2 | P a g i n a

Inhoudsopgave

1 Inleiding pagina 3 Wat is de aanleiding tot deze scriptie?

2 Inspiratie pagina 4 – 15 Wat bedoelen we nu precies met inspiratie?

3 Inspiratiegebrek bij de beeldende vakken pagina 16 Waarom hebben leerlingen behoefte aan inspiratiemethodes?

4 Onderzoek bij leerlingen pagina 17-19 Hoe komen leerlingen nu aan inspiratie?

5 Brainstormen pagina 20- 22 Hoe werkt dat?

6 Achter inspiratie zit motivatie pagina 23- 24 Hoe werkt motivatie?

7 Onderzoek van zes kunstenaars pagina 25 – 45 Hoe komen bekende kunstenaars aan inspiratie?

8 Wat spreekt leerlingen aan en waar hebben ze iets aan pagina 46 Hoe evalueer ik mijn onderzoek en vertaal ik dat naar de leerlingen?

9 Hoe verwerk ik dit als docent in de les pagina 47 Hoe kan ik ze deze mogelijkheden om aan inspiratie te komen, in de les aanbieden?

10 Dankwoord pagina 48 Wie hebben deze scriptie mede mogelijk gemaakt?

Bronvermelding pagina 49 – 50 Verwijzingen naar de bronnen van deze scriptie

3 | P a g i n a

1 Inleiding Wat is de aanleiding tot deze scriptie?

“Juf ik weet niet wat ik moet tekenen!” Dit is de probleemstelling die ik wil onderzoeken en aanpakken met mijn scriptie. Ik wil het gaan hebben over inspiratie en daar handige manieren voor kunnen aanbieden. Andere denkwijze en methoden aanbieden om aan inspiratie te komen. Deze scriptie is geschreven voor het voortgezet onderwijs maar zou evengoed toegepast kunnen worden op het middelbaar of volwassen onderwijs. Eigenlijk is het praktisch voor iedereen die creatief bezig is en even zonder inspiratie zit. Zelfs de beste kunstenaar kan immers zonder inspiratie komen te zitten.

Een leslokaal biedt vaak niet zo veel inspiratie. De leerlingen van deze tijd grijpen snel naar internet om het onderwerp in Google op te zoeken. Nu hebben de meeste handvaardigheid, - en tekenlokalen geen computers. Op de meeste scholen is het ook niet toegestaan om je mobiele telefoon te gebruiken in de klas. Geen inspiratie via internet, wat nu?

Hypothese Ik verwacht dat er genoeg methodes moeten zijn om leerlingen binnen een klaslokaal zonder internet voldoende mogelijkheden voor inspiratie te kunnen bieden.

4 | P a g i n a

2 Inspiratie Wat bedoelen we nu precies met inspiratie?

Veel mensen hebben als ze terug komen van vakantie, veel nieuwe dingen gezien en de tijd gehad om rustig na te denken. Ze komen vol inspiratie weer thuis. Maar wat is dat nou, inspiratie?

Je hebt van die woorden waar iedereen iets anders onder verstaat en daar is ‘inspiratie’ er een van. Als ik hier zelf een antwoord op zou moeten geven dan zou dat zijn:

De gedachten die vooraf gaan om te komen tot een goed idee. Het woordenboek zegt hierover:

de inspiratie

zelfst.naamw. (v.) Uitspraak: [ɪnspiˈra(t)si] Verbuigingen: inspiratie|s (meerv.) Toestand dat je creatief nadenkt en weet hoe je iets goed moet doen

Voorbeelden: ̀op een kookcursus nieuwe culinaire inspiratie opdoen`,`Zonder inspiratie wordt het niks met je werk.`

Synoniem: bezieling

Een inspiratiebron wordt vaak gezien als een object, gebeurtenis of persoon waar je inspiratie uit kunt putten als kunstenaar. Er zijn veel mensen die geïnspireerd worden door het zien van een uitgestrekt landschap. Maar ook een gebeurtenis als de Tweede Wereldoorlog kan een inspiratiebron zijn. Kunstenaars kunnen ook elkaars inspiratiebron zijn.

Inspiratiemethodes

Er zijn veel manieren om inspiratie op te doen. De meest toegepaste methodes zijn: Brainstormen Meditatie Neem overal je notitieblok mee De natuur opzoeken Meditatie

Helpt meditatie je aan creativiteit? Dit Heeft cognitief psychologe Lorenza Colzato van universiteit Leiden onderzocht. Hieruit blijkt dat meditatie niet alleen werkt ter ontspanning. Het gaat verder, het heeft waarschijnlijk langdurige invloed op onder andere het denken en waarnemen.

Inspiratie is een woord met veel gezichten. Het heeft niet helemaal een eenduidige betekenis. Wel duidelijk is dat mensen ergens door geraakt worden en daardoor tot

5 | P a g i n a

een zekere actie worden aangezet. Nieuwe ideeën kunnen naar boven komen, nieuwe inzichten, het is een openbaring.

Als we niet precies weten waar onze motivatie, behoeften of ideeën vandaan komen dan noemen we dit vaak inspiratie. Daardoor krijgt het woord een ‘geheimzinnig’ karakter. We weten dat inspiratie op ons van invloed is maar we weten niet hoe het precies werkt. Dat blijft onduidelijk. Om deze reden wordt het vaak gezien als iets Goddelijks of bovennatuurlijks. De inspiratie wordt je ingeblazen.

We doen vaak dingen onbewust maar zelf denken we dat we dat vaak wel bewust hebben gedaan. Steven Pinker weet dat we onszelf hiermee vaak voor de gek houden, dat is ook al uit diverse onderzoeken gebleken. Wie we zijn bepaald hoe we onze omgeving zien. Het is niet zo dat de omgeving bepaald wie we worden, volgens Pinker. Er is onderzoek gedaan met 4 paar sokken die naast elkaar liggen. Hierbij krijgen we de opdracht om een paar te kiezen. De meeste mensen pakken het paar sokken dat het meest rechts ligt. Als je vraagt waarom ze juist deze hebben gepakt dan hebben ze het over argumenten als kleur, soort stof, enz. Niemand was zich bewust van de voorkeur voor het rechterpaar. Bij het ontstaan of ontdekken zijn we ons vaak te weinig bewust van onze eigen inbreng.

Als je goed bent voorbereid heb je meer kans om bij het observeren iets belangrijks waar te nemen. Dit heeft Louis Pasteur vestgesteld. Als je lang bezig bent met het bedenken van een oplossing voor een bepaald probleem. Dan zit dat zo in je hoofd dat je aandacht zich richt op alles wat er mee te maken heeft, en zie je overal mogelijkheden voor de oplossing in. Waarschijnlijk heb je het volgende effect wel eens ervaren. Je zoekt een bloemist om een bos rozen te kopen, maar je vindt er geen. Ineens zie je meerdere bloemisten.

Als je bezig bent met de oplossing voor een probleem en in een stuk tekst, aangrijpingspunten vindt. Dan ontstaat er een soort wisselwerking, inspiratie dat je overkomt. Het is niet makkelijk om je eigen denken te overstijgen. Dat kan alleen gebeuren als je er op enige wijze op voorbereidt bent. We zijn niet helemaal verantwoordelijk voor dit soort inspiratie maar we kunnen wel de kans op deze wisselwerking vergroten. Door onder andere, nieuwsgierigheid, het overdenken van bestaande kennis of te experimenteren. Gewoon aan de slag gaan en doen is ook een manier om aan inspiratie te komen. Dat hoeft niet eens perse te zijn op het vlak waarmee je bezig bent. Ga eens iets doen wat totaal buiten je normale activiteiten ligt. Ook al heb je nog geen idee hoe dit nou tot inspiratie kan leiden.

Inspiratie kan aanzetten tot actie maar het kan ook dat je jezelf alleen geïnspireerd door voelt. Het geeft openbaring of nieuwe inzichten, een buitenkansje. Je wordt geïnspireerd om daar iets mee te doen, er ontstaat een doel. Je bent gemotiveerd om dat doel te bereiken. Motivatie geeft kracht en doorzettingsvermogen zodat je tegenslag aan kunt om niet van je doel af te wijken. Motivatie in combinatie met inspiratie, zorgen er voor dat je in een soort ‘flow’ terecht kunt komen. Als je hierin zit, geeft dit energie en creativiteit.

6 | P a g i n a

Inspiratie in het onderwijs is vaak ver te zoeken. Het leren wordt vaak als iets negatiefs gezien door de leerlingen. Ze vervelen zich en krijgen weinig ruimte om hun persoonlijke zinvolle onderwerpen te onderzoeken. De maatschappelijke inhoud wordt als belangrijker gezien. Als je als docent inspirerend onderwijs wil geven, loop je tegen het probleem aan om hierin een evenwicht te vinden. Scholen met het ‘nieuwe leren’ en vernieuwingsscholen zijn echt op zoek om hier de juiste balans in te vinden.

Als docent zijn er een aantal tips waarmee je de situatie kunt verbeteren: Bijdragen aan een goede klassencultuur. Daag de leerlingen uit door het denkwerk bij hen neer te leggen. Breng ze passie bij voor de wereld zodat ze daar ook inspiratie uit kunnen halen. Breng het enthousiast en toon de kracht en schoonheid van je vak. Doe je uiterste best om de aandacht van de leerlingen te krijgen.

In een goed gemotiveerde klas die enthousiast bezig zijn aan hun opdracht, ontstaat een verandering van de docent. De docent hoeft niet meer constant te motiveren maar gaat samen met de leerlingen mee op ontdekkingstocht.

Inspiratie in de kunstgeschiedenis

Inspiratie is van alle tijden, elke kunstenaar heeft immers inspiratie nodig en je kunt het overal vandaan halen. De moderne technologie maakt meer mogelijk maar is absoluut geen must om inspiratie te krijgen. De oude Grieken beschouwde de inspiratiebron als zijnde goddelijk van aard, gesymboliseerd door de Muzen.

De negen muzen — Clio, Thaleia, Erato, Euterpe, Polyhymnia, Calliope, Terpsichore, Urania, Melpomene — op een Romeinse sarcofaag uit de 2e eeuw

Uit de Griekse mythologie kennen we de negen muzen met de godinnen van kunst en wetenschap. Dit stelde de inspiratie voor. Om aan inspiratie te komen, riepen kunstenaars vaak een muze aan voor ze met hun kunstwerk begonnen. Dit zijn de

7 | P a g i n a

namen van deze muzen en waar ze voor staan: Clio De muze van de geschiedschrijving Erato De muze van de hymne, het lied en de lyriek Euterpe De muze van het fluitspel Kalliope De muze van het heroïsch epos, de filosofie en de retorica Melpomene De muze van de tragedie Polyhymnia De muze van de retoriek en de gewijde liederen Terpsichore De muze van de dans en de lyrische poëzie Thaleia De muze van de komedie Urania De muze van de sterrenkunde

Niet zo vreemd dus dat tegenwoordig het woord ‘muze’ ook wel in de plaats van het woord ‘inspiratiebron’ wordt gebruikt. Zo kan bijvoorbeeld Salvador Dali je muze zijn. Een ander mooi voorbeeld is ook de Bijbel, die zorgt nog steeds voor inspiratie mensen bij velen.

Voor de Renaissance ging men er nog van uit dat inspiratie van boven kwam. Het goddelijke zorgde voor deze ingeving, niet de kunstenaar zelf. Een nieuwere generatie van rijke mensen ontstond door de opbloeiende economie. Creativiteit, de natuur en het individu werden belangrijk, net als de filosofische ideeën uit de klassieke oudheid. De anatomie van de mens en het dier werden nu bestudeerd. Er was tijd om te genieten van het leven, de ontwikkeling van de mens kreeg de volle aandacht en de hemel werd bestudeerd.

De kunstenaar werd niet meer gezien als ambachtsman maar als individu. In de middeleeuwen was de ambachtsman in dienst van God en de kunst werd gezien als algemeen goed. De kunstenaar was van ondergeschikt belang. In de Renaissance begonnen de kunstenaars voor het eerst hun werk te signeren. Vanaf nu werden ze gezien als geleerden, daardoor waren zij niet meer gelijk aan handwerklieden.

Bauhaus met Itten en klee

Paul Klee is een Zwitserse schilder die les gaf op het Bauhaus (Kunstopleiding van 1919 tot 1932). Hij gaf les waarbij het gevoel een hele belangrijke rol speelt om tot een bepaalde vorm te komen. Herhalend tekenen op het ritme van je ademhaling, ritmisch tekenen en tweehandig tekenen kwam veel in zijn lessen voor. Je motoriek wordt gebruikt als verbinding tussen je innerlijke en het externe ritme dat je volgt. Jou binnen, - en buitenwereld komen samen op papier.

Paul Klee liet zich inspireren door kindertekeningen en tekeningen van kinderen met een verstandelijke beperking. Maar ook door andere kunstenaars zoals Karel Appel en Picasso. Later ging hij kleurrijker en abstracter schilderen. Hij wij werd mede geïnspireerd door zijn collega docent Johannes Itten bij het Bauhaus.

8 | P a g i n a

Paul Klee Park bei Luzern 1914

Klee probeerde veel uit met verschillende materialen op diverse ondergronden. Bijvoorbeeld combinaties van olieverf en aquarel op ondergronden van papier of textiel. Destijds was het gebruikelijk om te schilderen met olieverf op doek. Dat is iets dat Klee vrijwel nooit deed. Hij heeft en eigen stijl gecreëerd om zijn fantasie en onderbewuste geest om te zetten in kunst. Zijn werken worden ingedeeld onder het expressionisme maar eigenlijk zou het net zo goed surrealisme, kubisme of abstractie kunnen zijn. In zijn werken herken je vaak verwijzingen naar mythologie, poëzie, muziek en dromen.

De methode van Paul Klee wordt nog steeds toegepast en noemen we de tekenbewegingsmethode. Het is gericht op het ontwikkelen van jezelf en de wereld om je heen. Deze methode is ontstaan voor het behandelen van mensen met problemen op het gebied van trauma en borderline. Maar is veel breder toepasbaar, ook in het onderwijs. Met deze methode zorgen lichaam, emoties en gedachten ervoor om door beeldend materiaal en beweging, innerlijke processen op gang te brengen. Eerst is er een beweging en dan wordt deze omgezet in een tekening.

9 | P a g i n a

Andy Warhol

Hij gebruikte onder andere Campbell soepblikken, en Brillo dozen voor zijn kunst. Hier zijn dus kant en klare producten gebruikt.

Pop Art gebruikte beelden uit reclame, kranten, strips en tv en andere dingen uit het dagelijkse leven. Er wordt veel geschilderd, gezeefdrukt en collages gemaakt. Beelden zijn enorm uitvergroot, herkenbaar en er wordt veel gebruik gemaakt van herhalingen. De Pop Art heeft niet direct een persoonlijke boodschap, het is in eerste

plaats decoratief.

Warhol in New York's Stable gallery, 1964, amid the Brillo box sculptures.

Het was de tijd na de seksuele revolutie en vrouwenemancipatie, dit bracht vrijheid. Uit deze tijdgeest ontstond het Pop Art.

Ook Andy Warhol greep op zijn beurt terug in de kunst. Hij maakte zijn eigen zeefdrukversie van de geboorte van Venus van de Italiaanse kunstschilder Sandro Botticelli.

10 | P a g i n a

Andy Warhol, The Andy Warhol Museum, Pittsburgh. Details of Renaissance Paintings, 1984.

Sinds 2012 heeft de Andy Warhol stichting voor de beeldende kunsten, ervoor gezorgd dat je zonder echtheidscertificaat nooit een werk van Andy Warhol zult kunnen verkopen, veilen, verzekeren of doneren voor belastingaftrek. Mocht je in het bezit zijn van een Andy Warhol dan kun je een mailtje sturen naar Artexperts voor meer informatie. Een valse Warhol op de markt brengen is dus goed beschermt. Je door hem laten inspireren, net als hij zich heeft laten inspireren door andere werken, mag natuurlijk wel.

Nog een mooi voorbeeld is zijn laatste avondmaal. Dit zijn iconen uit de kunstgeschiedenis waar Warhol zijn eigen versie op maakt.

Andy Warhol, The Andy Warhol Museum, Pittsburgh. Last Supper, 1987.

Hij maakte ook zijn eigen variant op de wereldberoemde Mona Lisa. Een schilderij dat oorspronkelijk geschilderd werd door Leonardo da Vinci in de late Middeleeuwen. Warhol is zeker niet de enige geweest die geïnspireerd werd door Mona Lisa.

11 | P a g i n a

Mona Lisa (La Gioconda), Leonardo da Vinci

De originele Mona Lisa is zo vaak op internet terug te vinden in allerlei kleurtinten en formaten. Dat je alleen nog maar weet hoe het echte schilderij er uit ziet, door naar het Louvre in Parijs het echte werk te gaan bekijken.

Andy Warhol, Mona Lisa 1979

12 | P a g i n a

Moona Lisa, Nick Walker

Salvador Dali , Zelfportret als Mona Lisa over 1952

13 | P a g i n a

Chris Naylor, Mona Lisa and her smile on Tania Ledger's lawn in Croydon, South London

Nog een aantal mooie voorbeelden waarbij inspireren en kopiëren dicht bij elkaar liggen:

Mondriaanjurken Yves Saint Laurent in 1965

14 | P a g i n a

Van links naar rechts: Meisje met de parel van Johannes Vermeer, Fotograaf Peter Brandsma, Ulrike Jurklise Dutch design week Eindhoven, Meisje met de parel

Bovenstaande voorbeelden zijn wel herkenbaar geïnspireerd maar er is duidelijk en ander materiaal en technieken gebruikt en niet helemaal het zelfde afgebeeld.

Beslis zelf! Kopiëren of inspireren. Bekijk de clip ‘Countdown’ van zangeres Beyonce en het filmpje van ‘Rosas danst Rosas’ van ‘Anne Teresa De Keersmaeker’ waar ze de inspiratie vandaan heeft. Bepaal voor jezelf van je er van vind: kopiëren of inspireren?

https://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=PDT0m514TMw

Het feit dat er een rechtszaak aan te pas is gekomen zegt natuurlijk al veel. Beyonce heeft toegegeven dat ze het ballet ‘Rosas danst Rosas’ als inspiratiebron voor haar clip heeft gebruikt maar daarbij zegt ze dat ze ook invloeden de film 'Funny Face' met Audrey Hepburn heeft verwerkt. Ze vindt dat ze op deze manier ook reclame maakt voor het ballet ‘Rosas danst Rosas’ omdat haar clip al bijna 2 miljoen keer is bekeken. Volgens Beyonce waren haar belangrijkste inspiratiebronnen de jaren zestig en zeventig met Brigitte Bardot, Andy Warhol, Twiggy en Diana Ross.

15 | P a g i n a

Als nu alleen de dansbewegingen, setting of de kostuums zouden zijn overgenomen. Dan zou je kunnen spreken van inspiratie. Maar doordat ze de dansbewegingen, setting en de kostuums exact overgenomen heeft, maakt dat je toch echt over plagiaat moet spreken. Beyonce was vergeten toestemming te vragen en heeft de rechtszaak verloren. Ze heeft een nieuwe videoclip moeten maken waar de stukken uit ‘Rosas danst Rosas’ zijn verwijderd.

16 | P a g i n a

3 Inspiratiegebrek bij de beeldende vakken Waarom hebben leerlingen behoefte aan inspiratiemethodes?

Leerlingen in de tekenles blijven vaak maar staren naar een wit vel papier. De potloodpunt draait rondjes hierboven maar er komt geen streep op papier. Uiteindelijk komt dan die vraag: ‘Juf, ik weet niet wat ik moet tekenen.’ Je wilt ze op weg helpen maar zodra je een voorbeeld geeft gaan ze vaak meteen datgene wat jij gezegd hebt tekenen. Dan heb je nog niet bereikt dat ze hier zelf over na gaan denken. Ik probeer het antwoord dan meestal iets minder direct te geven. Zoals bijvoorbeeld: ‘Denk eens aan je vakantie’. En dan maar hopen dat dit niet weer resulteert in rondjes draaien met je potloodpunt boven een wit vel. Doordat ik dit in de lessen handvaardigheid en tekenen regelmatig tegen kom, weet ik dat er behoefte is aan inspiratiemethodes. Zonder Google lopen ze vast.

In de meeste handvaardigheidlokalen zul je geen computers of tablet tegen komen. Vanwege de kosten en plaatsgebrek, maar ook omdat dat niet handig is in een lokaal waar veel gezaagd, gelijmd en geverfd wordt. Daar kunnen computers nou eenmaal niet zo goed tegen. Op het Heerbeeck college in Best waar ik nu stage loop, kiezen steeds minder leerlingen voor het vak handvaardigheid in hun pakket. Ik weet dat ze bezig zijn met het vak Design & Techniek, waarin ze onder andere Sketch up en Autocad willen gaan aanbieden. Het zal dus vast niet meer zo lang duren tot de computer het handvaardigheidlokaal heeft veroverd. Maar zelfs als de computer het niet doet of als de stroom uit valt, moeten we toch aan inspiratie kunnen komen.

Op de leeftijd van vijf jaar ben je op je creatiefst. Helaas is dat met je acht jaar al weer gehalveerd en daarna neemt het alleen maar af tot je 44e jaar. Dit komt mede doordat je jezelf aan moet passen, je moet je aan de normen houden. Op school mag je pas iets vragen als je jou vinger op steekt bijvoorbeeld. Je vormt je naar het gemiddelde door je zelf te spiegelen aan je omgeving. Humor, een open mind en positieve invloed werken goed voor de creativiteit. Aan deze punten schort het rond je 44e het meest, gelukkig neemt het daarna weer toe.

Doen is de beste manier van denken. Experimenteren wat wel en niet bij je past. Zo was de uitspraak van Confusius (oude wijze Chinese leermeester, 2500 jaar geleden) ‘Geef me het werk dat bij me past en ik hoef nooit meer te werken’. Ga dus op zoek naar wat bij je past. Het is niet erg dat je iets niet weet maar wel dat je denkt, iets zeker te weten. Gebruik al je zintuigen. Onderzoek, improviseer, doorbreek, struikel, vraag, faal, improviseer vaste gewoontes en doorbreek je routine.

Hoe creatief zijn we nu eigenlijk, of hoe creatief ben jij? Moeilijk om dit te zeggen van jezelf. Zelfs als je jezelf hiervoor een cijfer zou moeten geven is dit nog niet zo makkelijk. Maar eigenlijk kunnen we ons beter de vraag stellen: ‘Hoe ben jij creatief?’ Als wij ons onderwijs kunnen veranderen om tot een beter gevoel van de menselijke capaciteit te komen. Hebben we volgens Ken Robinson meer kans om zowel de innerlijke wereld, als de wereld om ons heen beter te begrijpen.

17 | P a g i n a

4 Onderzoek bij leerlingen Hoe komen leerlingen nu aan inspiratie?

Om dit te weten te komen heb ik een enquête met vragen over inspiratie, aan leerlingen van het Heerbeeck college voorgelegd. Bij 3 klassen, in totaal 73 leerlingen. Hieronder vind je de uitslag van de enquête, omgezet in een grafiek.

Vraag 1

Ik had wel verwacht dat de meeste leerlingen uit zichzelf geen behoefte hebben om meer mogelijkheden te leren om op ideeën te komen. Maar dat toch nog bijna de helft daar wel oren naar heeft, had ik niet verwacht. Erg leuk om aan dit onderwerp wat lessen te besteden.

Vraag 2

De meeste leerlingen denken bij inspiratie aan de manier waarop je aan inspiratie komt en veel minder aan het moment of het feit dat je op een idee komt. Het valt op dat toch echt bijna de helft er hetzelfde over denkt.

Vraag 3

18 | P a g i n a

Tijdens mijn stage hadden ze enkele opdrachten waarbij ze 20 woorden moesten brainstormen. Vaak hoorde ik dan veel geklaag over waarom dat nou moet en of het er wel echt 20 moeten zijn. Als je dat weet dan verbaas ik mij er over dat toch zeker meer dan de helft, Brainstormen een fijn hulpmiddel vind.

Vraag 4

De kans dat bij deze vraag vaak voor internet gekozen zou worden, verbaasd vast niemand. Maar toch is dat nog niet eens de helft. Er zijn er toch nog best een aantal dat inspiratie halen uit de dingen die ze zelf hebben meegemaakt. Daarna verkiezen ze het Brainstormen en een klein groepje begint direct met schetsen.

Vraag 5

19 | P a g i n a

Hoe kunstenaars aan inspiratie komen, interesseert ze dus blijkbaar niet. Ze hebben vast ook geen idee wat ze daar nou van zouden kunnen leren.

Opvallend resultaat van het onderzoek

Bijna de helft vond het bij vraag 1 leuk om meer ideeën te leren om aan inspiratie te komen maar ze vinden het niet interessant om te weten hoe kunstenaars aan hun ideeën komen. Dat gaat ze waarschijnlijk dan weer net iets te ver. Ze zien inspiratie als de manier om op een idee te komen. De meeste leerlingen komen aan inspiratie door te Google, maar Brainstormen vinden ze ook een fijn hulpmiddel.

20 | P a g i n a

5 Brainstormen Hoe werkt dat?

Brainstormen is een methode die veel gebruikt wordt op school. Ze zetten het woord waar het om gaat in het midden van hun vel papier en daar omheen schrijven ze het aantal woorden dat ze volgens de opdracht moeten hebben. Klaar! Ze denken hier daarna niet meer verder over na. Volgens de opdracht moeten ze dan nog een paar woorden uitkiezen waarvan ze een schets gaan maken. Ik merk dat er een groot aantal leerlingen dan echt woorden uit kiest die makkelijk zijn om te tekenen.

Brainstorm voorbeeld met het woord inspiratie als vraagstelling

Het ontstaan

Brainstormen is een hulpmiddel om op een gestructureerde manier ideeën te bedenken en je creativiteit te versnellen. Het is Alex Osborn die de bedenker was van dit hulpmiddel. Hij ging brainstormen in groepsverband over meerdere dagen. Om zo het onbewust laten sudderen van ideeën.

Edward Bono kwam met technieken die er voor zorgen dat je patronen gaat doorbreken en ongewone denkwegen gaat verkennen. Hij noemde het geen Brainstormen maar lateraal denken. Het Brainstormen zoals we dat nu veel doen maken we een mix van Osborn en De Bono’s methode.

21 | P a g i n a

De bedoeling is dat je allereerst een goede vraagstelling hebt waar je wilde ideeën op los laat. Op een gegeven moment kan het gebeuren dat je ver van je vraagstelling vandaan raakt en dit geeft nieuwe inzichten. Maak hier gebruik van. Met brainstormen kun je het beste meteen beginnen nadat je de opdracht weet. Dan ben je het snelst op weg. Meestal komen eerst de standaard ideeën waar je als eerst aan denkt, de bekende oplossingen. Daarna wordt het echt nadenken en komen er steeds originelere ideeën uit voort.

Brainstormen kun je alleen doen maar nog beter in een groepje. Als je met meerdere personen bezig bent kun je elkaar stimuleren en ben je vrij om te zeggen wat je wilt binnen een veilige omgeving.

Bij leerlingen zie ik vaak dat ze het lastig vinden om op gang te komen. Dat eerste woord komt dan maar niet op papier. Als ik ze een stukje op weg help dan volgen er automatisch meerdere woorden en komen ze los. Het hoeven niet meteen allemaal top-ideeën te zijn. Er zijn ook leerlingen die bijna op het einde vast lopen en echt niet meer woorden weten. Dan adviseer ik ze om eens met hun buurman of buurvrouw te overleggen want dat biedt nieuwe invalshoeken. Dat zorgt voor nieuwe inspiratie waardoor ze er zelf dan ook weer een paar weten.

Bij iedere brainstormsessie zou eigenlijk een lijstje met de verboden zinnetjes moeten hangen. Tijdens dit creatief proces werkt commentaar alleen maar remmend. Daarom zijn dit soort zinnetjes ten strengste verboden:

-‘Ja, maar..’

-‘Dat bestaat al’

-‘Niet realistisch’

-‘Dat is stom’

-‘Veel te ver gezocht’

-‘Belachelijk’

- ‘We hebben dit al geprobeerd’

-‘Als het een zodanig goed idee is, waarom heeft nog niemand dit bedacht?’

- …

Let op je lichaamstaal want dit kan ook deze signalen uitstralen. Dus geen wenkbrauwen fronzen bij een raar voorstel of zuchten. Mocht het nodig zijn dan kun je de regel invoeren dat er een zwarte kaart uitgedeeld kan worden aan degene die kritiek geeft of oordeelt over een idee.

22 | P a g i n a

Brainstormen brengt je niet naar dat ene juiste antwoord maar naar honderden alternatieve mogelijkheden. Het laat je inzien dat er veel meer opties bestaan. Er is niet zoals bij wiskunde, 1 goed antwoord. Voor leerlingen is dat soms lastig.

Vernieuwing komt vaak van buitenaf, doordat je ergens iets hebt gelezen, gehoord of gezien. Je bent geïnspireerd. Dit kan zijn door onder andere tijdschriften, televisie, radio, klasgenootjes of bijvoorbeeld een gesprek op een verjaardag. Deze inspiratie laat je op je inwerken, je hersens hebben de tijd nodig om de ideeën en inzichten te verwerken.

Schematisch overzicht van het verloop van een brainstormsessie

Na een Brainstormsessie is het belangrijk dat je gaat selecteren. Kies de beste er uit en werk deze verder uit. Allemaal uitwerken zou te veel werk zijn en heeft geen zin. Brainstormen levert geen volledig afgewerkte oplossing. Het is een begin van een goed idee. Deze ideeën moeten nog ontwikkeld en uitgewerkt worden.

23 | P a g i n a

6 Achter inspiratie zit motivatie Hoe werkt motivatie?

Er zijn leerlingen die zich zelf motiveren om te leren maar een groot deel heeft een steuntje in de goede richting nodig.

Meestal heb je meerdere dingen die je leuk vind om te doen. Deze kun je onderverdelen in korte- en lange-termijn doelen. Hoe meer doelen, hoe vaker je keuzes zult moeten maken. Als je moet kiezen zul je eerder gaan voor een doel met een direct en snel resultaat. Zo zal bij leerlingen televisie kijken of naar de discotheek gaan eerder een bevredigend gevoel opleveren dan de mogelijkheid tot strafwerk omdat je jou huiswerk te snel of slordig hebt gemaakt.

Als leerlingen interesse in hun taken hebben zullen ze deze enthousiast uitvoeren, dit is intrinsieke motivatie. Als ze verplicht zijn om dingen te doen voor de docent of ouders is dit dwang om te presteren. Dan kan dit wel leiden tot meer kennis maar brengt het ook negatieve effecten met zich mee. Intrinsieke motivatie gaat uit vanuit het plezier dat je er aan beleefd. Deze theorie bevat drie basisprincipes:

1 Het incongruïteitsprincipe. Dit is gebaseerd op de manier van leren bij jonge kinderen. De natuurlijke behoefte om de wereld te ontdekken. Wordt ook wel adaptienivea (Piaget, 1952), optimaal arousalniveau (Hebb, 1966), cognitieve dissonantie (Festinger, 1957) genoemd of leren uit nieuwschierigheid (Bruner, 1966). Hierbij is er balans bereikt tussen de onzekerheid en de uitdagingskracht.

2 Het competentieprincipe. Jonge kinderen die net een handeling geleerd hebben, blijven deze vaak eindeloos herhalen. Het feit dat het lukt, is hun trotse beloning. Als ze deze handeling eenmaal goed kunnen verliest het zijn aantrekkingskracht (Piaget, 1952).

3 Het causaliteitsprincipe. Hierbij ervaar je de vrijheid van handelen. Ze zullen dat wat ze gaan doen, zien als hun eigen beslissing. Het kan ook zijn dat ze hiervoor hebben gekozen omdat hun vriendje of vriendinnetje hier ook voor koos. Dit is dan een pion-ervaring. Bij een origin-ervaring heeft de leerling er echt zelf het initiatief voor genomen (De Charms, 1968).

Intrinsieke gemotiveerde leerlingen hebben meer kans om hun schoolperiode succesvol te doorlopen.

Externe motivatie is motivatie die niet uit jezelf komt maar van een externe bron. Dat kan bijvoorbeeld je docent zijn die je een opdracht geeft. Daarvoor wil je een goed punt halen of het kan zijn dat je de docent gewoon aardig vindt. Meestal heeft externe motivatie een straf of beloning in het vooruitzicht. Het is niet zo dat je alles wat niet onder intrinsieke motivatie valt, je kunt schuiven onder extrinsieke motivatie. Extrinsieke beloningen verhogen de onmiddellijk de geïnvesteerde tijd (Morgan, 1984) maar het zorgt er ook voor dat de intrinsieke motivatie wordt onder gegraven.

24 | P a g i n a

Als je leerlingen gaat belonen voor taken, zullen deze minder worden als je de beloning weg haalt. Hadden ze vooraf geen beloning dan zal dat niet het geval zijn.

Tussen intrinsieke, - en extrinsieke motivatie ligt nog een grijs gebied dat we geïnternaliseerde motivatie noemen (Harter, 1982). Bijvoorbeeld als kinderen leren door elkaar na te doen. Tijdens het socialisatieproces leren kinderen overtuigingen en waarden van hun ouders door deze over te nemen. Zelfevaluatie en zelfwaarde zijn hiervoor van belang volgens Harter. Kinderen die aan het ontdekken zijn kunnen door hun ouders worden aangemoedigd (positief) of berispt (negatief).

Veel ouders maken letten er niet op of ze proces of productiegerichte opmerkingen maken. In plaats van te zeggen: ‘Heb jij jouw werk nog niet af?’ kun je ook zeggen: ‘Wat heb je goed je best gedaan, de volgende keer maken we het wel af’. De eerste opmerking is een productiegerichte opmerking die alleen iets zegt over het falen of het succes van de handeling. Bij de tweede opmerking is het procesgericht en geeft aan dat de handeling niet helemaal gelukt is maar daarin toon je wel medeleven, acceptatie en begrip voor de leerling. Als docent werkt het dan ook beter om meer procesgerichte opmerkingen te maken dan productiegerichte.

Nog een andere vorm van motivatie is prestatiemotivatie. Deze is vooral gericht op de prestatie zoals het woord al zegt. Door intrinsieke motivatie en prestatiemotivatie ontstaat de verwachting van ‘slagen en falen’. Maar daarmee hebben we nog niet voldoende motiverende factoren voor leerlingen genoemd. Dit kunnen namelijk ook de invloeden van medeleerlingen en andere mensen om hun heen zijn. Ook bijvoorbeeld de inhoud van concrete taken is van invloed.

In mijn scriptie zijn een aantal inspiratiemethodes naar voren gekomen. Om deze goed aan de leerlingen over te brengen is een enthousiaste motiverende docent nodig. Constructivisme past goed bij wat ik heb omschreven in deze scriptie omdat het er van uit gaat dat mensen verschillend zijn en daardoor ons lesmateriaal ook niet voor iedereen hetzelfde hoeft te zijn. De inhoud van de lessen moet bij het leren de kans krijgen om in het leergedrag tot uiting te komen. Leren is nieuwe informatie koppelen aan voorkennis, volgens de constructivisten. Dit actieve koppelingsproces is voor iedereen anders omdat immers iedereen andere voorkennis of ervaringen heeft. Er wordt uitgegaan van de interne kracht van de leerlingen om informatie te zoeken. Leerlingen doen iets met deze informatie waardoor het de gegeven informatie overstijgt. Ze leren reflecteren. In plaats van algemene kennis wordt er meer gebruik gemaakt van ‘geconditionaliseerde’ kennis. Ze krijgen dus wel de nodige kennis mee die aan het onderwerp is verbonden. Nieuwe kennis en vaardigheden worden verankerd aan een context zodat er een relatie tussen kennis en handelen vormt. Als de leerling eenmaal ervaring heeft opgedaan dan kan er decontextualisering plaats vinden. Dan wordt het uit zijn context gehaald. Kennis wordt flexibel en uit verschillende perspectieven bekeken.

25 | P a g i n a

7 Onderzoek van zes kunstenaars Hoe komen bekende kunstenaars aan inspiratie?

Dit kunnen we niemand beter vragen dan de kunstenaars zelf! Daarom heb ik een interview over inspiratie gehouden met heel diverse kunstenaars:

Erik Kessels Reclamebureau Kessels & Kramer Andre Lieu Landart Gabriele Viertel Fotografie Mara Ruipers Ontwerper evenementen Gabriel Lester Performance art Piet Boon Architect

Erik kessels

Erik Kessels van het bekende reclamebureau Kessels&Kramer, wilde etaleur worden en ging naar het Sint Lucas in Boxtel. Na 1 les etaleren had hij hier al genoeg van en ging hij marketing studeren. Hij heeft voor diverse reclamebureaus gewerkt tot hij samen met Johan Kramer het succesvolle reclamebureau KesselsKramer oprichtte. Erik Kessels verzamelt amateurfotografie, hier haalt hij veel inspiratie uit. Hij geeft ook lezingen, is docent en kunstenaar. Hij heeft diverse prijzen gewonnen.

Erik Kessels, Fotografie Marits Giessen

26 | P a g i n a

Volgens Kessels & Kramer heb je om elke dag een goed idee te bedenken binnen een bepaalde deadline, het volgende nodig: discipline, inspanning, toewijding, ervaring, talent. Maar dat is nog niet alles, je moet ook leren anders te kijken en meer te zien.

Een aantal belangrijke tips om tot goede ideeën te komen volgens Kessels en Kramer zelf:

Durf risico’s te nemen. Om een goed idee uit te werken moet je soms risico’s nemen. Het zorgt voor unieke, onderscheidende ideeën. Als je het toeval uit sluit wordt je nooit aangenaam verrast. Durf je te onderscheiden en kies niet altijd voor de veilige weg. Wees elke dag onzeker maar gebruik dit positief, leer er mee omgaan. Doe het morgen beter. Als iets tegenvalt, sta er niet te lang bij stil. Trek je lessen hier uit en zorg dat je het de volgende keer beter doet. Dan werkt het motiverend.

Kopieer andermans werk. Leer door het werk van andere te imiteren. Geen werk van andere stelen maar puur om er van te leren. Op deze manier kun je ook ontdekken wat je zwakke en sterke punten zijn. Blijf altijd helden houden. Van hen kan je leren en het zorgt er voor dat je niet naast je schoenen gaat lopen.

Houdt niet iedereen te vriend. Kijk over de grenzen van je vakgebied. Dat zorgt vaak voor meer spanning, verrassing of een meer opvallender eindresultaat. Als je iedereen te vriend wilt houden, zal het niet mee vallen iemand te overtuigen. Het is beter om een kleinere groep te raken dan een grote groep waarvan niemand zich in je boodschap kan vinden.

Combineer je passies. Als het echt je passies zijn vind je waarschijnlijk wel een manier waarop het wel te combineren is. Ook al lijkt het niet direct logisch. Het kan elkaar waarschijnlijk zelfs versterken. Combineer uitersten. Spannende onverwachte combinaties maken of een botsing tussen twee werelden, geeft vaak een verfrissend eindresultaat. Invloeden verwerken die opschudding kunnen veroorzaken, kunnen verrassend werken. Omdat de meeste dingen al eens uitgevonden of gedaan worden is dat wat je nu maakt, vaak een remix van eerdere ideeën, gegevens en gedachten. In plaats van combineren kun je ook bestaande ideeën veranderen.

Geef bizarre invallen ruim baan. Als je wat minder goed voelt is het moeilijk om met een goed idee te komen. Maar daar wordt in deze bedrijvige wereld geen rekening mee gehouden. Je moet produceren. Onder druk van een deadline is dat een stuk lastiger. Een goed idee krijg je door te ontspannen en allerlei gedachtes toe te laten. Een soort dagdromen. Zorg dus dat je jezelf goed voelt en de juiste sfeer en omstandigheden hebt om in te werken. Dwaal af. Je onderscheiden van de massa is belangrijk. Je neemt dan meer risico maar daarom kijk je beter om je heen. Daardoor

27 | P a g i n a

ben je in een verhoogde staat van paraatheid. Dit is een hele goede voedingsbodem voor originele gedachten. Dwaal dus af en toe af om jezelf scherp te houden.

Het maakt niet uit wie wat bedenkt. Je kunt echt niet alles in je eentje verzinnen. Daardoor ben je afhankelijk van de kwaliteit van de mensen waarmee je werkt. Het is belangrijk dat je open naar elkaar kunt zijn en dat je gedachten durft te delen. Niet dat iemand zich beledigd voelt als zijn of haar idee wordt veranderd. Het is dan ook zo dat de tekstschrijver moet openstaan voor aanpassingen aan zijn tekst door de vormgever en andersom.

Werk alleen met mensen die je verder brengen. Kessels en kramer werkt met een heel team van collega’s. Het is fijn om je eerste gedachtes te kunnen delen. Hier kunnen zij weer op reageren en zo ga je heel snel door een creatief proces. Veel is beter dan weinig. Dingen ervaren en uitproberen is beter dan eeuwenlange discussies blijven voeren. Deel je ideeën direct en voer ze uit. Dan zie je sneller of je idee wel of niet werkt. Begin een liefdesleven met je opdrachtgever. Het is belangrijk dat je een klik hebt met je opdrachtgever en hem deel laat uit maken van het idee. De kans dat hij er dan in mee gaat is stukken groter. Bij Kessels en Kramer krijgen de klanten niet de kans om lui achterover te hangen maar werken ze mee aan een sterk idee. Wees gul. Alles in eigen hand houden betekent dat je weinig ruimte laat voor ideeën van andere mensen en daarmee nieuwe ideeën volledig uit sluit. Geef de mensen met wie je werkt de vrijheid en geef ze verantwoordelijkheid en vertrouwen. Het heeft geen nut om mensen te vertellen hoe het volgens jou moet. Zorg dat je mensen inspireert en uitdaagt. Zo kom je samen op ideeën die je alleen nooit had kunnen bedenken. Til je idee naar een hoger plan.

Kies de weg van de meeste weerstand. Volgens Kessels en Kramer is de consument verveeld door het zoveelste ideale plaatje en zijn we op zoek naar vermaak, verassing en verwondering. Ben niet bang om te falen en heb het lef om dingen te veranderen.

Ga verder dan anderen. Voor Audi werd een paginagrote advertentie geplaatst waar alle zwakke en gevaarlijke plekken in de weg werden vermeld. Bij andere merken is de aandacht weg als je de showroom uit rijdt. Neem jezelf niet zo serieus. Zelfspot, rake grappen en herkenbare gebeurtenissen zonder saaie productdemonstraties of genietmomenten vallen meer op.

Je allereerste idee is vaak het beste. Soms heb je na het horen van de opdracht, direct een idee. Een spontane reactie. Je gaat dan vaak toch nog even verder denken. Vergeet niet dat je eerste idee ook goed kan zijn en durf daar dan op te vertrouwen. Laat jezelf versteld staan. Veel oefenen in het loslaten van de controle, zorgt ervoor dat je soms verbaasd bent van wat je zelf hebt verzonnen. Onverwachts kan er soms een krachtig idee opkomen, laat deze toe. Het is een onverwacht cadeautje. Als je meer oefent zal dit makkelijker gaan.

28 | P a g i n a

Fouten zijn goed. Fouten kunnen er voor zorgen dat je ineens een ander inzicht krijgt. Het kan je dus helpen. Een fout kan zelfs het uitgangspunt worden.

Werk hard. Komt een idee niet spontaan, dan ga je de opdracht ontleden. Wat willen we bereiken bij welke doelgroep? Bestaan hiervan al onderzoeken van hun ervaringen en wensen? Speelt er op dit moment iets waar we op in kunnen spelen? Je denkt als eerste vaak aan stereotype dingen en clichés. Dit blijft in je hoofd en daarom is handig om deze dingen op papier te schrijven en tekenen. Een nieuw idee bedenken zonder clichés is moeilijker en risicovoller omdat nog niemand dat gedaan heeft. Je zult zien dat het resultaat de moeite waard is. Gooi conventies nooit zomaar overboord. Soms zijn we er zo aan gewend dat het moeilijk is om te doorbreken.

Ben betrokken bij de wereld. Durf een standpunt in te nemen en die ook uit te dragen. Je vind ergens iets van en verschuilt je niet achter nietszeggendheid. Houd je niet op de vlakte omdat je bang bent dat mensen je afstoten als je een bepaald standpunt inneemt. Hiervoor hoef je natuurlijk geen politiek te bedrijven of politici te benoemen maar je kunt wel een boodschap uit dragen. Breng tegenpolen samen. Kijk om je heen, in onze maatschappij leven we met veel subculturen samen. Bijvoorbeeld Moslims en Lonsdale-jongeren die elkaar omhelzen. Dit levert een spannende combinatie op die een boodschap uit draagt.

Bij Kessels en Kramer gaan ze graag tegen clichés en stereotypen in. Tegendraads, de weg van de meeste weerstand. Het lijkt onlogisch maar Kessels en Kramer heeft zelfs een hotel aangeprezen met vlaggetjes in hondendrollen voor de deur! Een soort antireclame, dat het hotel op een grappige manier voor schut zet. Het sprak studenten en backpackers enorm aan. Prijs boven comfort. Ga wat anders doen en denk mee over alles. Blijf niet alleen binnen je gespecialiseerd vakgebied maar bekijk het breder. Het maakt je werk diverser en spannender. Doordat bijna iedereen tegenwoordig over beeldbewerkingsoftware en een camera beschikt is dit een stuk makkelijker te realiseren dan 20 jaar geleden.

Een sterk idee kun je altijd realiseren. In deze tijd is bijna alles mogelijk. Ook al lijkt het niet binnen handbereik en is ligt het buiten je eigen disciplines. Kessels en Kramer houdt van grensoverschrijdend werk. Ze hebben ooit de twee slechtste voetbalteams ter wereld, bij elkaar weten te brengen voor een campagne! Ga voor je idee, de wereld ligt helemaal voor je open.

En tot slot: Een goed idee is simpel. Je moet er alleen op komen.

Interview Erik Kessels (reclame)

Inspiratie is nooit iets wat je moet zoeken, want dan komt het vaak niet. Beter is het om je ogen en oren goed te laten werken en open te staan voor dingen die je inspireren. Dit zal ook je eigen inspiratie bevorderen.

29 | P a g i n a

Het goede is dat je jezelf daar niet op voor hoeft te bereiden, je moet er alleen voor openstaan. Inspiratie heeft ook te maken met het toelaten van het ongewone. Tijdens een moment van inspiratie moet je altijd veel rust en tijd in je hoofd hebben. Je moet het zien als een luxe om deze tijd in je hoofd te maken en te hebben. Zo voelt het bij mij althans. Inspiratie is natuurlijk niet altijd positief, het kan ook heel frustrerend zijn doordat je niet tot een goed eindresultaat komt. Er zijn geen methodes. Inspiratie komt meestal op de momenten dat je het niet verwacht. Als je op bepaalde gedachten vastloopt, zijn er altijd nog wel hulpmiddelen te bedenken. Zo kun je bijvoorbeeld aan iets totaal anders gaan denken, zoals een theelepel, en deze vervolgens in verband brengen met hetgeen je mee bezig was. Dit brengt je vervolgens weer op nieuwe, onverwachte paden. Probeer niet te snel tevreden te zijn. Twijfel is de beste voeding om ideeën beter te maken. En durf tijdens dit proces ook fouten te maken. Fouten brengen je vaak weer op nieuwe originele gedachten. Het bedenken van iets is het meest belangrijke en waardevolle moment van iets creëren. Het uitvoeren van iets is vaak al veel makkelijker.

30 | P a g i n a

Andre Lieu (landart)

Hij doet veel aan land art en is abstract keramist. Het is overduidelijk dat hij is geïnspireerd door de natuur. Er zijn zelfs mensen die zijn werk Biomorf noemen omdat zij mensen en dieren in zijn werk zien.

Interview Andre Lieu

Ik haal mijn inspiratie vooral uit de natuur. Ik put heel veel uit de herinnering van Afrika, waar ik 5 jaar gewoond en gereisd heb. Allerlei grillige en zeer gevarieerde landschappen waar ik in keramiek abstracties van maak. Ik heb nog nooit zonder inspiratie gezeten. Dit kan ik me ook niet voorstellen.

Andre Lieu

Meestal borrelt het in me op, soms kijk ik in mijn eigen fotoboeken/herinnering. Ik ga redelijk vaak naar exposities, maar ik geloof niet dat ik daar echt inspiratie uit put.

31 | P a g i n a

Andre Lieu, grillige vormen. A-Akari 3.

Naast de grillige vormen die vooral aan de natuur ontleend zijn gebruik ik in mijn werk ook veel zachte, glooiende, vrouwelijke vormen. Die bedenk ik door naar mijn vrouw te kijken, aan haar denken is meestal al genoeg, dan voel ik ze. Kleuren komen later, de vorm is de essentie. Ieder werk groeit en verandert voortdurend in mijn handen.

Andre Lieu, zachte glooiende, vrouwelijke vormen. De gewelfde.

32 | P a g i n a

Ik experimenteer heel veel, zowel met vormen als met materialen (klei, glazuur, hout, metaal). Mijn “fans” zijn telkens weer blij verrast door de nieuwe wegen die ik vind. In mijn atelier liggen altijd wel een stuk of vijf half afgemaakte objecten te wachten op voltooiing; ik kan altijd ergens aan verder gaan werken. Veel keramisten gaan uit van schetsen, die maak ik nooit. Hoogstens een klein proefexemplaar dat ik min of meer uitvergroot.

Ik heb eens een wandeling gemaakt langs het riviertje de Tongelreep, nabij Valkenswaard. Daarin liggen zware keien, bij wijze van vistrap. Prachtig om te zien hoe het water eroverheen stroomde. Later werd in die regio een Land-art project georganiseerd waaraan ik heb mee gedaan. Ik heb tientallen keramische objecten toegevoegd aan die vistrappen, dus in het water. De wisselwerking tussen water en keramische vormen en kleuren was verrukkelijk.

Andre Lieu, werkend in de Tongelreep

Mijn tips voor leerlingen zijn: Goed leren kijken, dat kan o.a. in musea, om vormen en kleuren te leren waarderen. Een goede cursus kunstgeschiedenis/kunstbeschouwing, maar uitsluitend indien gegeven door een bevlogen persoon. Snuffelen in kunstboeken (internet zal ook wel werken, maar daar heb ik geen ervaring mee). Goed kijken naar de schoonheid van de natuur (misschien met macrofotografie).

Begin klein. Bijvoorbeeld in klei: pak een handvol klei in de hand en knijp het in één keer tot een vormpje. Doe dit een keer of tien. Kijk heel goed en kies de mooiste vorm. Die is mooi!!!! Maak deze dan in het groot.

33 | P a g i n a

Voor wie houdt van tekenen: oefen in stillevens (een (naakt)model of portret is voor mij ook een stilleven). Ik heb dit zelf zeer gewaardeerd op de academie, ook al maak ik nu in de praktijk geen voorbereidende schetsen.

34 | P a g i n a

Gabriele Viertel (Fotografie)

Als kind was ze geboeid door haar eigen familiefoto’s en begon met het fotograferen van de kinderen van haar zus. Ze ging in Keulen werktuigbouwkunde studeren en om dit te financieren werkte ze als model. Dat ging ze de komende 12 jaar full-time doen en reisde daardoor erg veel. Ze kreeg opdrachten voor grote ontwerpers zoals Dior , Wolfgang Joop en Karl Lagerfeld. Ze stond ook wel eens met de camera in haar handen. Zo heeft ze zich ontwikkeld in de fotografie. Sinds 2011 is ze full-time kunstenaar. Ze heeft diverse prijzen in de wacht gesleept en meerdere covers voor de Vogue gedaan. Veel van haar foto’s zijn onder water gemaakt.

Interview Gabriele Viertel

Als fotograaf ben ik natuurlijk bijzonder visueel ingesteld. Dit betekent dat de dingen die ik zie gemakkelijk in mijn herinnering blijven. In mijn geval is het esthetiek, verbanden van spanning en harmonie, vormen en kleuren, en de mensen. Gebaren en gelaatsuitdrukkingen. Ook de werken van Masters of Photography te bestuderen leert me veel. Volgends mij ben ik altijd op zoek naar inspiratie, dus er is geen voorbereiding. Werken aan een onderwerp betekend voor mij denken wat ik wil laten zien en wat ik moet weglaten.

35 | P a g i n a

Movies zijn qua 'perspective of view' altijd heel interessant. Als het niet lukt om iets in je visie te halen, dan helpt afstand nemen van het werk. Boswandeling, huis poetsen, enz. Vaak zijn de werken waar ik over twijfel de beste. In de fotografie wordt gezegd: als je door de lens kijkt en je ziet iets wat je al hebt gezien dan hoef je die foto niet te maken. Dit geldt voor elke kunstenaar dus heb de moed om nieuwe dingen te maken. Wat ik wil zeggen is in het kort ...ogen open, kunst van alle genres bestuderen, loslaten. Intuïtief blijven.

36 | P a g i n a

Mara Ruipers (ontwerpster evenementen)

Mara ontwerpt voornamelijk evenementen maar daar naast ook interieurs, stands, horecagelegenheden, producten en grafisch ontwerp. De evenementen zijn vooral voor de vele dance-feesten van ID&T zoals bijvoorbeeld Tomorrowland en Misteryland. Mocht je nog nooit op een van die feesten zijn geweest; daar wordt nogal wat voor ontworpen aan stages, loungehoeken, welkomstpoorten enz. Om een idee te krijgen van de omvang van een dergelijk project als Tomorrowland:

CONTRIBUTION - Design & Build * Oriëntal stage * Decor walls * Water stage * Radio modern stage * Ballroom stage * Tunnel stage * Church of love * Kiss Kiss stage - Build * Mushroom stage * Candy stage * Garden of madness stage - Site decor

37 | P a g i n a

* Mushroom towers * Foodboards * Flags - Interesting numbers * 90 pers Crew * 2 Designers * 8 Crewchiefs * ~80.000 screws * ~2Km textile * ~15Km hout

Tomorrowland in Boom, België juli 2013. Ontwerper Mara Ruipers van BM-projects

Interview Mara Ruipers

Inspiratie krijg ik van alles rond mij heen, natuur: vooral vormen van bladeren, bloemen, hoe stelen buigen, knoppen etc. Maar ook architectuur( art nouveau, jugendstil), boeken, films, magazines en vooral heel veel van internet: Google, design websites, blogs.

Als ik rond een bepaald thema moet werken (Deze wordt bijna altijd aangegeven door de opdrachtgever) dan zoek ik hiervoor heel veel afbeeldingen, dat mag er heel ruim mee te maken hebben; kan ook texturen, enkel kleuren, mode, architectuur, kunst of zelfs typografie zijn, of soms hele kleine dingen, de tekenstijl, een bepaalde kleurensamenstelling. Dan maak ik daar soms een grove collage van. Ik heb bij elk project wel een klein mapje met inspirerende afbeeldingen zitten.

38 | P a g i n a

Een voorbeeld van een ‘moodboard’ samengesteld door Mara Ruipers.

39 | P a g i n a

Mijn tip is dus: Een kleine inspiratie bibliotheek aanleggen in een pc map of schetsboekje, dan kun je daar altijd nog eens op terug grijpen als je het even niet meer weet. Pinterest is er ook handig voor. Ook als je waar dan ook iets ziet wat je mooi vind of een interessante vorm heeft, dan een foto maken met je gsm en in je map steken.

Aan de hand van mijn collages begin ik te op papier of Sketchup te schetsen en deze collages gebruik ik meestal als basis voor mijn uiteindelijk ontwerp. Maar meestal begin ik na een korte zoektocht op internet met het in 3d zetten, klanten betalen niet voor inspiratie momenten helaas.

Als ik vast loop en geen inspiratie krijg bij een bepaalde opdracht dan laat ik het als de tijd het toelaat het eventjes liggen. Later kun je het dan nog eens oppakken en het makkelijker van een andere kant bekijken. Of je praat met mensen over het onderwerp, soms kunnen die je er anders over laten nadenken en kom je op een andere soms originelere invalshoek uit.

Misschien wel grappig om te zeggen dat je soms bepaalde 'natuurlijke vormen' toepast die later wel eens kunnen lijken op geslachtsdelen zonder dat je het door hebt. Moet je mee uitkijken, haha.

40 | P a g i n a

Gabriel Lester (Performance art) Als je zijn website opent krijg je opeens allemaal vieze luizenbeestjes over je scherm lopen. Gelukkig zitten die irritante beestjes alleen op de Beginpagina van de site. Zijn kunst komt voort uit zijn verlangen om verhalen te vertellen. Hij bouwt omgevingen die deze verhalen ondersteunen of een verhaal uit beelden. Het begon met muziek en later beeldende kunst naar aanleiding van het bestuderen van de cinema. Hij gebruikt alle denkbare media.

Gabriel Lester in zijn kortfilm ‘The Big one’. Interview Gabriel Lester (performance kunst)

Om aan inspiratie te komen let ik goed op wat in de wereld past bij mijn verhaal en taal. Dan ga ik op zoek in bijvoorbeeld de bibliotheek, internet, trein en vliegtuigen enz. om daarna eigenlijk altijd te lezen, kijken en dromen - bij voorkeur in de trein of andere voertuig.

41 | P a g i n a

Gabriel Lester, Droomkamer. 2007.

Als ik niet aan inspiratie kom wacht ik gewoon. Dan kan het gebeuren dat je onder de douche staat en opeens de oplossing bedenkt waar je al weken naar zocht. Mijn tip is: Goed opletten wat in de wereld past bij jou verhaal en taal.

42 | P a g i n a

Piet Boon (Architect)

Piet Boon is regelmatig te zien op het televisiescherm bij het programma ‘RTL woonmagazine’. Deze architect staat bekend om zijn balans tussen functie en esthetica en daarbij de aandacht voor details. Hij realiseert samen met zijn team, tijdloze ontwerpen over de hele wereld. Hij heeft inmiddels zo’n veertig mensen voor zich werken.

Van Links naar rechts, zijn vrouw en Art director Karin Meyn, RTL presentatrice Nicolette van Dam, Architect Piet Boon en Interieurontwerper Michiel de Zeeuw.

Intervieuw Piet Boon

Inspiratie doe ik overal en op elk moment op. Voor mijn werk reis ik heel veel en ben ik in de gelegenheid om kennis te maken met andere culturen en landen. Daar horen andere kleuren, andere materialen, geuren en smaken bij.

Inspiratie is voor mij een prikkeling van de zintuigen. Dat kan iets zijn dat ik zie, een boek dat ik lees of een tentoonstelling die ik bezoek (ik hou enorm van kunst) maar ook straatmeubilair in New York of een bijzonder detail in kleding.

Klinkt misschien gek, maar gebrek aan inspiratie daar heb ik gelukkig nog nooit last van gehad.

De indrukken en ervaringen die je opdoet sla je ergens op in je hoofd. Dat neem je mee, dat vormt je. Eigenlijk word je steeds rijker naarmate je langer in het vak zit. Op

43 | P a g i n a

het moment dat je een vraag krijgt, ‘trek’ je als het ware ergens een lade open waar in iets wat je eerder hebt gezien, gehoord of mee gemaakt te voorschijn komt.

Huiskamer, Piet Boon.

Maar een andere, belangrijke bron van inspiratie, is de uitwisseling met andere creatieve waarmee je dezelfde taal spreekt. Dat heb ik met mijn team. Dat zijn enthousiaste, veelal jonge mensen. Als we brainstormen is het net een pingpongen van ideeën. Dat is enorm inspirerend. Elk project begint dan met een team meeting.

44 | P a g i n a

Ik maak geen gebruik van bepaalde methodes, zo werkt het niet voor mij. Ik werk heel erg vanuit mijn gevoel, intuïtief en dat staat haaks op methodes. Dat is een bewust proces. Wat je hooguit als methode zou kunnen bestempelen, is de brainstorm met het team, als kruisbestuiving van ideeën.

Wij werken in heel veel verschillende landen en in totaal uiteenlopende klimaatzones. Vanuit mijn achtergrond als aannemer ben ik heel erg geïnteresseerd in lokale bouwmaterialen en bouwmethoden.

45 | P a g i n a

Beach house. Piet Boon, Bonaire

Toen wij op Bonaire beach houses gingen bouwen, heb ik die geïnspireerd op de cunucu huizen die op het eiland voorkomen. Die worden zó op de altijd aanwezige wind gebouwd dat ze op een natuurlijke manier worden gekoeld.

Bij weer een ander project hebben we gebruik gemaakt van het overal aanwezige koraal en dat verwerkt in het ontwerp. Inspiratie maakt het mogelijk om links te leggen en met bijzondere oplossingen te komen.

In mijn werk heb ik enorm veel profijt van het feit dat ik begonnen ben als aannemer/ambachtsman. Wil je optimaal gebruik maken van inspiratie, dan helpt het enorm als je je vaardigheden goed beheerst. Anders kun je de vertaalslag van inspiratie naar je werk niet maken. Daarom zou ik willen zeggen: besteed veel aandacht aan het beheersen van je techniek!

En verder: blijf je leven lang nieuwsgierig naar de wereld om je heen en probeer zonder oordeel, zonder filter, te kijken naar wat je ziet en wat er om je heen gebeurt. Maar ook: kijk goed naar het werk van de helden op jouw gebied. Alleen daarvan leer je heel veel, leer je ook te kijken door hun ogen naar hun bronnen van inspiratie.

46 | P a g i n a

8 Wat spreekt leerlingen aan en waar hebben ze iets aan Hoe evalueer ik mijn onderzoek en vertaal ik dat naar de leerlingen?

Eric Kessels heeft het al over een wit vel papier waarop je alles waar je aan denkt, van je af schrijft. Om zo nieuwe ideeën de ruimte te geven. Een soort brainstormen. Brainstormen is een manier die ze nu ook in de handvaardigheidlessen gebruiken. Erg handig ook om dat je dit als docent kunt nakijken op hoeveelheid en originaliteit.

Als ik zelf in de lessen zien hoe de leerlingen met het brainstormen om gaan dan denk ik niet dat ze er het maximale uit halen. Vaak denken ze dan echt nog te dichtbij het woord waarmee ze starten. Daardoor ontstaat al snel het probleem dat ze vast lopen omdat ze er niet meer woorden bij kunnen bedenken. Dan begint het brainstormen eigenlijk pas echt, want vanaf dat moment moeten ze verder denken.

Het grote verschil tussen de leerlingen en de kunstenaars is dat de kunstenaars helemaal niet als eerste gaan Google.

Andre Lieu is van het ‘doen’. Hij zet het liefst meteen zijn handen in de klei terwijl Gabriel Lester het liefst de bibliotheek in duikt. Piet Boon en Erik Kessels hebben het liefst mensen om hun heen die mee denken waardoor er een pingpong effect van ideeën ontstaat.

Mara Ruipers maakt gebruik van ‘moodboards’. Eigenlijk is dat een brainstorm maar dan in de vorm van afbeeldingen in plaats van woorden. Je zou woorden en beelden eventueel ook kunnen combineren. Heel goed bruikbaar op school.

Las een moment van rust in. Forceren en door blijven piekeren blokkeert alleen maar. Tijdens een douche of het poetsen kom je ineens op een geweldig idee.

47 | P a g i n a

9 Hoe verwerk ik dit als docent in de les Hoe kan ik ze deze mogelijkheden om aan inspiratie te komen, in de les aanbieden?

Door bijvoorbeeld de leerlingen stukjes laten zien van ‘Hollandse meesters’. Ik kan ze wel vertellen dat kunstenaars vaak op hun gevoel werken en terwijl ze bezig zijn een ingeving krijgen of ineens hun plan veranderen. Maar als ze dit een kunstenaar echt zien doen komt dat toch heel anders over. Bovendien zien ze dan het verassende eindresultaat er bij. Ze zien meteen ook hoe ongedwongen en vanzelf het eigenlijk gaat en dat het heel leuk is.

De tips van de kunstenaars die in de les voor leerlingen bruikbaar zijn:

Durf risico’s te nemen en jezelf te onderscheiden van de rest.

Leren door te imiteren.

Combineer de dingen die je echt leuk vind.

Maak onverwachte combinaties.

Geef gekke ideeën een kans.

Het maakt niet uit wie wat bedenkt, help elkaar. Dit zorgt voor een kruisbestuiving van ideeën.

Je eerste idee is vaak het beste. Noteer je ideeën daarom meteen.

Fouten zijn goed, het geeft andere inzichten.

Niets is onmogelijk.

Laat het rusten en kom er later op terug.

Kijk eens naar de natuur.

Je kamer opruimen of de spullen in je tas hersorteren zorgt ervoor dat je de opdracht even laat bezinken.

Verzamel interessante afbeeldingen in een mapje of maak eens een pagina op Pinterest.

Maak eens een collage.

Kijk eens om je heen, lees een boek of ga dagdromen.

Kijk eens goed naar het werk van helden op jouw gebied.

48 | P a g i n a

10 Dankwoord Wie hebben deze scriptie mede mogelijk gemaakt?

Allereerst wil ik natuurlijk mijn docenten Judith Boessen en Jan Plasman bedanken voor de begeleiding bij deze scriptie en hun inspirerende lessen. Daarnaast is ook mijn dank groot voor de kunstenaars van wie ik een interview heb mogen afnemen. Dat zijn Erik Kessels, Andre Lieu, Gabriele Viertel, Mara Ruipers, Gabriel Lester en Piet Boon. Heel erg fijn dat ze hun medewerking hebben willen verlenen ondanks hun drukke bestaan.

49 | P a g i n a

Bronnen

Boeken

Alblas, Heinstra, Sande. (2006). Praktische psychologie voor leren en onderwijzen. Houten: Wolters-Noordhoff Boekaerts, M., Simons, P., Leren en instructie; Psychologie van de leerling en het leerproces. Assen: Van Gorcum

Bots, Galjaard, Trieu. (2007). Ideeën voor creativiteit. Den Haag: SDU Uitgevers Jacobs, M., Labrujere, T. (2007). In het rijk der beelden ben ik koning: kijk en luister naar beelddenkers. Uitgeverij Boek in Beeld Kessels, K. (2012). EEN IDEE AUB: Creativiteit op commando. Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Business Contact Poling, C., (1983). Kandinsky – Lessen aan het Bauhaus. Schoten: Uitgeverij Westland

Vos, K. van (2006). Brainstormen: 50.000 iedeeën per dag! Amsterdam: FT Prentice Hall

Websites

Art Experts, (2014.). Andy Warhol biography (1928-1987). Retrieved December 29, 2013. http://www.artexpertswebsite.com/pages/artists/warhol.php

Boon, P. (n.d.). Piet Boon. Retrieved April 3, 2014 http://www.pietboon.nl

Kruisman, A., (2013). Talent. Retrieved March 27, 2014. http://arthurkruisman.wordpress.com/category/talent/

Kunst en cultuur, (2012). De renaissance, veranderingen in de kunst en architectuur. Retrieved February 13, 2014. http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/kunst/99749-de-renaissance-veranderingen-in-kunst-en- architectuur.html

Kunst modernisme, (n.d.). Het modernisme; Bauhaus. Retrieved March 7, 2014. http://kunst-modernisme.blogspot.nl/p/bauhaus.html

Lester, G. (n.d.). Gabriel Lester. Retrieved April 24, 2014. http://www.gabriellester.com

Lieu, A. (n.d.). Andre Lieu. Retrieved April 19, 2014. http://www.andrelieu.nl/

Spoelstra, J., (2013). Design thinking in het onderwijs. Retrieved Januari 7, 2014. http://www.foliaweb.nl/blog/design-thinking-in-het-onderwijs/

Tekenbewegingsmethode, (n.d.). Inspiratiebronnen. Retrieved March 6, 2014. http://www.tekenbeweging.nl/inspiratiebronnen.html

Universiteit Utrecht FIsme, (2014). Inspiratie, leren en onderwijzen. Retrieved May 15, 2014. http://www.fisme.science.uu.nl/staff/maarten/Inspiratie_leren_en_onderwijzen.pdf

50 | P a g i n a

Visser, T., (2012). Blokkeren of inspireren? Retrieved Februari 4, 2014. http://kunstzone.nl/images/downloads/Tienke%20Visser%20- %20Blokkeren%20of%20inspireren%20%28volledig%29%20-%2006-2013.pdf Volkskrant, (2011). Beyoncé geeft plagiaat Anne Teresa De Keersmaeker toe. Retrieved February 3, 2014. http://www.volkskrant.nl/vk/nl/3356/dans/article/detail/2965440/2011/10/12/Beyonce- geeft-plagiaat-Anne-Teresa-De-Keersmaeker-toe.dhtml

Wikipedia, (2013). Erik Kessel. Retrieved December 29, 2013. http://nl.wikipedia.org/wiki/Erik_Kessels

Wikipedia, (2014). Muzen. Retrieved February 14, 2013. http://nl.wikipedia.org/wiki/Muzen

Wikipedia, (2014). Paul Klee. Retrieved March 3, 2014. http://nl.wikipedia.org/wiki/Paul_Klee

Woorden, (2013). Inspiratiebron. Retrieved December 3, 2013. http://www.woorden.org/index.php?woord=inspiratie

Intervieuws

Erik Kessels Reclamebureau Kessels & Kramer Andre Lieu Landart Gabriele Viertel Fotografie Mara Ruipers Ontwerper evenementen Gabriel Lester Performance art Piet Boon Architect

Afbeeldingen

http://www.sagradafamilia.cat/sf-eng/docs_instit/gaudi1_e.php

http://www.wikipaintings.org/en/paul-klee/park-bei-lu-1938

http://www.warhol.org/collection/art/work/1998-1-307/

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Mona_Lisa.jpg

http://www.jpekker.nl/?tag=gabriel-lester

http://www.depaviljoens.nl/page/50575

http://www.spot.nl/tip/persberichten/rtl-nederland/2012/08/16/inspirerende-metamorfoses-in-rtl-woonmagazine-

http://www.wonenblog.com/design/zen-aan-de-zaan-interview-met-piet-boon/