Innovaties in het openbaar vervoer - Staat van Utrecht · 2017. 3. 23. · Samenvatting 3 1 Doel...

Innovaties in het openbaar vervoer

Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | KiM

Samenvatting 3

1 Doel van het onderzoek 4

2 Innovatieinhetov:definities 5

3 Innovatie als ontwikkelproces 6

4 Soorten innovaties 9

5 Effecten van innovaties op de markt 17

6 Innovatie en toekomstscenario’s voor het ov 26

7 Deinnovatietop-twaalfnader bezien 28

8 Aanknopingspunten voor beleid 41

9 Conclusies 43

Summary 44

Bijlage 1 – Innovaties en hun onderlinge samenhang 46

Bijlage 2–Effecteninnovatiesvoor reizigers 48

Bijlage 3–Effecteninnovatiesvoor vervoerders 50

Bijlage 4 – Externe effecten en infrastructuurkosten van innovaties 53

Literatuur 56

Colofon 58

Inhoud

Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid Innovaties in het openbaar vervoer | 2

Samenvatting• Op dit moment hebben innovaties vooral betrekking op een verbetering en uitrol van

wat alingangisgezet.

• Innovaties die de reistijd (zowel de ‘kloktijd’ als de reistijdbeleving) van deur tot deur substantieelverbeteren,zijnvoordereizigerhetmeestaantrekkelijk.

• Bij de introductie van een innovatie maakt het uit of de vervoerder die de nieuwe ov-dienstintroduceert,zelfaldeexploitantisvanmeertraditioneelovofjuistniet.Gaat hetomeennieuweexploitant,dankandezemetdenieuwedienstenbestaandereizigersafromenvanhetklantpotentieelvande‘zittendevervoerder’.Datbeperkt deverdienmogelijkhedenmetdeoudevervoerdiensten.

• Vaakisonbekendofdeinnovatieoplangeretermijneenpositievebusinesscaseoplevert.Bijvoorbeeld bij vraagafhankelijke systemen die vervoer van deur tot deur bieden, blijken dekostenlateroptelopenendeopbrengstentegentevallen.

• Erzijninnovatiesdiedereizigergeenspecifiekevoordelenbieden,maarwelvoordelenhebbenvanuiteenbrederperspectief.Zolevereninnovatiesophetgebiedvanelektrischebussen, inzet van waterstof als transportbrandstof en magneetzweeftreinen voordelen op hetgebiedvanmilieu,metnameluchtkwaliteitenCO

2-uitstoot.

• Innovaties die nieuwe infrastructuur nodig hebben, leiden veelal tot extra ruimtebeslag en/oftotdenoodzaakvangroteoverheidsinvesteringen.Ditisbijvoorbeeldhetgevalbijdehyperloop.Dergelijkeinnovatiesachtenwijvooralsnogdanookweinigrealistisch.

Aanknopingspunten voor beleid• Beleidsopties om innovaties in het ov te stimuleren liggen op het vlak van kennisontwik-

kelingen-deling,subsidies,fiscalemaatregelen,opendataeneenbetergebruikvandemogelijkhedendiedehuidigeov-concessiesystematiekalbiedt.

• Om innovaties te stimuleren biedt meer marktinitiatief en deregulering op langere termijn mogelijk voordelen ten opzichte van monopolies, overheidsplanning of aanbestede con-cessies vanwege het voordeel van meer ondernemerschap en betere marketing die direct opdereizigerisgerichtennietopdepolitiek.

Doel en status van het onderzoek• In deze studie brengt het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) innovaties en

techniekeninkaartdiemogelijkingrijpeninhetopenbaarvervoerssysteem.

• Dit gebeurt op verzoek van de directie Openbaar Vervoer en Spoor (OVS) van het ministerievanInfrastructuurenMilieu(IenM).

Onderzoeksvragen• Welke (technologische) innovaties komen er aan of zijn al in gang gezet?

• Wat betekenen deze innovaties voor de openbaarvervoersmarkt?

• Wat zijn aanknopingspunten voor beleid om met deze ontwikkelingen om te kunnen gaan?

Definitie van innovatie• Bijinnovatiegaathetomnieuweofverbeterdeproducten,diensten,ideeënofprocessen.

• Innovaties in het openbaar vervoer (ov) zijn vaak technisch van aard, zoals een nieuw type voertuig.Hiernaastkanhetomniet-technischeinnovatiesgaan,zoalseennieuwmarke-tingideeofeennieuweov-dienstbinneneenbestaandeconcessie.

• Bij innovaties in het ov gaat het vaak om kleine kwaliteitsverbeteringen en zelden om groteschaalsprongeninhetov-systeem.

• Er bestaat geen scherpe grens tussen wat wel en wat geen innovatie is: vrije busbanen of hetreizenzonderkaartjebestaanallang(dusgeeninnovatie),maarkunnenwellichtbreedwordenuitgerold(wélinnovatie).

Conclusies van het onderzoek• Langnietalleinnovatiesveroverensuccesvoleenplekindemarkt.Erissprakevaneen

procesmethindernissen.Nieuweproductenbereikendaardoorvaakdemarktniet.

• In de literatuur over ov-innovaties ligt de nadruk op voertuigtechniek, betaal- en informatiesystemenenvraagafhankelijkvervoer.


Doel en status van dit KiM-onderzoek• In deze studie brengt het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) innovaties en

techniekeninkaartdiemogelijkingrijpeninhetopenbaarvervoerssysteem.

• Dit gebeurt op verzoek van de directie Openbaar Vervoer en Spoor (OVS) van het ministerievanInfrastructuurenMilieu(IenM).

Onderzoeksvragen• Welke (technologische) innovaties komen er aan of zijn al in gang gezet?

• Wat betekenen deze innovaties voor de openbaarvervoersmarkt?

• Wat zijn aanknopingspunten voor beleid om met deze ontwikkelingen om te kunnen gaan?

1 Doel van het onderzoek


Definitie van innovatie• Bijinnovatiegaathetomnieuweofverbeterdeproducten,diensten,ideeënofprocessen.

• Innovatiesinhetopenbaarvervoer(ov)zijnvaaktechnischvanaard.Hiernaastbestaaner niet-technischeinnovaties,zoalseennieuwmarketingideeofeennieuweov-dienstbinneneenbestaandeconcessie.

• Vaak gaat een innovatie gepaard met kleine verbeteringen in ov-systeem, niet altijd met groteschaalsprongen.

• Erisgeenscherpegrenstussenwatwelenwatgeeninnovatieis.Zobestaanvrijebus-banen of het reizen zonder kaartje al lang (dus geen innovatie), maar ze worden vaak nog nietbreedtoegepast(wélinnovatie).

Doel van innovatie• Hetverbeterenvandeproductkwaliteit;

• Deverlagingvanproductkosten.

Definitie van ov• Klassiek ov: grote voertuigen die veel mensen tegelijk vervoeren volgens een dienst-

regeling.

• Toekomstigov:veelmeerkleinschaligheidenmaatwerk.

• Klassiek ov en het autosysteem groeien naar elkaar toe, zeker als steeds meer auto-mobilistengeneigdzijntotvoertuigdelen.

2 Innovatieinhetov:definities


Twee ontwikkelfasen• Voordat een uitvinding marktrijp is en zich kan meten met bestaande technieken, maakt

zeeenontwikkelprocesdoor.Weonderscheidentweeontwikkelfasendiegeleidelijkinelkaarovergaan:innovatieendiffusie(ziefiguur3.1).

• Innovatie betekent dat een nieuwe vinding in stapjes wordt ontwikkeld en rijp wordt gemaaktvoorde(massa)markt(EEA,2011).

Figuur 3.1 Innovatiealsontwikkelproces.Bron:KiM,2013

1. R&D

Ontwerpen en testen Marktvoorbereiding

2. Prototype

Marktintroductie

3. Niche/test-markt

Massaproductie

4. Massamarkt

Innovatie Diffusie

GoA4 Google-auto airport shuttle geautomatiseerdemetro

hoev

eelh

eid

tijd

Klassieke S-curve

Tijdelijke hype

• De innovatiefase is onder te verdelen in drie subfasen, die elkaar opvolgen: onderzoek en ontwikkeling(R&D),prototype,nichemarkt.Nichemarktenzijnspecifiekedeelmarkten,waargebruikersanderewenseneneisenhebbendaneengemiddeldegebruiker. Hierdoor isdezemarktalshetwareafgeschermdvandemassamarktendecompetitietussenmerkenensoortenvindtplaatsopanderegrondendanbijdemassamarkt.Een voorbeeldiseenshuttleserviceophetafgeschermdeparkeerterreinvaneenvliegveld.

• Bij diffusie gaat het om de adoptie en grootschalige toepassing van een uitvinding, dus brederdanalleeninnichemarktenendemonstratieprojecten.Tenopzichtevandeinnova-tiefaseiserbijdiffusiesprakevaneenverdereopschalingvanhetproduct.

3 Innovatie als ontwikkelproces


• Vaakisersprakevanmeerdereinnovatieprocessentegelijk.Zozijnbijeengeauto-matiseerd voertuig tegelijkertijd innovatieprocessen op het gebied van het voertuig, de infrastructuur,debeveiligingendergelijkeaandeorde.

• Alshetinnovatieprocesgoedverloopt,wordthetproductrijpvoordediffusiefase. Tijdensdezefasekanhetproductdemassamarktbereiken(grootschaligepenetratie;verdringingvanbestaandetechnologie).Echter,knelpunteninéénofmeerdeelfasenvan hetinnovatieproceskunnenertoeleidendathetproductzichnietverderontwikkelt enonderwegblijftsteken(ziefiguur3.2).Ookkanhetproducteen‘hype’doormaken.Het lijktdanalsofdestapnaarmassamarktalwordtgezet,terwijlditdoorbijvoorbeeldtegenvallersoftehooggespannenverwachtingen(nog)nietlukt.

• Hetinnovatieprocesiseensamenspelvanveelactoren.Hoe(snel)hetprocesverloopt,isbovendienafhankelijkvanveelfactorenennietgoedvoorspelbaar.Beleidsmaatregelenkunnenhetinnovatieprocesoptweemanierenbeïnvloeden.Zekunnenhetsoepelerlatenverlopen en/of versnellen in het geval van een kansrijke innovatie, ze kunnen ook het tegendeeldoenenhetprocesafremmen.

Leren als sleutelbegrip• Elke deelfase van het innovatieproces wordt gekenmerkt door haar eigen soort leren:

learning-by-research(R&D),learning-by-doing(prototypes,demonstratieprojecten)enlearning-by-using(nichemarkten).Tijdensdezesubfasenwordtbijvoorbeeldduidelijkopwelke punten het product verbeteringen behoeft, aan welke randvoorwaarden (bijvoor-beeld juridisch) ze nog niet goed voldoet, waar in het productieproces kostenbesparing mogelijkis,enzovoort.

• Een deel van het leren komt voort uit opschaling (upsizing) en schaalvoordelen door massaproductie(economiesofscale)(Jungingeretal.,2006).Ookleerervaringenvangebruikers zijn een noodzakelijke voorbereiding op de massamarkt: de eerste gebruikers latenaantoekomstigegebruikerszienwatmogelijkismethetproduct.Idealiterwordtook de prijs-prestatieverhouding van het product sterk verbeterd, zodat het van een imperfect alternatief voor een bestaande technologie verandert in een gelijkwaardige of zelfssterkereconcurrent.

Figuur 3.2 Knelpunteninhetinnovatieproces.Bron:KiM,2013

1. R&D

Ontwerpen en testen Marktvoorbereiding

2. Prototype

Marktintroductie

3. Niche/test-markt

Massaproductie

4. Massamarkt

Innovatie Diffusie

hoev

eelh

eid

tijd

Klassieke S-curve

Tijdelijke hype

kennisuitwisseling

onvoldoende

test mislukt

eerstegebruikers

zijnontevreden

concurrentis beter/

goedkoper

gebruiks-gemak

valt tegen

geen geldvoor

opschaling

gevestigdebelangen

roeren zich

onbekendmaakt

onbemind


Knelpunten• Innovatie en diffusie zijn moeilijke processen voor alle nieuwe producten die een markt-

positiewillenveroveren.Nietvoornietsbereikendemeesteuitvindingennooitdemarkt,maarblijvenzeonderwegsteken(figuur3.2).Voorbeeldendaarvanzijndemagneetzweef-baanendeov-scooter.

• Knelpunten worden vaak veroorzaakt door psychologische en sociale factoren, zoals weerstand, angst voor verandering, behoefte aan veiligheid, blikvernauwing en moeite om out-of-the-boxtedenken.Eenbekendvoorbeeldisdatmensenuitgewoontegedragaltijdhetzelfdemerkoftypeautokopen.HekkertenOssebaard(2010,p.29e.v.)noemendriespecifiekeredenenvoorhetontstaanvanknelpuntenbij(radicale)innovaties:

1. Innoverenisingrotematepadafhankelijk,enincrementeeltenopzichtevanbestaan-dekennis.Mensengebruikenniethunmaximaledenkkrachtomnieuweoplossingente bedenken, maar zijn geneigd te denken binnen de hokjes van bestaande oplos-singsrichtingen.

2. Mensenbeoordeleneennieuweinnovatievetechniekvaakophaarprestatiesopdatmoment (met nog veel mankementen) en niet op de in de toekomst te verwachten prestaties.Deinnovatieistekenmerkenalseen‘hopefulmonstrosity’.Zeisdaardoorsterk in het nadeel ten opzichte van het bestaande aanbod aan technieken, die door groteproductieaantallenaleenlangeleercurvehebbenkunnendoorlopen.

3. Radicaleinnovaties,diesterkafwijkenvandebestaandetechnologie,zijnmeestalontwikkelddoorbedrijvendienieuwzijnopdebetreffendemarkt.Dezenieuwkomerszijn zeer bedreigend voor de gevestigde bedrijven, omdat ze hen dwingen zich ook in de nieuwe technologie te verdiepen en omdat de radicale vernieuwing bestaande kennisinéénkeerirrelevant(verouderd)kanmaken.EenvoorbeeldisdekomstvandeGoogle-auto.Bestaandebedrijvenzullenzichoverhetalgemeendanookhevigverzetten tegen nieuwkomers, de negatieve kanten van de nieuwe techniek uit-vergrotenenproberenbeleidsmakersopeenvoorhengunstigewijzetebeïnvloeden.Een bekendebenamingvoorhetproceswaarbijinnovatiesnieuwemogelijkhedenopenenenoudevernietigen,is‘disruptivetechnology’.


• We onderscheiden 33 innovaties in het openbaar vervoer, onderverdeeld in zeven categorieënzoalshiernaastweergegeven.Infiguren4.1totenmet4.7zijndeinnovatiestoegelicht.

• Verschillende(soorten)innovatieshangenvaakmetelkaarsamen.Datgeldtbijvoorbeeldvoorinnovatiesophetgebiedvanreisgemakenreizigersinformatie.Maarookbijanderecombinatiesisdesamenhanggroot.Bijlage1geefteenoverzichtvanallegeïnventariseer-deinnovatiesenhunonderlingesamenhang.

4 Soorten innovaties

Innovaties in zeven categorieën

4.1 geautomatiseerde voertuigen over de weg

4.2 geautomatiseerde voertuigen over rails

4.3 nieuwe infrastructuur en/of nieuwe voertuigen

4.4 betaal- en reisgemak

4.5 reizigersinformatie

4.6 vraagafhankelijke systemen

4.7 organisatorische innovaties


1. Voertuigen voor de ‘first and last mile’Automatisch vervoer over eerste of de laatste kilometers van de reis,veelalvanafofnaareentreinstation.Voorbeeldenzijnde Parkshuttle(Wikipedia,2016)inRotterdamofdeWePod(Wepod,2015)inWageningen.

2. Voertuigen van instappunt tot uitstappuntAutomatisch vervoer dat de hele reis afdekt, met vaste of flexibele in-enuitstappunten.

3. Voertuigen van deur tot deurAutomatisch vervoer dat de hele reis van deur tot deur afdekt, als vormvancollectieftaxivervoer.

4. HightechbussenMeerderegradatiesinautomatiseringzijnmogelijk.Demeestvérgaandeisdiezonderbestuurder(Citylab,2015).

Figuur 4.1 Geautomatiseerde voertuigen over de weg


Figuur 4.2 Geautomatiseerde voertuigen over rails

5. Metro’s of tramsBestuurderlozemetro’sentrams.

6. TreinenViergradatiesinautomatiseringzijnmogelijk. Demeestvérgaandeisdiezondermachinist.


7. Voertuigen op een eigen baanVoorbeeldenzijneenvrijebusbaan(Zuidtangent)ofgeleidebussen.

8. European Rail Traffic Management System (ERTMS)Eennieuwsysteemvoordebeheersingenbeveiligingvanhet trein-verkeer,alsopvolgervan ATB(AutomatischeTreinbeïnvloeding).

9. Hogesnelheidslijnen en -voertuigenSnellevoertuigenzoalseenhogesnelheidstreinofsuperbusop eigen,specialeinfrastructuur.

10. HyperloopSupersnelvervoer(ca.1.000km/u)dooreenbijnavacuümbuis,met cabinesvoorongeveer20reizigers(Crowdstorm,2014).

11. Magneetzweeftrein op speciale baan (MAGLEV)Treindiedoormiddelvaneenmagneetveldbovendebaanzweeft.

12. Magneetzweefttrein op klassieke rails (A-train)Trein met luchtlagering en magnetische voorstuwing op bestaande rails.

13. Bussen op elektriciteitBatterij-elektrischebussen.

14. Bussen of treinen op waterstofBussen en treinen met brandstofcellen die waterstof omzetten in elektriciteitvoorde elektromotor.

15. Voertuigen door de luchtVervoerdoordeluchtmetmeerpersoonsvoertuigen.

Figuur 4.3 Nieuweinfrastructuuren/of nieuwe voertuigen


16. Betalen met bankpas of smartphone

17. Automatische persoonsherkenningAutomatische persoonsherkenning door contactloze systemen zoalsirisscanofGPS-trackers.

18. ComfortverbeteringenZakendiedereisveraangenamen,zoalswifi,comfortabelestoelen,aansluitmogelijkhedenvoorapparaten.

19. Rij wijzerHulpmiddelvooreennieuwerijstijlvanbuschauffeurs(geleidelijkoptrekken, minder pompend remmen, uitrollen) waardoor brandstofwordtbespaardendepassagiercomfortabelerreist.

20. Sociale veiligheidVerbetering van de sociale veiligheid voor reizigers en personeel (camera's,spuugkit,bodycam).

Figuur 4.4 Betaal- en reisgemak


21. Ov-planner (dienstregeling)Reisplannervoordehelereisketenopbasisvandevastedienstregeling.

22. Ov-planner (real time)Reisplannervoordehelereisketendierekeninghoudtmetvertragingenendiealternatievereisoptiesbiedt.

23. Ov-planner (voorspellend)Reisplannervoordehelereisketendierekeninghoudtmetmogelijkeverstoringenindenabijetoekomst(etmaal).

24. Rome2RioIntegrale internationale reisplanner voor alle modaliteiten, met aanverwantedienstenzoalshotel-oftaxiboeking.

Figuur 4.5 Reizigersinformatie


25. Van instappunt tot uitstappuntVervoeropafroeptussenvastofflexibelin-enuitstappunt.

26. Van deur tot deurVervoeropafroepvandeurtotdeur.

27. Integratie met Wmo-vervoer (Wet maatschappelijke ondersteuning)Gecombineerd vervoer van Wmo-gerechtigden met andere reizigersgroepen.

Figuur 4.6 Vraagafhankelijke systemen


28. LangeafstandsbusdienstenLangeafstandsbus als aanvulling op bestaande intercitytreindiensten.

29. Netwerk en dienstregeling vanuit reizigersperspectiefOptimalisatie van de lijnvoering en dienst regeling die beter aansluitbijreizigerswensen.

30. Mobility as a Service (MAAS)‘Mobiliteit als dienst’ brengt elke vorm van vervoer samen in één appdievervoeroptiesvan verschillendeaanbiederscombineert,vanplanningtotbetaling(Hietanen,2013).

31. Internationale samenwerking op het gebied van voertuigontwerpInternationale samenwerking van voertuig ontwerpers ten behoevevanefficiëntereeninnovatieverevoertuigen.

32. Open dataNieuwedienstendievoortvloeienuitbeschikbaarheidendelenvandata.

33. KetenoptimalisatieOptimaliserenvandereisdoorbeterefietsparkeerfaciliteiten(automatische stallingen) bij bus- en treinstations en de mogelijkheid om skateboards, one wheels, enzovoort mee te nemenoftestallen.

Figuur 4.7 Organisatorische innovaties


• De kloktijden zijn onderscheiden in voor- en natransporttijd (1), de tijd die de reiziger door-brengtinhethoofdtransportmiddel(2)endewachttijdophetperronofbijdehalte(3).

• In de perceptie van de reiziger wegen het voor- en natransport en het wachten twee res-pectievelijkdriemaalzozwaar(Warffemius,2015;Andersonetal.,2014;Wardman,2014).Dereistijdneemtvirtueeltoemetdezefactoren(blokjes4en5infiguur5.2).Ookhetpurefeitdathijmoetoverstappen,ervaartdereizigeralseenextraweerstand(6).

• Wehoudenrekeningmetnogtweeanderecomponenten.Teneerstedezogehetenzoekweerstand: veel mensen die niet zo vaak reizen, zoeken vooraf uit hoe hun reis ver-looptenwatzijdaarvoormoeten.De(gepercipieerde)tijdenmoeitediehiermeegepaardgaan,zijnmoeilijkineengetaluittedrukken(7).Tentweededewijzewaaropiemanddereisinhethoofdtransportmiddelbeleeft.Dezekanpositiefzijn,bijvoorbeeldalshetcom-fortgoedis(wifiindetrein,gemakkelijkestoelen,airco,catering,enzovoort),ennegatief,bijvoorbeeldalsdereizigermoetstaan(8).

• Infiguur5.2zijnenkelevoorbeeldreizenopgenomendielatenzienhoeverschillendaldezecomponentenbijelkaarkunnenuitpakken.

• Behalve de reistijd en de daaraan verbonden kwaliteitsaspecten zijn er ook nog andere aspectenzoalsreiskostendiedekeuzevandereizigerbepalen.Dezezijninditonderzoeknietmeegenomen.Zieookparagraaf5.3.

5.1 Toetsingskader• Innovaties in het openbaar vervoer (ov) leiden tot nieuwe producten en diensten die de

marktgaanbeïnvloeden.Met‘demarkt’bedoelenweindezestudiedriepartijen: reizigers, vervoerders en de maatschappij als geheel (externe effecten en infrastructuur-kosten).Ziefiguur5.1.

• Ineersteinstantierichtenwijhettoetsingskaderopdeov-reizigers.Dankzijinnovatieskrijgenzijtemakenmetverbeteringenindekwaliteitzoalszijdieervaren(paragraaf5.2).Intweedeinstantiebeschouwenwijdeeffectenvoorvervoerders(paragraaf5.3)entotslotdeexterneeffectenendeinfrastructuurkosten(paragraaf5.4).

• Veelvoorbeeldenvaninnovatieszijnafkomstiguithetbuitenland.Bijdetoepassingvanhet toetsingskader hebben wij zo goed mogelijk rekening gehouden met de ‘overdraag-baarheid’vaninnovatiesopdeNederlandsecontext.Eenvoorbeeldiseennieuwtyperailvoertuig waarmee afstanden van meer dan 500 kilometer aanzienlijk sneller kunnen wordenoverbrugd.EendergelijkeinnovatiebiedtvoorNederlandnaarverhoudingminderperspectief.

5.2 Effecten van innovaties voor reizigers• De reistijd en de daaraan verbonden kwaliteitsaspecten zijn de belangrijkste factoren die

hetkeuzegedragvanov-reizigersbepalen(Harmsetal.,2007;Groenendijk,2015;Olde Kalteretal.,2015;KiM,2016).Hetgaatdaarbijnietalleenomdepure‘kloktijd’diede ov-reis duurt, maar ook om de beleving van die tijd en de moeite die de reiziger moet doenomvoorafzijnreisteplannen(ziefiguur5.2).

5 Effecten van innovaties op de markt


Figuur 5.1 Toetsingskadervoorinnovaties.Bron:KiM

innovatie vervoerders

extra kostenen opbrengsten

personeel

andere effectenexterne effecten

infrastructuurkosten

veiligheid

milieu

ruimtebeslag

infrastructuurkosten

andere effecten

reizigers

reistijd en -beleving

tarieven

andere effecten


Figuur 5.2 Opbouwtotale,gepercipieerdereistijdterbepalingvaneffectenvaninnovaties.Bron:KiM

Tijd

Tijd

Voor- en natransport Hoofdtransportmiddel Wachten

Wachten OverstapweerstandVoor- en natransport

Zoekweerstand

Kloktijd (de echte reistijd)

Gevoelsmatige extra reistijd

Beleving hoofdreis

1 2 3

4 5 6

7 8

Gestreepte items hebben gemiddelde tijden op basis van onderzoek

Gestippelde items hebben gemiddelde tijden die niet bekend zijn


Gevoelsmatige extra tijd

Totale gepercipieerde reistijd

+

=

A.

Reis met een hoosbuiB.

Reis naar een onbekende stad C.

• VOORBEELDSITUATIES

• OPBOUW GEPERCIPIEERDE REISTIJD

EFFECTBEPALING OP GEPERCIPIEERDE REISTIJD


• Voor alle voor deze studie geselecteerde innovaties uit hoofdstuk 4 hebben we een inschattinggemaaktvanheteffectdatzehebbenopdetotalegepercipieerdereistijd.Naastdepurekloktijdisdaarbijookrekeninggehoudenmetdebelangrijkstebelevings-encomfortaspecten.

• Figuur5.3brengtdewerkwijzeinbeeldaandehandvandrievoorbeelden.Perinnovatieis meteenstipaangegevenopwelkvandeachtreistijdcomponentendezeaangrijptenindekolom‘score’staatdeordegroottevanhettotaleeffect.

• Als referentiesituatie zijn we uitgegaan van het huidige kwaliteitsniveau van het ov, met de verbeteringendieindenieuweWLO-toekomstscenario’s(Manders&Kool,2015)zijnverondersteld.


Figuur 5.3 Werkwijzeomverwachteeffectenvaninnovatiesbijgrootschaligeuitrolinbeeldtebrengenentescoren.Bron:KiM

Voor- en natransport Hoofdtransportmiddel Wachten

Wachten OverstapweerstandVoor- en natransport

Zoekweerstand



Beleving hoofdreis

1 2 3

4 5 6

7 8

Gestreepte items hebben gemiddelde tijden op basis van onderzoek

Gestippelde items hebben gemiddelde tijden die niet bekend zijn

Automatisch voertuig voor last mile

0 = < 5% reductie gepercipieerde reistijd * = 5-10% reductie ** = 10-40% reductie *** = > 40% reductie

Voorspellende reisplanner

0

**

0

1 2 3 4 5 6 7 8 SCORENummer onderdeel reisketen (zie hierboven)

Score percentages

VERWACHTE EFFECTEN BIJ GROOTSCHALIGE UITROL


• Tabel5.1laatzienwelkevandeinhoofdstuk4geïnventariseerdeinnovatieservanuitreizigersperspectiefechttoedoen.Dezehebbeneensubstantiëleinvloed(van5tot40%reductie)opdereistijden,metinbegripvanbelevings-encomfortaspecten.Inhoofdstuk7gaanweuitgebreideropdezeselectiein.

• De referentie ten opzichte waarvan de scores gelden, bestaat uit de huidige stand van zakenintechniekenaanbodkwaliteit.

• We veronderstellen dat de innovaties uit deze top-twaalf ook de meeste nieuwe reizigers zaltrekken.Inhetbijzonderzullenverbeteringenindereistijdvandeurtotdeur–duszonder dat overgestapt hoeft te worden – nieuwe doelgroepen (bijvoorbeeld ouderen) aantrekken.

• Inbijlage2staandescoresvooralle33innovatiesuithoofdstuk4.


Tabel 5.1 Top-twaalfvaninnovatiesvanuitreizigersperspectief.Bron:KiM

Nummer onderdeel reisketen Score Toelichting bij score

1 2 3 4 5 6 7 8

Geautomatiseerde voertuigen over de weg

1 Voertuigen van instappunt tot uitstappunt *

2 Voertuigen van deur tot deur **

3 Hightechbussen * A

Geautomatiseerde voertuigen over rails

4 Automatische metro’s of trams * A

5 Automatische treinen * A

Nieuwe infrastructuur, eventieel i.c.m. nieuwe voertuigen

6 Voertuigen op een eigen baan * B

7 Hyperloop * C

8 Voertuigen door de lucht *

Vraagafhankelijke systemen

9 Van deur tot deur ** D

10 Van instappunt tot uitstappunt * E

Organisatorische innovaties

11 Langeafstandsbusdiensten ** F

12 Netwerkendienstregelingvanuitreizigersperspectief *

Toelichting bij tabelscores:

A De redenering luidt dat deze innovaties leiden tot aanzienlijke besparingen op de personeelskosten en dat de exploitant dit voordeel (deels) teruggeeft aan de reiziger in de vorm van hogere frequenties en dustijdwinsten

B Saldo-effect van korte rijtijden en langer voor- en natransport

C In geval van lange, internationale reizen is de score **

D Hetverschilinscoretenopzichtevangeautomatiseerdevoertuigenvan deurtotdeur(nummer2)heefttemakenmetonzeveronderstellingdat van het rijden in een geautomatiseerd systeem een positieve beleving uitgaat

E Hetverschilinscoretenopzichtevangeautomatiseerdevoertuigenvan instappunttotuitstappunt(nummer1)heefttemakenmetonzeveronderstelling dat vraagafhankelijke systemen van instappunt tot uitstappunt de wachttijden verkleinen en dat van het rijden in een geautomatiseerd systeem een positieve beleving uitgaat

F Mits geen overstap nodig is

Legenda

8 onderdelen reisketen

Kloktijd

1 voor- en natransporttijd

2 tijd in hoofdtransportmiddel

3 wachttijd


4 voor- en natransport

5 wachten

6 overstapweerstand

7 zoekweerstand

8 beleving hoofdreis

Score

º =minderdan5%reductievande‘gepercipieerde reistijd’

* =tussen5en10%reductie

** =tussen10en40%reductie

*** =meerdan40%reductie


• Innovaties op het gebied van betaalgemak of reisinformatie zullen zich veelal niet uit zichzelfterugverdienen.Hetchipkaartsysteemmaaktweliswaartariefdifferentiatiesmogelijknaarplaats,tijdenmodaliteit,maarnietnaarextragemakofcomfort.Devraagisookofdereizigerwelbereidisdaarvoorextratebetalen.Informatieenreisgemakzalhijeerderalsrandvoorwaardelijkbeschouwenbijdegeleverdevervoerdienst.Hetbusiness-model voor de reisinformatie verloopt daarom zoals dat van vele internetdiensten en hangt samen met advertentiemogelijkheden of de mogelijkheden om door te linken met revenuenuitclick-per-view.

• Zoueenov-informatieportaaldoorgroeiennaareenboekingssite,dankanditeenbedrei-ginginhoudenvoorderevenuenvaneenvervoerder.Neembijvoorbeelddehotelboe-kingssitebooking.com.Dezeontvangtvooriedereboekingeenhonorarium,enhotelierskunnen nauwelijks om dit webportaal heen zonder substantieel in bezetting achteruit te gaan.

• Anderzijds betekent de opkomst van goede informatie- en betaalfuncties van andere partijendatvervoerdershiervoorzelfgeenkostenmeerhoeventemaken(NOVB,2014).

In bijlage 3 bespreken we per innovatie wat deze betekent voor nieuwe dan wel zittende vervoerders.

5.3 Effecten van innovaties voor vervoerders• Bij de introductie van nieuwe diensten maakt het uit of degene die een nieuwe ov-dienst

introduceert, zelf al exploitant is van meer traditioneel ov (bijvoorbeeld dienstregeling gebondenlijndienstvervoer)ofniet.

• Gaat het om een nieuwe exploitant, dan kan deze met de nieuw te introduceren diensten bestaandereizigersafromenvanhetklantpotentieelvande‘zittendevervoerder’.Hoewelde verdienmogelijkheden met de oude vervoerdiensten hierdoor afnemen, kan dat in specifiekegevallenvoordievervoerdertochwinstzijn.Bijvoorbeeldbijverlieslatendereizen in een al veel te drukke spits, of juist verlieslatende diensten aan de zogeheten onderkantvanhetstads-enstreekvervoer.Debeschikbaarheidvaneenalternatiefkandan een reden zijn voor de overheid om de eis los te laten dat al dit vervoer wordt bediend.Indezespecifiekesituatiesheeftdatpersaldoeengunstigeffectopdeverdien-mogelijkheden.

• Is het de al zittende vervoerder die de nieuwe dienst introduceert, dan speelt vooral de afweging of de dienst een productievere inzet betekent van middelen om de vervoervraag tebedienen.

• Vaakisonbekendofdeinnovatieoplangeretermijneenpositievebusinesscaseoplevert.Zonamhetzogehetencollectiefvraagafhankelijkvervoer(cvv)bijdeintroductieeindjarennegentigsneleengrotevlucht(Bakker&VanderMaas,2000;Appelman&DeWaal,2001), totdat het bekostigingsmodel werd aangepast (geen opbrengstsuppletie meer voor iedereextrareiziger).Hetaantalreizigersdatineenvoertuiguurkanwordenvervoerd,isbeperkt,terwijldekostenvaneenvoertuiguurminofmeervastliggen.Zobleekookdeopzet van de zogeheten Kutsuplus in Finland (een innovatief vervoersysteem waarbij de reizigermeteenappeenritvandeurtotdeurkonboeken)uiteindelijkfinancieelniethaalbaar(Rissanen,2016).

• Andereinnovatieshebbeneenmeereenduidigeffectopdebusinesscase.Innovatiesdiede productiviteit van een vervoerder verhogen (bijvoorbeeld minder mensinzet door onbemand rijden of minder brandstofkosten door lager energieverbruik) lijken op de lange termijnaltijdgunstigtezijn.Ditiszekerhetgevalalsderekeningvandevoordeinnovatiebenodigdeinvesteringbijanderepartijenkanwordengelegd.Ishetlaatsteniethetgeval,danisdevraagwatdeterugverdientermijnis.


• Eenandervoorbeeldzijndebussenentreinenopwaterstofenelektriciteit.Dezerijdenop eenelektromotor(aldannietgecombineerdmeteenbrandstofcel)enproducerendaardoorgeenuitlaatgassen(‘zero-emissie’).Echter,overhetgeheleproductieprocesbezienzijnzemeestalnietzero-emissie.

• Innovatieskunnenookinherentminderzuinigofschonerzijn.Ditgeldtmetnamevoorvervoerdoordelucht.Hiermoet(veel)energiewordeningezetomhetvoertuigtegendezwaartekrachtinvandegrondtetillen.

• De innovaties in de categorieën ‘betaal- en reisgemak’, ‘reizigersinformatie’ en ‘vraag-afhankelijk’hebbengrossomodogeenexterneeffecten.Ditgeldtookvoordemeeste‘organisatorischeinnovaties’.

• De meeste van de in deze studie geselecteerde ov-innovaties hebben geen nieuwe infra-structuurnodig.Bijdeinnovatieswaarditwelhetgevalis,zoalsdehogesnelheidslijnenen-voertuigen,deMaglevendeHyperloop,zijndeoverheidsinvesteringenvoordienieuweinfrastructuurhoog.

Inbijlage4besprekenweperinnovatiewatdeexterneeffecteneninfrastructuurkostenzijn.

5.4 Externe effecten en infrastructuurkosten • Hetgaatindezeparagraafomdevraagofdegeïnventariseerdeinnovatieseffecten

hebbendienietrechtstreeksbetrekkinghebbenopdereizigeren/ofdevervoerder.We beperkenonsdaarbijtotdeexterneeffecten(CO2, luchtkwaliteit, extra ruimtebeslag enverkeersveiligheid)endebenodigdeinfrastructuurkosten.Dezelaatstezijnoverhetalgemeengeenkostenvoordevervoerder,maarvoordeoverheid.

• De verschillende externe effecten hebben elk hun eigen aangrijpingspunt, ofwel: ze wordenopeenanderemanier‘getriggerd’.

- Voor CO2ishetfossielebrandstofgebruikde‘trigger’.Ompositieftescorenmoet

de innovatietenopzichtevandereferentie· hetzij fossiele brandstof besparen (de innovatie is zuiniger), · hetzij een alternatieve brandstof (ten opzichte van diesel/benzine) gebruiken die

leidt tot minder CO2-uitstoot,zoalsbiobrandstof,elektriciteitofwaterstof.Ditis

hetgevalbijdebussenopelektriciteitendebussenentreinenopwaterstof.

- BijluchtkwaliteitgaathetomdeuitstootvanbijvoorbeeldNOxenfijnstof.Hierisdetrigger voor verandering een ander motormanagement en het managen van uitlaat-gassenvanvoertuigenmetkatalysatoren.ErisnietpersekruisbestuivingmetCO

2-uitstoot of energiegebruik: een CO2-arm voertuig kan vuil zijn en een CO2-rijk voertuigschoonintermenvanNOxenfijnstof.

- Extra ruimtebeslag treedt vooral op als er voor het voertuig nieuwe infrastructuur moetwordenaangelegd.Indatgevaliserooksprakevanoverheidskostenvoor infrastructuur.

• Wat de effecten zijn op het gebied van CO2 en/of luchtkwaliteit, is bij de geautomatiseerde

voertuigenoverdewegenoverrailsnieteenduidigtezeggen.Inprincipekanelkov-voer-tuig, of het geautomatiseerd is of niet, in een CO2-arme en in een CO2-rijke versie worden uitgevoerd,enineenvuileofeenschone.

• Een aantal innovaties in de categorie ‘nieuwe infrastructuur en/of nieuwe voertuigen’ breekt zo radicaal met de bestaande principes van voortbeweging dat ze inherent zuiniger ofschonerzijndandealternatievetechnologie.Ditgeldtmetnamevoordemagneet-zweeftrein.Dezemistimmersdewrijvingsverliezendievoertuigendieglijdenoverklas-siekerailswelhebben.


• De toekomst van het openbaar vervoer (ov) wordt mede bepaald door de mate waarin innovatiestotontwikkelingkomen.Ineenbeleidsvisieopdetoekomstvanhetovspeleninnovatiesduseenbelangrijkerol.

• In een recente studie naar de toekomst van de zelfrijdende auto (zra) heeft het KiM vier mogelijke scenario’s ontwikkeld langs de assen meer/minder delen (een verdere opkomst vandedeeleconomie)enmeer/minderautomatiseringvanrijtakenbijdeauto(KiM,2015).Met ‘delen’ doelen we hier op de bereidheid tot het delen van mobiliteitsvoorzieningen, bijvoorbeeldhetcollectiefbezitengedeeldgebruikvaneenvervoermiddel.

• Inelkvandezevierscenario’sisdepositievanhetovverschillend.Inhetvoorhetovmeest ongunstige scenario (hoge mate van automatisering van rijtaken van de auto en weinig bereidheid tot het delen van mobiliteitsvoorzieningen) is de rol van het ov beperkt totdedrukketrajectenindegrotestedenentothetvervoeroverlangeafstanden. Daartegenover staat het scenario waarbij automatisering van rijtaken nog niet zo ver is doorgezet,hetmeestnogbijhetov.Daarnaastisdebereidheidtotdelengroot.Depositievanhetovblijftinditscenariohetmeestovereind.

6 Innovatie en toekomstscenario’s voor het ov

• De beide andere scenario’s zitten voor wat betreft de positie van het ov tussen de vorige scenario’sin.Inhetscenariowaarineengrotematevanautomatiseringgecombineerdis meteengrotebereidheidtothetdelenvanmobiliteitsvoorzieningenzijnautoenopen-baarvervoernagenoegsamengesmolten.

• Om het proces van visievorming op de toekomst van het ov te faciliteren, zijn wij nage-gaan hoe de geselecteerde ov-innovaties zouden kunnen passen in de vier kwadranten vandeverschillendetoekomstscenario’s,ziefiguur6.1.


Figuur 6.1 Positieov-innovatiesinviertoekomstscenario’s.Bron:KiM

bereidheid tot delengroot

bereidheid tot delenklein

minderautomatisering

meerautomatisering

Positie ovmeest ongunstig

Sterke automatiseringrijtaken bij ov

Auto en ovsmelten samen

Weinigverandering bij ov

• Automatische voertuigen op rails

• Nieuweinfravoorcollectiefvervoerin/tussensteden

• Vraagafhankelijk ov op platteland, maar niet zelfrijdend

• Reisinfoenorganisatorischeinnovatiesgerichtop collectivisering en deelgebruik (platforms), minder geavanceerd in mate van voorspellendheid en betaal-gemak

• Automatische voertuigen op rails, auto alleen op snel-weg zelfrijdend

• Nieuweinfrauitsluitendvoorkwaliteits-ovopdedikstestromen om hoeveelheid verkeersbewegingen passend te maken voor beschikbare capaciteit ruimtelijke omgeving

• Vraagafhankelijk ov daar waar dat goedkoper is in exploitatie, maar niet zelfrijdend

• Reisinfoenorganisatorischeinnovatiesgerichtop realiserenindividuelevoorkeuren;mindergeavanceerdin mate van voorspellendheid en betaalgemak

• Automatische voertuigen weg + rail

• Nieuweinfravooralomkleinschaligzelfrijdendovte faciliteren

• Vraagafhankelijk vervoer in stad en op platteland, zelfrijdend

• Reisinfoenorganisatorischeinnovatiesgerichtop collectivisering en deelgebruik (platforms), meer geavanceerd qua mate van voorspellendheid en betaal-gemak (info en boeken ineen)

• Automatische voertuigen weg + rail

• Ov benut vooral bestaande infra

• Vraagafhankelijkenzelfrijdendinsteden;weinigaan-leiding meer ov-gebruik naast zelfrijdende auto

• Reisinfoenorganisatorischeinnovatiesgerichtop realiseren individuele voorkeuren, meer geavanceerd in matevanvoorspellendheidenbetaalgemak,infoenboekeninéén(booking.comvoormobiliteitsdienstendie vervoersopbrengsten afroomt)

• Mogelijk beperkt individueel mobiliteitsbudget voor mensen met indicatie


7 De innovatietop-twaalf nader bezien

Vooraf• Op basis van ‘pure’ reistijd, beleving van de reistijd en een aantal comfortaspecten lijken

de twaalf voor deze studie geselecteerde innovaties in het openbaar vervoer (ov) het meestaantrekkelijkvoorreizigers.Ditwilnietautomatischzeggendatdezeookallemaalsuccesvolindemarktkunnenwordengezet.Ziehoofdstuk3voordeknelpuntenwaar-door innovaties vroegtijdig kunnen sneuvelen en hoofdstuk 5 voor de effecten van deze innovatiesvoorreizigers,vervoerdersenmaatschappij.

• Hardeconclusiesoverdehaalbaarheidvaninnovatiesinhetovzijnnauwelijkstetrekken.Daarzijndeonzekerhedentegrootvoor.Situationelefactorenendeconditieswaaronderinnovaties zich ontwikkelen (vraag- en kostenontwikkelingen, acceptatie, wet- en regel-geving,enzovoort),zijninbelangrijkematebepalendvoorhetsuccesvaninnovaties.

• Voor elk van de twaalf innovaties die vanuit reizigersperspectief aantrekkelijk zijn, volgt hieronder een beschouwing over de haalbaarheid ervan die rekening houdt met mogelijke knelpuntenopwegnaarsuccesvolleimplementatie.


7.1 Geautomatiseerde voertuigen over de weg van instappunt tot uitstappunt• Deze innovatie geeft de reiziger de beschikking over automatisch vervoer via één

vervoerswijze,metvasteofflexibelein-enuitstappunten.Hetvoor-ennatransportkanhijzelfoptimaliseren.Detotalereistijdneemtaf,doordaterminderwachttijdenover-stappenzijn.Debelevingvandereistijdneemthierdoorsterktoe.

• De exploitant moet investeren in voertuigen (meer en kleiner, dus effectiever), maar kan besparenoppersoneelskosten.Detechnischeencommerciëlehaalbaarheidvanzelf-rijdende kleinschalige voertuigen moet zich nog bewijzen: wat voegt deze innovatie, als diebestaatnaasteensysteemvanzelfrijdendeauto’sdietotindehaarvatenrijden,nog toe? De vervoerders van traditionele lijnen zien hun klanten wegvallen als ze niet zelf deexploitatievandezegeautomatiseerdevoertuigenoppakken.

• Een risico voor de vervoerder is hiernaast de aansprakelijkheid voor zowel de veiligheid vanreizigersalsdievanpersonenbuitenhetvoertuig.

• Onduidelijk is welke effecten deze innovatie heeft op milieu, ruimtebeslag en verkeers-veiligheid.

• Geautomatiseerdevoertuigenzullengefaseerdopdemarktkomen.Eenmogelijkknelpuntishetvertrouwenvandereizigerinditvervoermiddelenzijnacceptatieervan.Bijdealbestaande onbemande metro’s die rijden op een afgeschermde baan, blijkt de acceptatie onderreizigersoverigensgeenprobleemtezijn.Hieraanverbondenisdevraagofpoten-tiëlevervoerdersdestapnaarautomatiseringdurventemaken.Mogelijkkanoverheids-stimuleringindevormvanpilotshierbijeenrolspelen.DitgebeurtbijvoorbeeldalbijdeWePodinWageningen.

• Op de korte termijn valt er niet veel te verwachten van de geautomatiseerde voertuigen, behalveopvrijebanen,zoalsbijdeParkshuttleinCapelleaandenIJssel.Mogelijkontstaaner op de middellange termijn wel mogelijkheden om geautomatiseerde voertuigen op vaste lijnen waar nog sprake is van een bepaalde mate van voertuiggeleiding, toe te pas-seningemengdverkeer.

Van Parkshuttle tot CityMobil2

InNederlandkennenwesinds1999deParkshuttlediehetRotterdamsemetrostationKralingseZoomverbindtmethetnabijebedrijventerreinRiviuminCapelleaandeIJssel.Deshuttlerijdtovereeneigenbaan,opwerkdagentijdensdespitsomde 2,5minuutendaarbuitenopafroepmeteenmaximalewachttijdvan6minuten.In Wageningenisin2015eentestgestartmetdezogehetenWePod,eenautomatischvoertuig dat zich mengt met het overige wegverkeer en dat de Universiteit gaat ver-bindenmethetstationEde-Wageningen.Metsensorenenlasers bepalendeWePodshunroute.EenritjemetdeWePodisviaeenmobieleapptebestellen.

In Europa loopt een aantal experimenten met automatische wegvoertuigen in het kadervanhetCityMobil2-project.InditdoordeEUgesponsordprojectwerkenonder-zoeksinstituten, vervoersautoriteiten, vervoerbedrijven en voertuigfabrikanten samen om in enkele stedelijke regio’s een geautomatiseerd systeem op te zetten in samen-hangmethetalbestaandeopenbaarvervoer.Deexperimentengaangepaardmetonderzoeknaardetechnische,financiële,cultureleengedragsmatigeaspectendiemet dezenieuwevormvanovsamengaan.InmiddelgrotestedenalsLaRochelle,San SebastianenLausannezijnalproefprojectengestart,BrusselenMilaanzijngrotestedenmetambitiesopditvlak.

Bronnen: Horizon 2020, The EU Framework Programme for Research and Innovation citymobil2.eu


https://ec.europa.eu/programmes/horizon2020/en/news/automated-transportation-driverless-seat

http://www.citymobil2.eu/en/About-CityMobil2/Overview/

7.2 Geautomatiseerde voertuigen over de weg van deur tot deur• Dezeinnovatiebrengtdereizigervandeurtotdeur,alseenvormvancollectieftaxivervoer.

Anderereizigersmoetenmogelijkopde’route’wordenopgepaktofafgezet.Dereizigerkrijgt wel, indien gewenst, een gegarandeerde aankomsttijd, zij het met aangepast reizi-gerstarief.

• Hetvoordeelvoorreizigerstenopzichtevanregulieroviseenduidelijkeverkortingvande reistijd.Immers,voor-ennatransportenwachttijdenvervallen.Welkanerextratijdgemoeidzijnmethetophalenvananderereizigers.Debelevingvandereistijdzaldaaromnogverderverbeterendanbijdevoorgaandeinnovatie.Ookbijdezeinnovatieishetdevraag wat ze toevoegt aan het al bestaande systeem van zelfrijdende auto’s tot in de haar-vaten.Mogelijkontwikkelenhetovendeautomotivesectorzichinderichtingvaneen-zelfde aanbod: mobiliteitsdiensten door exploitatie van een systeem met zelfrijdende auto’s.

• Ook bij deze innovatie zien de vervoerders van traditionele ov-lijnen hun klanten wegval-lenalszenietzelfdeexploitatievandegeautomatiseerdevoertuigenoppakken.Opdemiddellange termijn valt niet te verwachten dat de zelfrijdende auto massaal op de markt verschijnt,ooknietalsdeze‘geautomatiseerdov-voertuigvandeurtotdeur’heet.


7.3 Hightechbussen• Hightechbussenbiedendereizigerverschillendefaciliteiten.Denkbijvoorbeeldaan

ICT-mogelijkheden in de bus, zoals realtimereisinformatie, overstapinformatie en slimme incheck-enuitstapsystemen.Hiernaastzijncomfortverbeteringendenkbaartenopzichtevan de traditionele bus, zoals comfortabele stoelen en inklapbare stoelen om de capaciteit tevergroten(meerstaanplaatsen).Deoverstaptijdentussenbussenkunnenworden geoptimaliseerd.

• Debussenkennenverschillendegradatiesvanautomatisering.Rijdendebussen–inhunuiterste vorm van automatisering – zonder chauffeur, dan kan de kostenbesparing die hiermee gepaard gaat, worden aangewend om de frequentie waarmee ze rijden te ver-hogen.Ditzaldereistijdvoordepassagierpositiefbeïnvloeden,evenalsdebelevingvandereistijd.

• De externe effecten en knelpunten zijn vergelijkbaar met die van geautomatiseerde voer-tuigenvandeurtotdeur.Hetstimulerenvaninternationalesamenwerkingophetgebiedvanvoertuigontwerpzoudeautomatiseringkunnenversnellen.Deontwikkelingmoetwelpassenbinnendebusinessmodellenvandevervoerders.Voorbijvoorbeeldpilotsofsamenwerkingbijvoertuigontwikkelingkaneenrolvoordeoverheidzijnweggelegd.

• Deautomatiseringzalzichnaarverwachtinggefaseerdontwikkelen.Debuszonderbestuurderzalnietopmiddellangetermijnwordengerealiseerd.

Hightechbus in bedrijf

IndeChinesestadZhengzhourijdtsinds2015eenzelfrijdendebusovereenafstandvan30kilometerdwarsdoordestad,temiddenvanhetreguliereverkeer.Debusheefteen topsnelheid van 68 kilometer per uur, is in staat om van rijstrook te veranderen en stoptautomatischbijdehalte.Erisweleenbestuurderaanwezigdieinvoorkomendegevallendebesturingkanovernemen.Vanaf2018zullenophetvliegveldvanBrusselzelfrijdendeshuttlebussengaanrijdentussendeparkeerplaatsenendeluchthaven.Hetgaatomeenproefproject,overeenafstandvanmaximaal5kilometer.Desnel-heidbedraagt15tot20kilometerperuur.Debuszalnietovereeneigenbaanrijdenendusdeelnemenaanhetreguliereverkeer.Injuli2016heeftopdebusbaantussenSchipholenHaarlemdeeersteoperationeletestplaatsgevondenmeteenzelfrijdendebusvanDaimler.Opeenaantalstukkenvanhettraject,metnamekruispunten,komtdebusopdeopenbareweg.Zonderingrijpenvaneenchauffeur,kandebusgasgeven,remmenvoorandereweggebruikersenstoppenbijdebushaltes.Andereinnovatiesinbussen die over de hele wereld steeds meer toepassing vinden betreffen reizigersin-formatie, slimme in- en uitstapmogelijkheden (zoals deuren aan beide kanten) en automatischebetaalsystemen.

Bron: Daimler Buses


7.4 Automatische metro’s of trams• Erzijnvierniveau’svanautomatisering(UITP,2013;zietekstbox).Bijhethoogsteniveauis

geenpersoneelmeeraanboord.Ditwordtaltoegepastinmetro’sentramsinruimdertigstedenterwereld.

• Deautomatiseringopzichzelflevertgeenvoordeelopvoordereiziger.Ineersteinstantiespaartdevervoerderpersoneelskostenuit.Datkanverschillendeeffectenhebben:extra-winstvoordevervoerderofverlagingvandeoverheidsbijdrageindeexploitatie.Vanvoordelen voor de reiziger is pas sprake bij een tariefsverlaging of wanneer de frequenties vanrijdenwordenverhoogd.Hetlaatsteisbijdeintroductievanautomatischemetro’svrijweloveralgebeurd.Hierdoorvermindertdewachttijdvoordereiziger.Deoperationelekostenkunnenomlaagdoorbesparingopenergieenpersoneelskosten.Somswordteendeelvandeoverbodigebestuurdersingezetvoorservicetaken.

• De effecten voor de vervoerder kunnen in principe positief zijn, doordat een aantrekke-lijkerproductmeerreizigerstrekt.

• Weverwachtengeenpositievemilieu-effectenvandezeoptie.Eeneventueleenergiebe-sparing door zuinig (automatisch) optrekken en remmen zal worden gecompenseerd door dehogerefrequentiewaarmeedemetro’softramsrijden.

• Dezeoptieisfeitelijkalmarktrijp.Eensubstantieelknelpuntvoorverdereinvoeringzijndehogematerieelkosteneneventueleafschrijvingskostenvanbestaandmaterieel.Indienderailsnogmoetenwordenaangelegd,zijnerookhogeinfrastructuurkosten.Mogelijkzijndeze infrastructuurkosten lager dan bij klassieke trams en metro’s, omdat de automati-schevoertuigenlichterzijnendeinfrastructuurdusminderbelasten.ErzijninNederlandmaar weinig plekken waar de vervoersstromen groot genoeg zijn om die kosten te recht-vaardigen.Hetzaleerdergaanomombouwofvervangingvanbestaandemetro’sentrams.

• Additioneelmoetenderegeltechniekenbijtramkruisingenverderwordenontwikkeld.Een betereboortunneltechniekzoudebouwkostenvandeinfrastructuursterkkunnenreduceren.Eenandermogelijkknelpuntishetgebrekaandraagvlakbijhetov-personeel.

Automatische metro’s al breed toegepast

De automatisering van metro’s en trams kent vier niveau’s (Grade of Automation, afgekortGoA)(UITP,2013).BijGoA1rijdtdebestuurder,maargrijptdeapparatuurin alserbijvoorbeeldtehardwordtgereden.DitsysteemisnuingebruikbijdeAmsterdamseenRotterdamsemetroenisredelijkvergelijkbaarmethetsysteemvandetrein.DeLondenseVictorialijnwasin1967deeersteautomatischemetroterwereldmeteenzogehetenGoA2.Dathoudtindathetvoertuigwelautomatischrijdt,maar dat nog wel een bestuurder aanwezig is om de deuren te sluiten, te letten op obstakelsvóórdetreinenominnoodsituatiesdebesturingovertenemen.

GoA3 wordt maar weinig toegepast, omdat dit systeem duur is en ten opzichte van anderesystemenweinigextravoordelenheeft.Erzitgeenbestuurdermeervoorin,maar er loopt wel servicepersoneel door het voertuig dat onder meer zorgt voor het sluitenvandedeuren.DeDocklandsLightRailwayinLondenwerktmetditsysteem.GoA4 is het hoogste niveau van automatisering en wordt steeds vaker toegepast ondanksdehogeaanlegkosten.Demetrowordtvolledigautomatischaangestuurdinclusiefdedeuren.Erisgeenpersoneelmeeraanboord.GoA4wordtaltoegepastinmetro’sentramsintientallenstedenterwereld,onderandereinParijs,Neurenberg,Kopenhagen,Seoul,Vancouver,SãoPauloenDubai(UITP,2013).

Automatischemetro’srijdenzekernietalleeninmiljoenensteden.VoorbeeldenvankleinerestedenmetdergelijkesystemenzijnRennes,ToulouseenLilleinFrankrijk,LausanneinZwitserlandenKopenhageninDenemarken.BijdeAmsterdamsemetrowordtautomatischrijdende komendejarenstapsgewijsingevoerd.

Bronnen: UITP (2013) / en.wikipedia.org / wijnemenjemee.nl

Niveau van automatisering

Type besturing

Start rijden stoppen Sluiten deuren

Ingrijpen bij verstoring

GoA 1 ATPmetbestuurder

Bestuurder Bestuurder Bestuurder Bestuurder

GoA 2 ATP/ATOmetbestuurder

Automatisch Automatisch Bestuurder Bestuurder

GoA 3 Zonderbestuurder

Automatisch Automatisch Service-personeel

Service-personeel

GoA 4 UTO Automatisch Automatisch Automatisch Automatisch

ATP AutomaticTrainProtection:automatischetreinbeveiligingATO Automatic Train Operation: automatische treinbesturingUTO Unattended Train Operation: onbemenste treinbesturing


https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_automated_urban_metro_subway_systems

http://wijnemenjemee.nl/

7.5 Automatische treinen• Netalsbijtramsenmetro’slevertdeautomatiseringopzichzelfgeenvoordeelopvoor

de reiziger.Datvoordeeliserpasalsdetarievenomlaaggaanofwanneerdeautomatischetreinenmeteenhogerefrequentiegaanrijden,endewachttijddusafneemt.Deze frequentieverhoging is mogelijk wanneer de vervoerder (een deel van) de uitgespaarde personeelskostengebruiktvoordeinzetvanmeervoertuigen.

• Deeffectenvoordevervoerderkunneninprincipepositiefzijn.Dehogerefrequentiewaarmee de treinen rijden, zorgt ervoor dat de aantrekkelijkheid van het product voor de reizigertoeneemt.Hetgaatommaatwerk.Ergenszalereenomslagpuntzijnwaarbovendehogerefrequentiegeeneffectmeerheeftophetaantalreizigers.

• Weverwachtengeenpositievemilieu-effectenvandezeoptie.Eventueleenergiebesparingdoor zuinig (automatisch) optrekken en remmen zal worden gecompenseerd door de hogerefrequentie.

• Ookhierkentdeautomatiseringvierverschillendeniveau’s.Omdaterbijtreinen,andersdan bij metro’s en trams, sprake is van een verknoopt netwerk en gemengd verkeer (snel/stop, reizigers/goederen), is de automatisering hier complexer dan bij de vorige innovatie.MomenteelgaatdeautomatiseringsgraadvantreineninderichtingvanGoA2,het niveau waarbij de trein automatisch optrekt en tot stilstand komt en een machinist alleoverigehandelingenuitvoert.Hethoogsteniveauvanautomatisering,GoA4,isnogverretoekomstmuziek.

De automatische (goederen)trein komt er aan

Nederlandkrijgtin2016deEuropeseprimeurmeteenproefmeteenzelfrijdendetrein.DeDuitsespoorvervoerderDBCargoheeftProRailgevraagddeproefinNederlandvoortebereiden.DeBetuwerouteisuitgekozenomeengoederentreinop de’automatischepiloot’telatenrijden,omdatdezeisuitgerustmetbeveiligings-systeemERTMS.HetiseenvandemeestmodernespoorlijnenvanEuropaenleentzichdaaromuitstekendvoordezetest.Netalsineenvliegtuigblijftaltijdeenmachi-nistaanwezig,maardezewordtbijnaalhetwerkuithandengenomen.InDuitslandis menvanplanomvanaf2020zowelmetgoederen-alsmetpassagierstreinenmeteenautomatischepiloottegaanrijden.

Bron: SpoorPRO.nl


http://www.spoorpro.nl/goederenvervoer/2016/06/22/prorail-gaat-zelfrijdende-treinen-testen-op-betuweroute/

7.6 Voertuigen op eigen baan• De meest bekende vorm, de vrije busbaan, bestaat al enkele decennia, maar de toepassing

ervanisvaaknogbeperkt.Tenopzichtevaneenautoreisineenstedelijkgebiedmetveelcongestie kan deze optie de reiziger aanzienlijke tijdwinst opleveren, ten opzichte van een fietsreisisditminderhetgeval.Bijlangereafstandenkanderijtijdwinstwordenopge-voerddoordeafstandentussendehaltestevergroten.Hoeweldittenkostegaatvandevoor- en natransporttijd naar die haltes toe, is per saldo de totale deur-tot-deur-reistijd veelalgunstiger.

• Voorbeelden zijn te vinden in Curitiba in Brazilië, Caracas (Venezuela) en, dichter bij huis, deZuidtangentdoorderegioHaarlem-Schiphol-Amsterdam/Zuidoost.In detoekomstkomen mogelijk ook andere vormen van vrije baan verder tot ontwikkeling, zoals geleide bussystemen.VoorbeeldendaarvanzijndeO-BahnBuswayinAdelaïdeofdebandentraminClermont-Ferrand.

• Door de kortere omlooptijden van materieel en personeel is deze innovatie meestal gunstigvoordevervoerder.Nietduidelijkisinhoeverreditvoordeelopweegttegendeinvesteringenininfrastructuurenderuimtelijkeinpasbaarheid.

• Deze innovatie lijkt kansrijk bij grote te verwachten vervoersstromen die nu nog niet goed wordenbediend.InNederland,metzijnaldichteov-netwerken,lijkennietveelgebiedenmeeraandezecriteriatevoldoen.

Zuid-Amerika aan top

Wekennennatuurlijkallangdebusopeenvrijebaan.DeeerstebusbaaninEuropawerdin1963geopendinHamburg.InNederlandvieldieeerin1972tendeelaandeOmmoordsebusbaan.Almereheefteenuitgebreidbusbaannetwerkwaarallestads-buslijnengebruikvanmaken.DeZuidtangentinNoord-Hollandmaaktgebruikvaneen25kilometerlangebusbaantussenSchiphol-Noord,viaHoofddorpnaarHaarlem-Schalkwijk.

Stedenmeteenvrijebusbaan(‘buslane’of‘freebuslane’)zijnerlegioindewereld.EenextreemlangevrijebusbaanisdeGyeongbuExpresswayinZuid-Korea,dieover416kilometerhetlanddoorkruistvannoordwestnaarzuidoost.Eenvoorbeeldvoorveel andere steden is de Braziliaanse stad Curitiba, waar vanaf 1974 een netwerk van vrijebusbanenwerdgecreëerd,heteersteindewereld.Curitibahadopdatmomentzo’n360.000inwoners(nu1,8miljoen).Inmiddelsishetsysteem,genaamdBusRapidTransit(BRT),overgenomeninveelZuid-Amerikaansesteden,waaronderBogotá,enheefthetzichverderoverdewereldverspreid.InCuritibazelfhebbendebushaltessinds 1991 een vernieuwd, futuristisch ontwerp gekregen in de vorm van een glazen buis(“tube”).Hetaantal“tubestations”bedraagtinmiddels357.

Bronnen: Wikipedia, 2016b / The Guardian, 2015


7.7 Hyperloop • De hyperloop (Crowdstorm, 2014) is een buizensysteem op palen waarin capsules met

reizigerszichpijlsnelvoortbewegen.Doordelageluchtdrukindebuizenisdeluchtweer-standzogeringdatdecapsulesmetzo’n1.200kilometerperuurbijnadesnelheidvanhet geluidhalen.DeenormesnelheidisbinnenNederlandwellichtnietzoefficiëntvan-wege de beperkte marktvraag naar lange reisafstanden, maar voor langere internationale reizenisdetijdwinstenorm:vanAmsterdamnaarParijsofBerlijninongeveereenhalfuur.Ook als de voor- en natransporttijden naar en van de hyperloopstations lang zijn, blijft de tijdwinstvoorreizigersoverdergelijkeafstandenaanzienlijk.

• Voorvervoerderslijktdezeinnovatieaantrekkelijk.Onzekerefactorisdeconcurrentie-positie ten opzichte van alternatieven over langere afstanden, zoals hogesnelheidstrein en vliegtuig.

• Hetideevandehyperloopverkeertnogineenprillefasevanverkenningentesten.Hetisde vraag in hoeverre reizigers deze vorm van vervoer zullen accepteren: wél over land reizen,maarmetdebelevingvaneenvliegreis.Aandeanderekantzoudezevormvanvervoervoorveelmensenjuisteenpositief‘Eftelinggevoel’kunnenopleveren.InCaliforniëwordtaaneenproefbaangewerkt.Ongetwijfeldgaandehogeinvesteringskostenenderuimtelijkeinpassingeengroteuitdagingvormen.

• AllijktdezeinnovatieindeNederlandsecontextdekomendedecenniaweinigrealistisch.

Buizenpost voor mensen

Bron: Hyperloop Transportation Technologies


7.8 Voertuigen door de lucht• Bij voertuigen door de lucht gaat het om bijvoorbeeld helikopters, drones voor vier tot

tien personen,vliegendeauto’sofeenpersoonsdrones.Omdathetinditonderzoekalleenomcollectiefvervoergaat,latenwedelaatstebuitenbeschouwing.Hetvoordeelvoordereizigervandezeoptieisdesnelle,directereisdoordelucht.Veelal,maarwaarschijnlijknietaltijd,zaloverstappennietnodigzijn;dathangtafvandeexploitatievormendecom-merciëlemogelijkhedenvoorexploitanten.Welzalvoor-ennatransportnodigzijn,bij-voorbeeld vanaf een speciale plek iets buiten de bebouwde kom of vanaf een parkeer-plek/-dekbinnendebebouwdekom.

• De mogelijkheden voor een positieve businesscase zijn wellicht vergelijkbaar met die van hetkleinschaligzakelijkvliegverkeerdatweallangkennen.Totophedenisdatslechtseennichemarkt,dusvooreenkleindeelvanhetzakelijkverkeer.Voorgrootschaligetoepas-singmoetenknelpuntenwordenopgelostophetgebiedvanveiligheidenmilieubelasting.Ookzulleninvesteringennodigzijnvoorstart-enlandingsinfrastructuurenverkeersleiding.

Veilig door de lucht?

Voertuigen voor vervoer door de lucht bevinden zich, anders dan in de gangbare lucht-vaart,nogvollediginhetexperimentelestadium.Eenrecenteontwikkelingophetgebied van vliegende meerpersoonsvoertuigen is het concept, bedacht door het AmerikaansebedrijfTerrafugia,de“TF-X™”, eenvierpersoonssemi-autonomehybri-deelektrischeauto,diezowelkanrijdenalsvliegen.Dewebsitevanhetbedrijfmeldtdat het voertuig zich in de eerste stadia van ontwikkeling bevindt en dat de eerste pro-ductieover8à12jaarwordtverwacht.Hetzaldanquaprijsmoetengaanconcurrerenmet‘high-endluxurycars’.EenvoorbeelduitEuropaishetSlowaakseAeromobiluitSlowakije,datplannenheeftomvanaf2017dezogenaamde“AeroMobil3.0”tegaanverkopen.Volgensdewebsitekanditvoertuigineentijdsbestekvansecondentrans-formerenvaneenautoineenvliegtuig.Hetvoertuiggebruiktgasalsbrandstofenheeftopvouwbarevleugels,waardoorhetalseennormaleautokanparkeren.

Bijvoertuigendoordeluchtisveiligheideenbelangrijkekwestie.Hetvooruitzichtdatvele kleine voertuigen, al dan niet met bestuurder, oncontroleerbaar door het lucht-ruimvliegenheeftNASAertoegebrachttestartenmetdeontwikkelingvaneencom-putersysteemdatdehoogtewaaropgevlogenwordtkanmanagen.Hetsysteemwordt‘TheHighwayintheSky’genoemd.Overigenswerdeninhetverledenalvakerplannen voor vliegende voertuigen aangekondigd, waarvan later niets meer werd ver-nomen.EenvoorbeeldisdeAirScooteruiteenstudieinopdrachtvandeEuropeseCommissie naar radicale voertuigconcepten die mogelijk tot CO

2-reductie zouden kun-nenleiden.Hetgingomeenultralichteenpersoonsvliegtuigje.

Bronnen: Terrafugia, 2015/ CNN, 2015 / Wynn & Hill, 2010 / Wikipedia (2015) / Cisco, 2015


7.9 Vraagafhankelijke systemen van instappunt tot uitstappunt• Bijhetvraagafhankelijkvervoermetvastofflexibelin-enuitstappuntheeftdereiziger

het voordeeldatdewachttijdafneemtendewachttijdbijoverstappenvervalt.Totdedoelgroep behoren mensen die problemen hebben met lopen, bijvoorbeeld door een handicap,koffers,kinderen.Voorhenisdenoodzaakvanenigvoor-ennatransportwel-lichtproblematisch.IndeVSbestaateendergelijksysteem,BRIDJgeheten(Bridj,2016),al inBoston,WashingtonDCenKansasCity.

• Voor de vervoerders kan deze innovatie rendabeler zijn dan de traditionele vraagafhanke-lijkesystemendoordatermogelijksprakeisvangroterestromen.

• Dezeinnovatiekan‘vandaag’wordengeïmplementeerd,incombinatiemetgoedeapps.ZiebijvoorbeeldhetexperimentvanAbeldoorConnexxioninAmsterdam(Abel,2016).Technisch werkt het, maar het moet nog wel blijken of het ook commercieel over langere tijdhaalbaaris.

• Erzijngeenduidelijkeeffectentenaanzienvanmilieu,ruimtebeslagenverkeersveiligheid.

Bridj als bridge tussen Uber en ov

Bridj is een modern vraagafhankelijk vervoerssysteem dat sinds 2014 functioneert in eenaantalAmerikaansestedenalsBostonenWashington.InKansaswordtsindskortsamengewerktmethetlokaleopenbaarvervoersbedrijf.HetsysteemcombineerthetgemakvandeeenappzoalsUberdieheeftontwikkeldmethetefficiencyoordeelvaneenklassiekebus.Devoertuigenhebbenplaatsvoormaximaal12passagiers.Vervoervandeur-tot-deurisvooreendergelijkaantalpassagiersnietzoefficient,dusde optimale route en opstapplaatsen worden berekend aan de hand van de actuele boekingen.Datbetekentdatsommigepassagierseenstukjemoetenlopennaaropstappuntofeindbestemming.Realtimedataoverdeverkeersdruktebepalenmededeoptimaleroutevandevoertuigen.Erisnogweinigonderzoekgedaannaarhetgebruik van deze systemen en naar de vraag in hoeverre het mobiliteitsgedrag (effec-tenophettraditioneleovofopauto-offietsgebruik)erdoorverandert.

Bron: Smithonian, 2015 / Autoblog, 2015 / Martin di Caro, 2015


7.11 Langeafstandsbusdiensten• Langeafstandsbusdiensten vervangen een busreis met meerdere overstappen door een

busreiszonderoverstap.Hetnietmeeroverstappeniseenvoordeelvoordereiziger.Een andervoordeelisdatdewachttijdhierdoorafneemt.Daarnaastvindensommigemenseneen(comfortabele)busreisprettigerdaneentreinreis.Hetgrotevoordeelhieris datdereizigereenkeuzeheeft.

• De effecten voor de vervoerder die deze busdienst aanbiedt, kunnen positief zijn doordat deze optie aantrekkingskracht heeft voor reizigers, hetzij afkomstig van de bestaande ov-netwerk,hetzijnieuwereizigers.Voordezittendevervoerdersophetbestaandeov-netwerkiserwaarschijnlijkeenlichtomzetverlies.

• Weverwachtengeenpositievemilieu-effectenvandezeoptie,eerderlichtnegatieve.Treinvervoer is bij een gemiddelde bezettingsgraad per reizigerskilometer energie- efficiënterdanbusvervoer(Ottenetal.,2015);datgeldtzekervoorhetintercity-vervoerover langere afstanden dat een gemiddeld hogere bezettingsgraad heeft en waar lange-afstandsbussenvooralmeeconcurreren.Alleenbijeenzeerhogebezettingsgraadkandebusdescoretenopzichtevandetreinverbeteren.

• Erzijngeenoverheidsinvesteringennodigvoordezeinnovatie.

• Knelpuntenvoordeverdereuitrolvandezeoptiezijnerniet.Dezeoptieismogelijkalshetbusvervoerisvrijgegeven.Internationaalisditalhetgeval.Insteedsmeerlanden,waaron-der ookNederland,wordtnuookhetinterregionalebusvervoervrijgegeven.InDuitslandbijvoorbeeldishetlangeafstandsbusvervoerhierdoorsinds2013met180procentgestegen.

7.10 Vraagafhankelijke systemen van deur tot deur• Vergelekenmetdevorigeinnovatieisdezeoptienogaantrekkelijkervoordereiziger.

Immers,ookhetvoor-ennatransportvervalt.Dezevormvanvervoerbestaatalenkeledecennia,vooralvoorkleinevervoerstromen,veelalophetplatteland.Knelpuntendietot voorkorteendoorbraakbelemmerden,warendenoodzaaktotreserveren,degebrek-kige informatievoorziening voorafgaand aan de reis, de onvoorspelbaarheid van het verloopvandereisendelangereisduur.DankzijICTwordenvraagafhankelijkesystemenvoordetoekomstwélkansrijkgeacht(OECD,2014).

• Ontwikkelingenzoalsapps(Citylab),mobieleendigitalehulpmiddelen(VanHagen&Krumm,2014)kunnendergelijkesystemenbeterdanvoorheenondersteunen.Dezetech-nieken zorgen voor verbetering en vereenvoudiging van zowel de planning als de infor-matievoorziening.Ooktijdensdereiskaneventueelwordenbijgestuurd.Doordezemoge-lijkhedenkunnenlastmile-optieszoalsshuttles,busjes,taxi’s,fietsenenlopenbeterwordengeïntegreerd.

• Of deze innovatie voor de zittende vervoerder voordelen heeft doordat deze het doel-groepenvervoer(Wmo,scholieren,enzovoort)kancombineren,isnietduidelijk. Voorzover de reizigersstromen op het huidige ov-netwerk worden afgeroomd, is er moge-lijkeennegatiefeffectopdeexploitatievanhetov-bedrijf.Ofjuistnietalsdatvervoerverlieslatendis.

• Erzijngeenduidelijkeeffectentenaanzienvanmilieu,ruimtebeslagenverkeersveiligheid.


7.12 Netwerk en dienstregeling vanuit reizigersperspectief• Bij deze innovatie werken spoorwegondernemingen en stadsvervoerders samen om de

reis‘vandeurtotdeur’betertefaciliteren.Hetgaatdanomdeoptimalisatievankeuzesover netwerkkenmerken zoals het stopregime, het verknopen of doorkoppelen van lijnen, devertakkingopuitlopersofhetversterkenoplijndelen.Dezeinnovatielevertverbeter-ingenvoordereizigerophetvlakvanallereisonderdelen.Alleendezoekweerstandisernog steeds: mensen moeten nog steeds uitzoeken hoe hun reis verloopt en wat zij daar-voormoeten.

• Persaldozaldetotaledeur-tot-deur-reistijdverminderen,maarmisschiennietvoor iederereiziger.

• Weverwachtengeenpositievemilieu-effectenvandezeoptie.Dezegaatnietgepaardmet overheidsinvesteringen.Mogelijkebelemmeringenvooreengrootschaligeuitrolzijndatdereizigersbelangenendevervoerdersbelangennietaltijdgelijkopgaan.Watvanuitreizigersperspectiefoptimaalis,hoeftdatvanuitdevervoerderniettezijn.

• Praktijkvoorbeeldenvanlocatieswaarhetnetwerkendedienstregelingzijngeoptimali-seerd vanuit reizigersperspectief zijn: Berlijn, waar een aantal sterke buslijnen zijn omge-doopttot‘metrobussen’(Reinhold&Kearney,2008),Amsterdam(Tiemersma&Govers,2012)enBreda(VanEijk&Govers,2012).

• Tabel7.1geefteenglobaleindicatievandetermijnwaaropdetwaalfinnovatiesdaadwer-kelijkindemarktzoudenkunnenzijngezet.Wehanterendaarbijdevolgendedriedeling:

1.innovatiesdiealopkortetermijn(binnen10jaar)indemarktkunnenstaan,bijvoor-beeld omdat ze in concept of op beperkte schaal al met enig succes worden toe-gepast.Hierondervallendevraagafhankelijkesystemen;

2.innovatiesdiepasoplangetermijn(na2050)realiseerbaarzijn,bijvoorbeeldomdateraanzienlijkeinpassingsproblemenofinfrastructuurkostenmeegemoeidzijn;

3.innovatiestussenbeidevoorgaandecategorieënin.

Voorbeeld: Berlijn

In de periode 2004-2006 hebben de Berliner Verkehrsbetriebe (BVG) het hele ov-net-werkgeherstructureerdalsonderdeelvaneengeïntegreerdemarketingstrategie.Met simulatieswasaangetoonddatmetverbeteringvandefrequentieopdehoofd-lijnendereisduurwerdverkortenhetovveelnieuweklantenzoutrekken.Opdezwakkere lijnen buiten het core-netwerk konden de diensten worden ingekrompen met als gevolg aanzienlijke kostenbesparingen met slechts een lichte daling in het aan-talpassagiers.Nieuwediensten,deMetroBusenMetroTram,werdengeïntroduceerdmetzeerhogefrequenties.Dezezijnzeeraktiefindemarktgezetenopdezelfdemaniergepresenteerdalsdemetrolijnen.Opsommigelijnennamhetgebruikmetmeerdan30procenttoe.Deexploitatiekostennamenmetbijna€10miljoenaf.De inkomstenstegenmetruim22procentindriejaartijd.

Bron: Reinhold, 2008


Tabel 7.1 Inschattinghaalbaarheidstermijninnovaties.Bron:KiM

Korte termijn Middellange termijn Lange termijn


1 Voertuigen van instappunt tot uitstappunt

2 Voertuigen van deur tot deur

3 Hightechbussen


4 Automatische metro’s of trams

5 Automatische treinen

Nieuwe infrastructuur, eventueel in combinatie met nieuwe voertuigen

6 Voertuigen op een eigen baan

7 Hyperloop

8 Voertuigen door de lucht


9 Van deur tot deur

10 Van instappunt tot uitstappunt


11 Langeafstandsbusdiensten

12 Netwerkendienstregelingvanuitreizigersperspectief


• Innovatiesinhetopenbaarvervoer(ov)komennietvanzelftotstand.Investeringeninnieuweproductenofdienstenwordennietaltijdgemakkelijkterugverdiend.Overhetalgemeenheeftdeoverheidenkeleoptiesominnovatiestestimuleren(CPB,2016):

- Zorgenvoordejuisterandvoorwaarden,bijvoorbeelddoorhettoekennenenbeschermenvanintellectueeleigendom.Doorintellectuele-eigendomsrechtenkankennis worden gedeeld zonder dat dit ten koste gaat van de inkomsten voor de bedenker.

- Deoverheidkaninnovatiestimulerenmetbelastingvoordelen,subsidiesenleningen.Alseenbedrijfinnoveert,danhebbenookanderepartijenhiervoordeelvan. Bijvoorbeeld omdat ze de kennis die in een innovatie besloten ligt, ook voor andere doeleindenkunnengebruiken.Dezekennisspilloverszorgenervoordatbedrijvenminderinvesterendanmaatschappelijkgezienoptimaalis.Deoverheidkandemis-gelopen inkomsten van bedrijven compenseren met subsidies en zo onderin-vesteringenininnovatiebeperken.

- De overheid kan ook zelf kennisontwikkeling stimuleren bij universiteiten of institu-tenvoortoegepastonderzoek(waaronderTNO).Aanbestedingeneninnovatie-prijsvragenzijninstrumentenwaarmeedeoverheidinnovatiekan(mede-)organiseren.

- De overheid kan zorgen voor open data, zeker wanneer deze bekostigd of gegene-reerd zijn voor de uitvoering van publieke taken zoals openbaar vervoer (Ministerie vanBZK,2015).

Hetstimulerenvaninnovatiesheeftookeentegenhanger:financiëlesteunvoorafvooreennieuwideekanachterafnietrendabelblijken.Voordeoverheidishetzaakdegoedebalans te vinden tussen een kritische haalbaarheidstoets vooraf en het bewust accepteren vanhetrisicodateennieuwideeverkeerdkanuitpakken.

• Hetisdevraagofdehuidigeconcessiesystematiekenhetfinancieringssysteeminhetopenbaar stads- en streekvervoer voldoende ruimte en stimulering biedt voor innovaties ofdatdieruimteerweldegelijkismaaronvoldoendewordtbenut.Evaluatievande huidigesystematiekgeefthetvolgendealgemenebeeld(KpVV,2013;TwijnstraGudde&MuConsult, 2005):

- Sinds2000zijnaanzienlijkeefficiëntieverbeteringeninhetovgerealiseerd.Deklant-tevredenheid van ov-reizigers is geleidelijk toegenomen van 7,2 in 2007 tot 7,5 in 2015.Hetgebruikvanhetovistussen2000en2011lichttoegenomen;daarnazijngeengoedecijfersmeerbeschikbaar.

- Ondanks positieve resultaten is het beeld bij sommige betrokkenen dat de innovatie-krachtinhetovisachtergebleven.Concessiesendewijzevanfinancierenblijkente weinigprikkelsvoorinnovatietebevatten.Dithangtsamenmetdetoegenomencomplexiteit van concessies, met het dichtgetimmerde karakter van contracten tussen overhedenenvervoerdersenmetdejuridificeringvanprocessendieweinigruimtevoordynamiekenondernemerschapoverlaten.

8 Aanknopingspunten voor beleid


- Binnenconcessiesnietlangereenexclusiefrechtaanéénvervoerdergeven.Hetlos-laten van de exclusiviteit van een concessie kan nieuwe initiatieven van andere partij-enstimuleren.Denkaanmeerindividuelesystemenofvraagafhankelijkesystemenin combinatiemetICT-toepassingen.Nadeelisdatdeterugverdienmogelijkhedenvaninvesteringenininnovatieskunnenwordenuitgehold.Voorbeeldvoordelangereafstanden zijn de nieuwe busverbindingen (Flixbus) die de gaten in het intercitynet-werkdichten.

- Hetopnemenindeconcessie-eisenvan‘opendata’(overbijvoorbeeldvoertuig-posities,voertuigbezetting,reisgegevensetc.)waarmeemarktpartijennieuwepro-ductenofdienstenkunnengenereren.

• Mogelijkelangetermijnontwikkeling:meermarktinitiatief.

- DehypotheseopbasisvanEuropeesonderzoek(VandeVelde&Augustin,2014)isdat marktinitiatief en deregulering voordelen hebben ten opzichte van monopolies, overheidsplanningofaanbestedeconcessies(zoalsinNederland)vanwegehet voordeel van meer ondernemerschap, innovatiekracht en betere marketing die direct opdereizigerisgerichtennietopdepolitiek.

• Mogelijke maatregelen om binnen de huidige concessiesystematiek innovaties te stimu-leren zijn (KpVV, 2013):

- Suppletiecontracten tussen opdrachtgever en vervoerder in plaats van netto-kosten-contracten.Bijeennettokostencontractwordenzoweldeproductiekosten-alsdeopbrengstenrisico’saandevervoerdertoegewezen.Deprijsvoordeopdrachtgeverisgelijkaanhetdoordevervoerdervoorzieneexploitatietekort.Suppletiecontractenkunneneenversterktefinanciëleprikkelvormen,omdatdeuitkeringaandevervoer-dereensuppletieopdegerealiseerdeopbrengstenbedraagt.

- Eengoedebalansvindenbijfinanciëleprikkels.Tezwakkeprikkelshebbengeeneffect(behalvefrustratiebijopdrachtgevendeoverheid).Eenvoorbeeldisalshetboete-bedrag voor de uitval van ritten niet opweegt tegen de kosten die de vervoerder moet makenomdeuitvalvanrittentevoorkomen.Echter,testerkeprikkels,zoalsboetesvoorniet-haalbaredoelen,leidentotfrustratiebijdevervoerder.Prikkelsmoetenwordengekoppeldaanhaalbareenmeetbaredoelen.

- Deopdrachtgevergeeftmeerruimtevoorinnovatie,flexibiliteitenhethoudenvanexperimenten.Ditkanbijvoorbeelddoornietlangerallerleitechnischeeisentestellenzoals het aantal lijnen of haltes of door meer tariefvrijheid aan de vervoerder te geven.Ookkandeopdrachtgevermeermogelijkhedenaandevervoerdergevenvoorflexibiliteitenproductontwikkelinggaandewegdelooptijdvandeconcessie.

- Scherper onderscheid maken naar grote en kleine vervoersstromen om daarmee de verschillendeov-doeleneenduidigerneertezetten.Bijgrotestromeninenomstede-lijkegebiedenkrijgenvervoerdersmeeruitdagingomgroeiterealiseren.Deoverheidfaciliteertindatgevalmetinvesteringenininfrastructuur.Bijkleinestromenzorgende ov-autoriteit en de gemeente samen voor een maatwerkoplossing met kleine, voorlokalepartijenaantrekkelijkeconcessies.Resultaatiseengrotereaandachtvoordewensenvanreizigers.


9. Vaakisonbekendofdeinnovatieoplangeretermijneenpositievebusinesscaseople-vert.Bijvoorbeeldbijvraagafhankelijkesystemendievervoervandeurtotdeurbieden,blijkendekostenlateroptelopenendeopbrengstentegentevallen.Zowasdezoge-hetenKutsuplusinFinlandinopzetinteressantmaarbleekdezefinancieeluiteindelijkniethaalbaar.

10. Erzijninnovatiesdiedereizigergeenspecifiekevoordelenbieden,maarwelvoordelenhebbenvanuiteenbrederperspectief.Zolevereninnovatiesophetgebiedvanelektri-sche bussen, inzet van waterstof als transportbrandstof en magneetzweeftreinen voor-delen op het gebied van milieu, met name luchtkwaliteit en CO

2-uitstoot.

11. Innovatiesdienieuweinfrastructuurnodighebben,leidenveelaltotextraruimtebeslagen/oftotdenoodzaakvangroteoverheidsinvesteringen.Ditisbijvoorbeeldhetgevalbij dehyperloop.Dergelijkeinnovatiesachtenwijdekomendedecenniadanookweinigrealistisch.

12. Beleidsoptiesominnovatiesinhetovtestimulerenliggenophetvlakvankennisont-wikkelingen-deling,subsidies,fiscalemaatregelen,dezorgvooropendataeneenbetergebruikvandemogelijkhedendiedehuidigeov-concessiesystematiekalbiedt.

13. Meermarktinitiatiefendereguleringbiedtmogelijkoplangeretermijnvoordelentenopzichte van monopolies, overheidsplanning of aanbestede concessies vanwege het voordeel van meer ondernemerschap en betere marketing die direct op de reiziger is gerichtennietopdepolitiek.

9 Conclusies

1. Innovatiesinhetopenbaarvervoer(ov)zijnvaaktechnischvanaard,zoalseennieuwtypevoertuig.Maarhetkanookomniet-technischeinnovatiesgaan,zoalseennieuwmarketingideeofeennieuweov-dienstbinneneenbestaandeconcessie.

2. Bijinnovatiesgaathetvaakomkleinekwaliteitsverbeteringenenzeldenomgroteschaalsprongeninhetov-systeem.

3. Erbestaatgeenscherpegrenstussenwatwelenwatgeeninnovatieis:productenalsvrije busbanen of het reizen zonder kaartje bestaan al lang (dus geen innovatie), maar kunnenwellichtbreedwordenuitgerold(wélinnovatie).

4. Langnietalleinnovatiesveroverenopgroteschaalensuccesvoleenplekindemarkt.Er issprakevaneenprocesmetdenodigehindernissen.Nieuweproductenbereikendaardoorvaakdemarktniet.

5. Indeliteratuuroverov-innovatiesligtdenadrukopvoertuigtechniek,betaal-eninfor-matiesystemenenvraagafhankelijkvervoer.

6. Opditmomenthebbeninnovatiesvooralbetrekkingopeenverbeteringenuitrolvanwatalingangisgezet.

7. Innovatiesdiedereistijd(zowelde‘kloktijd’alsdereistijdbeleving)vandeurtotdeursubstantieelverbeteren,zijnvoordereizigerhetmeestaantrekkelijk.

8. Bijdeintroductievaneeninnovatiemaakthetuitofdevervoerderdiedenieuweov-dienstintroduceert,zelfaldeexploitantisvanmeertraditioneelovofjuistniet.Gaat hetomeennieuweexploitant,dankandezemetdenieuwedienstenbestaandereizigersafromenvanhetklantpotentieelvande‘zittendevervoerder’.Datbeperktde verdienmogelijkhedenmetdeoudevervoerdiensten.


Research conclusions• Itiscertainlynotthecasethatallinnovationssuccessfullyclaim amarketposition.

Rather, aprocessoccurs,whichincludestherequisiteobstacles.Newproductsthereforeoftenfailtoreachthemarket.

• The focus in literature pertaining to public transportation innovations is on vehicle tech-nology,paymentandinformationsystems,anddemand-responsivetransport.

• At present, innovations primarily pertain to improving and rolling out what is already underway.

• Innovations that substantially improve door-to-door travel times (both the ‘clock time’ andtheperceivedtraveltime)arethemostattractivetotravellers.

• When introducing an innovation, it matters whether or not the transport operator intro-ducing the new public transport is already an operator of more traditional public transpor-tation.Ifitconcernsanewoperator,theycansubsequentlyusetheirnewservicesto siphonoffthepotentialcustomersofthe‘incumbentoperator’.Thislimitstheincomepotentialoftheoldtransportservices.

• It is often unknown whether an innovation will result in a positive business case over the longterm.Forexample,regardingdemand-responsivesystemsofferingdoor-to-doortransport,overtimethecostsincreaseandrevenuesstagnate.

• Certaininnovationsdonotoffertravellersanyspecificbenefits,althoughtheydoofferbenefitsinabroadercontext.Consequently,theenvironmentbenefitsfrominnovationspertainingtoelectricbuses,theuseofhydrogenasatransportfuelandmagnetic-floatingtrains,specificallywithregardtoairqualityandCO

2emissions.

• Innovations that require new infrastructure commonly result in extra land use and/or the needformajorgovernmentinvestments.ThisisthecasewiththeHyperloop,forexample.Wethereforedeemsuchinnovationstobelessrealisticforthetimebeing.

Objective and status of the research• Inthisresearchstudy,theKiMNetherlandsInstituteforTransportPolicyAnalysismaps

the innovationsandtechnologiesthatcouldpossiblybeintroducedinthepublictransportsystem.

• ThisstudywascommissionedbythePublicTransportandRailways(OVS)directorateof theMinistryofInfrastructureandtheEnvironment(IenM).

Research questions• Which (technological) innovations are coming or are already underway?

• What do these innovations mean for the public transport market?

• What are the starting points for policy in order to engage with these developments?

Definition of innovation• Innovationisdefinedaspertainingtoneworimprovedproducts,services,conceptsor

processes.

• Innovations in public transport are often technological in nature, such as new types of vehicles.However,itmayalsopertaintonon-technologicalinnovations,suchasnewmarketingconceptsornewpublictransportserviceswithintheexistingconcession.

• Innovations in public transport usually involve minor improvements in quality, and rarely large-scaleleapswithinthepublictransportsystem.

• Nosharpboundaryexistsbetweenwhatisandwhatisnotaninnovation:busonlylanesor ticketless travelling are long established practices (thus, not an innovation), but they canhoweverexperienceawiderrollout(hence,aninnovation).

Summary


Starting points for policy• Policyoptionsforstimulatinginnovationinpublictransportarefoundinthedevelopment

andsharingofknowledge,fiscalregulations,opendata,andanimproveduseoftheopportunitiesalreadyaffordedbythecurrentpublictransportationconcessionsystem.

• In order to stimulate innovation, additional long term market initiatives and deregulation offerpotentialbenefitsascomparedtomonopolies,governmentplanningortenderedconcessions,owingtothebenefitsderivedfromincreasedentrepreneurshipandimprovedmarketingthatisdirectlyfocusedonthetravellingpublic,ratherthanonpolitics.


Bijlage 1 – Innovaties en hun onderlinge samenhang

Toelichting• De innovaties in deze rapportage zijn ingedeeld in de in hoofdstuk 4 onderscheiden zeven

categorieën.

• De indeling suggereert een strakke afbakening, terwijl de grenzen tussen verschillende categorieënsomsfluïdezijneneenbepaaldeinnovatienetzogoedindeenealsindeanderecategoriezoukunnenvallen.

• Eenvoorbeeldiseenautomatischvoertuigdatreizigersvan‘vandeurtotdeur’brengt.Deze innovatie is ingedeeld in de categorie ‘geautomatiseerde voertuigen over de weg’, maarzoumetevenveelrechtindecategorie‘vraagafhankelijkvervoer’kunnenvallen.Immers,hetophalenbijdeenedeurenafzettenbijdeanderegebeurtopverzoek.Een andervoorbeeldisdecategorie‘reizigersinformatie’.Dezekentoverlapmetde categorieën ‘vraagafhankelijk’ (om vraagafhankelijk te kunnen opereren moet de reiziger beschikken over geschikte reisinformatie), ‘betaal- en reisgemak’ (beschikken over reizigersinformatie leidt tot reisgemak) en organisatorisch (het kunnen bieden van reizi-gersinformatievergtorganisatorischeaanpassingen).

• MetfiguurB1willenwedezeoverlappeninbeeldbrengen,zodatrechtwordtgedaan aandeveelzijdigheidencomplexiteitvanveelinnovaties.Overigenshebbenwenietdepretentiehiermeevolledigtezijn.Zokandecategorie‘organisatorisch’metalleanderecategorieëninverbandwordengebracht:overalisorganisatievoornodig.Maarditiszo’nalgemenewaarheiddatzeweinigtoevoegt.Hetgaatdusnogsteedsomeenversimpeling.


Figuur B1 Onderverdeling van innovaties en hun samenhang

betaal- enreisgemak

chauffeuren/of service-

personeelaan boord

geen chauffeuraan boord

van instappunttot uitstappunt

deur-tot-deur

integratie metWmo-vervoer

ov-planner(dienstregeling)

ov-planner(voorspellend)

keten-optimalisatie

netwerk/dienstregelinguit reizigers-perspectief

mobiliteitals dienst

Rome2Rio

ov-planner(real-time)

betalen metsmartphone of

bankpas

automatischepersoons-

herkenningwifi aan boord

langeafstandsbussen

in aanvullingop spoor

open data

standaardiseringov-systemen

high-techbussen

voertuig opdedicated lane

ERTMSvoertuigdoor de lucht

bussen/treinenop waterstof

bussen opelektriciteit

(accu)

Maglev

hyperloop

hogesnelheidslijnenen -voertuigen

voertuig voorlast mile

A-train

automatischetrein

automatischemetro/tram

reizigers-informatie

organisa-torische

innovaties

geauto-matiseerdevoertuigen

over de weg

vraag-afhankelijke

systemen

nieuwe infraen/of nieuwe

voertuigen

geauto-matiseerdevoertuigenover rails


Nummer onderdeel reisketen Score Opmerkingen

1 2 3 4 5 6 7 8


Voertuigen voor de last mile

Voertuigen van instappunt tot uitstappunt *

Voertuigen van deur tot deur **

Hightechbussen * Mits hogere frequenties


Automatische metro’s of trams * Mits hogere frequenties

Automatische treinen * Mits hogere frequenties

Nieuwe infrastructuur, eventueel i.c.m. nieuwe voertuigen

Vrije busbaan met standaard-halteafstanden

Vrije busbaan met minder haltes * Saldo-effect van korte rijtijden en langer voor- en natransport

ERTMS

Hogesnelheidslijnenen-voertuigen Lange, internationale reizen: *

Hyperloop * Lange, internationale reizen: **

Magneetzweeftrein op nieuwe baan Lange, internationale reizen: *

Bijlage 2 – Effecten innovaties voor reizigersLegenda


Kloktijd



3 wachttijd



5 wachten

6 overstapweerstand

7 zoekweerstand


Score

? = onbekend






Nummer onderdeel reisketen Score Opmerkingen

1 2 3 4 5 6 7 8

Nieuwe infrastructuur, eventueel i.c.m. nieuwe voertuigen

Magneetzweeftrein op klassieke rails Lange, internationale reizen: *

Bussen op elektriciteit (accu)

Bussen en treinen op waterstof

Voertuigen door de lucht *

Betaal- en reisgemak

Betalen met bankpassen en smartphones ?

Automatische herkenning ?

Smart mobility ?

Comfortverbeteringen ?

Rijwijzer

Sociale veiligheid ?

Reizigersinformatie

Ov-planner (dienstregeling) ?

Ov-planner (real-time) ?

Ov-planner (voorspellend) ?

Rome2Rio ?


Van deur tot deur **

Van instappunt tot uitstappunt *

Integratie met Wmo-vervoer ?


Langeafstandsbussen in aanvulling op spoorconcessie ** mits geen overstap

Netwerkendienstregelingvanuitreizigersperspectief *

Mobiliteit als dienst (MAAS) ?

Internationale standaardisering van ov-systemen

Open data ?

Ketenoptimalisatie ?

Legenda


Kloktijd



3 wachttijd



5 wachten

6 overstapweerstand

7 zoekweerstand


Score

? = onbekend






Bijlage 3 – Effecten innovaties voor vervoerdersInschatting effecten op businesscase vervoerder

Soorten innovaties Perspectief exploitant betrokken dienst Perspectief ‘zittende’ vervoerders


1 Voertuigen voor de last mile + (onder voorwaarden) + extra opbrengst uit extra aanvoer naar rest netwerk+ indien nieuwe aanpak rendabeler dan oude

‘haarvaten’-voorziening


+ (onder voorwaarden) + (zie vorige)

3 Voertuigen van deur tot deur +(ondervoorwaarden;waarschijnlijkrendabeler dan 2)

- roomt klandizie af van bestaand netwerk

4 Hightechbussen + + (ervan uitgaande dat zittende vervoerder deze zelf doorvoert)


5 Metro’s of trams + (ervan uitgaande dat zittende vervoerder exploitant is)

6 Treinen +

Nieuwe infrastructuur en/of nieuwe voertuigen

We gaan er bij dit cluster vanuit dat zittende vervoerder exploitant is

7 Voertuigen op een eigen baan ++ (als infra gratis voor exploitant)

8 ERTMS + (tenzij effecten op snelheid en extra capaciteit tegenvallen;verschuiftweldeelvandekostenvoorinfrastructuur naar voertuig)

niet van toepassing

9 Hogesnelheidslijnenen-voertuigen

+ (onder voorwaarden) -(indienHSLnietnaarnetwerkzittende vervoerder gaat)

Score

? = effecten onbekend

+ = maakt businesscase beter

- = maakt businesscase slechter

+ of - = afhankelijk van situatie




We gaan er bij dit cluster vanuit dat zittende vervoerder exploitant is

10 Hyperloop ? ?

11 Magneetzweeftrein op speciale baan (MAGLEV)

+ (onder voorwaarden)1 - (afroming van bestaand ov-netwerk)

12 Magneetzweefttrein op klassieke rails (A-train)

+ (onder voorwaarden)2 niet van toepassing

13 Bussen op elektriciteit + (onder voorwaarden) niet van toepassing

14 Bussen of treinen op waterstof + (onder voorwaarden)1 niet van toepassing

15 Voertuigen door de lucht + (onder voorwaarden)1 - (roomt klandizie af)

Betaal- en reisgemak ervan uitgaande dat zittende vervoerder dit invoert

16 Betalen met bankpas of smartphone

+ (indien opbrengst uit extra reizigers opweegt tegen de extra kosten van introductie)

niet van toepassing

17 Automatische persoonsherkenning

? (afhankelijk van resterende economische levensduur bestaande betaalsysteem)

niet van toepassing

18 Comfortverbeteringen + (indien seriematig, state-of-the-art in te kopen in reguliere bestellingen)

- (indien achteraf extra inbouwen/aanpassen)

19 Rijwijzer +

20 Sociale veiligheid + indien het zich terugverdient uit minder verzuim/uitval

Reizigersinformatie

21 Ov-planner (dienstregeling) + (kosten gering ten opzichte exploitatie- en infrastructuurkosten;deextrazoekkostenvoorovinvergelijking met auto nemen af)

22 Ov-planner (real-time) +Zie21

23 Ov-planner (voorspellend) +Zie21

24 Rome2Rio +Zie21(welietsmeerkansopwegleknaaralternatieve vervoervormen zoals liftcentrales, vliegen)

1 Bijvoorbeeld de terugverdienmogelijkheid van extradurevoertuigen,duurderbeheerenonderhoudetc.

2 Bijvoorbeeld de terugverdienmogelijkheid van extradurevoertuigen;wellichtbesparingop kostenbeheerenonderhoud

Score








25 Van instappunt tot uitstappunt + (waarschijnlijk eerder rendabel dan 27) + (indien goedkoper dan op klassieke manier fijnmazig)

- (indien afroming uit bestaande netwerk te groot wordt)

26 Van deur tot deur + (onder voorwaarden) + (indien goedkoper dan op klassieke manier fijnmazig)

- (indien afroming uit bestaande netwerk te groot wordt)

27 Integratie met Wmo-vervoer + of – (wegen schaalvoordelen wel tegen schaal-nadelenop.Schaalnadelen:loggegrotecontracten,weinig marktpartijen, ingewikkelde bestekken met veel opdrachtgevers, enzovoort)

+ of – als zittende vervoerder zelf kan blijven exploiteren (afhankelijk van schaalvoor- en -nadelen)

- (als zittende vervoerder rendabel vervoer moet inleveren)


28 Langeafstandsbusdiensten + (onder voorwaarden) - (waarschijnlijk licht omzetverlies bestaand netwerk)

29 Netwerkendienstregelingvanuit reizigersperspectief

+ +

30 Mobiliteit als dienst (MAAS) + (onder voorwaarden) - (roomt opbrengst bestaande kaartformules af, beperkt mogelijkheden in eigen assortimentkeuze)

31 Internationale samenwerking op het gebied van voertuigontwerp

+ (op basis van positieve effecten ‘Bus van de Toekomst’UITP;telangvasthoudenaanstandaardkan innovatie ook in de weg gaan zitten: ‘12 meter geel’)

32 Open data Afhankelijk van de innovaties waar deze toe leiden

33 Ketenoptimalisatie ? Wie krijgt rekening? One Wheels: + (extra mogelijkheid aan/afvoer naar ov-netwerk;afromingspeeltgeenrol,wantzeerkorte afstand is voor ov geen aantrekkelijke markt)

Score






Soorten innovaties Milieu (CO2 / lucht) Ruimtebeslag Verkeersveiligheid Overheidsinvesteringen in infrastructuur


+ (mits voorzieningen getroffen)

1 Voertuigen voor de last mile


3 Voertuigen van deur tot deur

4 Hightechbussen


indien infrastructuur er al ligt - als infrastructuur nog moet aangelegd

+ indien infrastructuur er al ligt - als infrastructuur nog moet aangelegd

5 Metro’s of trams

6 Treinen


7 Voertuigen op een eigen baan


+ (referentie = mengen met het verkeer)


8 ERTMS + (is één van de doelen metERTMS)

??

Bijlage 4 – Externe effecten en infrastructuurkosten van innovatiesInschatting effecten op de externe effecten milieu (CO2 en lucht), ruimtebeslag, verkeersveiligheid

Score

? = externe effecten geheel onbekend

+ = externe effecten positief

- = externe effecten negatief


= geen effect




9 Hogesnelheidslijnenen-voertuigen

indien infrastructuur er al ligt- als infrastructuur nog moet aangelegd


10 Hyperloop (indien ondergronds) of – (indien bovengronds)

-

11 Magneetzweeftrein op speciale baan (MAGLEV)

PM - -

12 Magneetzweefttrein op klassieke rails (A-train)

PM

13 Bussen op elektriciteit + - indien overheid investeert in oplaadpunten (energie-infrastructuur)

14 Bussen of treinen op waterstof

of + (afhankelijk van productiewijze water stof, en al dan niet meerekenen van emissies ‘stroomopwaarts’)

of – (waterstof is explosief)

- indien overheid investeert in waterstof-infrastructuur (energie-infrastructuur)

15 Voertuigen door de lucht - + of - -

Betaal- en reisgemak

16 Betalen met bankpas of smartphone

17 Automatische persoonsherkenning

18 Comfortverbeteringen

19 Rijwijzer +

20 Sociale veiligheid

Reizigersinformatie

21 Ov-planner (dienstregeling)

22 Ov-planner (real-time)

23 Ov-planner (voorspellend)

24 Rome2Rio

Score





= geen effect




25 Van instappunt tot uitstappunt

26 Van deur-tot-deur

27 Integratie met Wmo-vervoer


28 Langeafstandsbusdiensten (want geen vrije busbaan)

29 Netwerkendienstregelingvanuit reizigersperspectief

30 Mobiliteit als dienst (MAAS)

31 Internationale samenwer-king op het gebied van voertuigontwerp

32 Open data

33 Ketenoptimalisatie

Score





= geen effect


Eijk, M. van & Govers, B. (2012)Heefthetopenbaarvervoerinmiddelgrotestedennogtoekomst?Amsterdam:ColloquiumVervoersplanologischSpeurwerk.

European Environment Agency (EEA) (2011) Environmental tax reform in Europe: opportunitiesforeco-innovation.EEATechnicalreportno17/2011.Kopenhagen:EEA.

Guardian, the (2015) theguardian.com

Goldwyn, E. (2014) The Most Important Transportation Innovation of the Decade Is the Smartphone.Sowhydon'tcitiesandtransitagenciestakemoreadvantageofit?citylab.com

Groenendijk, L. (2015) Belevingswaarde kleurt de kwaliteit van openbaar vervoersknoop-punten.Antwerpen:ColloquiumVervoersplanologischSpeurwerk.

Hagen, M. van & Krumm, P. (2014)Detreinreisvandetoekomst.Eindhoven:ColloquiumVervoersplanologischSpeurwerk.

Harms, L., Jorritsma, P & Kalfs, N. (2007)Belevingenbeeldvormingvanmobiliteit. DenHaag:KennisinstituutvoorMobiliteitsbeleid.

Hekkert, M. & Ossebaard, M. (2010)Deinnovatiemotor.Hetversnellenvanbaanbrekendeinnovatie.Assen:VanGorcum.

Hietanen, S. (2013)MobilityasService.DigitalRevolutioninTransport?ITSFinland.

Junginger, M., Visser, E. de, Hjort-Gregersen, K., Koornneef, J., Raven, R., Faaij, A. & Turkenburg, W. (2006)Technologicallearninginbioenergysystems. EnergyPolicy34(2006),4024–4041.

Abel (2016) rideabel.com

Anderson,R., Condry, B., Findlay,N., Brage-Ardao, R., & Li, H. (2014) Measuring and valuing convenience.Areviewofglobalpracticesandchallengesfromthepublictransportsector.In: ValuingconvenienceinPublicTransport.OECD/ITF,2014.

Appelman, F. & de Waal, R. (2001)EindrapportEvaluatieCVV.Rotterdam,BerenschotenTripconsultinopdrachtvanMinisterievanVerkeerenWaterstaat,Rijkswaterstaat, AdviesdienstVerkeerenVervoer.

Autoblog (2015) autoblog.com

Bakker, P. & van der Maas, C. (2000) Large-scale demand-responsive transit systems in the Netherlands:aruralmobilitysolutionforthe21stcentury?Paperpresentedatthe14thTRBNationalConferenceonRuralPublicandIntercityBusTransportation,12-15Nov.2000Stateline,NV(SouthLakeTahoe).

Bridj (2016) bridj.com

Cisco (2015) newsroom.cisco.com

Citylab (2015) www.citylab.com

CPB (2016)Kansrijkinnovatiebeleid.DenHaag:CentraalPlanbureau.

CNN (2015) money.cnn.com

Crowdstorm (2014)Hyperloop.lintvkrqe.files.wordpress.com/2014/12/crowdstorm.pdf

Literatuur


https://www.theguardian.com/cities/2015/may/26/curitiba-brazil-brt-transport-revolution-history-cities-50-buildings

http://www.citylab.com/commute/2014/09/the-most-important-transportation-innovation-of-this-decade-is-the-smartphone/379525/

https://rideabel.com

http://www.autoblog.com/2015/05/13/bridj-mass-transit-uber-report-video/

http://www.bridj.com/#how

https://newsroom.cisco.com/feature-content?articleId=1486487

http://www.citylab.com/tech/2015/10/china-rolls-out-the-worlds-first-driverless-bus/408826/

http://money.cnn.com/2015/03/17/autos/aeromobil-flying-car/

https://lintvkrqe.files.wordpress.com/2014/12/crowdstorm.pdf

KiM (2013) Beleidsopties voor vermindering van de CO2-uitstootvanhetwegverkeer. DenHaag:KennisinstituutvoorMobiliteitsbeleid.

KiM (2015)Chauffeuraanhetstuur?Zelfrijdendevoertuigenenhetverkeer-envervoer-systeemvandetoekomst.DenHaag:KennisinstituutvoorMobiliteitsbeleid.

KiM (2016)AnimatiefilmDekeuzevandereizigerDenHaag:Kennisinstituutvoor Mobiliteitsbeleid.

KpVV (2013)Modelbestekvandetoekomst.Opwegnaarmeerflexibiliteiteninnovatieinde contractvormen.Ede:KennisplatformVerkeerenVervoer/CROW.

Manders, T. & Kool, C. (2015)Nederlandin2030en2050:Tweereferentiescenario’s. ToekomstverkenningWelvaartenLeefomgeving.DenHaag:PlanbureauvoordeLeefom-gevingenCentraalPlanbureau

Ministerie van BZK (2015) www.rijksoverheid.nlDenHaag:MinisterievanBinnenlandseZakenenKoninkrijksrelaties.

NOVB (2014)VisieOVBetalen.EenverkenningnaardeOVbetaaltechniekenvande toekomst.NOVBNationaalOpenbaarVervoerBeraad,december2014.

OECD (2014)InternationalexperiencesonPublicTransportProvisioninRuralAreas. Paris:InternationalTransportforum.

Olde Kalter, M., Harms, L & Geurs, K. (2015)Elkvervoermiddelheeftzijnvoordeel. Enzijnnadeel.Overattitudesenvoorkeurentenaanzienvandeauto,ovenfiets. Antwerpen:ColloquiumVervoersplanologischSpeurwerk.

Otten, M.B.J., Hoen, M.J.J. ‘t & Boer, L.C. den (2015)STREAMpersonenvervoer2014, versie1.1.StudienaarTRansportEmissiesvanAlleModaliteitenEmissiekentallen2011.Delft:CEDelft.

Reinhold, T. (2008) More passengers and reduced costs - the optimization of the Berlin publictransportnetwork.JournalofPublicTransportation,11(3),57–76.

Rissanen, L . (2016)Kutsuplus–FinalReport.Helsinki:HelsinkiRegionalTransportAuthority(HSL).

Smithonian (2015) smithsonianmag.com

SpoorPRO (2016) spoorpro.nl

Terrafugia (2015) www.terrafugia.com

Tiemersma, D. & Govers, B. (2012)Plan22.Investereninopenbaarvervoer. Rotterdam:ColloquiumVervoersplanologischSpeurwerk.

Twijnstra Gudde en MuConsult (2005)EvaluatieWp2000.Eindrapportfunctioneleen doelmatigheidstoets.Amersfoort:TwijnstraGuddeenMuConsult.

UITP (2013)MetroautomationFacts,figuresandtrends.Aglobalbidforautomation: UITPObservatoryofAutomatedMetrosconfirmssustainedgrowthratesforthecomingyears.Brussel:UITP.

Velde, van D. & Augustin, K. (2014)Workshop4Report:Governance,ownershipand competitioninderegulatedpublictransportmarkets.ResearchinTransportationEconomics48,237-244.

Wardman, M. (2014)ValuingconvenienceinPublicTransport.Parijs,OECD/ITF.

Warffemius, P. (2015) Effecten van veranderingen in reistijd en daaraan gerelateerde kwaliteits-aspecteninhetopenbaarvervoer.DenHaag:KennisinstituutvoorMobiliteitsbeleid.

Wepod (2015) wepods.nl

Wikipedia (2015) en.wikipedia.org

Wikipedia (2016) nl.wikipedia.org

Wikipedia (2016b) en.wikipedia.org

Wynn, D. & Hill, N. (2010)Reviewofpotentialradicalfuturetransporttechnologiesand concepts.Londen:AEATechnologyplc.


https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2015/11/30/kamerbrief-over-nationale-open-data-agenda-2016-noda

http://www.smithsonianmag.com/innovation/next-phase-how-people-will-get-around-cities-180958219/?no-ist

http://spoorpro.nl

http://www.terrafugia.com/tf-x

https://wepods.nl/

https://en.wikipedia.org/wiki/AirScooter_Corporation

https://nl.wikipedia.org/wiki/ParkShuttle

https://en.wikipedia.org/wiki/Gyeongbu_Expressway

ColofonDit is een uitgave van het Ministerie van Infrastructuur en MilieuKennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM)

September 2016ISBN9789089021465KiM-16-A04

AuteursFonsSavelberg,SaedaMoorman,HarryDerriks,PeterBakker

Vormgeving en opmaakVormVijf,DenHaag

IllustratiesIn60seconds, Amsterdam

Kennisinstituut voor MobiliteitsbeleidPostbus209012500EXDenHaag

Telefoon 070 456 19 65Fax 070 456 75 76

[email protected]

PublicatiesvanhetKiMzijnalsPDFtedownloadenvanonzewebsitewww.kimnet.nl.Ukuntnatuurlijkookaltijdcontactopnemenmetéénvanonzemedewerkers.

DelenuitdezepublicatiemogenwordenovergenomenondervermeldingvanhetKiMalsbron.

HetKiMheeftdatgenegedaanwatredelijkerwijsvanhaarkanwordengevergdomderechtenvandeauteursrechthebbendeopdebeeldenteregelenvolgensdewettelijkebepalingen.Degenendiemenenrechtentekunnendoengelden,kunnenzichalsnogtothetKiMwenden.


http://www.kimnet.nl

mailto:info%40kimnet.nl?subject=

Het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid

(KiM) maakt analyses van mobiliteit die

doorwerken in het beleid. Als zelfstandig

instituut binnen het ministerie van

Infrastructuur en Milieu (IenM) maakt het KiM

strategische verkenningen en beleidsanalyses.

De inhoud van de publicaties van het KiM

of de staatssecretaris van IenM weer te geven.

Dit is een uitgave van het

Ministerie van Infrastructuur en Milieu

Postbus20901 | 2500 exDenHaagwww.rijksoverheid.nl/ienm

[email protected]

ISBN/EAN:978-90-8902-146-5

September 2016 | KiM-16-A04

http://www.kimnet.nl

mailto:info%40kimnet.nl?subject=

Innovaties in het openbaar vervoer - Staat van Utrecht · 2017. 3. 23. · Samenvatting 3 1 Doel...

Documents

Transcript of Innovaties in het openbaar vervoer - Staat van Utrecht · 2017. 3. 23. · Samenvatting 3 1 Doel...