Schematherapie
AlgemeneconceptenMiekeBoots
1.INLEIDING
1.1.Definitie
Schematherapieiseenintegratievetherapievormdieelementencombineertuitverschillendetherapeutischestromingen(leer-,cognitieve-,clientcentered,psychodynamische,hechtingsheorieën)Begonnenalstherapievoorborderlinepersoonlijkheidsstoornissen(evidencebased)OoksteedsmeerclusterCenpersistenteas1-problematiek
1.2.Doel
• Schematherapieheefteenbrederdoel:Cl.helpendatervoldaanwordtaanzijnnodenenbehoeftenopeenaangepastemanierdoorhetveranderenvanbasisschema’s,
copingstijlen enmodi
1.3.Ontstaanschematherapie(1)• Weinigsoepel/weinigtoegangtoteigenemoties,gedragengedachten
• Klooftussencognitieveenemotioneleveranderingenzijngroter(ikwéétdathetzois,hetvoeltanders)
•Meerproblemenmetintiemerelaties,watweerslagheeftopdetherapeutischerelatie
• Cl.werkenmindermeemetdetraditionelegedragstherapeutischetechnieken(huiswerk,gedachtenbijhouden,….)
1.3.Ontstaanschematherapie(2)
• As1 ● As2- Laatontstaan - vroegontstaan- Cl.wilverandering - weerstandtegen
verandering- Beperktgebied - helelevenvancl.- Beperktrelationeel - sterkrelationeel
effectkarakter- Opvoedinggoed - tekortenin
genoegopvoeding
2.SCHEMA’SENCOPING
• Hetgaatomeenbasisthema,isnietzomaareen‘geloof’
• Patronen,diezowelcognities,emoties,herinneringen,waarnemingen,gedragingen,relatiesbeïnvloeden
• Veelschema’sontstaanindepré-verbaleperiode(amygdalavs.cortex)
• Diepingeworteldepatronen,diehetzelfbeeld,hetbeeldvandeanderen/dewereldbepalen.
• Worden‘getriggered’wanneereenalledaagsegebeurtenishetschemaraakt.
2.1.Definitieschema(1)
• Gebaseerdoptraumaen/ofschadelijkeervaringenindekindertijd/adolescentie
• Gebaseerdophoehetkind/adolescentdesituatieervaart
• Schema’svechtenomhunbestaan,ookalzijnernieuweervaringen(herhaling!).Hierdoorisergeenbevredigingvanbasisbehoeften.
• Kunneneenheletijd‘slapen’eninhetlaterelevennaarbovenkomen
• Zijndimensioneel:hoeheftigeren‘groter’hetschema,inhoemeersituatieshetschemageactiveerdwordtenhoesterkerdeervarenemoties
2.1.Definitieschema(2)
StrategieTerugtrekkenDoenalsof
Automatischegedachte
Ikzwijgomtevoorkomendatikkritiekkrijg
Schema:minderwaardigheidZELF:Ikbenwaardeloos
ANDEREN:anderenvindenmijnietdemoeitewaardCONDITIONELEASSUMPTIE:alsikietsfoutdoe,wordikgestraft
INDUSTRIELEASSUMPTIE:iktrekmeterug
2.3.Oorsprongschema’s
2.3.Oorsprongschema’s:Basisbehoeften
• Veiligehechting(veiligheid,stabiliteit,koesteringenacceptatie)
• Autonomie,competentieenidentiteitsgevoel• Devrijheidomuitdrukkingtegevenaangerechtvaardigdebehoeftenenemoties
• Spontaneïteitenspel• Realistischebeperkingenenzelfbeheersing
Vreeswijk,e.a;(2008)
Temperament
Invloedouders
Traumatischegebeurtenissen
Disfunctioneleschema‘s
Disfunctionelecopingstijlen
Klachten enproblemen
2.4.Onaangepastecopingstijlen
• Overgave (freeze)ikgedraagmijovereenkomstigmijnschema.
• Vermijding (flight)ikvermijddegevoelensvanhetschemaendebijhorendegevoelens….
• Compensatie (fight)Ikdoehettegenovergesteldealsofdeschema’sernietzijn.
2.5.Youngschemavragenlijst(1)
0,00
1,00
2,00
3,00
4,00
5,00
6,00Functionele afhankelijkheid
Sociale ongewenstheid
Mislukking
Sociale isolatie
Onvolmaaktheid/schaamte
Verlating
Wantrouwen/misbruikt
Emotionele deprivatie
Zelfcontrole/discipline
Rechten toeeigenen
Meedogenloze normen
Emotionele geremdheid
Zelfopoffering
Onderwerping
Verstrengeling
Kwetsbaarheid Gemiddelde score
2.5.Youngschemavragenlijst(2)
0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00
Functionele afhankelijkheid
Sociale ongewenstheid
Mislukking
Sociale isolatie
Onvolmaaktheid/schaamte
Verlating
Wantrouwen/misbruikt
Emotionele deprivatie
Zelfcontrole/discipline
Rechten toeeigenen
Meedogenloze normen
Emotionele geremdheid
Zelfopoffering
Onderwerping
Verstrengeling
Kwetsbaarheid Gemiddelde score
3.Schemamodi
3.1.Definitie
• Setvanbijelkaarhorendeschema’sencopingstrategien,diesamenopeenbepaaldmomenthetdenken,voelenenhandelenvandecliëntbepalentenkostevanandereschema’s
• Hetgaatomeenmomentane,plotswisselendegemoedstand,dieallesoverheerst.
• Schema=trait,modus=state
3.2.KINDMODI
Kwetsbarekind
Verdrietig, hulpeloos, minderwaardig, afgewezen, eenzaam, gevoel er niet bij te horen, schaamte, angstig,
Bozekind
Boos, ongeduldig omdat er niet aan zijn behoeften wordt voldaan. Heftig ((niet)verbaal), razend tegen mensen en voorwerpen als een klein kind
Ongedisciplineerdekind
Heeft geen frustratietolerantie, verdraagt geen ongemak of uitstel, wil alleen doen waar hij zin in heeft
Blijekind
Voelt zich geliefd, tevreden, beschermd, gewaardeerd. Is optimistisch, speels en spontaan als een gelukkig kind
3.3.COPINGMODI
Onthechtebeschermer
Schermt zichzelf af voor heftige gevoelens contacten/, gevoelens zijn gevaarlijk. Gevoelens van leegte, verveling en depersonalisering/dissociatie
Willozeinschikkelijke
Onderdrukt eigen behoeften en emoties om anderen te ‘pleasen’. Kropt agressie op. Gedraagt zich onderdanig en passief.
Overcompenserendemodus
Controle over de andere houden (om niet gekwetst te worden), zich in een dominante positie plaatsen, zelfs door aan te vallen, dreigen, …
3.4.DISFUNCTIONELEOUDERMODUS
Veeleisendeouder
Zeer kritisch tav zichzelf, schuldbewust, moet voldoen aan hoge eisen en normen, steeds efficient zijn, perfectie
Straffendeouder
Is agressief, intolerant, ongeduldig en uiterst streng tov zichzelf. Schaamt zich voor zijn fouten en vindt dat hij daarvoor gestraft moet worden.
3.5.GEZONDEMODUS
Gezondevolwassene
Positieve en genuanceerde gevoelens tav zichzelf, dingen die goed zijn voor hem, gezonde activiteiten en relaties.
3.6.Schemamodi:herkennen
• AfnameSMIwww.schematherapie.nl• Herkennenindetherapeutischerelatie• Watverteltdecl.?Inhoudvanhetverhaal• Hoeverteltdecl.hetverhaal?Houding,intonatie,(in)congruentielichaam-taal,...
• Watroepthetopbijdeth.?
4.BEHANDELING
4.Behandeling(1)• Centraalstaatdetherapeutischerelatie:limitedreparentingenempathischeconfrontatie
• Veelaandachtvoordenodenenbehoefentenvandecl.envooralvanhetkwetsbarekind
• Vechtentegenenuitschakelenvandedisfunctioneleoudermodus
• Hetbozeenimpulsievekindlerenopeenaangepastemaniergevoelensteuiten
• Erkenningenstapsgewijsopzijzettenvandisfunctionelecopingmodi
4.Behandeling(2)
• Centraalstaanexperientiëletechnieken(imaginatiemetrescripting,stoelentechniek,exposuregevoelens,….)
• Daarnaastwordtgebruikgemaaktvandetechniekenzoalsbekendvandegedrags- encognitievetherapie
DiagnostiekCasusconceptualisatie
Diagnostiek
Bijaanvangvandetherapieschema’s,modiencopingvancliënteninkaartbrengen:
¡ Vragenlijsten(schemavragenlijst)
¡ Neerwaartsepijltechniek
¡ Imaginatie(experiëntiëletechniek)
¡ Levensverhaal(patronen)
DiagnostiekVragenlijsten
– YoungSchemaQuestionnaire(YSQ;Young,2003)
– Schemavragenlijstvoorjongeren(Vlierberghe e.a.2009)
– Schemavragenlijstvoorkinderen(Boo&Rijkeboer,2010)
– Modivragenlijst voorjongeren(Roelofs e.a.,2015)
– Schemacopingvragenlijst (Rijkeboer &Lobbestael)
Casusconceptualisatie– DoelCC:therapeutleertcliëntkennenencliëntleertzichzelf(nog)beterkennen
– Holistischetheorie:ontstaanvanschema’s,coping,modi,klachtenenproblemenenpersoonlijkheid
– Basisvoorbehandelplanenmonitorenvanbehandelproces
Therapeutischerelatie
Therapeutischerelatie
Limited reparentingKernvanschematherapieishetervarenvaneenveiligeenondersteunendetherapeutischerelatie=vangrootbelangvoorhethelenvandysfunctionele schema’sdieaandebasisvanpersoonlijkheidsstoornissenliggen
Limited reparenting:uitgangspunt
• Cl.isgestagneerdinzijn/haaremotioneleontwikkeling.
• Alleenergieisgegaannaarhetoverlevenvandeomstandighedenencl.reageertvanuit‘vroeger’.
• Doelisdeemotioneleontwikkelingweeropgangtebrengendooremotiesenbehoeftenvandecliënttevaliderenenerzorgzaammeeomtegaan.
Limited reparenting
- taal(concreet,niettelangezinnen,nietgerichtopfeiten,maaropdeemoties)- Toon(zorgzaam,vriendelijk,rustig)- eventueeldichterbijcl.gaanzitten,aandachtvoorhoudingcl.eneigenhouding,- empathieafgestemdopcl.
Limitedreparenting
• Cliëntvalideren,troostenenondersteunen=middelomtotveranderingtekomen
->eerstvertrouwenkrijgenindetherapeutischerelatieendaarveiligheidervaren
->daarnakancliëntgezonderepatronenookinandererelatiesproberen
Limitedreparenting
• Therapeutalsrolmodelvooruitenenvervullenvanbehoeften– cliëntgaatditinternaliseren=versterkengezondevolwassene
->helpendombetervoorzichzelftezorgen->helpendomgrenzentestellenindagelijksleven
Therapeutischerelatie
Empathische confrontatieGerichtopgedrag,copingdatproblemengeeftindecommunicatieofdestructiefis
Binnendeveiligetherapeutischerelatievalideerttherapeutfunctie,belangenoorsprongvandemodi,demoeiteomteveranderen,maarookhetbelangomditteveranderen.
Empathischeconfrontatie
• Geefdemodusvanwaaruithetgedragkomtderuimte
• Benoemhetgedragendemodus(nietniveauvanpersoon!)
• Valideeraltijddefunctie,hetbelangendeoorsprongvandemodiwaarhetgedraguitteverklarenis
• Benadrukeffectopeigenemotiesenheteffectvanhetgedragvandecliëntopjoualstherapeutenconfronteercliënthiermee
Omgaanmetmodi
Omgaanmet‘kindkanten’
Behandelenkwetsbarekindmodus
• Gevoelensdienaarbovenkomenvaliderenenverwelkomenemotioneelsteunen(troostenenondersteunen)
• Cognitievetechnieken:irreëlecognitiesbestrijden.Watzijnnormalebehoeftenendezeverbindenaanzichzelf
• Ervaringsgerichtetechnieken:imaginairerescriptingviaverbeeldingwordtwelaandebehoeftenvanhetkindvoldaan
Toegangtothetgekwetstekind
Detherapeutgaatindialoogmetdemodusinhetkadervan‘limitedreparenting’- Magikmetdeklein,gekwetste....praten- Troost,steunenbeschermingbieden- Ondersteuningtegenoverandereinnerlijkeenuiterlijke‘advizeurs’/’doordrijvers’
- Onderzoekenvandebehoeften:watheeft.....nodig?
Werkenmethetbozekind
• Differentiatiebozekind,bozebeschermer,aanvallendemodus
• Bozekindwordtgeholpeninhetopeengoedemanieruitenvanzijngevoelensenopkomenvooreigenbehoeften(vaakbeangstigendvoorado– observerenvanonderliggendetoon,gevoel,houding,....)
• Bozebeschermer/aanvallerwordterkend,maarbegrensd.
Imaginatiemetrescripting
DoelimaginatieIR
• Stoppenvanverkeerdgedragouder/ander
• Rechtdoenofwraaknemen
• Steunenveiligheidbiedenaanhetkind
• Ontschuldigen vanhetkind
• Rechtenvanhetkindverwoorden
• Andereconclusieopschemaniveau
Imaginatiemetrescripting
Viervariaties:1. Detherapeutrescript
2. Decliëntrescript,methulpvantherapeut
3. Decliëntrescript,methulpvananderen
4. Decliëntrescriptzelf
Werkenmetdekritischekant
Meerstoelentechniek metdekritischekant
• Nodigdekritischekantuitopeenstoeltegaanzitten.
• Complementairaandekritischekantiserookdegekwetstekant.Geefdezeookeenstoel
• Laatdekritischekantevenaanhetwoordofverwoordev.zelfwatdiezegt(jekanACHTERdestraffendestoelstaan.
• Zegduidelijkwatjevindtvandezekant(datdiedekleine….niethelpt,haarpijndoet,….)endatjijhetopneemtvoorKK
Meerstoelentechniek metdekritischekant
• CheckregelmatighoehetmetKKgaat• Vraagookhoedeouderzoureageren• BlijfdoorgaantotKKzichveiligvoelt• VerderopindetherapiekandeeigenGAhetovernemen.
Werkenmetcopingmodi
Werkenmetcopingmodi
1. Doordisfunctionelecopingheen‘gaan’ofcopingomzeilen
2. Geefkwetsbarekindwathetnodigheeft3. Kritischeenveeleisendeboodschappen
wegnemen4. Bozekindmodusreguleren5. Gezondegrenzenvoorimpulsievekind6. Verderontwikkelen‘gezondejongere’en
‘blijekind’
Werkenmetdecoping:stoelentechniek
• Identificerenvandemodi(voorafgaand)dmv modusmodel,tekeningen,materiaal
• Opstellenvaneenlegestoel:wilmeercontactkrijgenmet.....,ismisschienvreemd,wiljehetgewoonproberen?
• Th.neemtev.zelfderolovervandedisfunctionelemodusmetallegedachten,gevoelen,gedragingen,...diebijdemodushoren.
• Th.neemtterugderolvanvolwasseneenbekijkthetmetado:watdenkje?Watzienanderendan?
• Voor- ennadelenvandecopingmodus,waarbijzekerdemodusalsoverlevingsstrategiebenoemdwordt.
• Aandachtvoorhetgekwetstekind• Letop:somsheeftdejongeredezenodigomdatzenogsteedsinde
moeilijkesituatiezitten.Kijkenwanneerhijwelkaningezetwordenenhemkanhelpen
Stoelentechniek
• Th.neemtterugderolvanvolwasseneenbekijkthetmetado:watdenkje?Watzienanderendan?
• Voor- ennadelenvandecopingmodus,waarbijzekerdemodusalsoverlevingsstrategiebenoemdwordt.
• Aandachtvoorhetgekwetstekind• Letop:somsheeftdejongeredezenodigomdatzenogsteedsindemoeilijkesituatiezitten.Kijkenwanneerhijwelkaningezetwordenenhemkanhelpen
Oefeningstoelentechniek
• Identificeerdetweemodi(beschermendeenkwetsbarekant)
• Zetdetweemodiintweestoelen• Laatdetweemodimetelkaarpraten(therapeutondersteunt,coacht,maaktgroter/kleiner)
• Functievanbeschermendekantwordtgevalideerdalsoverlevingsstrategie
• Therapeutondersteuntkwetsbarekantdooraantegevendathetruimtewilendatdaarvoordebeschermendekantopzijkangaan.
Werkenmetdegezondekant
Wie/watisdegezondekant
• Datdeelinjezelfdatweetwatgoedvoorjeis,waarjeblijmeebent,….
• Hetisalshetwareeensoorthelikopter,diemeekijktnaardeverschillendekantinons(integrerend)
• Hoesterkerpositieveboodschappenvandeomgevingzijngeïntegreerd(good object),hoesterkerdiegezondeadolescent
Watdoetdegezondekant
• Spreektdekritischekantaanenneemthetopvoorheteigengekwetstekindendusvoordeclient zelf
• Zetdisfunctionelecopingkanten opzijindiennodig.Copingkanten zijnbelangrijkenzijngoedomintezetten.DeGKschatinin welkematejejekanopenstellenenwanneerhetookgoedisomjeaftesluiten.
• Ondersteunt,troost,verdraagt,geeftaandachtaandekwetsbarekindkanten.
• Begrenstimpulsieveenbozekantenenkomtopeengepastemanieropvooreigenbehoeften
WerkenmetdeGA
• Geefveelaandachtaandegedragingen,gedachten,gevoelens,lichamelijkegewaarwordingen,….vandeGA(alleswatweaandachtgevenwordtgroter).
• AlsGAindekameraanwezigis,kanjeallesgaanontdekkenwatinGAaanwezigis:hoe/waarvoeljedie?Hoedenktdie?Watzegtdie?......
WerkenmetGA
• Specifiekeoefeningen,dieGAversterken(emotieregulatieoefeningen – windows oftolerance)- symbooluitzoekenvoorGA/transitioneel object- grensoefeningen- veiligeplek/imaginatieoefening- mindfulness oefeningen,ademhaling,aarding- werkenmetinterneresources(gevoelens,gedragingen,dieerergensalzijnenkunnenwordeningezet)- hulp,steunvragen
Top Related