In de voetsporen van …

Martin Verbeeck en Maria Senden

Colofon

ISBN: 978 94 6365 155 41e druk 2019© 2019, Fransje de Jongh

Exemplaren zijn te bestellen via de boekhandel of rechtstreeks bij de uitgeverij:Uitgeverij ElikserOssekop 48911 LE Leeuwardenwww.elikser.nl

Vormgeving binnenwerk en omslag: Evelien Veenstra

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevens-bestand en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op wat voor wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur en de uitgeverij.

This book may not be reproduced by print, photoprint, microfilm or any other means, without written permission from the author and the publisher.

In de voetsporen van …

Martin Verbeeck en Maria Senden

een biografie

Fransje de Jongh

5

Inhoud

Stamboom familie Verbeeck-Senden 7Stamboom familie De Vel 8Stamboom familie Verbeeck 9Tijdlijn 11Voorwoord 19

Hoofdstuk 1 - De proloog 25Jeugd Maria Senden 25Jeugd Martin Verbeeck 41

Hoofdstuk 2 - Oproep tot het Avontuur 64De Houthandel 72

Hoofdstuk 3 - Het Avontuur 86De jaren twintig 86De ontwikkeling van ’t Zwart Goor en de Pannenhoef 92Verbouwingen te Merksplas 104

Hoofdstuk 4 - De Beproevingen - de fase van opbouw 119De cementindustrie 120

Hoofdstuk 5 - Het buitenland 157De Aswandam en activiteiten in Egypte & Libanon 157Amerika 162

Hoofdstuk 6 - De Beproevingen - de afbraak 170

Hoofdstuk 7 - De ommekeer 181Gebeurtenissen die leidden tot de Tweede Wereldoorlog 191De oorlogsjaren Kapellenbos (WO II) 198

Hoofdstuk 8 - Een periode van politieke onrust en economisch evenwicht 206

6

Hoofdstuk 9 - Een eik is geveld 218

Epiloog - De laatste decennia uit het leven van Maria Senden 222

Dankwoord 234Noten 237Geraadpleegde bronnen 247Foto index 251Verantwoording 254

7

Stamboom familie Verbeeck-Senden

8

Stamboom familie De Vel

STAMBOOM Familie De Vel

Franciscus Antonius Petrus De Vel

Rethy 1828 - 1911)

Eugène De Vel (1859-1896) X

Elisa Senden 1859-1954

Aloïs De Vel (1861-1945) X

Eulalie van der Beuren (1866-1911)

Henri De Vel (Rethy 1864-1930}

X Nathalie Willekens (1856-1936)

Maria De Vel (1865-1944) X

Franz Senden (1863-1921)

Pauline De Vel (1867 x 1952) X

Leopold Maes (1871-1945)

Elisa De Vel (1869-1904) X

Edmond De Wit (1872-1939)

Romain De Vel (1871-1948) X

Louisa Reusens (1869-1929)

Arnold De Vel (1874-1926) X

Melanie van Gansewinkel (1879 X 1965)

Maria Coleta Graulus Binkom, 1835-1896

Marcel De Vel (1889 x 1979)x Octavie de Raedt(1889-1967)

Maria De Vel (1890-1927)

René De Vel (1892-1934) x Jeanne Sroobant (1893-1968)

Gaston De Vel (1892-1918) ■ Edgar De Vel (1894-1894) ■ Edgar De Vel (1895-1952) x Augusta v.Gansewinkel (1887-1925) xEugenie Senden (1896-1985) ■ Eugène De Vel(1897-'75)xVictoire Cooers ('01-'28)x V. Coppers('l0-'94)xJeanne De Bast ('30-'98) ■ Marthe De Vel (1898-1975 x Jos Van Liempt (1889-1940) ■ Henri De Vel (1903-1975) Maria van Dun (1907-2004)

Maria Senden Rekem 1892-1988 x Martin Verbeeck 1882-1959

Léon Senden (1893x1975) x Théa Allebe (1895x 1985)

Paula Senden (1894-1894)

Eugenie Senden (1896-1985) x Edgar De Vel (1895-1952)

Henri Senden (1902-1990) x Mariette Tijmmermans (1901-1974)

Adrienne Maes (1905-1996) x Georges Hou ben (1902x1969)

Léon De Vel (1899-1995) x Marian Olds (1904-1989)

Joseph De Vel (1900-1993) x Marie-Antoinette Roger (1904-1986)

Roma in De Vel (1901-1973) x Marie-Louise Duysters (1902-1998)

Paul De Vel (1904-1983) x Mariette Daeselaire (1910-1983)

Henri De Vel (1907x1997) x Marie-Louise De Kepper (1911-1944) x Lisette De Kepper (1922)

Louis De Vel (1907-1975) x Madeleine Houssiaux(1912-1986)

Paul De Vel (1909-1994)

Carla De Vel (1912-2009) x Gerard van Loon (1906-1987)

lsidoor De Vel (1913-2007) x Odette Renders (1920-2005)

Maria De Vel (1921-1942)

9

Stamboom familie Verbeeck

STAMBOOM Familie Verbeeck

Martinus Verbeeck

Dessel 21/4/1803 -6/2/1890

Maria Julia Verbeeck 1899-1963 X

Victor Simon Vosters 1837- 1919

Anna-Stephania Verbeeck 1842 - 1935

Theresia-Amélia Verbeeck 1844-1909

Eugène-Joseph Verbeeck (1846-1942)

X Maria Coletha Van den Broeck

(1863-1926)

Laurentius Verbeeck 1849-1872

Seminariste

Maria-Ludovica (Louise) Verbeeck 1851-1929

X Laurent Franciscus Bongaerts

1837 - 1916

Augustinus Verbeeck 1855-1934

X Paulina Sophia Eugenia

Becquaert 1855 - 1945

Maria-Magdalena Raeymaeckers

Dessel 3/4/1814-7 /9/1867

Leontine Vosters (1864-1922)- x August Moens (1868 -1928}

Eugène-Richard Vosters (1866-1911} x Nathalia Maes (1867-1934)

Maria-Martina Vosters (1868-1886)

Henri Vosters (1870-1944) x Stephanie Van Gestel (1864 - ?)

Maria-Amélia Vosters (1872-1945) x Joseph Beceu (1871-1929)

Victor Alois Vosters (1875-1955) x Marie Theresia Van Dijck (1871-1945)

Sidon ie Vosters (1877 - ?) x Prosper Van den Eynde (1881 - 1937)

Alice Vosters (1880 - ?) x Hubert Van Dijck (1879 - ?)

Maria Van de Vliet (1878 - ?) x Jan Snoeckx (1871-1952)

Joseph Van de Vliet (1878-1948) x Louise Smits (1881 - ?)

Clara Van de Vliet (1880 x ?) x Francois Huybrechts (1886 -1948)

Anna Van de Vliet (1887 -1956)

Julia Maria Henriette Verbeeck (1883 -1908) x Petrus Francois Van Geen (1884-1938)

Maria Augusta Gabrielle Verbeeck (1888-1942) x Godefroid Joannes Josephus Boons (1884 - ?)

Joanna Maria Melania Verbeeck ( 1891-?) x Jean Peters (1892 -1934)

Maria Virginia Martina Bongaerts (1881-1959) x Joseph Carolus Henricus Le Bon (1881-?)

Joannes Batista Julius Bongaerrts (1883 -1911) priester/curé

Stéphanie Bongaerts (1885 -1937) x Alfons Dierckxens (?)

Eugène Bongaerts (1887 - ?) x Hilda van Asch(?)

August Bongaerts (1889 - ?) x Rosalie Van den Weijer (1889 - ?)

Martinm: Verbeeck 11882 - 1959\ x Maria Senden 11892 - 1988\

Edmond Verbeeck (1884 - ?) x Emma Minnen (1887 -1965)

Cleophila (Cleo) Verbeeck (1888 -1971)

Anna Verbeeck (1889 -1978)

11

Tijdlijn

1803 geboorte Martinus Verbeeck (grootvader Martin), bouwer van de bierbrouwerij te Dessel

1850-1860 bouw familiebrouwerij door Martinus Verbeeck1852 uitvinding zeppelin1855 geboorte Augustinus Verbeeck, te Dessel. Va

Beeck1855 geboorte Paulina Sophia Eugenia Becquaert, te

Geel. Moe Beeck1863 geboorte Franz Senden1865 geboorte Marie De Vel, Rethy1871 uitvinding auto, Karl Benz1878 uitvinding fonograaf1882 geboorte Martin Antoon Josef Verbeeck,

woensdag 11 oktober, Dessel1884 geboorte Edmond Verbeeck, Dessel, broer

Martin1886 uitvinding grammofoon1887 geboorte Emma Minnen, latere vrouw Edmond

Verbeeck1888 1 juli, geboorte Cleophilie Verbeeck (Tante

Cleo uit Dessel), zuster Martin1889 29 september, geboorte Anna Verbeeck

(Tant’Anna uit Dessel), zuster Martin1890 overlijden Martinus Verbeeck, grootvader van

Martin1891 bouw ouderlijk huis familie Senden, St.

Pieterstraat Rekem1891 uitvinding gloeilamp1892 zondag 3 juli, geboorte Maria Senden

12

1896 uitvinding draadloze telegrafie en radio1901 uitvinding stofzuiger1902 geboorte Henri Senden1903 eerste vliegtuig stijgt op1908 24 november, geboorte Jules de Jongh,

Amsterdam, eerste echtgenoot van Emmy Verbeeck

1913 14 juni, huwelijk Maria Senden en Martin Verbeeck; hun woonhuis staat in de Gasthuisstraat, Turnhout

1913 uitvinding lopende band1914 20 maart, geboorte Augustinus Alfred (Freddy)

Verbeeck te Turnhout1914 eerste Europese betonweg aangelegd door

Henri De Vel en Martin Verbeeck, ‘aannemer openbare werken’

1913-1914 aankoop eerste bosgronden door Martin Verbeeck

1914 28 juli, uitbreken Eerste Wereldoorlog1914 Martin medestichter Foresco houtzagerij1914 Martin legt zich toe op houtexploitatie1915 12 april, geboorte Elisabeth (Betty) Verbeeck,

Turnhout1915 uitvinding van de tank ‘the Whippet’1916 6 oktober, geboorte Paul Verbeeck, Turnhout1916 23 december, geboorte Leo Pieters, Bergen op

Zoom1917 Russische Revolutie, tsaar Nicolaas II en familie

worden verbannen1917 mondelinge overeenkomst Rosalie van Gemert

en Martin Verbeeck betreffende aankoop ’t Zwart Goor

13

1917 25 juni, geboorte Yvonne Philips Maaseik, latere echtgenote van Freddy Verbeeck

1917-1918 aankoop verdere bosgronden door Martin Verbeeck

1918 17 juli, het Russische huis Romanov wordt geëxecuteerd

1918 6 augustus, geboorte Cleophile (Cleo) Verbeeck, Turnhout

1918 11 november, Vrede van Versailles, einde Eerste Wereldoorlog

1919 20 december, definitieve aankoop ’t Zwart Goor, ca. 700 hectaren

1919 aankoop landgoederen ‘de Pannenhoef’ en ‘de Kapelhoef’ te Poppel, ca. 500 hectaren

1919 oprichting N.V. Kempisch landbouwbedrijf 1919 vredefeest Merksplas, gefinancierd door Martin

Verbeeck1919 eerste fase verbouwing van ’t Zwart Goor;

boerderij en landhuis worden gescheiden, staloppervlak verdubbeld

1920 geboorte Henri Misonne, Ransart1921 overlijden Franz Senden, vader van Maria

Senden, zoon Henri Senden neemt de distilleerderij over

1921 reorganisatie cementindustrie door Martin Verbeeck; concern Cimenteries Belges (CBR) wordt door hem opgericht

1921 Coco Chanel knipt haren kort1922 7 juni, geboorte Anne-Marie (Annie)

Verbeeck, Antwerpen1922 brouwerij Verbeeck & Minnen wordt ‘de

Campina Brouwerij’

14

1922 verhuizing Maria Senden en Martin Verbeeck van de Gasthuisstraat, Turnhout, naar de Van Putlei 24, Antwerpen

1922 aankoop van de St. Pietersberg in Nederland en exploitatie hiervan ten behoeve van de CBR

1922 Martin onderhandelt in Nederland om aldaar een cementindustrie op te richten

1925 aanvraag vergunning in Nederland om een cementfabriek te bouwen

1925 start bouw fabrieken ENCI1925 30 november, geboorte Emmy Verbeeck,

Antwerpen1925 ’t Zwart Goor produceert eigen elektriciteit1926 verbouwing ’t Zwart Goor, de noordkant

van het huis wordt verhoogd naar het oude woongedeelte

1926 aanleg ‘lusttuin’ en serres Maria Senden; bloemist wordt in dienst genomen

1926 ingang de Torendreef van ’t Zwart Goor: de houten poort wordt vervangen door een sierbetonstuk

1928 eerste oven ENCI wordt aangestoken1929 Grote Depressie, de beurskrach1929-1933 tweede verhoging van de Aswandam in Egypte1930 tijdens de onafhankelijkheidsviering te

Merksplas wordt het dorp geheel versierd met de bloemen van Martin Verbeeck en wordt open-deur gehouden op ’t Zwart Goor

1931 de serres van 1926 worden afgebroken en vervangen door vierkant serre-complex i.v.m. hogere opbrengst

15

1931 Freddy Verbeecks filmzaal in de oude boerderij van ’t Zwart Goor

1933 januari, Hitler komt aan de macht in Duitsland1933-1934 Martin sticht Het Kempische Landbouw Bedrijf1934 overlijden van Va Beeck1934 Martin Verbeeck treedt af als afgevaardigd

bestuurder van de CBR1934 Martin Verbeeck trekt zich terug uit ENCI1934 mei, finale uitverkoop bloemisterij ’t Zwart

Goor1934 donderdag 4 juli, openbare verkoop van inboedel

’t Zwart Goor (landbouwmachines et cetera)1935 april, het kasboek van ’t Zwart Goor wordt

afgesloten1936 half september, de familie Verbeeck verlaat ’t

Zwart Goor voorgoed1936 oprichting van de IMCA, aankoop Dennendal,

Kapellenbos1939 huwelijk Cleo Verbeeck met Louis Pieters1939 Hitler valt Polen binnen, Frankrijk en Duitsland

verklaren de oorlog1940 10 mei, Hitler valt België binnen, begin achttien

daagse veldtocht1940 aankoop steenbakkerij Beerse van Edwin

Wouters, vervolgens verdere aankoop steenbakkerijen te Wildert, Ravel, Boom en Rijkevorsel door Martin Verbeeck

1942 verplichte tewerkstelling voor mannen en vrouwen

1943 huwelijk Freddy Verbeeck met Yvonne Philips1944 overlijden Marie Senden-De Vel, moeder van

Maria

16

1944 september, België wordt grotendeels bevrijd 5700 stuks V-1 en V-2 bommen worden afgevuurd op Antwerpen

1945 januari, België wordt definitief bevrijd1945 overlijden Pauline Verbeeck-Becquaert, Moe

Beeck1946 14 september, huwelijk Annie Verbeeck met

Henri Misonne1947 oprichting Nationale Groepering der

Kleinijverheid door Martin Verbeeck; hij wordt voorzitter van de Raad van Beheer

1950 laatste executie in België van oorlogscollaborateurs

1950 3 mei, huwelijk Emmy Verbeeck met Jules de Jongh

1950 19 september, overlijden Annie Verbeeck, door ongeluk

1953 ernstige hartklachten Martin Verbeeck; hij beperkt zijn activiteiten

1958 45-jarig huwelijk Martin Verbeeck en Maria Senden

1958 distilleerderij Senden-De Vel sluit haar deuren, Léons vrouw Alice Milissen houdt het geheel in stand

1959 20 februari, overlijden Martin Verbeeck1965 overlijden Emma Minnen, vrouw Edmond

Verbeeck1963 verkoop Dennendal, Kapellenbos1971 7 december, overlijden Tante Cleo, Dessel1973 overlijden Cleo Pieters-Verbeeck, Antwerpen1975 overlijden Léon Senden, broer van Maria

17

1976 25 april, overlijden Betty van Gilse-Verbeeck, Roosendaal

1978 22 februari, overlijden Tant’Anna, Dessel1985 overlijden Paul Verbeeck, Antwerpen1987 sluiting Campina Brouwerij1988 8 juni, overlijden Maria Verbeeck-Senden1990 definitief einde van alle activiteiten Campina

Brouwerij Dessel1992 april, overlijden Henri Misonne1993 19 januari, overlijden Jules de Jongh1993 3 september, overlijden Jan van Gilse1994 17 oktober, overlijden Leo Pieters2002 3 april, overlijden Yvonne Verbeeck-Philips2007 14 september, overlijden Freddy Verbeeck

18

Kaart België/Nederland met belangrijke dorpen/plaatsen uit het leven van Martin Verbeeck en Maria Senden

19

Voorwoord

‘Je bent nu verdorie de enige schrijver in de familie’, zei mijn zus Anne-Marie aan de telefoon. ‘Schrijf nu eens al die ver-halen op, want straks is er niemand meer die dit weet en het is zonde als dat allemaal verloren gaat.’ Ik had haar net een verhaal verteld dat bonmama, Maria Verbeeck-Senden, me jaren geleden had verteld over haar reis naar Egypte, een verhaal dat mijn zus niet kende. Ik ging indertijd vaak naar haar toe, want ik woonde in Essen (België) en het was een kleine moeite om op zaterdagen naar Antwerpen te rijden om haar te bezoeken.

Ja, ja, dacht ik toen ik Anne-Maries voorstel voor een boek hoorde en zag het vele werk dat een biografie met zich meebrengt al voor me.

Ik heb bonmama eind jaren zestig van de vorige eeuw, nu bijna vijftig jaar geleden, geïnterviewd en haar verhaal op een cassettebandje opgenomen, want, had ik haar verteld, ik wilde een boek over haar leven schrijven. Het kind van nog geen vijftien jaar oud dat ik toen was, kan zich echter zo’n intens leven nog niet inleven, laat staan het op schrift stellen. Het is te horen aan de kinderlijke vragen die ik haar stelde, aan het niet goed volgen van haar verhaal en aan het feit dat ik niets durfde te zeggen over het lepeltje dat ze steeds maar roerde in haar theekopje vlakbij de microfoon waardoor de opname niet erg helder werd. Er is tot heden dus niets te-rechtgekomen van die intentie. Toch heeft Anne-Maries op-merking iets wakker gemaakt.

De volgende dag heb ik een ‘skeletje’ opgezet, de globale indeling van een mogelijk boek, dat aan verbetering onder-havig is om te zien of er leven in geblazen kon worden, of

20

het zou gaan bewegen en het scheppingsproces in gang wilde treden … en dat gebeurde.

’s Nachts droomde ik over bonmama, overdag dacht ik aan haar verhalen van toen en herinnerde me steeds meer en ook steeds meer details.

In een doos met oude herinneringen ligt dat cassette-bandje. Ik heb de doos voor het eerst in jaren opengedaan, het bandje eruit gehaald, het in een oude cassetterecorder gestopt en aangezet, de dictafoon van mijn mobiel erbij voor het geval het bandje vast ging zitten of maar één keer af-gespeeld kon worden. Het raakte inderdaad vast, maar de overzetting is wel gelukt.

Maria Sendens stem spreekt vijftig jaar later, over de dood heen, met al die informatie over haar leven.

Mijn gedachten gingen terug naar de laatste keer dat ik haar heb gezien in 1988, ze lag toen in het ziekenhuis in Antwerpen na dagen en weken amper gegeten te hebben.

‘Ziet ge die processie daar lopen?’, vroeg ze en keek langs me heen, achter me.

Ze lag op een eenpersoonskamer. Witte lakens, een wit-te dunne deken, een steriele kamer, de onmiskenbare zie-kenhuisgeur en de geur van de dood die daar al een beetje doorheen blies. Haar lichaam oogde fragiel onder die deken, uitgeput door het niet meer eten, moe na een lang bewogen leven dat nu aan het onvermijdelijke einde was gekomen.

Ik wist niet zo goed hoe te reageren, er liep hier uiteraard geen katholieke processie, achter me bevond zich de lange ziekenhuisgang.

‘Allemaal kleine meisjes in witte jurkjes die elkanders handen vasthouden?’, voegde ze er vragend aan toe.

Ik schudde mijn hoofd en plotseling keek ze me heel hel-der aan.