Schematherapie

AlgemeneconceptenMiekeBoots

1.INLEIDING

1.1.Definitie

Schematherapieiseenintegratievetherapievormdieelementencombineertuitverschillendetherapeutischestromingen(leer-,cognitieve-,clientcentered,psychodynamische,hechtingsheorieën)Begonnenalstherapievoorborderlinepersoonlijkheidsstoornissen(evidencebased)OoksteedsmeerclusterCenpersistenteas1-problematiek

1.2.Doel

• Schematherapieheefteenbrederdoel:Cl.helpendatervoldaanwordtaanzijnnodenenbehoeftenopeenaangepastemanierdoorhetveranderenvanbasisschema’s,

copingstijlen enmodi

1.3.Ontstaanschematherapie(1)• Weinigsoepel/weinigtoegangtoteigenemoties,gedragengedachten

• Klooftussencognitieveenemotioneleveranderingenzijngroter(ikwéétdathetzois,hetvoeltanders)

•Meerproblemenmetintiemerelaties,watweerslagheeftopdetherapeutischerelatie

• Cl.werkenmindermeemetdetraditionelegedragstherapeutischetechnieken(huiswerk,gedachtenbijhouden,….)

1.3.Ontstaanschematherapie(2)

• As1 ● As2- Laatontstaan - vroegontstaan- Cl.wilverandering - weerstandtegen

verandering- Beperktgebied - helelevenvancl.- Beperktrelationeel - sterkrelationeel

effectkarakter- Opvoedinggoed - tekortenin

genoegopvoeding

2.SCHEMA’SENCOPING

• Hetgaatomeenbasisthema,isnietzomaareen‘geloof’

• Patronen,diezowelcognities,emoties,herinneringen,waarnemingen,gedragingen,relatiesbeïnvloeden

• Veelschema’sontstaanindepré-verbaleperiode(amygdalavs.cortex)

• Diepingeworteldepatronen,diehetzelfbeeld,hetbeeldvandeanderen/dewereldbepalen.

• Worden‘getriggered’wanneereenalledaagsegebeurtenishetschemaraakt.

2.1.Definitieschema(1)

• Gebaseerdoptraumaen/ofschadelijkeervaringenindekindertijd/adolescentie

• Gebaseerdophoehetkind/adolescentdesituatieervaart

• Schema’svechtenomhunbestaan,ookalzijnernieuweervaringen(herhaling!).Hierdoorisergeenbevredigingvanbasisbehoeften.

• Kunneneenheletijd‘slapen’eninhetlaterelevennaarbovenkomen

• Zijndimensioneel:hoeheftigeren‘groter’hetschema,inhoemeersituatieshetschemageactiveerdwordtenhoesterkerdeervarenemoties

2.1.Definitieschema(2)

StrategieTerugtrekkenDoenalsof

Automatischegedachte

Ikzwijgomtevoorkomendatikkritiekkrijg

Schema:minderwaardigheidZELF:Ikbenwaardeloos

ANDEREN:anderenvindenmijnietdemoeitewaardCONDITIONELEASSUMPTIE:alsikietsfoutdoe,wordikgestraft

INDUSTRIELEASSUMPTIE:iktrekmeterug

2.3.Oorsprongschema’s

2.3.Oorsprongschema’s:Basisbehoeften

• Veiligehechting(veiligheid,stabiliteit,koesteringenacceptatie)

• Autonomie,competentieenidentiteitsgevoel• Devrijheidomuitdrukkingtegevenaangerechtvaardigdebehoeftenenemoties

• Spontaneïteitenspel• Realistischebeperkingenenzelfbeheersing

Vreeswijk,e.a;(2008)

Temperament

Invloedouders

Traumatischegebeurtenissen

Disfunctioneleschema‘s

Disfunctionelecopingstijlen

Klachten enproblemen

2.4.Onaangepastecopingstijlen

• Overgave (freeze)ikgedraagmijovereenkomstigmijnschema.

• Vermijding (flight)ikvermijddegevoelensvanhetschemaendebijhorendegevoelens….

• Compensatie (fight)Ikdoehettegenovergesteldealsofdeschema’sernietzijn.

2.5.Youngschemavragenlijst(1)

0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

6,00Functionele afhankelijkheid

Sociale ongewenstheid

Mislukking

Sociale isolatie

Onvolmaaktheid/schaamte

Verlating

Wantrouwen/misbruikt

Emotionele deprivatie

Zelfcontrole/discipline

Rechten toeeigenen

Meedogenloze normen

Emotionele geremdheid

Zelfopoffering

Onderwerping

Verstrengeling

Kwetsbaarheid Gemiddelde score

2.5.Youngschemavragenlijst(2)

0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00

Functionele afhankelijkheid

Sociale ongewenstheid

Mislukking

Sociale isolatie

Onvolmaaktheid/schaamte

Verlating

Wantrouwen/misbruikt

Emotionele deprivatie

Zelfcontrole/discipline

Rechten toeeigenen

Meedogenloze normen

Emotionele geremdheid

Zelfopoffering

Onderwerping

Verstrengeling

Kwetsbaarheid Gemiddelde score

3.Schemamodi

3.1.Definitie

• Setvanbijelkaarhorendeschema’sencopingstrategien,diesamenopeenbepaaldmomenthetdenken,voelenenhandelenvandecliëntbepalentenkostevanandereschema’s

• Hetgaatomeenmomentane,plotswisselendegemoedstand,dieallesoverheerst.

• Schema=trait,modus=state

3.2.KINDMODI

Kwetsbarekind

Verdrietig, hulpeloos, minderwaardig, afgewezen, eenzaam, gevoel er niet bij te horen, schaamte, angstig,

Bozekind

Boos, ongeduldig omdat er niet aan zijn behoeften wordt voldaan. Heftig ((niet)verbaal), razend tegen mensen en voorwerpen als een klein kind

Ongedisciplineerdekind

Heeft geen frustratietolerantie, verdraagt geen ongemak of uitstel, wil alleen doen waar hij zin in heeft

Blijekind

Voelt zich geliefd, tevreden, beschermd, gewaardeerd. Is optimistisch, speels en spontaan als een gelukkig kind

3.3.COPINGMODI

Onthechtebeschermer

Schermt zichzelf af voor heftige gevoelens contacten/, gevoelens zijn gevaarlijk. Gevoelens van leegte, verveling en depersonalisering/dissociatie

Willozeinschikkelijke

Onderdrukt eigen behoeften en emoties om anderen te ‘pleasen’. Kropt agressie op. Gedraagt zich onderdanig en passief.

Overcompenserendemodus

Controle over de andere houden (om niet gekwetst te worden), zich in een dominante positie plaatsen, zelfs door aan te vallen, dreigen, …

3.4.DISFUNCTIONELEOUDERMODUS

Veeleisendeouder

Zeer kritisch tav zichzelf, schuldbewust, moet voldoen aan hoge eisen en normen, steeds efficient zijn, perfectie

Straffendeouder

Is agressief, intolerant, ongeduldig en uiterst streng tov zichzelf. Schaamt zich voor zijn fouten en vindt dat hij daarvoor gestraft moet worden.

3.5.GEZONDEMODUS

Gezondevolwassene

Positieve en genuanceerde gevoelens tav zichzelf, dingen die goed zijn voor hem, gezonde activiteiten en relaties.

3.6.Schemamodi:herkennen

• AfnameSMIwww.schematherapie.nl• Herkennenindetherapeutischerelatie• Watverteltdecl.?Inhoudvanhetverhaal• Hoeverteltdecl.hetverhaal?Houding,intonatie,(in)congruentielichaam-taal,...

• Watroepthetopbijdeth.?

4.BEHANDELING

4.Behandeling(1)• Centraalstaatdetherapeutischerelatie:limitedreparentingenempathischeconfrontatie

• Veelaandachtvoordenodenenbehoefentenvandecl.envooralvanhetkwetsbarekind

• Vechtentegenenuitschakelenvandedisfunctioneleoudermodus

• Hetbozeenimpulsievekindlerenopeenaangepastemaniergevoelensteuiten

• Erkenningenstapsgewijsopzijzettenvandisfunctionelecopingmodi

4.Behandeling(2)

• Centraalstaanexperientiëletechnieken(imaginatiemetrescripting,stoelentechniek,exposuregevoelens,….)

• Daarnaastwordtgebruikgemaaktvandetechniekenzoalsbekendvandegedrags- encognitievetherapie

DiagnostiekCasusconceptualisatie

Diagnostiek

Bijaanvangvandetherapieschema’s,modiencopingvancliënteninkaartbrengen:

¡ Vragenlijsten(schemavragenlijst)

¡ Neerwaartsepijltechniek

¡ Imaginatie(experiëntiëletechniek)

¡ Levensverhaal(patronen)

DiagnostiekVragenlijsten

– YoungSchemaQuestionnaire(YSQ;Young,2003)

– Schemavragenlijstvoorjongeren(Vlierberghe e.a.2009)

– Schemavragenlijstvoorkinderen(Boo&Rijkeboer,2010)

– Modivragenlijst voorjongeren(Roelofs e.a.,2015)

– Schemacopingvragenlijst (Rijkeboer &Lobbestael)

Casusconceptualisatie– DoelCC:therapeutleertcliëntkennenencliëntleertzichzelf(nog)beterkennen

– Holistischetheorie:ontstaanvanschema’s,coping,modi,klachtenenproblemenenpersoonlijkheid

– Basisvoorbehandelplanenmonitorenvanbehandelproces

Therapeutischerelatie

Therapeutischerelatie

Limited reparentingKernvanschematherapieishetervarenvaneenveiligeenondersteunendetherapeutischerelatie=vangrootbelangvoorhethelenvandysfunctionele schema’sdieaandebasisvanpersoonlijkheidsstoornissenliggen

Limited reparenting:uitgangspunt

• Cl.isgestagneerdinzijn/haaremotioneleontwikkeling.

• Alleenergieisgegaannaarhetoverlevenvandeomstandighedenencl.reageertvanuit‘vroeger’.

• Doelisdeemotioneleontwikkelingweeropgangtebrengendooremotiesenbehoeftenvandecliënttevaliderenenerzorgzaammeeomtegaan.

Limited reparenting

- taal(concreet,niettelangezinnen,nietgerichtopfeiten,maaropdeemoties)- Toon(zorgzaam,vriendelijk,rustig)- eventueeldichterbijcl.gaanzitten,aandachtvoorhoudingcl.eneigenhouding,- empathieafgestemdopcl.

Limitedreparenting

• Cliëntvalideren,troostenenondersteunen=middelomtotveranderingtekomen

->eerstvertrouwenkrijgenindetherapeutischerelatieendaarveiligheidervaren

->daarnakancliëntgezonderepatronenookinandererelatiesproberen

Limitedreparenting

• Therapeutalsrolmodelvooruitenenvervullenvanbehoeften– cliëntgaatditinternaliseren=versterkengezondevolwassene

->helpendombetervoorzichzelftezorgen->helpendomgrenzentestellenindagelijksleven

Therapeutischerelatie

Empathische confrontatieGerichtopgedrag,copingdatproblemengeeftindecommunicatieofdestructiefis

Binnendeveiligetherapeutischerelatievalideerttherapeutfunctie,belangenoorsprongvandemodi,demoeiteomteveranderen,maarookhetbelangomditteveranderen.

Empathischeconfrontatie

• Geefdemodusvanwaaruithetgedragkomtderuimte

• Benoemhetgedragendemodus(nietniveauvanpersoon!)

• Valideeraltijddefunctie,hetbelangendeoorsprongvandemodiwaarhetgedraguitteverklarenis

• Benadrukeffectopeigenemotiesenheteffectvanhetgedragvandecliëntopjoualstherapeutenconfronteercliënthiermee

Omgaanmetmodi

Omgaanmet‘kindkanten’

Behandelenkwetsbarekindmodus

• Gevoelensdienaarbovenkomenvaliderenenverwelkomenemotioneelsteunen(troostenenondersteunen)

• Cognitievetechnieken:irreëlecognitiesbestrijden.Watzijnnormalebehoeftenendezeverbindenaanzichzelf

• Ervaringsgerichtetechnieken:imaginairerescriptingviaverbeeldingwordtwelaandebehoeftenvanhetkindvoldaan

Toegangtothetgekwetstekind

Detherapeutgaatindialoogmetdemodusinhetkadervan‘limitedreparenting’- Magikmetdeklein,gekwetste....praten- Troost,steunenbeschermingbieden- Ondersteuningtegenoverandereinnerlijkeenuiterlijke‘advizeurs’/’doordrijvers’

- Onderzoekenvandebehoeften:watheeft.....nodig?

Werkenmethetbozekind

• Differentiatiebozekind,bozebeschermer,aanvallendemodus

• Bozekindwordtgeholpeninhetopeengoedemanieruitenvanzijngevoelensenopkomenvooreigenbehoeften(vaakbeangstigendvoorado– observerenvanonderliggendetoon,gevoel,houding,....)

• Bozebeschermer/aanvallerwordterkend,maarbegrensd.

Imaginatiemetrescripting

DoelimaginatieIR

• Stoppenvanverkeerdgedragouder/ander

• Rechtdoenofwraaknemen

• Steunenveiligheidbiedenaanhetkind

• Ontschuldigen vanhetkind

• Rechtenvanhetkindverwoorden

• Andereconclusieopschemaniveau

Imaginatiemetrescripting

Viervariaties:1. Detherapeutrescript

2. Decliëntrescript,methulpvantherapeut

3. Decliëntrescript,methulpvananderen

4. Decliëntrescriptzelf

Werkenmetdekritischekant

Meerstoelentechniek metdekritischekant

• Nodigdekritischekantuitopeenstoeltegaanzitten.

• Complementairaandekritischekantiserookdegekwetstekant.Geefdezeookeenstoel

• Laatdekritischekantevenaanhetwoordofverwoordev.zelfwatdiezegt(jekanACHTERdestraffendestoelstaan.

• Zegduidelijkwatjevindtvandezekant(datdiedekleine….niethelpt,haarpijndoet,….)endatjijhetopneemtvoorKK

Meerstoelentechniek metdekritischekant

• CheckregelmatighoehetmetKKgaat• Vraagookhoedeouderzoureageren• BlijfdoorgaantotKKzichveiligvoelt• VerderopindetherapiekandeeigenGAhetovernemen.

Werkenmetcopingmodi

Werkenmetcopingmodi

1. Doordisfunctionelecopingheen‘gaan’ofcopingomzeilen

2. Geefkwetsbarekindwathetnodigheeft3. Kritischeenveeleisendeboodschappen

wegnemen4. Bozekindmodusreguleren5. Gezondegrenzenvoorimpulsievekind6. Verderontwikkelen‘gezondejongere’en

‘blijekind’

Werkenmetdecoping:stoelentechniek

• Identificerenvandemodi(voorafgaand)dmv modusmodel,tekeningen,materiaal

• Opstellenvaneenlegestoel:wilmeercontactkrijgenmet.....,ismisschienvreemd,wiljehetgewoonproberen?

• Th.neemtev.zelfderolovervandedisfunctionelemodusmetallegedachten,gevoelen,gedragingen,...diebijdemodushoren.

• Th.neemtterugderolvanvolwasseneenbekijkthetmetado:watdenkje?Watzienanderendan?

• Voor- ennadelenvandecopingmodus,waarbijzekerdemodusalsoverlevingsstrategiebenoemdwordt.

• Aandachtvoorhetgekwetstekind• Letop:somsheeftdejongeredezenodigomdatzenogsteedsinde

moeilijkesituatiezitten.Kijkenwanneerhijwelkaningezetwordenenhemkanhelpen

Stoelentechniek

• Th.neemtterugderolvanvolwasseneenbekijkthetmetado:watdenkje?Watzienanderendan?

• Voor- ennadelenvandecopingmodus,waarbijzekerdemodusalsoverlevingsstrategiebenoemdwordt.

• Aandachtvoorhetgekwetstekind• Letop:somsheeftdejongeredezenodigomdatzenogsteedsindemoeilijkesituatiezitten.Kijkenwanneerhijwelkaningezetwordenenhemkanhelpen

Oefeningstoelentechniek

• Identificeerdetweemodi(beschermendeenkwetsbarekant)

• Zetdetweemodiintweestoelen• Laatdetweemodimetelkaarpraten(therapeutondersteunt,coacht,maaktgroter/kleiner)

• Functievanbeschermendekantwordtgevalideerdalsoverlevingsstrategie

• Therapeutondersteuntkwetsbarekantdooraantegevendathetruimtewilendatdaarvoordebeschermendekantopzijkangaan.

Werkenmetdegezondekant

Wie/watisdegezondekant

• Datdeelinjezelfdatweetwatgoedvoorjeis,waarjeblijmeebent,….

• Hetisalshetwareeensoorthelikopter,diemeekijktnaardeverschillendekantinons(integrerend)

• Hoesterkerpositieveboodschappenvandeomgevingzijngeïntegreerd(good object),hoesterkerdiegezondeadolescent

Watdoetdegezondekant

• Spreektdekritischekantaanenneemthetopvoorheteigengekwetstekindendusvoordeclient zelf

• Zetdisfunctionelecopingkanten opzijindiennodig.Copingkanten zijnbelangrijkenzijngoedomintezetten.DeGKschatinin welkematejejekanopenstellenenwanneerhetookgoedisomjeaftesluiten.

• Ondersteunt,troost,verdraagt,geeftaandachtaandekwetsbarekindkanten.

• Begrenstimpulsieveenbozekantenenkomtopeengepastemanieropvooreigenbehoeften

WerkenmetdeGA

• Geefveelaandachtaandegedragingen,gedachten,gevoelens,lichamelijkegewaarwordingen,….vandeGA(alleswatweaandachtgevenwordtgroter).

• AlsGAindekameraanwezigis,kanjeallesgaanontdekkenwatinGAaanwezigis:hoe/waarvoeljedie?Hoedenktdie?Watzegtdie?......

WerkenmetGA

• Specifiekeoefeningen,dieGAversterken(emotieregulatieoefeningen – windows oftolerance)- symbooluitzoekenvoorGA/transitioneel object- grensoefeningen- veiligeplek/imaginatieoefening- mindfulness oefeningen,ademhaling,aarding- werkenmetinterneresources(gevoelens,gedragingen,dieerergensalzijnenkunnenwordeningezet)- hulp,steunvragen