Bert Ydema en Yvonne de Munck-de Glas

ontdekkingstocht door je tuin

meester bert

www.kosmosuitgevers.nl

NUR 423, 424Kosmos UitgeversUtrecht/Antwerpen

Met meester Bert op ontdekkingstocht door je tuin is een hip en eigentijds doeboek voor ouders en kinde-ren die graag meer willen weten over de natuur dicht bij huis. Het boek volgt de twaalf maanden van het jaar en staat vol wetenswaardigheden, opdrachten en tips. Zo ga je op zoek naar vogels, maak je een eigen nestkastje en leer je hoe je een heuse moestuin kunt aanleggen. Een heerlijk buitenboek waar je het hele jaar iets mee kunt!

I S BN 978-90-215-4758-9

9 7 8 9 0 2 1 5 4 7 5 8 9

met

meest

er b

ert

op

on

td

ekk

ing

sto

ch

t d

oo

r je t

uin B

ert Ydema en Yvonne de M

unck-de Glas

met handige

uitneembaretuin-

kalender!

www.kosmosuitgevers.nl

© 2010 Kosmos Uitgevers B.V., Utrecht/Antwerpen

Omslagontwerp: Femke den Hertog

Vormgeving: Femke den Hertog

Tekstbewerking: Dagmar Jeurissen

Fotografie binnenwerk: Yvonne de Munck-de Glas

Omslagfoto: Martijn Schruijer fotografie

ISBN 978 90 215 4758 9

NUR 423, 424

Alle rechten voorbehouden / All rights reserved

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door

middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze en/of door welk ander

medium ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Deze uitgave is met de grootste mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. Noch de ma-

ker, noch de uitgever stelt zich echter aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg

van eventuele onjuistheden en/of onvolledigheden in deze uitgave.

1. Voorwoord............

2. Januari.................

3. Februari...............

4. Maart...................

5. April.....................

6. Mei......................

7. Juni......................

8. Juli.......................

9. Augustus..............

10. September..........

11. Oktober...............

12. November...........

13. December...........

Temperatuurgrafiek..

Zaai/oogstkalender..

Register...................

Fotoverantwoording..

inhoud810202838486068748496108116

124125126128

10

60kwaak

uitleg symbolen

tuinwerk

denkwerk

keukenwerk

68

10796

hallooo

... van yvonne!Terwijl we schoffelen, harken, zaaien, planten en vegen in het tuintje van ‘onze klas’,

praten we over plantjes, compost, wormen, roodborstjes en de nieuwe fiets van opa.

In principe mag iedereen die dat wil in het tuintje helpen, maar helaas is het te klein

voor ons allemaal – er is geen gebrek aan enthousiasme!

Als de eerste aardappelen uit de grond komen, staan we met zijn allen te applaudisse-

ren. En is een oogst mislukt, dan gaan we naar de groenteboer, want het koken en het

proeven moeten wel doorgaan.

Om informatie over zaaien, oogsten, natuur en voeding binnen handbereik te hebben

maakte ik voor de school van mijn kinderen een tuinkalender. Maartje heeft hem

prachtig vormgegeven, er werd tuingereedschap aangeschaft en elke klas besteedt nu

volop aandacht aan de tuin!

Een ontmoeting en samenwerking met Bert en Tineke Ydema – samen goed voor

zo’n tachtig jaar ervaring in groenonderwijs– leidde ertoe dat uit het ‘lesmateriaal’

een boek ontstond. Hiermee kan iedereen aan de slag; groene vingers zijn niet eens

nodig.

Veel plezier!

voorwoord

Yvonne

voorwoord8

... van meester bert!De aanleiding voor het schrijven van dit boek, was een bezoek van

mijn nichtje Sanne. Zij noemt mij ‘opa Bert’, vanwege mijn leeftijd,

maar ook omdat sinds kort echte opa’s ontbreken. Ze kroop zoals

gebruikelijk direct achter de computer en wees me op een prachtige

gele bloem, die ze op internet had opgezocht.

‘Opa,’ riep ze, ‘kijk eens wat een bijzondere bloem!’ Ik vertelde haar

dat het een Fremontodendron was. ‘Kom maar eens mee naar buiten, dan zie

je hem manshoog tegen de gevel!’ Na mijn verhuizing naar Almere had ik hem meteen

geplant en hij was in drie jaar tijd prachtig uitgegroeid. ‘Dit is hem in het echt,’ zei ik

tegen haar. Waarop haar reactie was: ‘Nou opa, die had ik echt niet gezien!’

Ik kreeg weer hetzelfde gevoel dat ik veertig jaar geleden had in de schooltuin in het

Amsterdamse Westerpark, toen ik kinderen meer liefde voor en kennis van de natuur

probeerde bij te brengen.

De huidige jeugd heeft over het algemeen weinig oog voor zijn directe leefomgeving.

Ze leren van alles over het Zuid-Amerikaanse regenwoud, de oceanen enzovoort, maar

genieten van het eerste bloemetje van het hoefblad of het eerste madeliefje gebeurt

steeds minder.

‘Is dat dan zo erg?’ vraagt u zich misschien af. Volgens mij wel. Ik denk dat je alleen

bewust kunt leven wanneer je begrijpt dat je een onderdeel van de natuur bent.

In de schooltuin riep ik dan ook vaak: ‘Er is geen binnen zonder buiten.’ Bij sommige

kinderen ging er dan een lichtje op en zij mompelden: ‘Ja, dat is eigenlijk wel zo.’

Zonder planten is er geen zuurstof en zonder planten is er geen voedsel, vertelde ik.

‘Ja, maar een leeuw eet toch alleen vlees,’ zei dan meestal wel iemand. En dan was er

altijd wel een doordenker die zei: ‘Maar de beesten die hij eet, leven van planten.’

De documentaire en het boek De groene hemel hebben veel reacties opgeleverd,

waarvan één heel bijzondere. Op de montessorischool in Oosterhout ontmoette ik

Yvonne de Munck, moeder van leerlingen van deze school, maar vooral ook een zeer

bevlogen persoon, die voor alle leerlingen een zeer handzame leidraad heeft ge-

schreven om op school te tuinieren. Ze heeft haar boek volledig gebaseerd op de vier

jaargetijden.

Mijn idee om een boek te maken waarin ik de natuur van maand tot maand bekijk,

ruik, voel en proef, kwam helemaal overeen met de ideeën van Yvonne. We zijn gaan

samenwerken en ik denk dat we een prachtig beleef- en doeboek hebben gemaakt.

meester Bertvoorwoord 9

januariJanuari is de eerste maand van het jaar. Wij mensen weten dit,

maar planten en dieren hebben geen kalender en toch voelen ze

dat het over een tijdje lente gaat worden. Hoe? Omdat het vanaf

nu elke dag een beetje langer licht is. In de tuin hoeft er in januari

niet veel te worden gewerkt, maar in de natuur is van alles te

ontdekken!

Geur van de maand:tover-

hazelaar

meiNa 14 mei vriest het ’s nachts niet meer en hoef je niet bang te

zijn dat je plantjes doodgaan van de kou. Je kunt nu alles zaaien

en planten wat je maar wilt. Het is dan ook de hoogste tijd om al

het onkruid weg te halen, want op deze plek moeten bloemen,

groenten en kruiden komen te staan. Rond Koninginnedag zijn ook

de zwaluwen weer terug van hun reis naar het warme zuiden. In de

lucht, maar ook op en in de grond is het deze maand een drukte

van belang. Heb je de hommels al bij het bijenhotel zien vliegen?

Geur van de maand:meidoorn

tuinonderzoek!In mei komt je tuin weer helemaal tot leven. Probeer deze maand

maar eens zo veel mogelijk dieren te ontdekken.

dit heb je nodig:

• potje zonder deksel

• loep

• pen en papier

• liniaal

Graaf het potje in de grond en zorg dat de bovenkant van het

potje gelijk is met de grond. Leg een plankje of takjes over de opening,

zodat er niet te veel regen in valt. Kijk de volgende dag welke dieren er

allemaal in het potje zitten en laat ze daarna vrij.

Til een terrastegel of een bloempot op. Wat zit er allemaal onder? Gebruik

de loep om alles goed te bekijken. Ga daarna heel stil in de tuin zitten.

Welke vogels durven in je tuin te komen? Hoe zien ze eruit? Wat voor gelui-

den hoor je? Schrijf alles op wat je ziet en hoort en teken ook de dieren die

je hebt ontdekt.

temperatuur Meet ook de temperatuur en zet je resul-

taten in de grafiek op pagina 124.

mei50

lekker speurenTerwijl iedereen op vakantie was, is er in de tuin hard gewerkt.

Door de planten en insecten welteverstaan. Planten en onkruid

zijn gegroeid en insecten hebben het de afgelopen weken erg druk

gehad. Ga in de tuin maar eens op onderzoek uit.

dit heb je nodig:

• pen en papier

• loep

Probeer maar eens antwoord te geven op de

volgende vragen:

1. Kun je aan de tuin zien wat voor weer het in de

vakantie is geweest en hoe zie je dat?

2. Welke bloemen bloeien, welke zijn uitgebloeid?

3. Wat is er tijdens je vakantie in de tuin gebeurd?

4. Meet hoeveel de zonnebloemen zijn gegroeid.

5. Welke bloemen of planten hebben een sterke

geur? Kun je omschrijven wat je ruikt?

6. Welke dieren en insecten zijn in de tuin aan het

werk geweest? Wat hebben ze gedaan?

temperatuurMeet ook de temperatuur en zet de waarden in de grafiek op

pagina 124.

auGustus76

libellenLibellen houden van mooi en warm

weer. Daarom is augustus een goede

maand om libellen te bekijken. Grote

kans dat je ze ziet vliegen boven

sloten en vijvers, want hier jagen ze

op vliegen en muggen. Een vrouw-

tjeslibel legt haar eitjes in het water

en hier komt dan een libellarve uit.

Het kan wel vijf jaar duren voordat

een libellarve een echte libel wordt.

Een libellarve leeft in het water van

waterbeestjes zoals kikkervisjes.

Wanneer een larve vleugels heeft

gekregen, is het een echte libel

geworden en kan hij uit het water

opvliegen om insecten uit de lucht te

gaan vangen.

auGustus 77

Aaardappelenaanaarden42,54

aardappelenpoten42

aardbeienfeest67

amaryllisbol113

appelflappen115

appelmoes107

april38

augustus74-83

bbezem24

bietjesoogsten81

bijenhotel41

bladeren101

bloembollen113

bloemen57

bloemschikken92

bloemvaasvanpompoen93

boerenkool19,104,111

bomen40

bonenoogsten81

bonenplantenenzaaien34-35

boompjekweken112

borstel24

brandnetelsoep47

broodbakken83

cCompost32

courgettezaaien56

ddecember116-123

ffebruari20-27

fruitsalademetpaksoi105

ggereedschap24

gereedschapschoonmaken119

gieter24

graan37

graanoogst79

grondmonsters22-23

hhark24

herbarium51,100

herkomstgroenten27

jjanuari10-19

jongevogels52

juli68-73

juni60-67

kkaboutertuinmaken16

kas17

kiemplanten51

kringloop22

kruiden55

kruidenboter66

llentelunch58

libellen77

mmaart28-37

mei48-59

mezenbollenmaken13

muntthee59

nnestjes32

nestkastjes14-15

nestkastjesschoonmaken14,111

november108-115

ooktober96-107

onkruidwieden53,102

oogsten65,72,81,91,104,111

opruimen102

ppaddenstoelen99

pannenkoekenmetvlierbloesem58

pindaslingermaken13

planten33-34,42,54-55,64,79,111-

112

plantendrogen100

plantenpers100

plantschepje24

pompoenen55,57,72,79

pompoensoep94

pottentorenmaken45

rrabarber59,113

rabarbermoes59

radijszaaien44

roofvogels14

register

reGister126

ruimtemaken54

ssalade66

schep24

schijfvanvijf120-121

schoffel24

september84-96

smuldennenappelsmaken13

snijbietzaaien36

snoeien25

snoeischaar24

spinnen90

spinnenhuismaken90

sporenafdrukmaken99

spruitjes64,104,111

spruitjessoep123

suikerbieten111

suikermaïszaaien56

ttemperatuurproef12

thermiek14

tuinbonenproef26

tuingereedschap24

tuinplanmaken15,119

tuinslang24

uuien104

uitgebloeidebloemen63,79,102

vverplanten112

vlinders22,70-71

voederplankjemaken13

vogelsindetuin62

vogelsindewinter12

wwatergeven57,63,72

winterslaap118

wortels81

zzaadverzamelen89

zaaien55-57

zaaiwerk55

zaden88

zomergoed54-55

zonnebloemen55,57,63,81

reGister 127

Bert Ydema en Yvonne de Munck-de Glas

ontdekkingstocht door je tuin

meester bert

www.kosmosuitgevers.nl

NUR 423, 424Kosmos UitgeversUtrecht/Antwerpen

Met meester Bert op ontdekkingstocht door je tuin is een hip en eigentijds doeboek voor ouders en kinde-ren die graag meer willen weten over de natuur dicht bij huis. Het boek volgt de twaalf maanden van het jaar en staat vol wetenswaardigheden, opdrachten en tips. Zo ga je op zoek naar vogels, maak je een eigen nestkastje en leer je hoe je een heuse moestuin kunt aanleggen. Een heerlijk buitenboek waar je het hele jaar iets mee kunt!

I S BN 978-90-215-4758-9

9 7 8 9 0 2 1 5 4 7 5 8 9

met

meest

er b

ert

op

on

td

ekk

ing

sto

ch

t d

oo

r je t

uin B

ert Ydema en Yvonne de M

unck-de Glas

met handige

uitneembaretuin-

kalender!