenwaaropkinderenhunjasaan-enuitdoenenhunboekentasmaken,koek-enfruitmomenten,vrijespelmomentenindespeelzonesindeklas,speeltijdenopdespeelplaatsenmiddagpauzes.Weziendatkwaliteitsvolleindividueleinteractiesnietzovaakvoorkomen.TaaltussendrukteenlawaaiKleuterleerkrachtenzijnenormbegaanmetallesingoedebanenleiden.Vankringgesprektotkoek,vanjasaantrekkentotspeeltijd,vannogietsdrinkentotboekentasmaken…Hetvraagttelkensdenodigeorganisatie.Datuitzichindetaal.Kinderenwordenaangespoordom‘sneldoortedoen’,omstiltezijnentewachtentotdeanderekinderenklaarzijn.Drukteenlawaaizorgentijdensdezemomentenvoormeerinstructietaal.‘Jassenaan!’‘Doeeensvoort’.Naarmatededruktetoeneemt,wordendeinteractiesvinniger.Erheersteenopgejaagdesfeereniedereenmoetvoortmaken:ditmomentmoetzosnelmogelijkvoorbijzijn,zodatdeklasaanhetvolgendekanbeginnen.InteractiesonderdrukKinderendieverbaalsterkzijn,slagenersomsinombovendedrukteuittekomen.Zijeisenalshetwaretaalrijkeinteractiemetdekleuterleerkrachtop.Kinderendiemeerteruggetrokkenofonzekerzijnofverbaalmindersterk,slagendaarnietin.Ookopanderemomentenhebbenmondigekinderendemeestekansopindividueleinteractiemetdeleerkracht.Tijdenseenrustigkoek-offruitmomentslagenzijerbijvoorbeeldinomdestilte-regeltedoorbrekenenpositieveaandachtvandeleerkrachttekrijgen.Zijkennenhetgedragdatdekleuterleerkrachtwaardeertenkunnendusnogeenkeerindividueelininteractie,krijgenopdiemanierextraleerkansen.Omgekeerdisermeer‘negatievetaal’(zoalsberispingenofsturendetaal)voorkinderendiegedragstellendatdeleerkrachtnietwaardeert.Hetzijnvaakkinderendie,bijvoorbeeldomwillevandetaal,nietbegrijpenwatertijdenseenbepaalderoutinevanhenverwachtwordt.”

DezebevindingenliggenindelijnvanwatMarliesAlgoet8vaststelde:ooktijdensmomentenvanroutineenovergangzijnermogelijkhedenvoortaligeinteractie.Deuitdagingisdus:hoemakenwevandezemomentenookzinnige‘leertijd’?Eengroteuitdagingvoorhetkleuteronderwijsligtuiteraardinhetstructurelekarakter:hoekomjemetkleuterstotkwaliteitsvolleindividueleinteractiesineencontextvangrotegroepen,dieinvelesituatiesookeencontextisvangrotetaaldiversiteit?“Deklemtoonkomthaastvanzelfteliggenoporganiserenenroutine”,schrijftPeleman.“Kinderenuitmaatschappelijkkwetsbaregezinnenenmeteenanderetaalachtergrondwordendaardoorveelminderindividueelaangesproken.”Isvoordeprofessionalderuimtetothandelenbeperktzolangaandiestructurelecontextnietsverandert?Wellicht,maardatbeletnietdatdebeschikbaretijdenruimtebestzo‘talig’mogelijkwordtingevuld.Pelemandraagtenigeideeënaan:“Belangrijkisalvastdatwemetz’nallenhetperspectiefvandejongekleutersinnemen.Vanuitkinderogenenopkindhoogtekunnenwegaannadenkenoverdeorganisatievaneenschooldag,metaandachtvoordeverschillendetussenmomenten.Hoekunnenwedeindividueleinteractiesmetkinderenzokwalitatiefentaalrijkmogelijkmaken?Wathebbenmedewerkershiervoornodig?Enhoekunnenweditdoenvoorelkkind?”3–TaalLeren:échtegesprekkenvoerenSchoolsevsauthentiekegesprekken

8“MaximaalMegataal”,p.11-13.Zieookhefboom“denkenenonderzoeken”,p.[xxx]

20

EenanderaspectbijhettaalleerprocesinmeertaligecontextiswatCarolienFrijns9,doctorindeTaalkunde(KULeuven,CentrumvoorTaalenOnderwijs)enlerarenopleider(Arteveldehogeschool),‘echte’authentiekegesprekkennoemt.“Kleutersboekenmeervooruitgangmetechte,authentiekegesprekkenindeklasdanmet‘schoolse’gesprekken”,steltzevast10.

EenjaarlangvolgdeFrijns11lerarenen109Turksekleutersindederdekleuterklas.Zefilmdedegesprekkentussendelerarenendekleutersenbrachtdetaalontwikkelingvandekindereninkaart.Zeanalyseerdedeinteractieindeklasenkoppeldedieaandetaalvaardigheidsgroeivandekleuters.

“Anderstaligekleutersdieindeklasaanechtegesprekkendeelnemen,lerenmeer[deNederlandse]taaldankinderendievooralaan‘schoolse’gesprekkendeelnemen”,besluitFrijns.“Bijschoolsegesprekkensteltdeleraareenvraagenmoethetkinddaarhetjuisteantwoordopgeven,engeenander.Bij‘echte’gesprekkenzorgjevoorveeleigeninbrengenideeën.Jesteltopenvragenwaaropnietaltijdeenjuistantwoordmogelijkis.Bijdatsoortvangesprekkenmakendekleutersdegrootstetaalvaardigheidsgroei.”Kinderendieveelopenvragenbeantwoordenenveelruimtekrijgenomeigenideeënintebrengen,makendegrootstetaalvaardigheidsgroei.Ditinvergelijkingmetkinderendievoornamelijkaantypischschoolsegesprekkendeelnemen.

Zelfs‘afluisteren’istoegestaan!Frijns’onderzoektoontaandatkinderendienietaanauthentiekegesprekkendeelnemen,maarweldemogelijkheidhebbenomdiegesprekkentussendeleerkrachtenanderekinderen‘afteluisteren’,zoalsvaakinhoekenwerkindekleuterklashetgevalis,eveneenstaalleren.

TijdensgesprekkenmetlerarenvielhetFrijnsopdatslechtseenminderheidvandelerarenveel‘echte’gesprekkenvoertindeklas.“Lerarenmeteenmeer‘controlerende’stijlgelovendatkinderenpreciesdoormeersturingviaschoolsegesprekkenookmeertaalleren.”Enkeletips

9Frijnsdeed,onderbegeleidingvanprof.dr.KoenJaspaertenprof.dr.KrisVandenBranden,onderzoeknaarderelatietussenintersubjectievefactorenentaallerenbijanderstaligekinderen.Zieook“Taalleren.Vankleuterstotvolwassenen”.Jaspaert,K.enFrijns,C.Tielt,LannooCampus,2017.Deillustratiesindezetekst:SophieWillems,o.c.p.49.10LerendNetwerk,18januari2018.CitatenuithetinterviewinKlasse.

21

Frijnsbesluitdatlerarennietbanghoeventezijnomhun‘controlerende’stijllostelatenendatweopschoolzoveelmogelijkmoetenaansluitenbijdesocialeengroepsgebondendrijfveervantaalleren,metnamehetzogenaamdeinteractieveinstinctdatmenseninzichdragen.“Alsjeechtvooruitwilkomenmetanderstaligeenvaakkwetsbarekinderen”,zegtFrijns,“moetjekijkennaarwatzijnodighebben.Hoekanjediekinderendoengroeien?Echtegesprekkenineenemotioneelveiligeleeromgevingkunnendaarbijhelpen.”

- “Brengauthentiekegesprekkennaardeklasengeefkinderenveelvertelruimte.Kinderendieaanauthentiekegesprekkenmogendeelnemenvoelenzichgehoordengezien.Zijboekendemeestevooruitgangophetvlakvantaalvaardigheid.”11

- “Maakvanelkeklaseenexperimenteerkwartier,eenveiligehavenwaarin(anderstalige)kinderenvolopmogenexperimenterenenparticiperenomsamenNederlandsteleren.”

- “Devertelhoekkrijgthetbesteencentraleplaatsindekleuterklas.Zokunnenkinderendieverderopaanhetspelenzijneenauthentiekgesprektussendeleerkrachtenanderekleutersafluisteren.Ookdaaruitlerenkleutersnieuwewoorden.”

- “Schotelkindereneenverhaalofeenbetekenisvolletaakvoor.Zorgdatjehenmotiveertenlokveelinteractieuit.Ondersteundatverhaalofdietaakvisueel,bijvoorbeeldmetverhaalprentenen/ofhandpoppen.”

‘Echte’gesprekkenhelpenkleutersNederlandslerenWelksoortgesprekkenmoetjevoerenomanderstaligekleuterszogoedmogelijktehelpenNederlandsleren?DatonderzochtCarolienFrijns(KULeuven)inhaardoctoraat.“Kleutersboekenmeervooruitgangmetechte,authentiekegesprekkenindeklasdanmet‘schoolse’gesprekken”,steltzevast.LeeshetinKlasse.www.klasse.be

4–Thuistaalenmeertaligheid:positiefbenaderenNaasthetkennenenuitwerkenvandezeprincipesinzaketaalverwerving,ishethele‘klimaat’datdeprofessionalenzijnteamopzetvancruciaalbelang.Eencultuurwaarbijoudersenkinderenverplichtwordenhun‘anderetaaldanhetNederlands’aanhethekofdedeurachtertelaten,isnietbevorderlijkvoorwelbevindenenbetrokkenheid,nochvandeouders,nochvandekinderen.Talensensibiliseringbetekent:nadenkenoverhoejeelkethuistaalindekinderopvangenkleuterklaspraktijkeenwarme,zicht-enhoorbareplaatskangeven,enoverhoejemetdekinderenmetmeertaligheidaandeslagkan.CarolienFrijnsbrachtophetLerendNetwerkvan18januari2018,enkelebelangrijkeaspectenhiervanin.Frijnsdeedonderzoeknaarhoejeanderstaligekleuterszogoedmogelijkkunthelpen

11Deeerstedriecitatenkomenuit:Frijns,C.(2017).“‘Echte’gesprekkenstimulerenanderstaligekleuters”.EOSWetenschap.Onlineraadpleegbaarviawww.eoswetenschap.eu.HetlaatstecitaatkomtuitheteerdergeciteerdeinterviewverscheneninKlasse.

22

Nederlandsteleren.Talensensibilisering12draaitvolgensFrijnsindeeersteplaatsomsocialerelaties.

“Dewegwaarbijweonsineersteinstantienietoptaalrichtenmaarophetuitbouwenvansocialerelaties.Schoolisdaneenplaatswaarkinderen(enhunouders)zichmetelkaarverbondenmogenvoelen,waarruimteisvoorhunvolledigeidentiteitenwaardenadrukligtopsamendingendoen.Bijdieweghoorteenflexibelehoudingtenopzichtevanalletalen.OfhetnuStandaardnederlands,LimburgsofTurksis.Vanuiteendoorleefdtalensensibiliserendperspectief.(…)Talensensibiliserendlesgevengaatoverhetuitdragenvaneenpositievebasishouding,eenhoudingwaarbijwemeertaligheidalseenjokerzienendiejokerdurvenintezettenindeklas.”(inBasis,3oktober2015,Schoolwijzer,p.22-24,onlineraadpleegbaarviawww.cteno.be)

HetideedatdeinzetvaneenanderetaaldanhetNederlandsvoorpeutersenkleuterseenstruikelblokisomtekunnengroeienenleren,kloptdusniet.Hoegoedbedoeldenhardnekkigdemytheookleeft:dethuistaalverbiedendraagtnietbijaanhetbeterlerenbeheersenvanhetNederlands.Integendeel,dethuistaalkaneenopstapzijnindatleerprocesenzorgtvooreenpositiefgevoelenwelbevinden.Detaalvandekinderenissterkdidactischkapitaaldatjekuntbenuttenindeopstapnaarnieuwekennis.Diverseonderzoeken,zoalshetGentseThuistaalproject13,concluderendat,wanneerscholendemeertaligediversiteitvandeleerlingerkenneneninzetten,zijdaardoorhunschoolloopbaansucceskunnenversterken.Hetbelangrijksteaspecthierbijisdeerkenningvandemeertaligediversiteitalseen‘meerwaarde’eneen‘leerbron’,eerderdaneen‘probleem’of‘deficit’.Erisondertussenalveelmateriaaluitgewerkthoejeineenmeertaligecontextdethuistaaleenplaatsinhetleerprocesvankinderenkuntgeven14.

12Vooreenuitgebreidebeschrijvingvan‘talensensibilisering,ziepublicatievandeVLOR,https://www.vlor.be/publicaties/praktijkgericht-onderzoek/die-taal-van-ver-van-hier13Project‘Thuistaalinonderwijs’(2009-2012),maart2013.OnderzoekinopdrachtvanhetDepartementOnderwijsenOpvoedingvandeStadGent.Zieookhttp://www.cteno.be/assets/downloads/cteno/nieuwsbrief/15/nieuwsbrief_15_powerpoint_thuistaalproject.pdf14www.meertaligheid.be,www.metrotaal.be,www.cteno.be,…

23

2–DenkenenonderzoekenHefboomdenk-enonderzoekstimulerendeinteractievaardigheden[illustratie-hefboom‘denkenenonderzoeken’]Probleemoplossenddenken,lerenplannen,reflecterenophetproces,focussenopgoedevragen,redeneren,zelfsturendhandelen,emotiesreguleren.Wegevenhettoe,datlijkt‘zwaargeschut’inhetdoorgaansvrijspeelse‘strijdperk’vaneenkinderdagverblijfofkleuterklas.Entochkunnenjongekinderenalergvroeggeprikkeldenuitgedaagdwordenbij(deaanvangvan)dezeprocessen.Daaromgaanwebijdezehefboomdieperinhoewekinderenlerendenken,ontdekken,vooruitblikken…Devlag‘denkenenonderzoeken’dekteenbonteladingdekt.Dichtstbijdekerngedachteligtfilosoferenmetkinderen(‘Filozoo’).Executievefuncties(EF)slaatmeerophet(zelf)sturenvangedragdanopdenkenenonderzoekenansich.Tochishethiergeplaatstomdatkinderenenvolwassenenhungedraglerensturenvanuithundenken.Zedoenaan‘meta-cognitie’.AanEFwerken,heeftallestemakenmetinteractievaardigheden.Dedenk-enonderzoekinsteekkunnennietlosgekoppeldwordenvananderehefbomenenconcepten.Taalbevorderendeinteractievaardighedenverdienenexplicieteaandacht.Kandenkenenonderzoekenzondertaligeinteractie,zoalsde‘taal-denkhand’aangeeft?

1–Detaal-denkhand:elkevingereenvaardigheidEénvandeonderzoeksvragendieMarliesAlgoet,praktijkonderzoekerendocentbijOdiseeBrussel,encollega’sin22VlaamseenBrusselsetweedeenderdekleuterklassenaanpakte(2014-15),betrofdeinteractiekwaliteitvandekleuteronderwijzersbijdezeleeftijdsgroep.ZijsteldehaarbevindingenvoorophetLerendNetwerkvan9februari2017.Zoweldetaligeinteractie,zoalsbeschrevenbijdehefboom‘RijkeTaal’,alshetstimulerenvantaal-denkenentaal-denkrelaties,werdgemeten.Deresultatenpubliceerdezeinhetboekje‘MaximaalMegataal’15ensteldezevoorophetLerendNetwerk.Aandehandvande‘taal-denkhand’-methodiekinspireertzeprofessionalsombijdevier-envijfjarigendeinteractienietalleenoptaalvlakteverrijken,maarookopdenkvlak.

15MaximaalMegataal.Eenboekvoltipsvoormeertaal,meerdenkenenmeeronderwijstijdindetweedeenderdekleuterklas.”Algoet,M.&VanWichelen,R.(ill.).Garant2016.Dehieropgenomenillustratieskomenuithetboek.

24

Elkevingervandetaal-denkhandstaatvoorinteractievaardigheden,gebaseerdopdeelementenvanrijkeinteractie(ziehefboom‘Rijketaal!’)

1-focusbewust(taalaanbod)2-geefbetekenis(taalaanbod)3-breiduit(spreekkansen)4-bevorderzelfsturing(spreekkansen)5-maakbekwaam(feedback)

Dezeinteractievaardighedenverrijkendeinteractienietalleentalig,maarstimulerenookhetdenkprocesbijkinderen.Devaardighedenkunnenzowelindividueelalstijdensgroepsinteractieingezetworden.InhetboeklegtAlgoetaandehandvanconcreteklassituatiesuithoejealsprofessionalelkvande5vaardighedenkuntuitwerkenenverfijnen.Zogaathetbij‘uitbreiden’omvolgendedeelvaardigheden:

25

Elkvandezevaardighedenvraagtomtrainingencoaching.Wezoomeneveninophetactiverenvande‘hogeredenkvaardigheden’:

a–bijhetstellenvanhoe-enwaaromvragenlerendekleuterso.a.oorzaakengevolgverwoorden,enlerenredenerenenanalyseren;b–bijhet‘loopen’houdtdeprofessionalhetnietbijeeneerstedenkimpuls,tijdenseenheen-en-weer-gespreklaatzehetdenkennietloswaardoorhetdenkprocesverderendiepergaat;c–bij‘vergelijken,classificeren,associëren’leggendekleuterslinkenenverwoordenzeverbanden;bij‘voorspellenstellendekleuterseenhypotheseopvooraleerdeactiewordtuitgevoerd;d–bij‘voorspellen’laatzedekleuterseenhypotheseopstellen,vooraleerdeactiewordtuitgevoerd,ennadeuitvoeringvolgteenkleineevaluatie,eenmini-onderzoekje;e–‘verbazingenonwetendheidveinzen’daagtdekleutersuitomallesgoeduitteleggen;enzoverder.

Ookbijde‘vinger’‘Bevorderzelfsturing’wordenopdezelfdemanierdenkvaardighedengeprikkeld:dekleutersleverenideeënaan,expliciterenenverwoordenhundenkproces(voor,tijdens,na),blikkenterug,leggenuitwaaromzebepaaldekeuzesmaakten,evaluerenensturenbij,...

26

2–ExecutieveFuncties:zelfsturendevaardighedenversterkenMethetproject‘ZetjeEF-brilop’zettendeStadAalst,OdiseeHogeschoolendeKULeuveninophetversterkenvanzelfsturendevaardighedenbijkansarmejongekindereninhetkleuteronderwijs.TijdenshetLerendNetwerklichtteonderzoekerSanneFeryn16,OdiseeHogeschoolcampusAalst,toewatdieEF-brilinhoudtvoordeinteractiestussenkinderenonderlingenmetdeleerkracht.

“Opdezemanierwillenweervoorzorgendatdeonderwijsleerresultatenvan(kans)armekinderenduurzaamverbeterenenwillenwedekansenverhogendatookdezekinderenlatereensuccesvollevenkunnenleiden.Hoewelhetprojectextraaandachtheeftvoorkwetsbarekinderen,richthetprojectzichtotallekleutersindeklas.Deextraaandachtvoorzelfsturingkomtimmersallekleuterstengoede.”(SanneFeryn)

Uitonderzoekblijktdatdezeskillsalvanafdegeboortekunnengeprikkeldworden,maardatdeontwikkelingversnelttijdensdekleuterleeftijd.Kwetsbarekinderen,bijvoorbeeldkinderendieinstressvollesituatieszoalskansarmoedeopgroeien,lopendanvaakeenachterstandop.Zijkunnenhetmeestprofiterenvangerichteinterventieindekleuterklas.Watzijnexecutievefuncties?

16LerendNetwerk,9februari2017.Meerinfo(ookvoorstudiedagenenprofessionaliseringsinitiatieven),ziewww.ef-bril.be

27

Executievefuncties(EF)zijndedenkprocessendiehetzelfsturendgedragbevorderen.Executieffunctionereniseenverzameltermvooreensetvanhogerementaleprocessen:impulscontrole,werkgeheugenencognitieveflexibiliteit.RecentneemtookdeaandachttoevoorhetmeeraffectieveaspectvanEF:emotieregulatie.Wenemenzeallevierevenonderdeloep.Impulscontrole

Impulscontrole(ofinhibitie)houdtindatjeinstaatbentomenerzijdsongepastgedragofniet-relevanteprikkelsteonderdrukkenenanderzijdsselectiefjeaandachtterichten.Afleidendeprikkelskunnenintern(afleidendegedachten,storendeemoties,drangomtebewegen)ofexternzijn(afleidendgedragvananderekleutersindeklas,storendegeluiden,aantrekkelijkspeelgoed).Lowiekanmeteenstoppenmetbewegenalsdemuziekstopt.

IndevertelkringroeptAminahetantwoordnogvoorzewordtaangeduidohetantwoordtegeven.

NaïmakanomgaanmeteenreactievanjufElisezoals“Evenewachten,ikkomzobijjou.“

Mohammedlaatzichtijdenseenwiskundigspelvaakafleidendoorwatkleutersinanderehoekenaanhetdoenzijn.

Werkgeheugen

Hetwerkgeheugensteltjeinstaatominformatietijdelijkvasttehouden,terwijljetegelijkertijdanderehandelingenofbewerkingenuitvoert.Yassirheeftmoeiteommeerdereinstructiesnaelkaarteonthouden.bv.“Ganaarhettoilet,neemjejasenganaardespeelplaats.”

Jamalweettijdenshetspelenvaneengezelschapsspelzeergoedwieertelkensaandebeurtis.

Sarablijfttijdenshetrollenspelophetpiratenschipinhaarrol.

WanneerSofieaandebeurtkomttijdenseenkringgesprek,weetzenietmeerwatzewouvertellen.

Cognitieveflexibiliteit

28

Decognitieveflexibiliteitverwijstnaarhetvlotkunnenaanpassenenwisselenvanregelsinnieuwesituaties.Dezeskillhebjenodigals:

•desituatieverandert(enjijdusookietsmoetaanpassen),

•deinstructievandeleerkrachtverandert,

•jeeenandereaanpakmoetproberenomdatietsnietluktofwerktzoalsjeverwachthad,

•jeietsvanuiteenanderstandpuntmoetbekijken,

•jejewiltinlevenindeander.Kewanraakthelemaalvanstreekalsereennieuweonbekendejufindeklaskomt.

AlsFinneenprobleemondervindt,kanhijgemakkelijkeenanderemanierbedenkenomhetprobleemoptelossen.

Leonkanzichmoeilijkinlevenineenanderekleuterbijeenconflictopdespeelplaats.

BrambegintmeteenmetopruimenalsjufEllenhetbelletjelaatrinkelen.

Emotieregulatie

Ditgaatoverdekennisdiekleutershebbenoverhuneigenemotiesendestrategieëndiezeaanlerenomdezeemotiesondercontroletehouden.EF-interactieEenbelangrijkelementinhetbegeleidenvanleerkrachtenbijhetstimulerenvandeontwikkelingvanEFis‘scaffolding’,letterlijk:‘indesteigerszetten’.Datiseenverwarrendbegripomdatsteigersopbouwenslechtseendeelvanhetverhaalis.Nahetopbouwenvandesteigersmoetenzevolgenshetprincipevande‘scaffolding’ookweerafgebrokenworden.Wewillenkindereneennieuwevaardigheidlerenzonderhenafhankelijktemakenvanspreekwoordelijkesteigers.

29

Hetkomterdusopaantijdelijkleeftijdsaangepastebegeleidingaantebiedenwanneerhetkindgeconfronteerdwordtmeteenprobleemofmoeilijkheid.Goedebegeleidingvandeleerkrachtiseenopstap,eenleerfasedienodigisomdekleutertoetelatenvervolgensautonoomtehandelen.Datgaatvaaknoginstapjes.Eerststuurthijzichzelfluidopmetexternespraakomtenslottevoldoendetehebbenaaninnerlijkespraak.Dezeevolutiebegintdusmettaalstimulatiedoordeleerkrachtdiemethetkindinterageert.Leerkrachtenverlenenkinderendewoordenschatwaarmeezijhunemoties,gedragingenengedachtenkunnencontroleren.

“JeEF-brilopzettenenkwaliteitsvolleinteractiestoepassen,isnietaltijdvanzelfsprekendinjedagelijkseklaspraktijk.(…)HangdaaromeenlegeEF-brilopinjeklasenkiesiedereweekofmaandtweenieuweinteractieglaasjeszodatjenaenigetijdalleglaasjesuitgeprobeerdhebtenzespontaankunttoepassen.”(Feryn,2017)

Welke‘glaasjes’passenondermeerindelegeEF-bril?Eenoverzicht:

ToonhetgoedevoorbeeldDenkluidopGebruikspiegelspraakLeerdeSTOP-DENK-DOE-strategieaanDoealsofjezelfhetantwoordnietweetenwachtafRichtdeaandachtvandekleuteropdezintuigen

Externespraakvanleerkracht

Externespraakvankleuter

Innerlijkespraakvankleuter

30

CreëerrustStimuleerhetrollenspelendoeaanspelplanningReflecteersamenmetdekleutersBegeleiddeovergangsmomenten

3extratipsterondersteuningvanhetwerkgeheugen:LaatdekleutersdeinstructieherhalenDeelmeervoudigeinstructiesopindeelinstructiesHerhaaldeinstructiemeermaals

Erzijnookhierduidelijkelinkenteleggenmetdehefboom‘RijkeTaal!’.Zogaathetbij‘gebruikspiegelspraak’omhetbeschrijvenvanwatjezietgebeurenbijhetkind:“Ikziedatje…”.Dathelptbijdebewustwordingvanheteigengedrag,zodatdekleuterzichzelfinde‘juiste’richtingstuurt.Ookbij‘reflecteren’isereenlinkmettaalbevorderendeinteractie,bijvoorbeelddoorhetstellenvandevragendietaaluitlokken.

31

De4skillsvanEFzijndeopstapnaarde‘hogere-orde-vaardigheden’:probleemoplossenddenken,plannen,redeneren.Dieophunbeurtweerleidentotbetereleerprestatieslater.

“IktrainkleuteronderwijzersomhunEF-briloptezettenentekijkenhoezijkleutersbegeleiden,hoezehunklaskunnenorganiserenenwelkeactiviteitenzekunnenaanbiedenomdieexecutievefunctiestestimuleren.Alskinderenmeesterzijnoverhungedrag,kunnenzeactieflerenenzijnzenietlangerslaafvanhunomgeving.Wieaanexecutievefunctieswerkt,verbeterthetlerenvan(kans)armekinderenduurzaam.Enzoverhoogjedekansdatzelatereensuccesvollevenleiden.”(SanneFeryn,inKlasse)

FILM-Indereeks‘DeklasvanjufJelke’Hoeleerjekinderenhungedrag,emotiesengedachtensturen?Hoemaakjealsleraarhetverschilvoorkwetsbarekindereninjeklas?DocentkleuteronderwijsSanneFerynzoekthetuitindeklasvanjufJelke.Hoewerktzijaanprobleemoplossenddenken,aanimpulscontrole,emotiesreguleren…?Samenmetprof.orthopedagogiekDieterBaeyenslegtzeuitwatexecutievefunctieszijn.BekijkhetopKlasse.“Omopschoolenindemaatschappijtefunctioneren,redeneringenoptebouwen,problemenoptelossenofteplannen,hebjegoedontwikkeldeexecutievefunctiesnodig.Zezorgenervoordatjejegedrag,jeemotiesengedachtenkansturenengerichtkaninzetten.Wewordennietmetdieskillsgeboren,maarkunnenzevanafdekleuterklasontwikkelenviakrachtigeinteractiesenoefeningen.”(DieterBaeyens)www.klasse.be

3–“Filozoo”:dierenhelpenjefilosoferenLeefteenappel?Magjeinsecteneten?Iseenparknatuurlijk?Kaneenboomzwangerworden?Kinderenformulerenregelmatigvragendieblijkgevenvanverwonderingovernatuur,wetenschapentechniek.Demethodiekvanhetfilosoferenlaattoedevragentegebruikenalsstartpuntvooreenonderzoek.Over‘filosoferenmetkinderen’bestaateldersalveelinspiratie.JelleDeSchryverenEefCornelissen17,beidenonderzoekerenfilosofischgespreksleiderbijOdiseeHogeschoolcampusBrussel,gaveneensessiewaarbijwezelfkondenondervindenwatdeuitgewerktemethodiek‘filozoo’inhoudt.‘Filozoo’wildedenk-enonderzoeksvaardighedenbijkinderenstimulerenindomeinenalsnatuurentechniek.Demethodiekbevateenkaartspelopgebouwdrond5‘denkdieren’eneengekko:

- alsfilokikkersteljegrotevragen(bijv.“ikvraagmeaf…”),- alsexplorafvraagjehoejeietskanonderzoeken(bijv.“ikwileenexperimentdoen…”),- alstwijfelschaaptwijfeljeaanalles(bijv.“misschien…”),

17LerendNetwerk,18januari2018

32

- alskenniskonijndenkjenaoverwatje(nogniet)weet(bijv.“ikkanuitleggendat…”),- alsargumenteerbeerlegjeuitwaaromjeietsdenkt(bijv.“als…dan…”),- alsgekkospringjeuithetspelendenkjeaanietshelemaalanders(bijv.“hetisgekdat…”).

Debegeleiderlegteengrotevraaginhetmidden.Dekinderenreagerenmetéénvandedenkdier-kaartenindehand.Hunreactiebegintmethetaangeduidewoord.Uitdezesessiekwameninteressantebeschouwingen:

- Hetbelangvanhetstellenvangoedevragenzondereeneigenmeningoptedringenéntegelijkhetgesprekgaandetehouden,iscruciaal;

- Uittrajecteninscholenmetvooralanderstaligekinderenkanveelbeeld-ondersteuninghandigzijn,bovendienblijktdatkinderenmetdezemethodieksnellerdeinstructietaalleren.DatwordtbevestigddooronderzoekinGroot-Brittannië:filosoferendoetkinderengrotesprongenmakeninwiskundeentaal;

- Mooiisookomdittecombinerenmetmuzisch-creatievewerkvormen.Zieook:www.filozoo.be

33

3–WarmeRelatiesHefboom‘relatiebevorderendeinteractievaardigheden’[illustratie–hefboomwarmerelaties]Kinderenontwikkelenenlerenineenveilige,gestructureerdeentegelijkuitdagendecontextdievolwassenenbieden.Relatiesmetoudersenprofessionalsbepalenhungroei.Peutersenkleutershebbenwarmeenconsistenteinteractiesnodigmetdevolwasseneninhunomgeving.Tegelijklerenzehoezerelatiesmetanderekinderenleggen,hoezelerensamen-levenensamen-werken.Eigengroei(autonomie,zelfsturing)gelinktaansocialerelaties(verbondenheid).Opbeideaspectengaatdezehefboomin.Welbevinden,betrokkenheidentalentenliggenmooiinelkaarsverlengde.Eenkwaliteitsvollerelatietussenkindenprofessionaliseencrucialefactorisinde(leer)groeivankinderen.Hetgaathierooknietuitsluitendomhet‘individuele’welbevindenentalent.Ditspeeltookophetniveauvandegroep.Menzouvaneen‘collectiefwelbevinden’eneen‘collectievebetrokkenheid’kunnenspreken,waarbijkinderensocialeencommunicatievaardighedenkrijgenaangeleerdtijdenshetsamen-leven,-spelenen-werken.

1-WelbevindenenbetrokkenheidDebegrippen‘welbevinden’en‘betrokkenheid’zijninhetVlaamseonderwijslandschap–enondertussenookindekinderopvangsector-doorendoorgekend.DatisdeverdienstevanhetCentrumvoorErvaringsgerichtOnderwijs(CEGO)(KULeuven,prof.FerreLaevers).Deomschrijvingervanmaaktonmiddellijkhunbelangduidelijkindeze‘relationele’hefboom:

Welbevinden:Alskinderenzichthuisvoelen,spontaanzijn,openstaanvoordewereld,innerlijkrustigenontspannenzijn,zelfvertrouwenenvitaliteituitstralen,metvolleteugengenieten…danwetenwedatzezichemotioneelgoedontwikkelen.Welbevindengeeftaandatdesociaal-emotioneleontwikkelingonbedreigdverloopt,datkinderenerinslagenopzulkeenwijzemetdeomgevingomtegaandatbasisbehoeftenbevredigdworden.Betrokkenheid:Alskinderengeconcentreerdzijnenopgeslorpt,geboeid,gemotiveerd,gefascineerd,intensmentaalbezig,gewaarwordingenengedachtentenvolleervaren,gedrevenzijndoordedrangomteexploreren,zichaandegrensvanhunkunnenbewegen…danwetenwedatzediepgaandleren.Betrokkenheidísde‘zonevannaasteontwikkeling’.

34

LudoHeylen,directeurvanCEGOVormingenConsultenonderzoekerCEGOvzw,brachttijdenshetLerendNetwerk18zijnonderzoekenervaringenbinnenvanuithetperspectief:maakteenbenaderingwaarbijwelbevindenenbetrokkenheidcentraalstaaneenverschilindegroei-enleerontwikkelingbijkinderen?Enmeer:maaktheteenverschilvoorkansarmekinderen?HijverwijstnaarbevindingenvandeOESOdieineennotatweepedagogischemodellenmetelkaarvergelijkt:

“Algemeengesteldnemenwetweeverschillendemodellenwaarbijdiverselanden.FrankrijkendeEngelstaligelandenneigenpartnerschap[tussenkinderopvangenkleuteronderwijs]tezienvanuithetstandpuntvandeschool:earlyeducationdientbestdedoelstellingenvanhetonderwijsenvoorzietdekinderenbestvan‘klaarvoorschool’-vaardigheden.Integenstellinghiermeezienlandendiede‘procesmatigebenadering(‘socialpedagogytradition’)aanhangen(deNoordelijkeenCentraal-Europeaanselanden)kinderopvangalseeneigeninstelling,meergerichtophetondersteunenvandegezinnenenopdebredeontwikkelingsbehoeftenvanjongekinderen.”19

Deprocesmatigebenaderinglegtdeklemtoonopwelbevinden,sociaal-emotioneleontwikkelingenmotivatievoorleren,opaandachtvoorsocialerelaties,spelenvrijemomentenwaarineigenkeuzeskunnengemaaktworden.Heylenstelt–bevestigddoorinternationaalonderzoek–datdezebenaderingbeterwerktvoorhetlerenvanjongekinderen.Inhetkleuteronderwijszijnerviertoonaangevendemodellen,metondermeerReggioEmilia(eenaanpakwaarindebeeldendeexpressiecentraalstaat)endeaanpakvanCEGO.Datdit‘werkt’,toontHeylenaanvanuitbetrokkenheidsonderzoekinVlaams-BrabantenvanuitdesamenwerkingmetenkeleLimburgsehogescholenronddethematiek.Deresultatenzijnophetmomentvanschrijvennogniethelemaalrond,maarwelveelbelovend.

“Werkenaanarmoede?Eerstwerkenaangoedgevoel”"Ikhebmijnkinderenthuisgehoudenomdatikzegeenboterhamkonmeegeven",hoortAuroreSirjacq,directeurvanbasisschooldeKameleoninAnderlechtopeenoudergesprek.Dehelftvanhaarleerlingenleeftinarmoede.Eengoedgevoelisprioriteitnummeréénophaarschool.LeeshetinKlasse.www.klasse.be

2–Talentgerichtebenadering:talent+context+gedragTalentencoachLukDewulf20gafinhetLerendNetwerkenkeleideeënmeeovertalentgerichtkijken.KijkennaardegroeivankinderenkunjevolgensDewulfoptweemogelijkemanieren:

18LerendNetwerk,28september2017.Presentatie:“Hetverschilmakenvoorkansarmeninjeklas.Hetkan!”19OESO,“EducationToday2010:TheOECDPerspective”,p.13,eigenvertaling20LerendNetwerk,18januari2018,ziewww.grotekansen.be,bijhefboom‘Warmerelaties’

35

- kijkennaarwater(nog)nietis:inditperspectiefisalleseenprobleem;deprofessionallegtdelatenhanteertnormen,vanwaaruitzijnaargedragkijkt.Groeiishier:tekortenwegwerken.Ditiseenvalideperspectief,hetmaaktdeeluitvanhetlevenvanonderwijs(eindtermen,leerplannen,curricula);

- kijkennaarwater(inpotentie)aanwezigis:successen,passie,talenten.Hierisgeensprakevaneennorm,welvanambitieenaspiraties.Hiergaathetomontplooienenuitbouwenvantalenten,alsontwikkelingsstapinderichtingvanwatzewillenbereiken.

“Bijdeontwikkelingvankinderengaathetaltijdomeencombinatievanbeideperspectieven”,zegtDewulf,“hetiseenen-en-verhaal.”Hettweedeperspectiefbiedtdeenergie,weerbaarheidenveerkrachtommetdeeisenvanheteersteperspectiefomtegaan.

DeomschrijvingdieCEGO(CentrumvoorErvaringsgerichtOnderwijs)aan‘betrokkenheid’geeft,ligtindelijnvanwatDewulfals‘talent’beschouwt.TalentisvoorDewulfniethetzelfdealsdehobby,deinteresse,devoorkeur,deactiviteitwaariniemanduitblinkt.Talentwordtzichtbaarindieactiviteitendievooreenkind(envolwassene)moeiteloosgaatenenergieoplevert.Hetgevoel‘dathetvanzelfgaat’,waardoorjedat–paradoxaalgenoeg–nietaltijdbijjezelfopmerkt.Jehebtdusmensenrondomjounodig–‘context’–omhettalenttezienennaarboventehalen.“TALENTINACTIE=TALENT+CONTEXT+GEDRAG”,isDewulfsformule:kinderenzullenimmersookeengedragmoetenlerenontwikkelenwaardoorhettalentzichtbaarwordtinverschillendeactiviteiten.

“Zoherkenjetalentmomenten:- Hetzijnactiviteitenwaarkinderenenormnaaruitkijkenenverlangenomhettedoen.- Zegenietenintensvandezemomentenenhalenvoldoeninguitwatzedoen.- Zehebbengeenstorendegedachtenzoals‘magikditweldoen?’of‘watgaandeanderen

daaroverdenken?’.- Zegetuigenvaneenonuitputtelijkeenergie.(…)- Zebelevenplezierenvragennietomeennegatievemaniervanaandacht.(…)- Zelerenheelsnelenveelbijindatwaarzemeebezigzijn.(…)”.21

Dewulfonderscheidt39talentenen5talentengebieden:(1)drive(2)kennisverwervingenprobleemoplossing,(3)relationeel,(4)andereninbewegingbrengenen(5)creërenenorganiseren.Hijheefteenmethodeentoolsontwikkeld22omtalentenbijjezelfenbijkinderenteontdekken.Alsprofessionalkunjejedusoefenenomtalententelerenzienentestimuleren(=interactietussenprofessionalenkind)enkunjetalentenhelpenontplooiendoorkinderenininteractiemetanderekinderentebrengen(=interactietussendekinderen).

Talentenspel-FocusopkwetsbarekinderenontwikkelddoorhetKKGK-projectteamBijhettalentenspelproberenwetekijkennaartalentenenkrachtenvankinderendieniet(goed)matchenmettalentendiemakkelijkerindeonderwijscontextgedijen.Zekerbijkinderenuitkwetsbaregezinnen,meteenlaagzelfbeeldofkwetsurenindeeerstelevensjarenkunnendetalentenondereendikkelaagstofliggen.Immers,bijtalentenenkwaliteitenhorenookvalkuilen.Wemerkendatdezekinderenineenonderwijscontextregelmatiginhunvalkuilkomenennietmeerinhunkrachtstaan.Metditspelwillenweleerkrachtenkrachtgerichtlerenkijkennaarenwerkenmetkinderen.21Uit:handleidingbijde“Ikkiesvoormijntalent.Toolboxvoorjongtalent.”Dewulf,Beschuyt&Pronk,LannooCampus,2012,p.1122Meerinfo:www.talentinactie.be

36

Tegelijkkunnenwehierdelinkleggenmethetverbindendconcept‘KrachtigeLeef-enLeeromgeving’:dieomgevingkanimmersrijkekansenbiedenomtalentennaarboventezienkomen(ditishet‘context-gedeelte’uitdeformulevanDewulf).Hoemeervariatieindieleeromgeving,meteenbredewaaieraanactiviteitenenimpulsen(muzisch-creatief,technisch,sportief,explorerendindenatuurlijkeomgeving…),hoegroterdiekansen.Zekervoorwieuiteenprikkelarmegezinscontextkomt,isdieverbredingvanhunleefwereldcruciaalinhunontwikkeling.Variatieisooknodigvoorwiealinzijntalent‘staat’.Eenkinddatgoedkantekenen,wordtbestookopanderedomeinengeprikkeld.Deprofessionalmaakthierdusinhetcreërenvaneenheeldiverseleef-enleeromgevinghetverschil:zijbiedtzichzelfdekansomalertteobserverennaar(verborgen)talenten.Hetisdantegelijkzaakomdieobservatiestecapteren(inbijv.‘portretten’vankinderen,zoalsCEGOuitwerkt).Bijditspelvertrekkenwevaneenbelevingvanhoekinderenzichkunnenvoelenbijreactiesvanvolwassenenophungedrag.Weproberendittekaderenintheoretischeinzichten.Daarnaleggenwedefocusopdekrachtenenzoekenwenaarmogelijkhedenomdezekrachteneenplaatstegevenindeonderwijspraktijk.Meerinfo:ziewww.grotekansen.be,bijhefboom‘Warmerelaties’.

3–Relatietussenprofessionalenkind:‘Samen-Spel’Uitonderzoekwetenwedatkinderenmeteengoedebandmetdeprofessionalinstaatzijnomhunomgevinguitgebreiderteexploreren,nieuwedingenteproberen,eenhogerspelniveautebereikenenmeerautonomieenzelfstandigheidteontwikkelen.Eenkwaliteitsvollerelatietussenkindenprofessionalisduseencrucialefactorinde(leer)groeivankinderen.Ditstrooktookgeheelmetonzeintuïtie.Maarhoedoejedatnu,eenkwaliteitsvollerelatieopbouwenmetjekinderen?

Veiligekind-leerkrachtrelatie

Methet‘Samen-Spel’-programmavoorkwetsbarekleutersleverdenDr.CarolineVancraeyveldtenMaaiHuyse23,praktijkonderzoekersUCLLDiest-Heverlee,hiervoorinspiratie.Aanleidingvoorhetprogrammawashetomgaanmetkleutersmetstorendgedragzoalsvaakdrukdoen,roepen,schelden,stampen…HetdoelvanSamen-Spel,ishetverminderenvanditstorendgedrag,doortefocussenopeenwarme,veiligerelatietussenleerkrachtenkindendoorleerkrachtentoolstegevenommetditstorendgedragindeklasomtegaan.DitprogrammawerdSamen-Spelgenoemdomdatnabijheid,verbondenheidenaanvaardinggerealiseerdwerdendoorhetsamenspelenvandeleerkrachtendekleuter.AandeKULeuven(2009-2013)werdSamen-Speluitgetestin46scholendoorheenVlaanderen.Leerkrachtenrapporteerdeneenbetererelatiemetdekleuterdiehetmoeilijkhadenminderstorendgedrag.

AandeUCLLlerarenopleiding(2013-2015)werdSamen-Spelnadienverderuitgewerktnaareenhaalbaareneffectiefprogrammaindekleuterklaswaarbijdefocuswerduitgebreidvaninterventienaarpreventie.Nietenkeldekinderendiehetmoeilijkhebbenmaarallekinderenprofiterenvanhetinvesterenineenkwaliteitsvolleleerkracht-kindrelatie.Onderzoektoontbovendienaandathet

23LerendNetwerk,9februari2017.UCLeuven-Limburg.Website:http://samen-spelen.weebly.com.

37

stressniveauvanlerarenenkinderennaarbenedengaatalslerarenheelbewustaaneenresponsieve,sensitieve,warmerelatiewerkenmetkinderen.

Watwemerkenisdatleerkrachtenvaaksturendbezigzijnindeklas,waarbijzeopdrachtengevenendekleutersdieopdrachtenmoetenuitvoeren.Gerichteontwikkelingsdoelenstaancentraal,zoalsbijvoorbeelddenk-oftaalontwikkelingstimuleren.Ditiszeergoedenbroodnodigindeklaspraktijk.Echter,opbepaaldemomentenzoudehoofddoelstellingookkunnenzijn:werkenaaneenbetererelatiemetdekleuters.

Relatie-Spel

DetoolsdieSamen-Speldaarvoorbiedtzijndevolgende:gabijhetkindzittenenvolgzijnspel,speelmee,observeer,beschrijfzijnspel,benoemzijngevoelensengazijnspelspiegelenterwijljenaasthemzit.Hetisdaarbijbelangrijkomnategaanwathetkindnodigheeftinrelatietotjou.Sommigekinderenhebbennoodaanstructuur,anderendanweernoodaanwarmteenknuffelsenz.Weproberendusalsleerkrachtdezerelationelebehoefte(n)vandekleutersinteschattenendaaropintespelen.Ditvolgenvanhetspelvanhetkindeninspelenopzijnrelationelebehoefte(n)noemenweRelatie-Spel(=hetkindheeftdebalinhanden).Jelaatzovoelendatjevoorhetkindopenstaatenzijnkeuzessteunt:watjedoetisinteressant,ikvindjouenjespelwaardevol,jijmagerzijn.Zocreëerjeeenveiligebasisvanwaaruithetkindkanbeginnenleren.BovendienleerdehetonderzoekonsookdatSamen-Spelnietalleenéén-op-één(leerkracht-kind)gerealiseerdkanworden,maarookmetgroepjeskinderenindeklas.Hierbijverschuiftdefocusvaninterventienaarpreventie.

Regel-Spel

SomsisRelatie-Spelvoldoendevoordekleuter(s).Maarsomswildeleerkrachteenstapjeverdergaanbijkleuter(s)dievakerstorendgedragvertonen.Deleerkrachtneemtdandeleidingoverhetspel.Hijkiesthetspel.Hetkindleertomgaanmetderegelsenopdrachtendiedeleraarintroduceert.Deleerkrachtbekrachtigt,prijstgoedgedrag,steltduidelijkeregelsengrijptinwaarnodig.DitnoemenweRegel-Spel(=deleerkrachtheeftdebalinhanden).

Watblijkt?Alsjeinzetopdiewarmeenveiligeleerkracht-kindrelatie,verminderjehetstorendegedragvankleuters.Erontstaateenpositieveenveiligesfeerindeklas.Eenoptimaalklimaatwaarinwelbevindencentraalstaatenkinderenkunnenontwikkelen.

38

Samen-Spel

Relatie-Spel Regel-SpelVolgen Sturen

Focusop:Kwaliteitleerkracht-kindrelatie Gedragsmanagementleerkracht

GebaseerdopGehechtheidstheorie

(Pianta,Hamre,&Stuhlman,2001)Leertheorie

(Cowan&Sheridan,2009)illustraties©2010,Samen-Spel

Conclusie

39

Investeerzoveelmogelijkinpositieveervaringen,inpositievesamen-tijd.Zekerkinderendieanderekinderenpijndoenofscheldenbekijkenwemakkelijkeropeennegatievemanier.Hierdoorontstaatweersnellernegatiefgedragvanhetkind.Probeerdezecirkeltedoorbrekenenpositievetijdsamendoortebrengen.PlaninjeweekSamen-Spel24in,gerichtmeteenbepaaldekleuterdiehetmoeilijkheeftofpreventiefmetallekleutersomeenfijnesfeerenklimaatinjeklasterealiseren.

FILM-Indereeks‘DeklasvanjufJelke’Hoemaakjealsleraarhetverschilvoorkwetsbarekindereninjeklas?PedagoogMaaiHuyseenschoolpsycholoogCarolineVancraeyveldtzoekenhetuitindekleuterklasvanjufJelke.HoebouwtJelkeaaneenwarme,kwaliteitsvollerelatieinhaarkleuterklas.Enluktdatookmetkinderendiestorendgedragstellen?MaaienCarolinekijkenencoachen.BekijkhetopKlasse.www.klasse.be

24Meerlezen?Huyse,M.,Vancraeyveldt,C.,Bertrands,E.,Vastmans,K.,Peeters,E.,Borghgraef,F.,Colpin,H.,&Verschuren,K.(2016).Samen-Spelindeklas.Kleuters&ik,Themanummer:Deleerkrachtmaakthetverschil,32(4),6-10.Meerreferentiesvindjeinditartikelzoalshetopdewebsitewww.grotekansen.bestaat,bijhefboom‘Warmerelaties’

40

4–ExpressieDemuzisch-creatievehefboom[illustratie–hefboomexpressie]Detaal,ofbeterde‘talen’vanhetmuzischezijnuniverseel.Watnodigisomdieteontwikkelen,blijktverrassendsimpel:eenopen,authentiekeenstimulerendehoudingvaneenprofessionaldiezorgtvooreenpakprikkelsenvooralhetprocesvanexpressieencreativiteitbenadrukt.Iemanddiedekunstwereldkanbinnenbrengenalsinspiratie.Iemanddiedeveiligeleef-enleeromgevingkanscheppenomvrijheidvanhandelentecreëren.Dathetmuzischevele‘talen’heeft,biedteenboeiendaantalvoordelenvoorhetbegeleidenvankwetsbarekinderendiebijvoorbeeld,altebevooroordeeld,als‘taal-arm’wordenbeschouwd.Hetmuzischealsbelangrijkehefboomtegensocialeuitsluiting.Tegelijkheeftdezehefboomvelemogelijkelinkenmetdeandere:taaluitlokken,denkenenonderzoekeninbrengen,reflectiestimulerenenonderwoordenbrengen,…

1–Speelseexpressieernstignemen:veiligheid,vrijheid,véletalen

KoenCrulisverbondenaandeVIVES-hogeschoolcampusBruggealsdocentmuzischevorming.Zijnmissie:vanuitervaringenindekunsteducatieenhet(figuren)theaterdekwaliteitvanmuzischevorminginhetonderwijsversterken.Hijschreefhetboek“Zeppelin.Didactiekvoormuzischevorming”(PelckmansPro,2014).Bijhetschrijvenvandezepublicatiewerkthijaaneennieuwboek,“DeKleineZeppelin”25,gerichtopkleuteronderwijs.Crulwasbereidomvoorhetproject‘KleineKinderen,GroteKansen’enkelehoofdlijnenmeetegevenwatvoorhemmuzischevorminginhoudtenhoehetvooràllekinderennieuwetalenkanopenen.

Veiligheidenvrijheid

Muzischevormingbestaatvoormijuittweeelementen- zichauthentiekuitdrukkenindrama,dans,beeldenmuziek;- kennismakenmetdeboeiendewereldvandekunsten.

Beideelementenversterkenelkaar.Expressieheeftveelmogelijkhedenvoorkinderenomzichauthentiekuittedrukken.Jekomtmakkelijkertotcreativiteitenexpressiewanneerjegoedinjevelzit(linkmethefboom‘warmerelaties’en‘welbevinden’).Wenoemendit‘veiligheid’.Alsleerkrachtvangjehierbestdesignalenvanop,neemjeeventuelestresswegenzorgjevooreenveiligeomgeving.Authentiekeexpressieisvaakkwetsbaar,daarommoetjehetomarmenmeteenveiligklimaat,moetjededrempelsomtotcreativiteitenexpressietekomen,verlagen.

25Deillustratiedieindezetekstisgebruikt,komtuithetnieuweboek.

41

‘Vrijheid’isderuimtekrijgenomjeuittedrukkenenjeeigendingtedoen,bijvoorbeeld:paardenmogenblauwzijn.Deinhoudvande(authentieke)expressievankinderenisinsegoed,mitszijindevormgevingooklerenrekeninghoudenmetdeanderen.Alsleerkrachtmoetjehierrespectvolmeeomgaan.Hetgaatnietoverhetproductopzich–wemoetenhetresultaatvandeexpressienietontkennen–maarhetinteressantezitheminhetproces.Ermogenindatprocesvoldoendeuitdagingenzijn.Kinderenkunnenmeerdanweopheteerstezichtdenken.

Diverse‘talen’

Inhetmuzischezijnerveletalen,vb.beeld,drama,dans,muziek,…Endatzijnuniverseletalendiekinderenookspontaanontdekken.Daarinschuiltookeensterkekracht:iederheefthetinzichomconnectietehebbenmetéénofmeerderevandietalen.Kinderendieinhunthuisomgevingcontextenrondéénofmeerderevandietalenkrijgenaangeboden,zijnalaaneeneigenproces/zoektochtbegonnen.Wijhebbendeneigingomkinderendieverbaalnietsterkstaanofthuisniettaliggestimuleerdworden,‘taal-arm’tenoemen.Indiezinzoujedanookmoetensprekenover‘beeld-arm’,‘muziek-arm’,‘bewegings-arm’.WijinhetWestenzijnbijvoorbeeld‘lichaams-armer’danandereculturelecontexten,maarvindendie‘talige’taalzobelangrijk.Maarhetiskrachtigeromvanuit‘potenties’en‘talenten’tespreken,zoalsLukDewulfdoet.

Expressiekanuitdekinderenzelfkomen(zelfsturend)ofvandeleerkracht(gestuurd,gecoacht,geleidomveelinteractieuittelokken).Expressiekandusopverschillendemanierenontstaan.Eensleuteliswerkenmet‘openopdrachten’enditvormtdeessentievanhetmuzische:opdrachtendieprikkelen,goestinggeven.Diekunnenviadiversedomeineningevuldworden,zowelinbeeld,drama,dans,muziekenmedia.‘Openopdrachten’lokkencreativiteituitenstaantegenoverdegeslotenopdrachtenwaarweinigruimteisvooreigeninvulling.Creatiefdansenisietshelemaalandersdan‘eendansjeaanleren’.

Vijffuncties

Devoorbeeldfunctiebinnenexpressieiscruciaal:alsleerkrachtzélftotexpressiekomen,zelfcreatiefzijn!Ditislevenslangleren.Jekuntjeeigencreatiefprocesmetdekinderendelen,hoejeerzelfoverhebtnagedacht.Jekanditprocesversterkendoorpartnerschappenaantegaan,metouders,hetcultureelcentrum…Jemoetdusalsleerkrachtgoedinjevelzittenomkinderenexpressiefteprikkelenenpositiefintespelenophunexpressie.

Deleerkrachtheefteenbelangrijkevoorbeeldfunctie.Datbestaatuit

42

• muzischenthousiasme:oprechtnieuwsgierigzijn,eenopenhoudingaannemen,echtheid,overalmogelijkhedenzienomjezelfuittedrukken…

• creativiteit:jeeigenverbeeldingaanspreken,nieuweoplossingenbedenken,dingeneensandersaanpakken,jecreatievevermogensverfijnen…

• eenhartvoorkunst:kunnengenietenvanmuziek,beeld,beweging,…eentaalhebbenomoverkunsttecommuniceren…

• eigenexpressie:zichzelfauthentiekmuzischuiten,wetenhoejekrachtigkanuitdrukkendoorgebruiktemakenvandebouwstenenvandans,drama,muziekenbeeld,

• muzischevaardigheden:nieuwetechniekenontdekken,technischsterkstaanindedomeinen:improviseren,tekenen,muziekmaken,zingen,verhalenverzinnen…

Totslot

Dezemuzisch-creatieve-expressievehefboomheeftvelemogelijkelinkenmetdeanderehefbomen:taaluitlokken(kinderenlatenvertellenoverhetproces,watzedoen/zien),hetdenkenenonderzoekenbinnenbrengen(‘watbetekentdatvoorjou?watdenkjedaarnubij?enwatzegthetovervandekunstenaarzelf?…’),reflecterenophetwerkvankinderen(foto’s,beeldendwerk…),heneroverlatencommuniceren(bijv.samenmetdeouders)…

Hoekunnenweditalsprofessionalbijresp.kinderenenstudentenuitlokken?Werkenaanexpressievraagttijd.Kinderenenstudentenmoetenzélfhetbelangervanondervindenenervaren:‘geraaktworden’doorkunst,samenwerkendleren,coaching,metreflectieeraangekoppeld.

2–Hetmuzisch-creatieve-expressieve:focusophetprocesSebastiaanWinkelervan‘Sapperlootjes’26deeddeledenvanhetLerendNetwerkaandenlijveondervindenhoedezehefboomeengroepinbewegingkankrijgen.Nietevidentomditinwoordenweertegeven.KernideeëndieWinkeleronsmeegaf:1-Bijeenmuzischeactiviteitvraagjebijkindereneerdernaarhetprocesenhoedatverlopenisdanteoordelenoverhet(eind)product.Kinderenhebbendikwijlsdevraag“Ishetmooi?”.Speeldievraaggewoonterugenlaathetkindvertellen.2–Zetinopgroeigerichteprocesfeedback(mindset).Geeffeedbackophetproces,demoeite,defocusvanhetkind.Nietophetresultaat.“Watbenjijhardaanhetschilderen”“Hoehebjeditstukjegemaakt?”Ditkanzowelverbaalalsnon-verbaal.Reikextramateriaalaan,zonderietstezeggen.Vraaghenofzenogietsnodighebben.3–Erzijnverschillendemanierenomcreatiefdenkenaantewakkeren.Gebruiktechniekenzoalsdivergentdenken,flexibeldenken,associëren,combineren…omjeopdrachtenopvoorhandgoedtebepalen.Kijkenobserveergoedwaarhetkindnoodheeftaaneennieuweimpulsenmaakgebruikvandecreatievedenkcapaciteitenvanhetkind.

26ziehttp://sapperlootjes.be/home/contact.html.LerendNetwerk,18januari2018

43

4–Probeerdekindereninde‘flow’tekrijgen.Indezefaseishetkindvollediginfocusmetzijnproces.Datwilzeggendatdeuitdaginggrootgenoegisvoordevaardighedendiehetkindalbezit.Ditisbijelkkindanders.Daaromishetbelangrijkgoedteobserverenendeuitdagingteverhogenalshetaangereikteteeenvoudigisvoorhetkind.Ditkanmeteeneenvoudigevraag,ofanderematerialentegeven.5–Vergeetinaljeobservatiewerk,vragenstellen…niettegenietenvanhetgeenrondomjegebeurt:deverwonderingvandekinderen,hetuitwisselenvanideeën,ontdekkingenentechniekenonderelkaarénmetdebegeleider.

44

Beeldvorming[illustratie–dedrieBV-hefbomensamen]

Inleiding

1–‘Professional’-iseren

Waarhetkernthema‘kwaliteitsvolleinteracties’focustopderelatietussenprofessionalenkinderen,zethetkernthema‘beeldvorming’meerinophetmeta-niveau:hoekunnenwealsprofessionallerenkijkennaaronszelf,naaronseigenreferentiekader?Hoekijkenwenaarkinderen?Hoelerenwedaarkritischopreflecteren,hoelerenweonshandelenafstemmenopervaringeneninzichtenwatbetreftkwetsbaarheid,kans-enkinderarmoede?

Dehefbomenvan‘kwaliteitsvolleinteracties’gaanvooràllekinderenop.‘Beeldvorming’zoomtinop:kinder-enkansarmoedezienenherkennen,doenwatwealsprofessional(enhaarteam)kunnendoenomiedereengelijkeontwikkelingskansentebieden.VoorhetKKGK-projectisditdevertalingvan3vande5kerncompetenties:

- armoedezienendiversiteitpositiefbenaderen,- diversiteitintegrereninhettotaleontwikkelingsproces,- maatschappelijkeverantwoordelijkheidzienenernaarhandelen.

Deredenwaarom‘heteigenreferentiekaderinvraagkunnenstellen’zobelangrijkis,istevindeninhetzogenaamde‘Pygmalion-effect’:leerkrachtenvormenzicheenbeeldvandeleerlingen,vormenzich(vaakonbewust)bepaaldeverwachtingenoverdieleerlingenendragendit(opnieuw:vaakonbewust)aanhenover.Leerlingenbeantwoordendezeinteractieophunbeurtdoorzichnavenanttegedragen.Zokrijgjehetmechanismevande‘self-fulfillingprophecy’:watjeverwacht,iswatjekrijgt.

Daaromzijnleerkrachtenzichbestbewustvanhunimpact.TijdenseenstudiedagvandeErasmushogeschoolover‘Beeldvorming’(27november2017)verwoorddeMiekeVanHoutte,hoogleraarSociologieUGent,hetzo:

“Delerarenopleidingmoetaandachtbestedenaan:

45

vormingvanbepaaldeideeëngebaseerdopstereotypes,vormingvancultureninscholendieleerkrachtenbeïnvloeden,belangvanideeënenculturenvooruitkomstenbijleerlingen.”

Binnenditkernthemawerdendriehefbomenbepaald:- dehefboom‘geraaktworden’:ontmoetingmetenervaring(‘ondergedompeldworden’)in

dewereldvanarmoedeenkwetsbaarheid,- dehefboom‘kennis,concepteneninzichten’:kadersentheorieëninzakemaatschappelijke

kwetsbaarheidenmechanismenvansocialeuitsluiting,- dehefboom‘handelenenreflecteren’:viasterkemethodesals(toekomstige)professional

geprikkeldwordenomeigenhandelenvoortdurendinvraagtestellenenbijtesturen.

Erzijnbovendienopmerkelijkelinkentussendezedriehefbomenendedrieaspectenvan‘CommunityServiceLearning’(CSL):sociaalengagement,praktijkenkadersenconcepten.

2–Hoekijkenwenaararmoede:de12brillenTijdensdeKick-OffvanhetKKGK-project27steldeprof.BaldwinVanGorp(InstituutvoorMediastudies,KUL)hetonderzoek“Wegvanhetstigma”28voor.Daarinstelthijdat“(…)demaatschappelijkebeeldvormingoverarmoede,kindereninarmoedebijkomendkanbelasten.Zowelzijzelfalshunouderswordenmetstereotypengeconfronteerd.Zelfsalsdatmetdebestebedoelingengebeurt,kunnendiehunhandelingscapaciteitenbeperken.”Hetonderzoekintroduceertdenkkaders–frames,perspectieven,‘brillen’–hoenaararmoedegekekenwordt.Framingwilzeggendatjebewustofonbewustvooreenperspectiefofinvalshoekkiestomnaareenonderwerptekijken.“Naargelangvanhetgeselecteerdeframezalkinderarmoedeeenanderebetekeniskrijgen,enmeerofnetminderalsproblematischwordenervaren.”VanGorpstelt12‘brillen’voor,

- vijfframesbelichtenwelbepaaldeaspectenvankinderarmoedewaardoordieeen- problematiserendeinvullingkrijgt,- zevencounterframes‘ont-problematiseren’kinderarmoedeenbiedenhierdooreen

alternatievekijkophetcomplexefenomeen.Hijbenadruktdathetnietgaatom‘goede’of‘foute’frames.Beidegecombineerdkunneneenmeergenuanceerdenevenwichtigerbeeldvankinderarmoedebieden.Wiezoektnaareenmogelijkeaanpakvanarmoede,moetbeseffendatdekwaliteitvandeoplossingmedeafhangtvandekwaliteitvandeprobleemformulering.Demeerwaardevandezeframing-benaderingvoorbegeleidersvankinderenengezinnenenvoorlerarenopleiderszitindeperspectievendiehetaanbiedt.De12brillensamenvormen:

1-een‘gereedschapskoffer’,concreetinzetbareinstrumentendiedebeeldenoverkinderarmoedevertegenwoordigen,2-eenverbredingvanhetblikveld,biedeneenruimere,meerevenwichtigeengenuanceerdekijkopkinderarmoede.

27OfficiëlestartvanhetKKGK-project,29februari2016,inhetdept.Onderwijs.Illustratieindetekst:uitdepptvanProf.VanGorp.28“Wegvanhetstigma.Hoekunnenweanderscommunicerenoverkinderarmoede?”,Prof.dr.BaldwinVanGorpenDr.GregoryGourdin,InstituutvoorMediastudies–KULeuven.

46

Voorelkvande12‘brillen’koosVanGorpvooreenmetafoor.

Voorbeeldvaneen‘problematiserendframe’“Hetistocherg,ikhebzoveelcompassiemetSarah.Ocharme,datkind.”

Frame1:Uitmedelijdenschietjedekindereninarmoedetehulp,wantzezijnzelfnietinstaatzichteredden.Hetkindishetonschuldigeslachtofferenzitvastinderolvandezwakke,deafhankelijkediemoetgeholpenworden.Ditframebekijkt‘dearme’alseenhulpelooswezen,hetvergeetzijn‘kracht’en‘potentie’.

Voorbeeldvaneen‘deproblematiserendcounterframe’“HetisnietomdatSaraharmisdatzegeentalentenheeftenhetlaternietkanmaken.”

Frame3:Armoedeisgeeneigenschapvanhetkind,maarvanzijnomgeving.Ookeenkindinarmoedezitboordevolpit.Hetkindiseensterkekiem.Alswewerkenaandevoedingsbodemgroeithetuittoteensterkeboomofmooiebloem.Ditframeispositief,toekomstgericht.Hetloontomteinvesterenindestrijdtegenarmoede.

12brillenomnaarkinderarmoedetekijken

IndeboekentasvanSarahzitaltijdeenlegebrooddoos,maarhetmeisjedraagtweldenieuwsteK3-schoenen.Hoekijkjijnaarhaararmoede?Jouwbrilbepaaltwelkprobleemjezietenwateenmogelijkeoplossingis.ProfessorBaldwinVanGorpontdekte12brillenommeenaarkinderarmoedetekijken.Wiedetoelichtingvanelkemetafoorwilkennen,zoektonlinenaarhetonderzoekofleesthetsamenvattendeartikelinKlasse.Klasseontwikkeldeook12kijkkaartjesdieuitprintbaarzijn.Zekunnenhelpenomsamenmetcollega’sopeenanderemaniernaararmoedetekijkeneneengenuanceerderarmoedebeleiduittetekenen.

Zieopwww.klasse.be:“12brillenomnaarkinderamoedetekijken”en“Eenklikenpuntvande12bruillenomnaararmoedetekijken”.

47

©KLASSE

3-‘FragielManifesttegenkinderarmoede’-KinderrechtencommissarisBrunoVanobbergenOokBrunoVanobbergengafinhetLerendNetwerkvan23maart2017aandatreferentiekadersoverarmoedemeebepalenofdesamenlevingaldannietvooreenstructureleaanpakkiest.Hijwaarschuwdevoorperspectievendiedearmegezinnenzelfculpabiliseren:armenkrijgenvaaktehorendatzezelfverantwoordelijkheidmoetennemenomaanhunsituatieietstedoen.Nogeenstapverdergaatdandeveroordelingdathuneigenschuldis.Hijomschrijftditreferentiekaderals:"Zijwordenzelfverantwoordelijkofschuldiggeachtvoordearmoedewaarinzelevenenverdienendusminderbijstandofondersteuning".Alsditperspectiefeengrootmaatschappelijkdraagvlakkrijgt,zalhetdeaanpakvanarmoedenavenantzijn.Hijzietenkelesignalenvandeze‘vermaatschappelijking’:

- Eensteedsgroterevraagverlegenheidvanuitarmegezinnen,- Toenemendegevoelensvanschaamteenmachteloosheid;- Eenzichterugtrekkendeprofessionalversuseensteedsverdergaandeprofessionalisering

vanhetouderschap.InteressantinditverbandishetonderzoekvanEvelienTonkensinNederland.Zijtoontaanhoedeprofessionelehulpverlenermetethischevragenworsteltoverwathijtenaanzienvandehulpvragernogmagenkan.Tegelijkverwachtenwevanouderssteedsmeerexplicietekennisenvaardighedenwaardoorzijaltevaakmethetgevoelworstelenofzewel‘goedgenoeg’bezigzijn;

- Verdwijnendeaandachtvoormensenrechtenalskadervoordezorgtenvoordelevaneenfocusoprelationeelwerk.Vermaatschappelijkinglegtdeklemtoonophetbelangvaneennetwerkenophethebbenvangoederelatiesmetdedirecteomgeving.Hierdoorbestaathetgevaardathulpverleningsterkhieropgaatfocussenenminderopstructureleoorzakenvanarmoede.

OphetLerendNetwerksteldeVanobbergenzijnboek“Speleninzwartesneeuw”29voor.Daarinstelthijzichkritischevragenoverhet'zelfredzaamheids'-ideezoalsdatinhetVlaamsActieplanArmoedebestrijding2015-2019beschrevenstaat."Hetisdusnietzelfredzaamheiddiecentraalmoetstaanindestrijdtegenarmoede,maarweldestructureleuitsluitingsmechanismen".Hijwaarschuwtvoorhetfeitdat"veelleerkrachtenendirectieszichinderdaadweinigbewustzijnvanfactoreninhet

29“Speleninzwartesneeuw.Fragielmanifesttegenkinderarmoede.”BrunoVanobbergen,LannooCampus,2016.

48

onderwijssysteemzelfdieongelijkheidbevorderen."Hijverwijsthierverdernaarhetdeficitdenken,"metalletastbaregevolgen"vandien.Vanobbergenhoudteenpleidooiombijarmoedebestrijdingopnieuweenkinderrechten-perspectiefintenemen.“Kinderrechten”biedeneenzinvolenbruikbaarreferentiekaderommaatschappelijkevraagstukkentebenaderen”.Eenbelangrijkperspectiefhierinis‘participatie’:kindereneenstemgevenenhenmede-eigenaarschapgevenoverdeaanpak.UitonderzoekvanKindenSamenleving30blijktdatkinderenvooralverwijzennaarsocialeuitsluiting:

“Ikvindmijneigengewoonnietleuk.Doejedandingendiejenietleukvindtofzegjedingendiejenietleukvindt?Ikweethetniet.Hoevoeljedat,datjenietleukbent?Datikernietbijhoor.Benjeandersdananderekinderen?Iedereenisanders,maarvoormijlijkikalsofikvaneenanderUniversumkom.Ikhebbijnaniksgemeenmetniemand.”

Vanobbergensteltdateenkinderrechtenbenaderinginbijvoorbeeldschoolcontextenvoormeeraandachtvoordekwetsbarenzorgt.“Vooreensterkereverankeringvankinderrechtendenkikzowelaankwaliteitskadersvanoverheidenonderwijskoepels,evaluatiesdoordeonderwijsinspectieennatuurlijkookopleidingenvormingvanleerkrachtenendirecties”.

4-Beeldvorming:doorloopdehelecirkel!UitdeveleervaringendieindeLerendeNetwerkenwerdeningebracht,werdonssteedsduidelijkerdatalledriedehefbomeninditkernthemavanbelangzijn.Hetmaaktopzichnietuitmetwelkehefboomjeineenopleidingofprofessionaliseringstrajectrondbeeldvormingzoubeginnen:alsjeookdetweeandereermaarbijneemt!Datnoemenwe‘dehelecirkeldoorlopen’.

UitgesprekkenindeLerendeNetwerkenblijktdatwiezichenkelop‘geraaktworden’richt,merktdatdieervaringenkunnenverwateren.Wieenkeldetheorieënenconceptenoversocialeuitsluiting‘leert’,mistdebelevingenderealiteitvanarmoedeenuitsluiting.Empathiegaanhandinhandmetkennisenreflectie/gedragsverandering.

Webiedenjehierenkeleinspirerendevoorbeeledendiedecirkelrondmaken.a.Professionaliseringvanlectoren–enviahenookstudentenAlidaPierards,opleidingshoofdBachelorKleuteronderwijsPXL-hogeschool,lichtteophetLerendNetwerkvan23maart2017,toehoedeopleidingstudentenversterktinhuncompetentiesm.b.t.hetomgaanmetarmoedeensocialeongelijkheiddoordocententeprofessionaliseren.HettrajectlooptmetsteunvandeProvincieLimburg.Hetbetrefteenlangdurigtraject,gespreidoverdriejaar,bedoeldvoorlectorenvanzoweldeopleidingKleuter-alsLagerOnderwijs.Bijelkeactiviteitgaathetdustelkensomgemengdeteams.Hetgelopentraject

30J.VANGILSENT.WILLEKENS,Belevingsonderzoekbijkinderenenjongerendieinarmoedeleven.Deel2:DebelevingvankinderendieleveninarmoedeinVlaanderen,Meise,OnderzoekscentrumKindenSamenlevingvzw,2010,76p.

49

Hettrajectstarttein2016meteen‘kick-offnamiddag’voorhetheleteamvandeopleidingenkleuter-enlageronderwijs.Inhetprogrammawerdgezorgdvooreeninsteekvanuitelkvandedrie‘Beeldvormings’-hefbomen:

• Uiteenzettingoverkadersenconcepten–‘kenniseninzichten’;• Getuigenissenvanervaringsdeskundigen–‘geraaktworden’;• Gesprekovereigenreferentiekaders,percepties,vooroordelen–‘handelenenreflecteren’;• Afnamenulmeting• …

DeopleidinggebruiktehetDisco-screeningsinstrument31vanhetSteunpuntDiversiteitenLeren,UGent,omeennulmetingbijdelerarenopleidersoptezettenmetbetrekkingtot‘omgaanmetdiversiteit’.Inmei-juni2018wordtdaneenpostmetingbijdielerarenopleidersafgenomen.UitdevergelijkingvanbeidemetingenwilPXLzienwelkeimpacthettrajectheeft(gehad),ofertendensenwaarneembaarzijn,oflectorenzichbekwaam/bekwamerachten,…Ookhierkomenaspectenuitdiedriehefbomenaanbod.Ookbijstudenteniseennulmetingafgenomenenzaleenpostmetingwordengeorganiseerd.Devolgendestapinhettrajectwashetorganiserenvandriereeksen‘ervaringsgesprekken’rondverschillendethema’s.Delectorenkondeneenthemakiezenenkleinegroepjesvormen.Bijdezegesprekkenwarensteedservaringsdeskundigenenookcollega’suithetwerkveld(kleuterleerkrachten,zorgcoördinatoren,…).Over2academiejarengespreidwarenditdethema’s:

• Eenreeksrondcommunicatiemetouders/studenten,• Eenreeksrondmaterialenenkosten,• Eenreeksrondhuiswerkbeleidenthuisopdrachten(klaspopmeenemen,materialen

meebrengenvoorknutselactiviteit,samenmetdeoudersietsmoetendoenenmeebrengen,…)

Uitdezegesprekkenpuurdedeopleidingaanbevelingendievertaaldwerdeninafsprakenkadersvoordediverseniveausvandehogeschool(departement,hogeschoolniveau,…).PXLtrachtzodeaanbevelingentevertaleninconcreetbeleideneenaanpakvoordeeigenstudentenopvlakvanmaterialen,onkosten,tweedehandsboeken,transparantieininformatie,enz..EenanderinitiatiefinhettrajectwasdedeelnameaandeGOK-Academie,eenreeksprofessionaliseringsactiviteitengeorganiseerddoordeprovincieLimburgdatkadertinhetLimburgseSALK-programma“Versterkenvandelerarenopleidingeninhetomgaanmetarmoedeenuitsluiting”.Doelwashieropnieuwomvialezingenvanexpertenendialoogmetervaringsdeskundigendedocentenverderteprofessionaliseren.DeGOK-AcademiestondopenvoordeelnemersvanalleLimburgselerarenopleidingen.EenstudiedagsamenmetlectorenuitdebacheloropleidingenLagerenSecundairOnderwijsenwelzijnsorganisatiesuitdebuurt,zorgdevooreenstevigenetwerking.Ditkanleidentothetversterkenvandestructurelesamenwerkingmetdezeorganisatiesentothetuitbreidenvanstagemogelijkhedeninhetkadervanmaatschappelijkekwetsbaarheidenvoorhetopleidingsonderdeel“Maatschappelijkengagement”.

b.Driebeeldvormingshefbomenméteffectmeting

31http://screening.steunpuntdiversiteitenleren.be

50

Kompanjonvzworganiseertstudie-enopvoedingsondersteuningaanhuisbijkansarmegezinnenencreëertverbindingtussenouders(enhunkinderen)enstudentenvanhogescholen/universiteiten.InhetLerendNetwerkvan23maart2017,gafKatelijneBéatse,coördinatorencoachbijKompanjonvzw,toelichtingbijdezewerking,alspraktijkvoorbeeldomtewerkenrondbeeldvormingbijtoekomstigeleerkrachten.

Kompanjonheeft4doelstellingen:- versterkenvandeonderwijskansenbijdekinderen,- verhogenvandeouderbetrokkenheidenverbeterenvandecommunicatietussenoudersen

school,- vormenvantoekomstigeleerkrachtenenwelzijnswerkersviaeensterke

ervaringsmethodiek,- ijverenvoorstructureleaandachtvoorarmoedeengelijkeonderwijskansenbinnencurricula

vanhethogeronderwijs.

Deondersteuningindegezinnengebeurtenkelopvraagvandeoudersendusmethunexplicietetoestemmingenmotivatie.Dedoelgroepvankinderenisruim:vande3dekleuterklastotenmetde1stegraadvanhetmiddelbaaronderwijs(5–14jaar).Allekinderenvanhetgezinwordenbetrokken.65%vandezekinderenheeftminstenséénjaarleerachterstand,ervaartproblemenmettaal,welbevinden,motivatie,studievaardigheden…Vooraldeovergangsmomentenvankleuternaarlageronderwijsenvanlagernaarmiddelbaaronderwijsvragenextraondersteuning.Kompanjonvzwwerktmet14verschillendeopleidingenvanhogescholenenuniversiteiten.Studentenverzorgengedurende3maandenwekelijkseondersteuningaanhuis,eenintensiefprocesmetschriftelijkeopdrachtenenvorming.Kompanjonvoorzieteencoachalscrucialeschakeltussenhetgezinendestudent.

Studentenervareneencombinatievandedriehefbomenvanhetkernthema‘Beeldvorming.

1–Geraaktworden• Wekelijkseontmoetingineenkansarmgezin(3maanden)• Derealiteitlerenkennenvanéénkansarmgezin:anderreferentiekader,socio-culturele

diversiteit,meertaligheid,onderwijscultuur,…Gezinwordt‘mijngezin’• Incontactkomenenomgaanmetkansarmeoudersdieouderbetrokkenheidophunmanier

invullen

2–Kennisenvaardighedenuitdiepen• Individueelondersteunenvaneenkind,differentiëren,motiveren• Kennismakenmetsocialekaartindewijkomdeleefwereldvandekinderenteverruimen• Leren(intercultureel)communicerenmetouders• Lereninspelenopsituatie,flexibelzijn,creatiefzijn,geduldigzijn

3–Handelenenreflecteren• Vormingstrajectingroep(10uren)• Wekelijksereflectieaandehandvaneenblogmetwekelijksefeedback• Thematischeopbouwvanhetproces:vankansarmoede-leer-enzorgvragenvanhetkind–

vrijetijd–digitaleongelijkheid-krachtenenrisico’sbinnendiversegezinscontexten-–ouderbetrokkenheid–communicatie–enterugnaarkansarmoede

• Overleggenmet-enlerenvan-studentenuitandereopleidingenininterdisciplinaireleergroepen(ev.aanvullen:studentenlerenvanelkaardoorverschillendezienswijzenmetelkaaringesprektebrengenvblogopedist–leraar–sociaalwerker)

51

Doortegelijkhetheleprocestemonitorenendeeffectenbijdediverseactorentemeten,biedtditprojectmogelijkhedenomdezedriehefbomenteverankerenindeopleidingenzelf.Opdiemanierwordtertelkensgeleerd,verfijnd,verduurzaamd.Doorhetcontinuesamenspelvankinderen,ouders,studentenendeopvolgingvanhetprocesdoordecoachviahuisbezoeken,feedbackenvormingdateropdeverschillendeniveausmeerwaardewordtgerealiseerd.

Effecten

Kompanjonvzwwerktsindsjuli2016aaneeninstrumentomdeeffectenvanhaarwerkinginkaarttebrengen.Wewerkenmetde‘theoryofchange'metnegenconcretedoelstellingendiewedekomendejarensystematischzullenonderzoeken.

Bijdemoederswordtmeerbetrokkenheidopschoolvastgesteld,maarerisweinigeffectopzelfredzaamheid(zenemenderolvandestudentnietover).Zehebbeneenpositieverkijkopzichzelfalsouder.

Bijhetkindstellendestudentenuiteigenbevragingeneenschoolseverbeteringvast.Degrootsteveranderingbetrefthetwelbevindenvanhetkind.Oudersmerktennietalleeneenstijgingindescoresopderapportenvanhunkinderen,maarookthuis,bijhetmakenvanhethuiswerk,warenhenbepaaldeveranderingenopgevallen.Bovendienlekenhunkinderenmeergemotiveerdommethunschoolwerkbezigtezijnenpaktenzehetefficiënteraan.32

Bijdestudenten33wordtopkennisniveauweiniginvloedvastgesteld,diekennisisvooraldoordeopleidingaanwezig.Abstractebegrippenkrijgenweleenplaatsineenruimerecontext.Studentenzienookbeterdecomplexiteitvankansarmoedein.Inhunvisieisereenverschuivingmerkbaarvanhetindividueelschuldmodelnaarhetmaatschappelijkeniveau.Deinvloedopdepersoonlijkheidvandestudentisgroot:zijgevenaananderstewillenhandelenalsprofessional.

Voordeopleidingenlevertditsoortstageseenwin-winop.Doordesamenwerkingmeteenintermediaireorganisatiekrijgendestudententoegangtotmoeilijkebereikbaredoelgroepen,erwordenconcreteoefenkansengebodenommetkwetsbareoudersingesprektegaan.DeomkaderingdoorKompanjonvzwstaatgarantvooreenveiligeenkwaliteitsvolleopvolgingvandestudenten.AnderzijdskiestKompanjonvzwervooromuitsluitendmetstudenteninopleidingtewerken.Depedagogischeachtergrondvandestudenten,deafstemmingvandehogescholenbinneneenopleidingsonderdeelgaranderenhetengagementvandestudentenvoordeorganisatieendebetrokkengezinnen.Indevoorbijejarenwerdnauwelijkseentrajectvoortijdigafgebroken.

32GegevensuitdebachelorproefvanLunaBaele,HoGent,2016:“Armoedeisgeenkinderspel.VerandertdebelevingvankansarmoedebijstudentendiepraktijkervaringopdoenbijKompanjonvzwaandehandvanhetarmoedemodelvanJanVranken?”33Baele,L,idem

52

1–GeraaktwordenHefboom‘ontmoeten–ondergedompeldworden’[illustratie–hefboomGeraaktworden]Ondergedompeldwordenindewereldvankansarmoedeensocialeuitsluitingzorgtvoorbeklijvendeervaringen,somsvooreenschokeffect.Ofjenustudent,docent,kinderbegeleider,kleuterjuf,…bent,‘aandenlijve’ondervindenwatmaatschappelijkeuitsluitingmetdewaardigheidvaneenmensdoet,iseenkrachtigehefboomvooreendiepgaanderempathischvermogen.

Belangrijkevoorwaardeisdatookdetweeanderehefbomenvanditkernthema‘Beeldvorming’erdirectopaansluiten.Erzijnimmersenkelekadersenconceptennodigomervaringenteduideneneenplaatstegeven.Daarnaastzijnsterkemethodesnodigdieervaringenenemotieskunnenomzetteninaangepastbegeleidingsgedrag.

1–Docenten-enstudentenstages:doorleefdprogrammaDiverselerarenopleidingendompelendocentenen/ofstudentenonderindewereldvanarmoedeenuitsluiting.Datblijkentelkenskrachtigemomentenenervaringenopteleverendiebeideactoreninbewegingzettenomdiepernatedenkenovereigenhandelenenreflecteren.NeleVanHemel,lector,stagecoördinatorentrajectcoachbijUCLLDiest-Heverlee,gaftoelichtingbijhetopzettenvansensibiliserendeervaringstrajectenvoordocentenenstudenten.

Inhetproject“‘tSchoolisvaniedereen”34zetteUCLLeenzoektochtinnaarhoeindelerarenopleidinghetomgaanmetdiversiteiteninhetbijzondermetkwetsbarekinderenzowelinhet‘verborgen’(‘hidden’)alshetexplicietecurriculumnaarbovenkanlatenkomen.ZesteldenditvoorophetLerendNetwerkvan23maart2017.Indeacademiejaren2014en2015kregenzoweldocentenalsstudenteneen‘sensibiliserendervaringstraject’aangeboden,metontmoetingskansenrondarmoedeengelijkekansen.Expertenvanwelzijnsorganisatiesenervaringsdeskundigen–i.c.vanorganisatieszoals’tLampekeinLeuven–zettenermeehunschoudersonder.

Hetdoelwaseenmeervandiversiteitdoorleefdlesprogrammaenlesgevenvandocenten,inhetbijzondermeeraandachtvoorderelatiefonzichtbareproblematiekvankansarmoede.Delerarenopleidingwouopdiemanierookkritischreflecterenopdepijnpunteninheteigenaanbodencurriculum.

34Meerinfo:http://tschoolisvaniedereen.weebly.com/

53

Bijzonderaandezetrajectenvoordocentenenstudentenwasdeuitgebouwdekwaliteitscontrole.Metanderewoorden:devoorbereidingenrealisatievaneeneffectmetingronddedocentenstage,endevoorbereidingenrealisatievaneenpre-enpostmetingm.b.t.debewustwordingbijstudentenvandeaanwezigheidvankinderenuitdekansarmoede.Effectmetingbijdocenten

54

“Heefthettrajecteensensibiliserendeffectophetdenken/voelen/handelenrondkansarmoedealsburgerenalsdocent?”Metdezevraagwerdendebetrokkendocentenuitgenodigdomheteffectvandestagestebeschrijven.Deeffectenzijnalsvolgtsamentevatten.Enkelequotesgeveneenbeeldvandeeffecten:

a-EenaangescherptbewustzijnDelectorenbenoemden‘bewustzijn’of‘ikbenmebewustervan...’inelkinterviewspontaanalseffect.

b-Eigenachtergrondmeerinvraagstellen“Ikzalnumeerdenkenbijkansarmemensen‘daarziteenverhaalachter’.Ookkijkikandersnaarmezelfalsmiddenklasser,datvooraleigenlijk,waarikmesitueer.Waaromikbepaaldedingendenkbijvoorbeeld.Hoesneljeeigenlijkkijktvanuitjouweigenkader.Ikstelookmijneigenkadermeerinvraag.”

c-Opvallendminderclichébeelden“Meestalgajeervanuitdatmenseninkansarmoedeopdeeenofanderemaniereenfouteinvesteringhebbengedaan.Ofzezijnweggegaanthuisomdathetnietgingenzijndannaar’tOCMWgegaan.Ofzoalsvluchtelingen:jelaatallesachterendanhebjesowiesoniks.Maareigenlijkhebiknooitgedachtdathetvanuitdeopvoedingzelfzoukomen.Datdeopvoedingookeenmogelijkheidisominkansarmoedeterechttekomen.Omdatjevelevaardighedengewoonnooitgeleerdhebt.”

d-Meerinlevingenrespectvoordecomplexiteitvanarmoede“Ikzoukansarmoedegedefinieerdhebbenalseentekortaanfinanciënmaarnietruimergezienhebbenalseenstukchaos,weinigstructuur,alsietsdateenweerslaggeeftopalledomeinenvaneenpersoonofzijnomgeving.Ikdacht:‘Datkantochgeenvicieuzecirkelzijn.Jemoetertochopeengegevenmomentuitgerakenalsjedejuistepadenbewandelt’.Maarhetisblijkbaarnietaltijdzoevidentalsjedenkt.”

e-Meerkadersgekregenomhunintuïtiesteduiden“Ikkijknunietandersnaarmensenindekansarmoedemaarwelbewusterdenkik.Ikbenmijveelbewustervandedingen.Entochook...misschienhebikeenaantaldingenintuïtiefaangevoeldenhadikdaartoengeenwoordenvoor;terwijlikdatnumeerkankaderen.Datiknuweet,hetprincipevanhetperspectiefvandeanderintenemen,datwedatmetstudentenmisschienookvakermoetendoen,lerenomuitjeeigenreferentiekadertetreden.Datikdatnugewoonbewusterdoeeninmeerderedingen.”

Effectmetingbijstudenten

Destudentenkondengesprekkenvoerenmetondermeerervaringsdeskundigeninkansarmoedeenvluchtelingen,kregenindividueleengroepsopdrachtenrondkansarmoedeaangebodenenverwiervenbasisinzichtenviaverschillendemethodieken.Onderstaandequotesgeveneenbeeldvanheteffectopstudenten:a–Meerpositieveenruimerekijkopkansarmoede

“Ikvindheteigenlijkmoeilijkomtezeggen.Misschiendekijkopdewereld?Jemoeteraltijdaandenkendatiemandmisschienweleenandereachtergrondheeftdanjeopheteerstezichtdenkt.”“Alsjezohoortwaterachterdiepersoonzit,dankunjejeerbeterinverplaatsen.Danhebjedaarookmeerrespectvoor.”

b–Eenverschuivinginhetdenken:! Inhetkijkennaarkansarmoede,! vanoppervlakkigeoplossingennaarmeerdoordachteenduurzamereoplossingen,! vaneengevoelvanmachteloosheidnaar‘wekunnendecirkelhelpendoorbreken’,! metbetrekkingtotderolvandekleuteronderwijzer,

55

! hettaboehelpendoorbreken.“Jemagernietaltijdvanuitgaandatiedereenalleskanmeenemen.Datnietiedereenallesheeft.Dekleuteronderwijzerzeitegenmij:‘Hetisgoeddatjezelfveeltassenbijhad,maarjehadhetookkunnenvragenaandekleuters’.Maardatisjuistwatikwildevermijden,omdatwenetindiedriedaagsehaddengeziendatdatnietgoedis.Hetisduidelijkdatnognietiedereenhetbeseft.”

OndertussenkendehetprojecteenvervolginmeerdereteamsaandeUCLL.Hetwordtinelkacademiejaaropvraagaangebodenalsnavormingvoorteamsinbasisonderwijsofsecundaironderwijs.Deinzichtenuithetproject“’tSchoolisvaniedereen”werdenvertaaldinhetcurriculumvanUCLeuven.Eennieuweleerlijnwaarbijervanafdeeerstedagindeopleidingoogisvoorhetomgaanmetdiversiteitwerduitgezet.

“Zegniettesnel:‘Kansarmeouderszijnnietgeïnteresseerd'”

Demeestelerarenkomenzelfuiteenmiddenklassengezin.JufSarahniet.Thuishaddenzehetnietbreedenzemaaktehetallemaalmee:descheidingvanhaarouders,hetoverlijdenvanhaarvader,schuldenendeurwaarders…OndanksallesmaakteSarahdeoverstapvanhetberoepsonderwijsenwerdzekleuterjuf.“Hetleverdemeenkelespecialeantennesopwaarmeeikkijknaarkleuters.”LeeshetinKlasse.www.klasse.be

2–MeteenervaringsdeskundigevoordeklasIndiverseopleidingen–SociaalWerk,Lerarenopleiding,…-wordtgeëxperimenteerdmethetlesgevenintandem:eendocenteneenervaringsdeskundigeinarmoedegevensameneenvolledigopleidingsonderdeel.KristelDriessensenCindyVanGeldorp,resp.docente-onderzoeksterbij‘Bind-Kracht’,KareldeGrote-hogeschoolenervaringsdeskundige–brachtenophetLerendNetwerkvan4mie2017,hunervaringenbinnen.Hetdoelvanhetwerkenintandemisomlerareninopleidingteversterkenenondersteuneninkrachtgerichtwerkenmetmenseninarmoede.

Bind-Krachtvertrektvanenkeleuitgangspunteninhetwerkenmetmenseninarmoede.Eénervanishetverbindendenversterkendwerken,indialoogmetmensendieuitsluitingsmechanismen,racismeendiscriminatiedagelijkservaren.Zobouwjeinzichtenopensteljehetleefwereldperspectiefvanmenseninarmoedecentraal.Datlaatjetoeaanaansluitingtevindenbijwatdebetrokkenenzelfbelangrijkvindeninhunleven,bijhundoelstellingenenverwachtingen.DaarnaastprobeertBind-Krachtooksteedsompositievevoorbeeldenindekijkerteplaatsen:aandachtvoorkwetsurenenkrachtenenvoortbouwenopwensen,ondergesneeuwdetalenten,eigenprioriteiten,opwatmensenreedszelfprobeerden.Hetkrachtenperspectiefstaatdaarbijsteedscentraal.

HetwerkenmetervaringsdeskundigenindebasisopleidingisgestartalsinnovatieprojectopdeKareldeGrote-Hogeschool(2014-2015),ineenpartnerschaptussendeopleidingenSociaalWerkenOrthopedagogieenBind-Kracht.DocentenuitdezeopleidingenenBind-Krachtcoacheswerdentandempartnersvooreenvolledigopleidingsonderdeel.Betrokkenen:14docenten,9ervaringsdeskundigen,2Bind-Krachtmedewerkersen620studenten(op2academiejaren).Focuslagophettrainingsvak‘GespreksvoeringinSociaal-cultureelwerk+MaatschappelijkWerk’enhetintegraalvak‘Gezinsgerichtwerkeninorthopedagogie’.Ondertussenwerddezedidactische

56

werkvormverankerdinbeideopleidingenenwordthetuitgebreidnaarexperimentenindelerarenopleidingenverpleegkunde.

Belangrijkeaandachtspuntenvooreendergelijktandempartnerschap:

• Hetempathischeenhetauthentieke:onbevooroordeeldkunnenkijkenensamenwerken.Openstaanvoorelkaarsvisieenreflexiefkunnenomgaanmetheteigenreferentiekader.Hetisookheelbelangrijkdatdedocentruimtekanlatenvoordedialoogmetdeervaringsdeskundigeendatdeervaringsdeskundigeopeengeduldigemanierindialoogkangaanovervooroordelendiestudentenaanbodlatenkomen.

• Stapvoorstapderelatieopbouwenisbelangrijker.Hetisbelangrijkdatdedocentendeervaringsdeskundigevoldoendetijdnemenomelkaartelerenkennenenvoldoendesamenvoorbereiden.Danweetmenwatmenvanelkaarmagenkanverwachtenenkunnenergerichteafsprakengemaaktwordenzodatdesamenwerkingopeenrespectvolleenvooriedereenveiligemanierkanverlopen.

Deervaringsdeskundigeendedocenthebbenduidelijkverschillenderollen.Dedocentbrengttheorie,kadersenmethodiekaan.Deervaringsdeskundigevultaanvanuitzijn/haarervaringskennis.Hij/zijbrengtvoorbeeldenaan,eencliëntperspectiefofhetperspectiefvanleerlingdiezichuitgeslotenvoeldeofvaneenbezorgdeouder.“Dezebeklijvendeverhalenbrengendetheorietotleven”en“derealiteitindeklas”,stellenstudenteninevaluaties.Daarnaasttoontdedocentzichookalsrolmodel,inhetrespectvolenkrachtgerichtomgaanmeteenpersoonmetuitsluitingservaring.Uitevaluatiesblijktdatstudentendeinzetvanervaringsdeskundigenzeersterkwaarderen35,metheelwatbeklijvendeleerresultatentotgevolg.

Defeedbackvanervaringsdeskundigenophuneigenhandelen,deveranderendekijkophetleveninarmoede,dediepereinzichteninuitsluitingsmechanismen,hetdurvenoefenenineenechtedialoogopbasisvangelijkwaardigheid,brengendeontwikkelingvaneenpositievebasishoudingtenaanzienvankwetsbareleerlingen/ouders/gezinnenopgang.

35Zieook:DriessensK.&DeClerck,W.(2014),”Ervaringsdeskundigenalstandempartnersinhogeschoolopleidingen”.InWelwijs,jg.25,nr.4,p.30-33.GrafiekuitdepptvanKristelDriessens.

57

Sterkelerarenopleiden:stuurzenaareenkansarmgezin

InBrusselleeft41%vandekinderenineengezinmeteeninkomenonderdearmoederisicodrempel.Scholen,begeleidingsdienstenendelerarenopleidingenstaanvooreenenormeprofessioneleuitdaging.Kinderarmoedeaanpakkenbegintbijhetopleidenvansterkeleraren.GesprekmetJaantjeVerbruggen,docentencoördinatorvan‘BoekenbendeaanHuis’,eenvoorleesprojectvanOdiseeBrussel,i.s.m.deVGCendebibvanJette,enmetLienCrabeels,derdejaarsstudentkleuteronderwijs.LeeshetinKlasse.www.klasse.be

3–AandachtvoorstudenteninarmoedeindeeigenlerarenopleidingNaastwerkenaancompetentiesvanstudenten,willenlerarenopleidingenineigenboezemkijkenwanneerhetom(kans)armoedegaat.Zewillenzelfnadenkenhoezeeigenstudenteninkansarmoedebeterkunnenondersteunenenbegeleidenénhoezetoekomstigeleerkrachtenalsookdeeigenlerarenopleidersadequaatkunnenlerenomgaanmetkansarmoede.InUCLLhebbenAnnVanHoosteenLiesbethSpanjers(beidenlectorenpraktijkonderzoeker)(oud-)studenteninkansarmoedeuitgebreidaanhetwoordgelatenoverdezetopics.

VanHoostebrachtophetLerendNetwerkvan4mie2017deervaringsdeskundigestudentenDannyenJefmee.Dedeelnemersaandeworkshopwerdenuitgenodigdomsamenmethenaandeslagtegaanmetbevindingenuithetonderzoek‘Eenlerarenopleidingenstudenteninkansarmoede:dekrachtengebundeld!’.Hetonderzoekhadtweefocussen:

-focus1:nagaanhoedeopleidingbeterafgestemdkanwordenopstudenteninkansarmoede,opwatzijnodighebbenomdeopleidingtestarten,succesvoltedoorlopenenafteronden;-focus2:vanuitdeexpertiseenervaringsdeskundigheidvan(oud)studenteninkansarmoedenogmeeradequaaten‘doorleefd’invullinggevenaandecompetentie‘omgaanmetkansarmoede’voorstudentenéndocenten.Tijdensdeworkshopwerdspecifiekgefocustophetinvullinggevenaandiecompetentiedoordelerarenopleider.

Welichteneenaantalresultatenmetbetrekkingtotbeidefocussentoe:

Focus1:suggestiesafstemmenvandeopleidingopstudenteninkansarmoede

- Steljeopleidingookvooropplaatsenwaarkansarmeoudersvaakkomen.- Geefrealistischeinfooverbijvoorbeelddekostenvandeopleiding,geefduidelijke

verwachtingenm.b.t.inhoudvandeopleiding.- Voorziedeinformatie‘inclusief’.Datvoorkomtstigmatisering.- Zorgvoorduidelijkefinanciëleinfoopdewebsite.Zorgvoorlaagdrempeligeen

toegankelijkecontactenvoorwiemeerinfowil.- Voorzieruimteengelegenheidommedestudententelerenkennen.Datkanzorgenvoor

eenbredersociaalnetwerkensteunfiguren,wateenmotiverendefactorisomstudiesvoltehouden.

Watbetreftdeomgangvanhogeschool-actorenmetstudenteninarmoede,pleitendestudentenvoorvolgendeinsteken:

58

Hetistegelijkzinnigomeenervaringsdeskundigeinkansarmoedeinteschakelendiebijelketenemenbeslissingdeinvalshoekvankansarmoedekanbinnenbrengen.Dezepersoonkaneenrolmodelzijnendebrugvormentussendestudentendehogeschool.Jekuntditomkaderenmeteenduidelijkstatuut(bv.rondzwijgplicht).Focus2:goodpracticesrondcompetentie‘omgaanmetkansarmoede’voordelerarenopleiderDocentenzijnnietenkellerarenopleidersmaarzijnzelfookleraarinhunklasmetdestudenten.Zegevennietenkelinhoudendoor,maargaanookmethunstudentenomenhebbenopdiemaniereenvoorbeeldfunctienaarhunstudententoe.Inhetonderzoekwerdenronddecompetentie‘omgaanmetkansarmoede’mogelijkegoedepraktijkenopgevraagdbijlerarenopleiders.Diepraktijkenwerdennaderhanddanvoorgelegdaande(oud-)studenteninkansarmoede,omnategaanofdezeeffectiefalsadequatepraktijkenwerdenbeschouwd.De‘goedbevonden’praktijkenwerdenonderverdeeldinvijfcategorieën:

-‘oogvoorcontext’:maatregelenopmaterieelenfinancieelvlakomkostentedrukken(zieafbeelding)-‘veiligleerklimaat’:luisterenenempathietonen,openenauthentiekzijn,eenwaarderendehoudingtenopzichtevanstudenten-‘begeleidingopmaat’:praktischeondersteuninggevenenrekeninghoudenmetdepersoonlijkecontextvanstudenten-inzettenop‘kwalitatieveinteracties’tussenallestudenten-‘positiefbenaderenvankansarmoede’:nietenkelkijkennaarproblemenvanstudenteninkansarmoede,maarookfocussenophunkrachten.

59

Citaatvaneenstudentdieaanditonderzoekdeelnam:

“Hetwasheelfijnomdeeltenemenenomtewetendatdaardooranderestudentengeholpenkunnenworden.Fijndatdetijdgenomenwerdommetelatenuitspreken,anderskomthetverhaalniet.Ikvoeldemeechtpartnerinhetonderzoekengeenonderzoeksobject.Hetenthousiasmevandeonderzoekerswerkteookaanstekelijkenwaseenhartonderderiem!”

Alleresultatenvanhetonderzoekkunjevindenop:http://kansenvoorhogeronderwijs.site90.net/(doorklikkennaarPWO-project).

60

2–KenniseninzichtenHefboom‘kaders,concepteneninzichtenlerenkennenoverarmoedeensocialeongelijkheid’Waaromiserkans-enkinderarmoede?Watzijndemechanismenachtersocialeongelijkheid?Watdoetarmoedemeteenmens?Welketheorieën,conceptenenkadersbestaanerdiedestructureleoorzakengoedkunnenuitleggen?Enhoekunnenzeonshelpenduidenwatweinonzeklassen,dagverblijvenenopvangzienenervaren?Erbestaanheelwatmodellendieopeenhelderemaniereendeelaspectvandeoorzakenvanarmoedeensocialeuitsluitinguitdedoekendoen.OpdesitesvanorganisatieszoalsNetwerktegenArmoedeenWelzijnszorg(ziebijv.www.armoedebestrijding.be),beideledenvanhetLerendNetwerk,isalvastveelinspiratietevinden.Erzijnveleboeken,brochuresenrapportenovergeschreven.Zozijntheorieënalsdievanmaatschappelijkekwetsbaarheid,hetschuldmodelenhetklovenmodelalvrijgoedbekendinhetonderwijsveld.EnverderzijnerdejaarboekenvanOASes,hetOnderzoekscentrumOngelijkheid,ArmoedeSocialeUitsluitingendeStad0(UniversiteitAntwerpen),deonderzoekenenpublicatiesvanhetCentrumvoorSociaalBeleid,....Oorzakenvanarmoedeensocialeongelijkheidkennen,looptparallelmetwatjezelftewetenkomtdoorjeeigenbevindingenenervaringen.Indiezinisdezehefboomonlosmakelijkverbondenmetdetweeanderehefbomenbinnen‘Beeldvorming’:ondergedompeldwordenindewereldvankansarmoedeensocialeuitsluiting,enviasterkemethodiekenhandelen/reflectereninzettendiejeervaringenéninzichtenkunnenomzetteninaangepastbegeleidingsgedrag.Inzichtenbeginnenbij‘signalenvankwetsbaarheidlerenzienenherkennen’.Ookdaarzijnalenkelekijkwijzersenchecklistsgepubliceerd.OphetLerendNetwerkhebbenweerzelfééningebrachtopbasisvande10krachtlijnenvanBind-Kracht.

FocusoppotentiesvanarmenOphetLerendNetwerkvan4mei2017brachtKristelDriessensdeinzichtenenkenmerkenoverleveninarmoedein.‘Bind-Krachtinarmoede’(KareldeGrote-Hogeschool)hanteerteenvisieoparmoedegebaseerdopdetheorievanmaatschappelijkekwetsbaarheid,eenverklaringsmodeldatoorzakenopmicro-,meso-enmacroniveauintegreertinéénkader.Detheorievertrektvanuiteenstructurelevisieoparmoede.Zesteltdatbepaaldebevolkingsgroepenriskerentelkensopnieuwactiefgekwetsttewordendoordewijzewaaroponzesamenlevinggeorganiseerdis.

Maatschappelijkkwetsbaremensengenietenweinigvanhetpositieveaanbodvanonzesamenleving,vanvormingenhulpverlening,vandearbeids-enhuisvestingsmarkt,vanrespectenkansentotontwikkeling.Zewordenvooralgeconfronteerdmetuitsluitingendiscriminatie,metsanctionerendeencontrolerendeaspectenvanmaatschappelijkeinstellingen.Daaromontwikkelen

61

zemoeilijkeenpositievesocialebindingmetdemaatschappijenhebbenzevaakgeengunstigtoekomstperspectief.Bind-Krachthanteerteengelaagdekijkoparmoede.Maatschappelijkekwetsbaarheidverwijstooknaareeninteractiefencumulatiefproces.NaastaandachtvoorkwetsbaarhedensteltBind-Krachteenkrachtenperspectiefcentraal.

Daarom,steltDriessens,ishetbelangrijkominrelatiemetmenseninarmoedevooralverbindendenversterkendtewerken,indialoogmethen.“Ditdoejebestvanuiteenerkenningvoordecomplexiteitvanhunproblemenendediepekwetsuren.Denadrukbijhulpverleningligtvaakopkorte-termijnresultaten,waardoordedrukophentoeneemt.Westellenookeenterugkeervastvanhetindividueelschuldmodel.”DitsoortschuldmodelstaathaaksopdedefinitiezoalsJanVranken36diegeeft

“Armoedeiseennetwerkvansocialeuitsluitingendatzichuitstrektovermeerderegebiedenvanhetindividueleencollectievebestaan.Hetscheidtdearmenvandealgemeenaanvaardeleefpatronenvandesamenleving.Dezekloofkunnenzenietopeigenkrachtoverbruggen.”

Driessensvraagtaandachtvoorvelerleifacetteninhetomgaanmetarmoede:kenniseninzichtenopbouwen,ontmoetenengeraaktwordenenhetbelangvanrelatiebevorderendeinteractie.Zedaagtonsuitomgelaagdnaararmoedetekijken,deschuldvraaglostelatenenhetkrachtenperspectiefcentraaltestellen.

Hoeeenkoffiemomenthetzelfbeeldvankansarmeoudersopkrikt

“Alskansarmeoudersvoelen:‘hetzalmetmijnkindopschoolnetzogaanalsbijmij’,danhebjeeenbruggenbouwernodigdiehunhetnodigevertrouwengeeft.”DatzegtPatrickMeurs,professorklinischepsychologie(KULeuven).Hijvolgtdeontwikkelingvanjongekindereninarmoede.LeeshetinKlasse.www.klasse.be

3–Handelen/reflecterenHefboom‘kritischlerenreflecterenovereigenhandelen,aanpassenvanjegedrag’Vanuitdetweeanderehefbomenbij‘Beeldvorming’–‘geraaktworden’en‘kenniseninzichten’opdoen–ishetuiteindelijkdebedoelingheteigenhandelenals(toekomstige)begeleidervankinderenbijtesturen.Zodatdeklas-,school-,opleidings-kinderopvang-endagverblijf-praktijkechtkaninzettenomelkkindgelijkekansentebieden.Ditisbijvoorbeeldnodigomdatuitdehefboom‘geraaktworden’heelwatemotieskunnenloskomendoordeontmoetingmetmensen.Hierdoorwordenstudenten,begeleiders,leerkrachten,…geconfronteerdmetzichzelf,meteenanderewerkelijkheid,metdediversiteitvanwereldenenreferentiekaders.Dewerkelijkheidisgeennetteenafgelijndeweerspiegelingvantheoretische

36JanVranken,‘ArmoedeinBelgië’,Inleiding.In:Dierckx,D.,VanHerck,N.&Vranken,J.(eds).Leuven/DenHaag:Acco.2010.

62

conceptenenregels,engestructureerdereflectiekanhandvattenaanreikenombetekenistegevenaanervaringen.Reflecterenophandelen,enerdannaarhandelen,iseigenlijkeenlevenslangproces.Dezeprofessionalseringstoptnooit–ofzoutochvoortdurendgeprikkeldmoetenworden.Bovendienisditeenprofessionaliseringdiezichnietenkelvoltrektopindividueelvlakmaarookopteamniveau.Welkemethodeszijneffectiefgeblekenenverdienenaandacht?Watisnodigomvaneenreflectieeen‘kwaliteitsvolle’reflectietemaken?BringleenHatcher37(1997)stellenvolgendecriteriavoorop:“kwaliteitsvollereflectie

-vindtplaatsopregelmatigebasis,-linktervaringenaan(vooropgestelde)leer-envormingsdoelen,-laatookruimtevoorpersoonlijkewaardenengedrag,-reflectiewordtgestuurdenbegeleid,-wordtopgevolgddoorfeedbackenbeoordeling.”

1-Inservice-learning:kwaliteitsvollereflectieMaaikeMottart,coördinatorservice-learningaandeKULeuven,lichtteinhetLerendNetwerkvan4mùei2017derolvanreflectieinlerenenvormingtoevanuithetperspectiefvan‘service-learning’.Dezeervaringsgerichtepedagogieintegreertdeelementen‘dienen’(maatschappelijkedienstverlening’),‘reflecteren’(gestuurdeenkritischereflectie)en‘leren’(opacademisch,persoonlijkensociaal-maatschappelijkvlak).Metdezepedagogiewordtpersoonsvormendonderwijsnagestreefd,metdenadrukopkritischenverantwoordburgerschap.Mottartgaatinopdekenmerkenvankwaliteitsvollereflectie(inservice-learning)endebegeleidingervan.38

37Hatcher,JulieandBringle,RobertG.,"BringingtheGapbetweenServiceandLearning"(1997).Evaluation/Reflection.Paper20.Geciteerdindeppt“Refectieinservice-learning”vanMaaikeMottart,KULeuven,StudiedagCommunityService-learningUCSIA,13december201638Voormeerinformatieoverdezepedagogie,zie:Mottart,M.,“Service-learning:vormingvandestudentalsvolledigpersoondoordeintegratievandienen,relecterenenleren”,TijdschriftvoorOnderwijsrechten–beleid(2015:5),pp.386-395.

63

Meta-perspectief

“Reflectieisalseenachteruitkijkspiegel”,zegtMottart.“Hethelptonsomteduidenwatachteronsis,zonderenkelachteruittekijken.Hetdoelisomvooruittekunnennavigeren.Hethelptonsbovendienomteher-kaderen.”

Binnenservice-learningwordtreflectiegedefinieerdals“theintentionalconsiderationoftheserviceexperienceinlightofparticularlearningobjectives”(Hatcher&Bringle,1997).Hetgaatdussteedsovereenintentioneleengerichtedenkoefeningdievertrektvanuitdeopgedaneervaring,enwaarbijbepaaldeleerdoelenofvormingsdoelenwordennagestreefd.

Gestructureerdereflectiebiedthandvattenenbegeleidingomuitervaring(en)teleren.“Zowordtreflectie‘verbinding’,wordtbetekenisgecreëerd:hetzoekennaarlinkenencontinuïteiten.Verschillendeelementenvandezeervaringenandereervaringenwordenverbondenmetdeeigenkennisendievananderen.Doorreflectiekanjeverschillendeelementenverbinden(theorie,eigenkaders,andereperspectievenenverhalen,…)enzoeenmetaperspectiefaannemen.”

Reflectiealsproces

Doorlopend:voor,tijdens,na

ReflectieisvolgensMottartgeeneenmaligeactiviteitopheteindevaneenervaring,maariseenproces:“meerderekeren,groeiendininzichtenenmogelijkheden”.Doordeherhalingofhet

64

herlezenvanreflecties“ontdekjedepatronenoflijnenoverdetijdheen,deverbandenenverbindingentussendeverschillendeervaringen/reflecties.”Daaromkanhetzinnigzijnombijvoorbeeldstudentenalsopdrachttegeven“eenzelfdeoefeningeenpaarkeertemakenenhennaeentijdjetelatenherlezen:hoebenikgegroeid,hoeenwatschreefikinhetbeginenwelkelagenkwamenerbij,watisveranderd,ofwatkomtsteedsterug,waaromzoudatzozijn?”

Reflectereniseenleerproces(zieafbeelding‘beschrijvend>creatief’).Mottartzegtdatstudentenvaaktesnelzichvan‘beschrijvend’naar‘creatief’bewegen.39“Studentenmoetenvaakgroeieninhetinterpreterenenkritisch-analyseren.Hetgaatnietenkelom‘reflectie’welom‘kritischereflectie’:waaromhebikdiekeuzegemaakt?watzijnmijnvooronderstellingen?Zokrijgendestudenteneenanderekijkenblijfthetbeterhangen.”

Goedeendiepgaandereflectievereistoefeningengeduld.Wekunnenvanstudentennietverwachtendatzemeteeneenkritisch-analytischereflectieoverhunervaringenneerschrijven.Varona(1999)beschrijftverschillendefasesofniveausinreflectiewaarbijdestudentevolueertvaneenbeschrijvend,naarpersoonlijkinterpreterend,kritisch-analytischencreatiefniveau.40

Hoereflecteren?

Opties:- Alleen–metpeers–metandereactoren,- Aldannietbegeleid,- Vormen:lezen–schrijven–doen–vertellen.

Vaakgrijpenstudentennaardegeschrevenopties–ofwordenzedaartoeuitgenodigd/aangespoord:dagboeken,case-studies,lees-enschrijfopdrachten,essays,…Maaranderevormenzijnookmogelijk,bijvoorbeeldaandehandvanfoto’s,beeld,videomateriaal,‘doenenvertellen’(ingroep,rollenspel,theater),…“

Hetbelangvanverhalen

Wanneerstudentenreflecterenoverhunervaring,danvertellenzijsteedseenverhaal.Eenverhaaloverzichzelf(indieervaring),maarsteedsinrelatietotanderen.Verhalenvertelleniseenbelangrijkemanierombetekenistegevenenteinterpreteren.Daaromishetbelangrijkom

39Ofwaarbijstudentenvoornamelijkophet‘technische’niveaublijvenhandelen:watisergebeurd,enhoekanikhetvolgendekeerandersdoen?Erisechternoodaaneenmeerbredeengelaagdereflectie.ZieKelchtermans,G.,“WhoIaminhowIteachisthemessage:self-understanding,vulnerabilityandReflection”,TeachersandTeaching:theoryandpractice15:2(2009),pp.267-269.40Varona,L.T.,“FromInstrumentaltoInteractivetoCriticalKnowledgeThroughService-learninginSpanish”,inJ.Hellebrand&L.T.Varona(eds.),ConstruyendoPuentes(BuildingBridges):ConceptsandModelsforService-learninginSpanish,Washington,D.C.:AmericanAssociationforHigherEducation,1999,pp.68-75.

65

‘studentenopverhaaltelatenkomen’”,zegtMottart.“Jedaagthendanuithetverhaalvanhunervaringtevervolledigen,eenalternatiefplotteverzinnen,zichdieperintelevenindepersonages,hetverhaalteherschrijvenvanuiteenanderpersonage…Hetzijndezeverhalendiedeelbeginnenuitmakenvanhuneigenverhaal(verleden,heden,toekomst),enwaarinhetverhaalvanandereneenbelangrijkerolspeelt.”

Begeleiding:roleninvullingdocent

“Jerolalscoachenondersteuner”,zegtMottart,“is:je‘geeftdingenterug’,jebenteen‘reflector’,maargeeftookaanwaardestudentmeeroverkannadenken.Jebiedtzoweluitdagingalsondersteuning.”Daaromispositievefeedbackenherkaderingvanbelang(cf.rolvandeachteruitkijkspiegel):aangevendatdestudentookuitnegatieveoftegenvallendeervaringenkanleren.

Optermijnhelptdecoachdestudentniveaustelerenonderscheiden:rationeelofemotioneel,oppervlakteofdiepte,analytischofassociatief.Inhetproceskomendanpatronennaarboven,ontdektdestudentelementendievaakterugkomen.Daaromzijngoeddoordachterichtvragenvanbelang.Indefeedbacksteljebestvragenaandestudentendiehendieperlatennadenkenoverhetbelangenimplicatievanwatzemeemakenenhieroververtellen.

Decrucialevoorwaardevoorditprocesiseenveiligeomgeving,eenklimaatvanvertrouwenenrespectwaarindestudenteerlijkdurftnadenkenendeeigendenkkadersinvraagdurftstellen.

2–Videocoaching:metVerBEELDingaandeslag‘VerBEELDing’iseenvideocoachingsmethodiekdiebinnendeArteveldehogeschoolisontwikkeldvoorprofessionalsdiemetkinderentussen0enzesjaarwerken.IneHostynenSofieVerschaeve,docentenonderzoekerresp.bachelorPedagogievanhetjongekindenbachelorKleuteronderwijsbijdeArteveldehogeschool,lichttenditophetLerendNetwerkvan28maart2018toe.Onderstaandetekstisvanhunhand.Videocoaching41zienwealseenmogelijkenzinvolantwoordopvolgendevragen:1. Hoekunnenwedetotaleontwikkelingenervaringenvankinderenobserveren?2. Hoekunnenwedieobservatiebinnendeeigenpraktijkcontextzorijkmogelijkmakenende

focusopdekinderenzosterkmogelijkbehouden?3. Hoekunnenweonszelfenbegeleiderscoachenomvanuitdieobservatieblijvendtegroeienin

rijkeenkwaliteitsvolleinteractiesenzoalleontwikkelingskansenvoorallekinderentewaarborgen?

41gabaseerdop“VerBEELDing.Interactieinbeeld,interactieingesprek.”Bracke,G.,Hostyn,I.,Steverlynck,A.,&Verschaeve,S.(2018).Gent,Arteveldehogeschool.Vooreenuitgebreideversievandetekstenbijhorendebronvermelding:https://www.arteveldehogeschool.be/verbeelding/

66

Eenrijkeinteractiemetkinderen

Wezijngeïnteresseerdinwatkinderendoenomdatwezeverderwillenbrengeninhunontwikkeling.Wewillenkijkennaarwatkindereninteresseert,wewillenonsfocussenopwatzedoenenzeggenomhenvanuitdezeobservatiesverderteondersteunen.Kinderenhebbenimmerseeninherentedrijfveeromallepotentieeldatzebezittenteontwikkelenenontplooien.Bovendientoontelkkindeennatuurlijkdrangomteleren.Elkkindisregisseurvanzijneigenontwikkeling...enmaaktnieuwe‘kennis’vanuitverwondering.

Hetkindontwikkeltineenstimulerendecontext:ininteractiemetanderen(kinderenénvolwassenen)enineenondersteunendeomgeving(ruimteenmaterialen).Kwaliteitsvolleenpositieveinteractiesineenrijkeenstimulerendeomgevingzijnduscruciaalvoorkindereninontwikkeling.

Uitonderzoekblijktdateenkwaliteitsvolleinteractietussenvolwassenenenjongekinderenduidelijkpositieveeffectenheeftopdeontwikkelingvankinderen,ookoplatereleeftijd.Zekervoorkinderenuitkansengroepenkunnenkwaliteitsvolleinteractieseengrootverschiluitmakenoplangetermijn.

Eenrijkekijknaarkindereninontwikkeling

Hetgaatbijkwaliteitsvolleinteractiesvaakomdiekleinedingendiejealsbegeleiderineenkinderdagverblijf,indepeuter-ofkleuterklasofineenbuitenschoolseopvangkuntdoenomdeontwikkelingvankinderentestimuleren.Daarvoormoetjehetkindvolgeninzijnontwikkeling,inzijnspel,inzijn‘zijn’enaansluitenbijdebehoefteneninteressesvanhetkind.Hiervoormoetjenietalleenopdehoogtezijnvanhetontwikkelingsverloopvankinderen,jemoetookwetenhoejekinderenkuntobserverenopeenrijkemanier.Alsdezeobservatieszokwaliteitsvolmogelijkzijn,zoholistischmogelijkenalsdieobservatiesrekeninghoudenmethetuniekevanhetkind,danzijn

Rijkeontwikkelingkinderen

Rijkekijknaarkinderenin

ontwikkkeling

RijkeinteracMebegeleider-

kind

Rijkecoachingvan

begeleiders

67

zeeenmotoromkwaliteitsvoltekunnenhandelen.Observerenvandeontwikkelingvankinderenisduseenkernvaardigheid!

Eenrijkecoachingvoorbegeleiders

Observerenisineendagelijksewerkcontextnietzoevident:erzijnveelkinderen,hetisdruk,eriseendagelijkseroutinediegevolgdwordt,…Schriftelijkobserverenofterplaatseobserverenvraagtveelinspanningentijddienietnaardekinderenzelfkangaan.

Videocoachingiseenwerkbareendoeltreffendemethode,hetmaakthetobserverenvanenreflecterenoverkwaliteitsvolleinteractiesmogelijk.

Videobeeldenuitdeeigendagelijksepraktijkzijnhetuitgangspunt:datzijndusauthentiekeenpersoonlijkesituaties.Hetiseenobservatiemiddeldatdetotaleontwikkelingvanhetkindinkaartbrengtendetotaleervaringvanhetkindinbeeldbrengt:hetkindalsuniekpersoonininteractiemetdewereldendebegeleider.Demethodiekdaagtdebegeleideruit-doorkleintekijkennaardeervaringen,ontwikkeling,ontplooiing,entalentenvandekinderen-natedenkenoverdeeigenrolinderijkeenkwaliteitsvolleinteractie.

“Onderzoektoontookaandatprofessionaliseringsinitiatievenwaarbijmenfocustopdiedagdagelijkseinteractiemetjongekindereneenpositiefeffecthebbenopdeverdereontwikkelingvandeinteractievaardighedenbijprofessionals,enditongeachtdeopleidingprofessionals.Videocoachingmaaktreflectiemogelijkopmaatvanelkeindividueleprofessional.Recentonderzoekmaaktdithard:videobegeleidingheefteffectopdeinteractievaardighedenvanbegeleiders–zowelbeginnersalsprofessionalsmetwerkervaring.Debeeldenlatendeprofessionalstoeevenafstandtenemenvandedagelijkserealiteitenzichzelfindepositievanobservatorteplaatsen.Debeeldenlenenzichdusnadienookuitermateom,indialoogmeteencoach,teanalysereninfunctievanzelfreflectieoverdeeigeninteractievaardighedenenaansluitendbijdeeigenontwikkelingsnoden.”

Eenbelangrijkevoorwaardevoorhetsuccesvanvideocoachingiseengoedenonderbouwdkaderomdeblikterichtenendoelgerichtnaarbeeldfragmententekijken.‘VerBEELDing’biedtditaan,metfocusopdekinderen!

Onderzoektoontookaandatprofessionaliseringsinitiatievenwaarbijmenfocustopdiedagdagelijkseinteractiemetjongekindereneenpositiefeffecthebbenopdeverdereontwikkelingvandeinteractievaardighedenbijprofessionals,enditongeachtdeopleidingprofessionals.Videocoachingmaaktreflectiemogelijkopmaatvanelkeindividueleprofessional.Recentonderzoekmaaktdithard:videobegeleidingheefteffectopdeinteractievaardighedenvanbegeleiders–zowelbeginnersalsprofessionalsmetwerkervaring.Debeeldenlatendeprofessionalstoeevenafstandtenemenvandedagelijkserealiteitenzichzelfindepositievanobservatorteplaatsen.Debeeldenlenenzichdusnadienookuitermateom,indialoogmeteencoach,teanalysereninfunctievanzelfreflectieoverdeeigeninteractievaardighedenenaansluitendbijdeeigenontwikkelingsnoden.

68

FILM-Coachjelerarenmeteencamera

Videocoachingiseenideaalmiddelvoorzelfreflectieenprofessionalisering.Confronterend,deugddoendenergleerrijk.HoeervarenlerarenAnnickenMaaikedit?BekijkhetopKlasse.

www.klasse.be

69

Verbindendeconcepten

De7hefbomenstaancentraalinonzeuitwerking,maaruiteraardzijnookandereelementenvanbelangwanneerwekinderendevolleontwikkelingskansenwillengeven.WehebbenindeLerendeNetwerkenereenviertalbenoemd,zondervolledigtewillenzijnenzondereraltediepoptegaan–deelsomdathierrondalheelwatinzichtenenmateriaalterbeschikkingstaan.

1–Basishoudingalsbegeleidervankinderen2–Omgaanmetdiversiteit3–Partnerschappenmetouders,buurt,welzijn,…4–Krachtigeleef-enleeromgeving

1–Basishouding

[illustratie–‘basishouding’]

Waarderendegrondhouding

Wanneerjeveleaspectenuitde7hefbomensamenbrengt,komjealsvanzelfopeenbeeldvanhoeeenprofessionelebasishoudingvooreenbegeleidervankindereneruitziet:welbevindenenbetrokkenheidcreëren,rijketaalaanbieden,loskomenvanaltesnellecorrigerendetussenkomsten,positiefinspelenopwatzichaandient,impulsengevenomteonderzoekenenteverdiepen,enz.Werkenaankwaliteitsvolleinteracties,bijvoorbeeld,veronderstelteenbasishoudingvanflexibiliteit,leren-van-elkaarendialoog/samenwerking.

Diebasishoudingheeftookeenteam-inslag:eengoededialoogensamenwerkingonderbegeleiders,eenstimulerend,ondersteunendeninclusiefbeleid,eengevoelvanmede-eigenaarschapvaneenvisieofhetproces,ouderseenplaatsbiedenopschool,constructiefomgaanmetmeertaligheid,…VolgensAelterman42zijndekenmerkenvaneenrelationelegerichtheidvan

42“Aandachtvoorgelijkeonderwijskanseninhetberoepsprofielendebasiscompetentiesvoorleraren”.Aelterman,A.,inSchoolenSamenleving(16),p.67-90.Geciteerdin“KleineKinderen,GroteKansen.Hoekleuterleerkrachtenlerenomgaanmetarmoedeenongelijkheid”,Roose,I.,Pulinx,R.,VanAvermaet,P.,SteunpuntDiversiteitenLeren(UGent).KBS,2014,p.50.

70

professionals:echtheid,aanvaarding,ruimdenkendheid,luisterbereid,empathieenrespect,deontwikkelingvaneenopenhouding,respecteneentolerantevisieop‘anderszijn’.

Tegelijkwetenweuitonderzoekdatereenlinkistussendeeengoedesamenwerkingineenschoolteamenhetgeloofdatzijhetverschilkunnenmakenvoorkinderen.Watuiteraardcruciaalisvoordeschoolloopbaanvankwetsbarekinderen.Wanneereenteamhetonderlingeensisovereenvisieendedoelen,zorgtditvoorgoedeonderwijsuitkomstenvoordeleerlingen43.

IndeLerendeNetwerkenkwamgeregelddebemerkingdatweafmoetenvandenadrukopeendeficit-benaderingvanleerlingen:labels,problemen,stoornissen,watze‘nogniet’kunnen,…Eenoplossingsgerichteenwaarderendeaanpakverdientmeeraandacht:optimaalinzettenengebruikmakenvaniederstalenteneninteresses.

Dewaarderendebenaderingmaaktophefvanuitdeonderzoeksmethode‘AppreciativeInquiry’,waarderendonderzoeken:doortefocussenopwatkinderenenvolwassenendoenalszeophunbestzijn,komtereenpakenergie,zelfvertrouwenenengagementvrij.Ookdegrowthmindset-theorievanCarolDweck44ligtindezelijn.Growthmindset–integenstellingtoteenfixedmindset–focustopgroei,ophetproces.Kinderenenvolwassenenontwikkelenbestzo’nmindsetwillenzijoptimaallevenslangleren.

LudoHeylen,onderzoekerbijCEGO,brachttijdenshetLerendNetwerk45volgendeslidemeediehetverschilduidelijkvoorstelt:

43“Onderwijseffectiviteit:overzichtvanonderzoeksliteratuurbinneneenevoluerenddomein”.In“Maaktdeschooleenverschil”,DeFraine,B.,e.a.,2004.Geciteerdinidem,p.51(opp.65vanditboekjevindjeeenoverzichtvancompetentiesvooreenbasishouding).44CarolS.DweckisprofessorpsychologieaandeAmerikaanseStanford-universiteit.45LerendNetwerk,28september2017

71

Eengrowthmindsetofeenwaarderendegrondhoudingstaatnietgelijkmethetontkennenvanhetlichtvandezon:signalen(zichtbareenminder-zichtbare)herkennenvankwetsbare(thuis)situatiesofarmoedeblijftbelangrijk.Defocusverschuiftevenwelalsjedemultiperspectiviteitinkinderenziet,depotenties,talenten,krachten,…Watopzijnbeurtdanweerlinkenheeftmeteengoedeobservatiealsbasishouding:watgebeurterindeklas,opdespeelplaats,tijdensovergangsmomenten,…Waarderendeof‘groene’taal

Waarderendenoplossingsgerichtcommunicerenenbegeleidenheeftditotaalnodigalskrachtiginstrument.Taalspeeltimmerseensleutelrolinveranderprocessen.Deideeënenpraktijkvanuit‘GeweldlozeCommunicatie’46zijnalenkeledecenniagekend,maarvragenookvandaagnogaandacht.

OphetLerendNetwerkvan23maart2017brachtChristopheVansteeland,pedagogischbegeleiderbijhetOVSG,enkelebeschouwingenbinnenoverhetbelangvantaalalsmiddelomdewaarderendebasishoudingterealiseren,zowelnaardeleerlingentoealsinhetbrederecoachenenbegeleiden47.Eenwaarderendenauthentiektaalgebruikhaaltimmershetbesteindemensennaarboven,geeftzelfvertrouwenenzinaanlerenden.Tegenoverhetprobleemgerichte‘rode’taalgebruikplaatstVansteeland‘groenetaal’:“Wesprekendaneerderover‘uitdagingen’en‘leerkansen’inplaatsvan

46TipvanLerendNetwerk-lidLievenVercauteren(docentAP-hogeschool):zie'Deveiligeklas',SuraHartenVictoriaKindle-Hodson;'DeGirafendejakhalsinons',JustineMol;websiteai-opener.nl47Vansteelandvondhiervoorinspiratiein“Oplossingsgerichtcoachen”,InsooKimBergenPeterSzabó,uitg.Thema,2015

72

‘problemen’.Uitonzepedagogischbegeleidingswerkblijktdatdit,alsditcontinu,voortdurendenconsequentdoet,zijneffectheeftenaanstekelijkwerkt.”VansteelandverweesinhetLerendNetwerkooknaarderesultatenvanhetpIEO-project48(projectInnoverenenExcellereninOnderwijs)waarhijalscoachwasingezet.Inditprojectwerdenenkelebasisscholendriejaarintensbegeleidnaareenduurzameschoolontwikkeling.Ookinditprojectwerddewaarderendegrondhoudingenhetwaarderendtaalgebruikcentraalgesteld.Eénvandelinkendiewemetdehefboom‘RijkeTaal’(zie‘KwaliteitsvolleInteracties’kunnenmaken,ishetaanwendenvanopenvragen:

“Naasteenwaarderendegrondhoudingkomtdewaarderendeofgroenetaalheelsterktotuitingindemanierwaaropvragengesteldworden.‘Groene’vragenbevorderenimmersdeconnectietussenmensenenzorgendatergekekenwordtnaarmogelijkhedenengroeikansen.”

HetpIEO-projectwasgebaseerdopdeconceptenvanhetsociaal-constructionisme49.Eénvandekernideeënisdatwetaalnietalseeninstrumentmogenzien,waarmeewedewerkelijkheidbeschrijven,maaralsietswaarmeeweonzewerkelijkheidcreëren.Vansteeland:“Taalisbijuitstekeencommunicatiemiddelenmettaalbouwenwevoortdurend‘verhalen’diewemetanderendelen.Hetmaaktduseenverschilmetwelkewoordenwedezewerkelijkheidbeschrijven.”Hijgeeftvolgendetabelmee:ROOD GROENprobleemgericht oplossingsgerichtbelemmerend/weinigwaardering behulpzaam/waarderendpolariserend verbindendaannames hierennu,feiten‘hetluktnooit’ kansenzienoordelend mildenfoutvriendelijk

Groenetaalspreektoverkansen,mogelijkheden,hoop,vertrouwen,succes,uitdagingen,groei,oplossingen,…Doorgroenetaaltegebruikenwiljealsdocent/leerkracht/begeleider/coachstimulerenenlatengroeienwateralis,waarjemeervanwil.

2–Omgaanmetdiversiteit

[illustratie–Omgaanmetdiversiteit]

Omgaanmetdiversiteitzitverweveninde5kerncompetentiesdiedemotorvormdenvoorhetproject‘KleineKinderen,GroteKansen’.Ookhiergaathetomeen‘rodedraad’dieinde7hefbomenverwevenzit.Datblijktsnelwanneerwedeuitgewerktecompetentieserevenbijhalen,bijvoorbeeldvan‘kinderenbegeleidentotkwaliteitsvolleinteracties’50:

- zorgenvooreenveiligenstimulerendklimaat,- aandachthebbenvoorrelaties,vriendschappenenconflicten

48“Windkracht4.PIEO,Rijkeverhalenvoorduurzameschoolontwikkeling”,KBS,2015.Citaat:p.77.49Meerinfo:www.taosinstitute.net50“KleineKinderen,GroteKansen.Hoekleuterleerkrachtenlerenomgaanmetarmoedeenongelijkheid”,Roose,I.,Pulinx,R.,VanAvermaet,P.,SteunpuntDiversiteitenLeren(UGent).KBS,2014,p.67-70.

73

- werkenomkinderenlerensamenspelenen-werken- kinderenelkaarsleefwereldlerenkennen- taalencommunicatievevaardighedenhelpenontwikkelen- kinderenrespectvoordiversiteitaanvoorkeurenenstandpuntenbijbrengen- standpuntenopeengepastemanierlerenverwoorden,conflictengoedlerenoplossen- kinderenhelpenhoevooroordelenenstereotyperingenwerken- …

HetSteunpuntDiversiteitenLeren(SDL),UGent,verrichtonderzoek,zetprojectenopenbegeleidtscholeninhetlerenomgaanmetdiversiteitendeveledeelaspectenervan.Weverwijzeno.a.naarwww.steunpuntdiversiteitenleren.beennaarwww.diversiteitinactie.be.Dezelaatstesite,kortwegDIVA,willeraren,lerarenopleidersenhunstudentenopeeninteractievemanier(viadeoefeningen,achtergrondinformatie,materialenenpraktijkvoorbeelden)professionalisereneninspirerenomactiefaandeslagtegaanmetdiversiteit.

VerderheeftSDLeenmeet-enreflectie-instrumentontwikkeld,metnamede‘DiversiteitsscreeningOnderwijs’,kortwegDISCO51.BijhetschrijvenvandezepublicatiegebruiktSDLditinstrumentineengrootschaligonderzoekinsamenwerkingmetSchoolmakerscvbaendeUniversiteitAntwerpen.Wanneerjeals(hoge)schoolDISCOinvult,krijgjeeenspiegelvanhoedocenten/leerkrachtenstaantegenoververschillendevormenvandiversiteit,hoecompetentzezichvoelenommetdiversiteitomtegaanenhoezehuntaakalsdocent/leerkrachtindezeopvatten.Jekuntderesultatengebruikenalsingangvoorreflectieenopstapomveranderingsprocesseningangtezetten.

3–Partnerschappen[illustratie-partnerschappen]3a–MetoudersHethelekaderdatweindezepublicatieenopdewebsitevoorstellen,vertrektvanuithetperspectiefvande(toekomstige)leerkracht,(leraren)opleiderenbegeleidervankinderen.DatisdefocusgeweestvanhetKKGK-project,metnamehoedezemensenprofessionaliserenenversterken.Uiteraardzijnerevenvalabeleperspectieven,zoalshetkindcentraalstellenenvanuitzin/haartalentenenbehoeftenjebegeleidingopbouwen.Eenanderbelangrijkperspectiefisominalleswatjedoetmetkinderensteedsdeouders,opvoeders,gezinnenmeetenemen.Datheefteenpositiefeffectopdeschoolloopbaanvanelkkind,maarisdestebelangrijkerwanneerhetkindvanuiteenkwetsbare(start)positieaanzijnontwikkelingbegint.

Over‘partnerschappenmetouders’enouderbetrokkenheidisalveelgeschreven.Deuitdagingisenblijftomalsbegeleider(enhetteam)dedialoogtevoerenvolgensdekenmerkenzoalsweditbij‘Basishouding’hebbenbeschreven.Langzaamaangroeithetbesefinvelescholendatwebesthetéénrichtingsverkeerverlaten,metnamehetklassiekebeeldvanouderbetrokkenheid:eenstilzwijgend,implicietenverondersteldpartnerschapwaarbijdeschoolbepaaltwatouderseigenlijkhorentedoen.Weevoluerensteedsmeernaareenwederzijdsenwederkerigpartnerschap.Datheeftverregaandeconsequentiesvoordeprofessional–dielinkenhebbenmetonze7hefbomen:

- heteigenreferentiekaderlerenloslaten,invraagstellen- oordelenuitstellen

51http://screening.steunpuntdiversiteitenleren.be

74

- deficit-taalvermijden- empathischvermogenversterken:andere‘brillen’lerenopzettenomnaarkwetsbaarheiden

armoedetekijken- …

“Wieheeftverzonnendatjeeenkindaandeschoolpoortmoetafzetten?”

Alsoudershunkleuternietnaarschoolsturen,isdatnietomdatzeschoolnietbelangrijkvinden.Welomdatzeeenaantaldrempelservaren.“‘Zorgjewelgoedvoormijnkind?’isdebelangrijkstebekommernisdiebijoudersleeft”,zegtprofessorMichelVandenbroeckvandeVakgroepSociaalWerkenSocialePedagogiek,UniversiteitGentleeshetinKlasse.www.klasse.be

Eenpedagogiekindialoogmetouders

Welkebetekenissengevenoudersenmedewerkers–kleuteronderwijzers,kind-ennaschoolsebegeleid(st)ers,zorgcoördinatorenenbrugfiguren–aanopvoeding,zorgenlerenvanjongekinderentussen2,5en4jaar?KatrienVanLaere,VBJKenVakgroepSociaalWerkenSocialePedagogiek(UGent),deeldeophetLerendNetwerkvan28september2017enkelebevindingenuithaardoctoraat52terzake53.

UitrecentonderzoekvanhetDepartementOnderwijs(2015)blijktdatkinderendiemindernaardekleuterschoolgaan,indelagereschoolvakereenjaaroverdoen.Nogopvallender:wanneerkleutersevenvaaknaarschoolgaan,maatschappelijkkwetsbarekleutersvakereenjaaroverdoen.Datroeptvragenop.Inonderzoeknaardeleerkansenvankleutersblijvenkinderen,oudersenmedewerkersvaakonderbelicht.Watvindenoudersbelangrijk?Watzijndeervaringenvandemedewerkers,lees:leerkrachtenénkindbegeleidersdieinhetkleuteronderwijsondersteuningbieden?

Opsplitsingtussenzorgenleren

VanLaeremaakteeenfilmovereendagineeninstapklas:brengenenhalen,tijdensheteten,hetvrijspelenenhettoiletbezoek,indekring…Infocusgroepenkondenoudersenmedewerkers–kleuteronderwijzers,kindbegeleid(st)ers,naschoolsebegeleid(st)ers,zorgcoördinatorenenbrugfiguren–daarnaopenoverhetkleuteronderwijspratenendiscussiëren.

Indegroepsgesprekkenmetmedewerkersenouderswerddoorbeidegroepenvaakeenopsplitsinggemaakttussenzorgenlerenvanjongekinderen.Wanneerleerkrachtenenkindbegeleiderspratenoverleren,verwezenzenaarbegeleideactiviteitenzoalsschilderen,kringmomenten,wiskundigeinitiatie(meer-minder,lerentellen…),zintuiglijkeoefeningen,oefenenmettijdsbegripenhetweer.

OudersverwezennaarhetbelangdathunkindopschoolNederlandskanlerenineenmeertaligecontext.Veelouderswarenpositiefoverhetideedathunkindsociaalkanontwikkelenenleertomgaanmetdiversiteitindeschool.Zoweloudersalsmedewerkersgavenaandatjongekinderenookvelefysiekeenemotionelenodenhebben,zoalseten,drinken,naarhettoiletgaan,hunneus52“ConceptualisationsofCareandEducationinEarlyChildhoodEducationandCare”,2016-2017.OnderpromotorschapvanProf.dr.MichelVandenbroeck(VakgroepSociaalWerkenSocialePedagogiek,UGent),opinitiatiefvanVBJK,centrumvoorVernieuwingindeBasisvoorzieningenvoorJongeKinderen.53Onderstaandetekstisgebaseerdophaarinbrengenopeenlichtbewerktesamenvattingvaneenartikeloverditthemazoalsgepubliceerdin“Kleuters&ik”,jaargang34/1.

75

snuitenenslapen,maarooklichamelijkcontactmetanderen,zoalsknuffelen,troosten,enzovoort.Dezelichamelijke,cognitieveenemotioneleprocessenvanjongekinderenwerdenmeestalnietalslerenbegrepen.Insommigeverhalenvanzowelmedewerkersalsouderslekendezorgnodenvankinderenhet‘echte’lerenindewegtestaan.Hetideedatlerennietkanplaatsvindenalskinderennogveelemotioneleenfysiekezorgnodighebben,gaatuitvaneenopsplitsingtussenlerenenzorg.

“Alsjeafstudeert,dandenkjedatjepaseengoedekleuterleidsterbentalsjeelkedagzoveelmogelijkbegeleideenzelfstandigeactiviteitenhebtgedaan.Daarhebikdeeerstejarenheelfelmeegeworsteld.‘Oh,ikbengeengoedejufalsdekinderendatendatnietgedaanhebbenvandaag’.Maarjejaagtjezelfzoop.Dekinderenvoelendatookenjekrijgteigenlijkmeer‘ween-kinderen’en‘ruzie-kinderen’.Endandenkje:iklaatdeheleboelvallenenzieereerstoptoedatiedereenzichgoedvoelt.Dankomtdetijdvanzelfwelomleeractiviteitentedoen.”(leerkracht)

Omgaanmetdespanningtussenzorgenleren

Devermeendeopsplitsingtussenzorgenlerenriepheelwatonzekerheideneenongemakkelijkespanningopindegroepsgesprekkenmetmedewerkers.Sommigeleerkrachtenworsteldenmethetzienvandezorgnodenvanjongekinderenengavenaandatzezichtochgenoodzaaktvoelenomvan‘hunharteensteentemaken’of‘ernietaantoetegeven’.Enkeleleerkrachtenhaddenschrikdatzeminderprofessioneleenmaatschappelijkewaarderingzoudenkrijgenalszeenkelbezigzijnmetemotioneleenfysiekezorg.

Andereleerkrachtengavenaandatzezorgtochheelbelangrijkvonden.Hetmerkwaardigewasdatzedittochnietalshunjobofdeelvanhunprofessioneleidentiteitbeschouwden.Zeverklaardeneerderhunengagementinzorgdoorteverwijzennaarhunpersoonlijkheid(“Ikbeneenknuffelaar,iedereenweetdat”)ofhunouderschap(“Ikbenonlangsmoedergewordenendandenkikaandiekleintjesenhoezetijdnodighebbenomzichgoedtevoelen”).

Bezorgdomdezorg

Ookoudersbenadruktendezespanningtussenlerenenzorg.Hoeweloudersdekleuterschoolalseenzinvolleopvoedingsomgevingbeschouwden,haddenzeveelvragenoverdeaangebodenfysiekeenemotionelezorg,zekerindetransitievanthuisofdekinderopvangnaardekleuterklas.

Ouder:Toenmijnkindindekleuterschoolstartte,wasikveelaanhetwenenthuis.Ikhaddedrangoméénkeeromde10minutentebellen:“Hoeishetmethaar?Heeftzealgeplast?Heeftzealgoedgegeten?”.Deleerkrachtzeimedatikmegeenzorgenmoestmaken.

Sommigeouderszeggendatzedoordezebezorgdhedendeneiginghebbenomhunkindmindernaardekleuterschooltebrengen,wateenbelangrijkeindicatieisomhetkleuterparticipatiebeleidverderkwalitatiefuittewerken.

‘Educare’alsalternatief?

Deopsplitsingtussenlerenenzorgdruistintegenhetaanvoelenvanveleoudersenmedewerkers.Lerenlevenendeopvoedingvankinderenisvoorsommigennetheelbelangrijk.Zorgactiviteitenzoalseten,drinken,naarhettoiletgaan…kunneninessentiepedagogischenleerrijkzijn,terwijlhetondersteunenvancognitieve,sociale,motorischeenartistiekeleerprocessenookeenzorgendehoudingvandeopvoedervraagt.Indeinternationaleliteratuurstaatdezepedagogischebenaderingbekendals‘educare’:zorgislerenenlereniszorg.Educarebetekentaandachthebbenvoorhetkindendathetkindmagbestaanenerbijhoort:indeklas,indeschool,indehelegemeenschap.

Ditzijngeentrivialevragen.Veleoudersinditonderzoekvreesdendathunkindzowelindeschool(bijv.overgangnaarlageronderwijs,zittenblijven…)alsindesamenlevinguitgeslotenzouworden.Hetherdenkenvaneenpedagogischevisiegaatindiezinookoverhetvoorkomenvan(vaakonbedoelde)uitsluitingsmechanismenvankinderenenfamiliesdieleveninarmoedeen/ofeenmigratieachtergrondhebben.

76

Personeleomkaderingenvisiegaanhandinhand

Veleoudersdruktenhunrespectuitvoordeleerkrachtenomdatzeeenbelangrijketaakhebbeninhetlevenvanhunkind.Zekeromdatmenvonddatdeleerkrachtenteveelkinderenindeklasentijdensdepauzeshebbenomgoedeindividuelezorgenaandachtaanallekinderentekunnenbieden.Ookdemedewerkersbesprakendegebrekkigepersoneleomkaderingvoordejongstekinderen.Zowelopoverheids-alsopschoolniveauvraagtdithistorischepijnpuntgrondigebeleidsmaatregelen.

Derelatieschool-ouder54

Tenslottebleekinhetonderzoekdathetzowelvoormedewerkersalsoudersgeenevidentieisomindialoogtegaanoverdeopvoedingvandekinderen.Veelouders–inclusiefvaders–verteldendatzegraagmeeropdehoogtewillenzijn.‘Hoegaathetmetmijnkindindekleuterklas?’‘Watgebeurterindieklas?’Oudersdieindeklasgeenkijkjemogennemen,voelenzezichvaaktekortgedaan.Zezoekendananderemanierenomtewetentekomenhoehetmethunkindgaat.Alsdatnietlukt,lijkenouderszichsomsterugtetrekken.Zeervarengeenpartnerschapmetdeschool,ofdurvendeleerkrachtbijvoorbeeldnietzelfaantespreken.

Ouderssteldenzichdoorgaansvrijgehoorzaamenondergeschiktoptenopzichtevandekleuterschooldoordeimplicieteenexpliciete,regels,normenenroutinesvandekleuterschoolaantenemen.Deoudersuitonsonderzoekdurvenhunbezorgdhedennietteuiten,zezijnbangdatdeschoolditalskritiekzalervaren.Ookhetfeitdatoudersdaarvoorzelfdeeerstestapmoetenzetten–erisbijvoorbeeldgeenvastplatformofeeningesletenmanierwaaropoudershunverwachtingentegenoverdeschoolkunnenuiten–iseendrempel.

“Ikwistnietdatjenaardeleerkrachtkuntstappenomietstevragen.Hetisnooitinmijopgekomenommijnvraagtestellen.Wantdeschoolheefteenbepaaldemaniervanwerken,wiebenikomdatteveranderen?”(ouder)

Hetisdusnietomdatoudersgeenvragenstellen,datzegeenvragenhebben.Alseenschoolnietpolstnaarde(onuitgesproken)verwachtingenvanouders,kunnenzeafhakenengaanhunkinderenmeestalmindervaaknaarschool.

FILM-Indereeks‘DeklasvanjufJelke’

Hoewerkjeaaneenrijkpartnerschapmetouders?

Hoemaakjealsleraarhetverschilvoorkwetsbarekindereninjeklas?Prof.OnderwijskundeRubenVanderlindeendr.KatrienVanLaere(VBJK)zoekenhetuitindeklasenschoolvanjufJelke.Hoewerkenzijaaneenrijkpartnerschapmetouders?Enwatkunnenzenogleren?RubenenKatrienkijkenencoachen.BekijkhetopKlasse.

www.klasse.be

3b–Metbuurtenexterneorganisaties

Alsarmoedeensocialeongelijkheideencomplexgegevenis,danisdeaanpakdatook.Daaromishetwenselijkdatscholeninspiratiezoekenbijensamenwerkingsverbandenopzettenmet54DezealineaisgebaseerdopZorgenlerenbijdejongstekleuters.Peleman,B.enVanLaere,K.In“Pedagogiekvandevoorschoolsevoorzieningen”.Vandenbroeck,M.Gompel&Svacina:Oud-Turnhout(teverschijnen).

77

organisaties–omtebeginnenindeeigenomgeving–omdemechanismendietotdieongelijkheidenuitsluitingleiden,aantepakken.Veleorganisatieszoalsdeverenigingenwaararmenhetwoordnemen,welzijnsorganisaties,buurt-enstraathoekwerkers,gemeente-enstadsvoorzieningen,jeugd-envrijetijdsorganisaties,kunnenineennetwerkmetdeschool,metdebuitenschoolseopvangenkinderopvangmooieresultatenneerzetten.Ooklerarenopleidingenkunnenhieraanbijdragen,endoendatook,doorspecifiekestages,projecten,ontmoetingenrondaantereiken.

Tip:viawww.desocialekaart.bekunjezelfnagaanwelkeorganisatieserinjestadofgemeenterondwelklevensdomeinactiefzijn.

4-Krachtigeleef-enleeromgeving

[illustratie–Krachtigeleef-enleeromgeving]

Alsjehethelekaderbekijktdatweindezepublicatieenopdenieuwewebsiteaanreiken,danisonzeomschrijvingvaneenkrachtigeleef-enleeromgevingvrijeenvoudig:eenomgevingdieinorganisatieenbasishoudingervoorzorgtdatallebeschrevenhefbomenenconceptenkunnenwordenwaargemaakt.Wanteenkrachtigeleef-enleeromgevingisveilig,bevorderthetwelbevindenendebetrokkenheidvankinderen,daagtuittotrijkespreek-eninteractiekansen,stimuleertdenieuwsgierigheidendeverwondering,enz.

Zoweldeorganisatiealsdiebasishoudingzijnduscrucialeelementen.LudoHeylen,onderzoekerbijCEGO,gafophetLerendNetwerkvan28september2017,hiervolgendeslidesmee:

EENORGANISATIEDIEINITIATIEFONDERSTEUNT- Kinderenkunnenaangeven:wat?&hoe?- Pratenoverinitiatievenenideeën- Kiezenuiteengevarieerdaanbod- Overzichtelijkentoegankelijkmateriaal- Inspraakoverinrichtingruimte–flexibel- Duidelijkeverwachtingen,grenzenenregels- Flexibelenfunctioneleregels,participatief- Langerlopendeprojectenofuitdagingen- Verantwoordelijkheidervaren

dus:minimalekrijtlijnen&maximalespeelruimteEENSTIMULERENDEENONDERSTEUNENDEHOUDING

- Bewustopdeachtergrondblijven- Loskomenvansnellecorrigerendetussenkomsten- Kinderenvragenomideeën- Alsvastzit→impulsomhet‘zelf’optelossen- Peilennaarbeleving- Positievefeedbackeninteresse- Impulsenomteverdiepenofteverruimen

Dus:nietonderschatten,welondersteunenEenbekendmodelomdeniveausbinneneenkrachtigeleeromgevingbinnenonderwijsteduiden,zijndevolgendecirkels:

78

OpdewebsitevanhetCentrumvoorTaalenOnderwijszijndezedriecirkelsuitgewerkttot‘Kijkwijzersvooreenkrachtigeleeromgevinginhetkleuteronderwijs’.

79

Kinderrechtenalsomvattendkader

De4hefbomenomkwaliteitsvolleinteractievaardighedentussenbegeleidersenkinderenteontwikkelenende3hefbomenomdeprofessionaliteitvandebegeleiderteversterken,zorgenvooreensterkdenkkadervoorhetbegeleidingswerkmetkinderen.Ookde‘verbindendeconcepten’kunjezienalsnoodzakelijkevoorwaardenrondomdiehefbomen.TijdenshetleerprocesindeLerendeNetwerkenkwamevenweldebehoeftenaareen‘overkoepelendkader’bovendrijven.

NaeenbijeenkomstmetdeondersteunendepartnersbleekhetKinderrechtenkaderhiervoordemeestrelevantekeuzeomwillevandesterkesamenhangmethetrechtopontwikkeling,participatieennon-discriminatie,enmetdespecifiekeaandachtvoorkwetsbaregroepenkinderen.“HetKindenzijnrechtencentraalstellen”,datishetuitgangspuntvooromhetevenwatwemetenvoorkinderendoen.

1-Kinderrechtenverbindenalleuitdagingen

OnderstaandetekstisgeschrevendoorAnneleenVanKelecom(UNICEF),gerichtopdeonderwijscontext,enisgebaseerdopbestaandmateriaalvandeKinderrechtencoalitieenhetpartnerschapvoorKinderrrechtenscholen.VanKelecombrachtdezeideeënookinophetLerendNetwerkvan4mei2017.

Kinderrechtenvormeneenverbindendkadertussenalleuitdagingendieophetonderwijsafkomen,zoalsomgaanmetdiversiteit,taal,burgerschap,armoede,radicalisering,klimaat,pesten…Daaromis werken met en rond kinderrechten geen extra opdracht maar juist een extra hefboom.Kinderrechtenbiedenhandvatenomhiermeeomtegaan.

Kwaliteitsvol onderwijs vanuit een kinderrechtenbenadering is onderwijswaarin het kind centraalstaat in het onderwijsproces, met extra aandacht voor de meest kwetsbare kinderen om zo tewerken aan gelijke (start)kansen. Leerlingen die met obstakels worden geconfronteerd, geef jedaaromeenduwtjeinderug.

Het integrerenvankinderrechtenhoeftgeenextrawerklastmetzichmeetebrengen.Hetgaaternietomextradingentedoen,maaromdedingenanderstedoen,vanuiteenkinderrechtenbril.

Watisdemeerwaardevoorleerkrachten?

- Kinderrechten biedt een kader voor reflectie waarbinnen je als leerkracht kan groeien enevoluereninjouwroleneenvisiekanontwikkelen.

- Door kinderrechten aan te bieden als kader en als tool kun je als leerkracht beter inspelen opevolutiesbinnendeschoolcontextenindebrederesamenleving.

-Jezalalsleerkrachtookbeterkunnenomgaanmetdiversiteitindeklas,bijvoorbeeldhetverschilinsocialeachtergrond,inaanleg,inherkomstvanleerlingen,intaal,enz.

80

Ookaandachtvoorparticipatiealsprincipevankinderrechtenzorgtvooreenhogerwelbevindenvanzowelleerlingenalsleerkrachtenopschooldoordatalleperspectieven,ookdievankindereninarmoede,inbeeldkomen.

Waaromzijnkinderrechtenookeenmeerwaardeindelerarenopleiding?

Een kinderrechtenbenadering in de lerarenopleiding laat toe om als opleiding en opleider samenmetdestudentenduurzaamdeoverstaptemakenvaneenzorg-enliefdadigheidsbenaderingnaareenrechtenbenaderingbinnenonderwijs.

HetKinderrechtenverdragdaagttraditioneleopvattingenuit;hetkindisnietmeerloutereenobjectvan zorg, maar is drager van rechten. Dat veronderstelt een verschuiving van onderwijs alswelvaartsvoorziening naar onderwijs als een recht, en dat breidt de beschermingsrol vanvolwassenenuitnaarhetfaciliterenvanemancipatieenautonomie.

Beginmet uitdagingen of actuele thema’s waar jij als opleider of de studenten dagelijks mee inaanrakingkomen.Enlegvervolgensdelinkmethetkinderrechtenverdrag.Hangjouwuitdagingopaandeprincipesvanhetverdragengebruikzealshandvatenommetjouwstudenteningesprektegaan. Dit laat toe om vanuit een kinderrechtenperspectief te kijken naar armoede en de link teleggenmetparticipatieengelijkekansen.

Hoebeginjeaankinderrechten?IK-JIJ-WIJ...

- Kinderrechten gaat over jezelf: denk eens na over jouw kindertijd enwat je toen leuk vond enwelkeuitdagingenjetoenervarenhebt.Waarhadjetoennoodaan?Denkaandekinderendienuinjouw klas zitten, aan wat zij leuk vinden en hoe je kan bijdragen aan hun kinderrechten enwelbevindenopschool.

- Kinderrechten gaat over openstaan en zich inleven in anderen, over empathie, stilstaan bij derechtenvananderen.Overzelfdelinkleggentussenonzerechtenenonzeverantwoordelijkhedenvoorderechtenvananderen.

-Kinderrechtengaanookover ons.Denknaover ietswat je samendoetmet kinderenomop tekomen voor hun rechten. Dit gaat over het actief beleven van onze rechten in groep: sameninformatiehebbenensterkstaanomoptekomenvoorderechtenvananderen.

Ditishet‘ik-jij-wij’-principe:Ikhebrechten → werkenaanemancipatieJijhebtrechten → werkenaanempathieWijhebbenrechten → werkenaansolidariteit

Kinderrechten=participatie

Wie kinderrechten zegt, zegt participatie! Participatie vormt een rode draad en is één van debasisprincipes van het kinderrechtenverdrag. Door aangepaste methoden van inspraak enparticipatie stelt je ook zeer jonge kinderen in staat omdit recht uit te oefenen.Onderzoekoverwelzijn55 bij kinderen toont aandat kinderendie al over het kinderrechtenverdraghoorden,meerwelbevindenvertonendananderekinderen.Dezelfdestudie toontookaandatkinderendiemeerparticiperen en gehoord worden zich ook beter voelen. Scholen die naar de bezorgdheden vankinderenluisterenenhenbetrekkeninbesluitvormingkunnenookbeteromgaanmetuitdagingenzoalspestenengewelddananderescholen.

55“ChildRightsEducationToolkit:RootingChildRightsinEarlyChildhoodEducation,PrimaryandSecondarySchools”.UNICEF,Geneva,2014.

81

Hoekanjelerenviakinderrechten?

Kinderrechteneducatie(KRE)reiktverderdan‘lessenoverkinderrechten’.KREgaatzoweloverhetverwerven van inhouden (kennis, inzichten, vaardigheden, attitudes, waarden, …), als overprocesseneninteracties.Hetisdaarbijbelangrijktezorgenvoorcongruentietussendeinhoudendiewordenaangereiktendemanierwaaropdiecompetentieswordenvoorgeleefddoorde leerkrachtenderuimereschool.Echtekinderrechteneducatiebetekentdatdekinderenwordenvoorzienvanzowel de kennis als de vaardigheden die de fundering leggen voor effectief democratischburgerschap.Kinderrechtenwordendannietalleenonderwezen,maarookerkend,gerespecteerden voorgeleefd. De kinderen worden beschouwd als burgers van vandaag en niet alleen van detoekomst.56 Kinderrechteneducatie is leren OVER kinderrechten, DOOR kinderrechten en VOORkinderrechten.

“Wemochtenmeebeslissenoverdeinrichtingvanonzeklasenwemochtenvoorstellendoenvoordeprojectenopschooldoorheenhetschooljaar.”

“Een leerkracht is iemandmetwie jekuntpratenals jeproblemenhebt.Diezietals jenietgoedmeebentendanextraenergieinjousteekt.Diejebegrijpt,jeverstaat,jethuissituatiekentenechtmetonsinzit.Iemanddiejeevengerustlaatalsjehetmoeilijkhebt.”

“Hetgingnietzogoedbijmijopschool…entoen…heeftdieleerkrachthetverschilvoormijgemaakt…”

Opwww.unicef.bevindjeeenoverzichtvanverschillendeinstantieswaarjeinVlaanderenterechtkanbijproblemenmetkinderrechten.

2-TrajectKinderrechtenindelerarenopleidingOphetLerendNetwerkvan28septemberlichttenAnneleenVanKelecom(UNICEF),LienCoppensenKatrienDeMaegd(resp.docentenopleidingshoofdBacheloropleidingBasisonderwijsHoGent)deinbeddingvanhetKinderrechtenkaderindeopleidingtoe.Onderstaandetekstisdoorhengeschrevenengebaseerdopdeervaringenuitditkinderrechtentraject,eenadviesvanhetKenniscentrumKinderrechteneneenonderzoekvanhetHIVA57overkinderrechtenindelerarenopleiding.

UnicefBelgiëenHoGentwerkensamenomkinderrechtenenkinderrechteneducatieduurzaamteintegrerenénteexpliciterenindelerarenopleiding,hetcurriculumendeopleidingsdocumenten.Welijstendeactiviteiten,debereikteresultaten,devoorwaardenenenkelealgemeneaandachtspuntenvoorhetprocesop.

Interneactiviteiten

1. Introductievanhettrajecttijdensbijhetteam.2. Eenanoniemeonlineenquêtebijdedocentenomstiltestaanbijhetdraagvlak,devragen,

verwachtingenenbezorgdhedenm.b.t.hettraject.56Bronnen:MARIS,G.“Rechtinderoos”,Vormenvzw,2010;KinderrechtencoalitieVlaanderen,“Kinderrechteducatieinhetonderwijs”Kinderrechtencoalitie,2014(p.16-25)57“KinderrechteneducatieindelerarenopleidingvoorhetlageronderwijsinBelgië.Standvanzaken,opportuniteitenenbehoeftenenhaarrelatiemetontwikkelingseducatieenandereeducaties”.JanVanOngevalle,HeidiKnipprath&BénédicteFonteneau.OnderzoekinopdrachtvanUnicefBelgië.HIVA,maart2016

82

3. Participatievesessierondhetkindbeeld,hetkinderrechtenkadergelinktaankwalitatiefonderwijs,desamenwerkingendealgemenedoelstellingvandesamenwerking.

4. ParticipatieveanalysevandebeginsituatieenuitdagingendoormiddelvaneenSWOTm.b.t.kinderrechtenindeopleiding,gevolgddooreenactieplanmet3prioriteiten:participatiestudenten,instroom-uitstroomstudenten,stage-ervaringen.

5. Mappingvandestandvanzakenenmogelijkhedenm.b.t.“lerenover,doorenvoorrechten”indeverschillendeopleidingsonderdelen,gevolgddooreenactieplan.

Externeactiviteiten

- DeervaringenbinnendittrajectwerdengedeeldmetanderelerarenopleidingenbinnenhetKKGK-projectentijdensdeVELOV-conferentie2017.

- Organisatievaneengezamenlijkeconferentieomstiltestaanbijkinderrechtenalshefboomvoormeerparticipatieéngelijkekansen,omzomeerkansentecreërenvoorallekinderen:1. Inclusieenparticipatievankinderenenjongerenmeteenbeperking:eenboeiende

zoektocht2. Watisdeconcretemeerwaardevankinderrechtenenparticipatiebinnenonderwijs?3. Kinderarmoede:eenparticipatievraagstuk4. Hoeparticipatiefwerkenmetkinderenviaeencoachendecommunicatiestijl?5. Hoeconcreetaandeslaggaanmetkinderrechteninverschillendewerkvelden?6. ConcreteervaringenmetparticipatieuiteenChildRightsRespectingSchool7. SlotbeschouwingdoorBrunoVanobbergen.

Output/resultaten

" Kinderrechtenwordenvisueelenformeelgeïntegreerdinhetcurriculumendeopleidingsdocumenten:- Kinderrechtenlogo’swordenopgenomeninsyllabi.- Opleidingsonderdelendieindesyllabi,deopdrachtenofopanderemanierenwerken

aankinderrechtenbenaderingnemenineenstudiefichevolgendestandaardzinop:“Ditopleidingsonderdeelgaatinopdekinderrechtenenexpliciteertéénofmeerderekinderrechten.”

- Vialeerplatformwordtookverwezennaardekinderrechten-logo’s.- Kinderrechtenwordenopgenomeninevaluatiecriteria(stage-evaluatie,themaweek

horendebijhetwerkplekleren)" Integratiekinderrechteninspecifiekeopleidingsonderdelen.

Hoekunjekinderrechtenindelerarenopleidingintegreren?

1. Maakruimteentijdvooreenparticipatiefprocesmethetdocententeamenbetrektengepastetijdeookstudentenenstagescholen.

2. Formuleersameneenvisieophetkind(kindbeeld),kinderrechteninonderwijsenindeopleiding.Gaopzoektegaannaarcreatieveinvullingenvoordebetekenisvanrechten.

3. Reflecteeroverdeopleiding,devakinhouden,deeigenonderwijspraktijkendeuitdagingenhierbinnen.Maakeenmappingenexpliciteerwaterindeopleidingalgebeurtenwaternogmogelijkis.Gaovertoteenactieplanvoordeconcreteverwerkingindeopleidingsonderdelen.

4. Stastilbijderelatiestussendedeelnemersaandeeducatievesettings.

83

5. Identificeersameneenaantalprioriteitenvoorreflectieenzetopbasishiervaneenaantalactiesop(bijvoorbeeld:micro-projecteninsubteams)diedeintegratievankinderrechtenbinnendeopleidingbevorderen.

IndelerarenopleidinginHoGentwerkenweheteerstejaarbijvoorbeeldaanhetkinderrechtenkaderbinnentweeopleidingsonderdelen.

- Ontwikkelingstimuleren.Inhoud:Algemeenbegrippenkaderenhetbenoemenvandekinderrechten.

- Werkpleklerenindeklas.Activiteit:Studentengaanactiefaandeslagmetkinderrechten:studentenvertrekkenvanuithetkinderrechtenkaderaaneenthemaweekrondkinderrechten.Zewerkenleeractiviteiten(opniveauvankinderen)uit,vertrekkendevanéénofmeerkinderrechten.

Ookinhettweedeenderdeopleidingsjaarorganiseertdeopleidingactiviteitenenbiedtzeinhoudenaanbinneneenleerlijnzodatdeafstuderendeleraarzichactiefinzetrondhetlerenoverdoorenvoorrechten.