Informatieblad - · PDF file1 Doelgericht natuurbeheer: bevordering natuurkwaliteit door...
3
1 Doelgericht natuurbeheer: bevordering natuurkwaliteit door kennisuitwisseling Praktijk en onderzoek Informatieblad V eel duingraslanden veranderen in ruigtes en struwelen waar- door de duinen vastliggen onder veel begroeiing. Door de een- tonigheid van het landschap neemt de biodiversiteit af. Dit infoblad geeft aanwijzingen voor beheer om duingrasland terug te krijgen. Natuurlijke duinen Door wind en afzetting van zee- zand is er in de duinen van nature een geleidelijke overgang van nieuwe naar oude duinen die landinwaarts “lopen”. Daardoor wordt het landschap voortdurend verjongd. Kleine duinen bewegen sneller dan grote duinen, waar- door grote duinen door kleinere wandelende duinen worden inge- haald. Hierdoor worden de duinen landinwaarts steeds groter en lijken deze tot stilstand te komen. Verruiging Veel duingraslanden veranderen in ruigtes met veel vegetatie, zoals zandzegge, duinriet en vogelkers. Ze stuiven niet meer en kunnen dat spontaan ook niet meer doen. Met de nieuwe vegetatie veranderen ook de insecten en vogels die in het gebied voorkomen. Je kan een inde- ling maken in duinen met groot- schalig stuiflandschap (dit is vrij kaal, helm is de belangrijkste plant), duinen waar nog kleinschalige ver- stuiving plaatsvindt (hier zijn open plekken en er staan meerjarige grasplanten maar geen bomen en struiken) en verruigde duinen waar hoge grassen, bomen en stuiken voorkomen. Vijf tot tien procent van het totale Nederlandse duin- gebied is nog maar in beweging. Bodemsoorten Om de oorzaken en de mogelijke maatregelen tegen verruiging te begrijpen moet je eerst naar de verschillen in bodemsoort kijken. Grofweg bestaat het Nederlandse duingebied uit drie delen: Het Waddendistrict. Dit gebied is alles ten noorden van het Noord-Hollandse Bergen. In het Waddendisctrict zit weinig kalk, aluminium en ijzer in de grond en er nauwelijks gradiënt in de zuurgraad (pH). De pH van nieuwe duinen kan rond de 7 zijn, maar direct daarachter is al veel uitgeloogd en is de pH ~4 (zuur). Het Renodunaaldistrict. Dit gebied vormt het grootste deel van de Noord- en Zuid-Hollandse kust. Het Renodunaaldistrict is rijk aan kalk, ijzer en aluminium. Er is hier een gradiënt in pH-waarden: van jonge duinen aan de kust met pH 7 tot oude duinen, meer landinwaarts, met pH 4. Duin en kust 2010 Duinbeheer en -dynamiek
Transcript of Informatieblad - · PDF file1 Doelgericht natuurbeheer: bevordering natuurkwaliteit door...
1
Doelgericht natuurbeheer: bevordering natuurkwaliteit door kennisuitwisseling Praktijk en onderzoek
Informatieblad
Veel duingraslanden veranderen in ruigtes en struwelen waar-door de duinen vastliggen onder veel begroeiing. Door de een-
tonigheid van het landschap neemt de biodiversiteit af. Dit infoblad geeft aanwijzingen voor beheer om duingrasland terug te krijgen.
Natuurlijke duinenDoorwindenafzettingvanzee-zandiserindeduinenvannatureeengeleidelijkeovergangvannieuwenaaroudeduinendielandinwaarts“lopen”.Daardoorwordthetlandschapvoortdurendverjongd.Kleineduinenbewegensnellerdangroteduinen,waar-doorgroteduinendoorkleinerewandelendeduinenwordeninge-haald.Hierdoorwordendeduinenlandinwaartssteedsgroterenlijkendezetotstilstandtekomen.
VerruigingVeelduingraslandenverandereninruigtesmetveelvegetatie,zoalszandzegge,duinrietenvogelkers.Zestuivennietmeerenkunnendatspontaanooknietmeerdoen.Metdenieuwevegetatieveranderenookdeinsectenenvogelsdieinhetgebiedvoorkomen.Jekaneeninde-lingmakeninduinenmetgroot-schaligstuiflandschap(ditisvrijkaal,helmisdebelangrijksteplant),duinenwaarnogkleinschaligever-stuivingplaatsvindt(hierzijnopenplekkenenerstaanmeerjarigegrasplantenmaargeenbomenenstruiken)enverruigdeduinenwaarhogegrassen,bomenenstuiken
voorkomen.VijftottienprocentvanhettotaleNederlandseduin-gebiedisnogmaarinbeweging.
BodemsoortenOmdeoorzakenendemogelijkemaatregelentegenverruigingtebegrijpenmoetjeeerstnaardeverschilleninbodemsoortkijken.GrofwegbestaathetNederlandseduingebieduitdriedelen:
Het Waddendistrict. DitgebiedisallestennoordenvanhetNoord-HollandseBergen.InhetWaddendisctrictzitweinigkalk,aluminiumenijzerindegrondenernauwelijksgradiëntindezuurgraad(pH).DepHvannieuweduinenkanrondde7zijn,maardirectdaarachterisalveeluitgeloogdenisdepH~4(zuur).
Het Renodunaaldistrict. DitgebiedvormthetgrootstedeelvandeNoord-enZuid-Hollandsekust.HetRenodunaaldistrictisrijkaankalk,ijzerenaluminium.ErishiereengradiëntinpH-waarden:vanjongeduinenaandekustmetpH7totoudeduinen,meerlandinwaarts,metpH4.
Duin en kust 2010
Duinbeheer en -dynamiek
2
Het zuidwestelijke kustdistrict. DitgebiedwordtgevormddoordeZeeuwsekust,zuidwestelijkvanhetHaringvliet.HetgebiedwordtookwelonderhetRenodunaaldistrictgerekend,maaraangeziendeinvloedvanderivierdeltavoorveelvariatiezorgt,wordthethierapartbesproken.Inhetzuidwestelijkekustdistrictzijnlokaleverschillenvannoordnaarzuidbelangrijk:Voorneheeftkalkrijkegrond,Walcherenkalkarme;tegelijkertijdwordtvannoordnaarzuidhetzandgrover.Allebodemsoortenhebbeneeneigentypischevegetatie.
Oorzaken van verruiging Debelangrijksteoorzakenvanverruigingzijn:>>eenteveelaanmeststoffen (stikstofenfosfaat),>>verzuringvankalkhoudende duinen(voorheenm.n.door zwavel,num.n.doorstikstof),>>Teveelorganischestofinijzerrijkezureduinen>>eenafnamevanvraatdoor konijnen(doorziekten),>>veelnattezomers(watgoedis voorvegetatiegroei),>>algeheleopwarmingvanhet klimaatwaardoorhetgroeisei-zoenverlengdis>>vastgelegdekustlijnendoorkust- beheer(waardoorverstuiving uitblijft)enhetvoorkomenvan stormafslag.
Een teveel aan meststoffen zorgtdatdevegetatieonbeperktkangroeien.Vegetatieheeftzowelstikstofalsfosfaatnodigalsmeststoffen.Stikstofkomtveelalvialuchtverontreinigingindeduinenterecht,fosfaatisaanwezig
(maarnietaltijdbeschikbaar)indebodem.Hetprocesvanteveelmeststoffenversterktzichzelf:alsereenmaalveelmeststoffenzijn,groeitdaaropveelvegetatie,wateenstrooisellaagoplevert(volmeststoffen),enzovoort.
Verzuring van kalkhoudende duinen (inhetRenodunaaldistrict)iseenprobleemomdatdekalkfosfaatbindt.InhetRenodunaaldistrictwordtvegetatiegroeinormaaldusgeremddooreentekortaanbeschikbaarfosfaat.Daarnaastwordtinkalkrijkeduinenrelatiefveelstikstofinmicro-organismenendebodemopgeslagen.Daardoorisookdebeschikbaarheidvanstikstofvoordevegetatierelatieflaag.Doorverzuringlostkalkversneldopenspoeltwegnaardieperebodemlagen,waardoorhetgebondenfosfaatvrijkomt.Danisfosfaatineensnietmeerlimiterendenneemtdevegetatiesterktoe.Deontkalkingbegintmeestalvanbovenaf,hetkanduszijndatalleenhetbovenstelaagjeontkalktis,maarookdatdeontkalkingdiepindebodemisdoorgedrongen.Bijeendunontkalktlaagje(circa10cm)zullendeoorspronkelijkekalkminnendeplantennietmeteenverdwijnen,
zewortelendaardoorheen.Maaralshetdiepergaat,kanhetzijndatdezeplantenineensnietmeerbijdekalkrijkebodemkunnenenmassaalverdwijnen
Te veel organische stof in ijzerrijke zure duinen. Ietssoortgelijkskangebeurenwanneererteveelorganischestofinhetgebiedkomt,metnameindeijzerrijkeduinenvanhetRenodunaaldistrict.Alserweinigorganischestofindebodemzit,bijvoorbeelddoorrecenteverstuiving,isijzervooralinmineralevormaanwezig.Ditmineraleijzerkan(netalskalk)fosfaatbinden,waardoordebeschikbaarheidvoordevegetatieafneemt.Alserechtermeerdan4%organischestofindebodemzit,wordtfosfaatgebondenaaneencomplexvanijzerenorganischestof,watdebindingminderstevigmaakt.Zo’nrelatieflossebindingvanfosfaathebjeookalserweinigijzerinhetzandzit,zoalsinhetWaddendistrict.,Hetisdusvrijgemakkelijkdoordeplantenoptenemen,enkanleidentotverruiging.Daarnaastwordterinzurebodemweinigstikstofopgeslageninmicro-organismenendebodem,waardoorerrelatiefveelvordevegetatiebeschikbaaris.Eendubbelprobleem,dus.
Afname van vraat door konijnen. Verruigingdooreenteveelaanstikstofenfosfaatisverergerddoordeafnamevankonijnenindelaatstedertigjaar.Vraatisergbelangrijkomverruigingtegentegaan.Gelukkiggaathetnuopveelplaatsenbetermetdekonijnenstand,metnameindekalkrijkeduinen.
3
BeheermaatregelenOmdatdemeststoffennietmakke-lijkteverwijderenzijn,zijnbeheer-maatregelengerichtoplangzaamherstel.Eénenkelemaatregelophethelegebiedtoepassen,vermin-dertdediversiteit.Daaromwordtvooralvancombinatiesvanmaat-regelenveelresultaatverwacht.Hetbestisdaaromeenaantalvanonderstaandemaatregelen(zoalsbegrazenenverstuiven)tecombine-ren.Hetisbelangrijkstukkenwaarnogrelictenvandeoorspronkelijkevegetatieaanwezigistesparen.
Verwijderen van vegetatie>>Kappenvanhetteveelaanbomenenstuikenenveedekiemplantenlatenweggrazen.>>Branden,directgevolgddoorbegrazingomnieuwopkomendescheutenvoortezijn,lijktvoordefloratotgoederesultatentelijden,voordefaunazijnderesultatennognietduidelijk.Gecontroleerdebeheersbrandentijdensdrogeweersomstandigheden(inwin-terofzomer)blijkentotnutoeechtermoeilijkuittevoeren.>>Maaienenafvoerenomdehoeveelheidmeststof-fenteverminderen.
Teveel aan strooisel verwijderen>>Plaggenkanzinvolzijnopplaatsenmeteendikkestrooisel-laag.Plagalleendebovenste,nutrientenrijkestrooisellaagenvoerdeplaggenaf.Naplaggenisookverstuivingweermoge-lijkindienermineraalzandaandeoppervlakteligtendeliggingvanhetgebiedzodanigisdatdeoverheersendewind(meestalZuidwest)ervatopkankrijgen
Dynamiek en verstuiving stimuleren>>Inzettenopdynamischkust-beheer.Ditgeeftuiteindelijkgoederesultaten,maarhetpro-cesvanlopendeduineniserglangzaamdusjezietnietsnelresultaat(pasna50-100jaar),zekernietlandinwaarts.>>Slimmersuppleren;hoeditpreciesmoetplaatsvindenwordt
momenteelonderzoeknaargedaan.Kustuitbreidingmoetalshetkanuiterstselectiefwordentoegepast,waarbijookafslageenkanskrijgt>>Plaggenopgeschikteplaat-senomtehelpenbijklein-schaligeverstuiving.>>Worteltrekkeningevallendatachtergeblevenwortelsvanbijvoor-beeldhelmofduindoornzorgendatverstuivingnietopgangkomt.
BegrazingGerichtveeinzetten.Runderengevenveelopenplekkenwaarverstuivingkanbeginnen,maarzeverstorendebodem,watslechtisvoorveelinsectendieindebodemhuneierenleggen.Paardenzor-genmethungraasgedragvooreenlage,maardichtevegetatiestruc-tuur,waardoorverstuivingminderkansrijkisenhetmicroklimaatgebufferd.Maarditisnogaltijdbeterdaneendichteruigte.Geitenkunnenruigteenstruweelverwij-deren,maarinlagedichthedenopeengrootoppervlaketenzealleenkruidenwaardoorzeeenverar-mendefectopdevegetatiekunnenhebben.Beterisomzeinhogedichthedenindemeestverruigdesituatiesintezetten.Konijnenetenergveel,creërenopenplek-kenenvertrappengeenbodem:hetisgoedvoordeduinendatdekonijnenweerterugkomen.Beschermenvanbepaaldegebiedentegenbegrazing.Omdenegatieveeffectenvanbegrazingtevoorko-menishetmogelijkstukkenuitterasteren,degebiedendiebegraastwordentewisselendoorflexi-belerastering,kuddenmetherderintezetten,seisoensbegrazingtoetepassenofdesamenstel-lingvandekuddetewisselen.
Samengevat:
Kalkhoudende of ijzerrijke bodems met lage fosfaat beschik-baarheid:houdtdebodemkalk-rijkofijzerrijkdoorverstuivingenvoorkomdichtgroeienmetbehulpvanlichtebegrazing.Kalkarme of verzuurde kalk-rijke bodems met hoge fosfaat beschikbaarheid en lage stikstof beschikbaarheid: houdtdestik-stofbeschikbaarheidlaagdoorintensieverebegrazing,plaggenofmaaienenafvoeren(metrisico’sopongewenstenevenefecten)ofprobeerverstuivingmetkalk-rijkerzandtestimulerenzodatfosfaatweerwordtvastgelegd.Kalkarme of verzuurde kalk-rijke bodems met hoge fosfaat beschikbaarheid én hoge stik-stof beschikbaarheid vormeneenmoeilijkbeheersprobleem!Erisheelveelbeheernodig,hetiswellichtbeteromeenanderekeuzetemakendanduingrasland
Meer informatie
>> Annemieke Kooijman, IBED, 020 5257812, [email protected]
>> Marijn Nijssen, Stichting Bargerveen 024 3653288, [email protected]
>> Luc Geelen, Waterneto20 6087574, [email protected]
>> Pieter Stuyfzand, VU en KWR Watercycle Research Institute, 020 5987968 / 030 6069552, [email protected]
>> Rienk Slings, PWN (Noord Hollands Duinreservaat en Nationaal Park Zuid Kennemerland), 06 5158717, [email protected]
>> Bas Arens, Bureau voor Strand- en duinonderzoek, 020 3670258, [email protected]
>> Anton van Haperen, Staatsbosbeheer, [email protected]
