VAN IJSDWERG TOT VAN IJSDWERG TOT DWERGPLANEETDWERGPLANEET

De overgang van een ijsdwerg De overgang van een ijsdwerg via het komeetstadium via het komeetstadium

naar een planetoïdenaar een planetoïde

C. de JagerC. de Jager

De tranen van St. LaurentiusDe tranen van St. Laurentius

Op 11-13 augustus, enkele dagen Op 11-13 augustus, enkele dagen na de naamdag van deze heilige, na de naamdag van deze heilige,

zien we zijn tranenzien we zijn tranen

Twee Perseïden en een ‘sporadische Twee Perseïden en een ‘sporadische meteoor’meteoor’

Radiant Perseiden Radiant Perseiden (schematisch)(schematisch)

Radiant: uitstralingspunt: Evenwijdige lijnen lijken uit één Radiant: uitstralingspunt: Evenwijdige lijnen lijken uit één punt te komen – het verdwijnpunt of uitstralingspuntpunt te komen – het verdwijnpunt of uitstralingspunt

Dat wist Perugino al in de 15e eeuwDat wist Perugino al in de 15e eeuw

De radiant van een stroom vallende De radiant van een stroom vallende sterren sterren

• Evenwijdig lopende lijnen lijken uit één Evenwijdig lopende lijnen lijken uit één punt te komen; het punt te komen; het verdwijnpunt verdwijnpunt – de – de radiantradiant

• Meteoren (vallende sterren) van een Meteoren (vallende sterren) van een meteorenzwerm hebben een radiantmeteorenzwerm hebben een radiant

• Dus: ze lopen in evenwijdige banenDus: ze lopen in evenwijdige banen• Als we hun snelheid kennen dan kunnen Als we hun snelheid kennen dan kunnen

we hun baan in de ruimte berekenen we hun baan in de ruimte berekenen

De radiant der Perseiden in 1947. Zichtbaar De radiant der Perseiden in 1947. Zichtbaar van 15 juli – 25 aug. Splitste zich na 12 aug!van 15 juli – 25 aug. Splitste zich na 12 aug!

Een voorbeeld: waarnemingen van 23 aug.Een voorbeeld: waarnemingen van 23 aug.

Meteoor – vallende ster Meteoor – vallende ster

Hoe ontstaat het meteoor- Hoe ontstaat het meteoor- verschijnsel? verschijnsel?

Stukje stof vliegt door dampkringStukje stof vliegt door dampkring

• De Perseïden hebben snelheden van 60 km per De Perseïden hebben snelheden van 60 km per secondeseconde

• Lichtverschijnsel: wolk gas uit onze atmosfeer; Lichtverschijnsel: wolk gas uit onze atmosfeer; door de meteoroïde tot lichten gebrachtdoor de meteoroïde tot lichten gebracht

• De wolk heeft een doorsnee van enkele 100-en De wolk heeft een doorsnee van enkele 100-en meters meters

• Dit gebeurt op hoogten van 60 – 100 kmDit gebeurt op hoogten van 60 – 100 km• Steentje van 1 cm doorsnee: zeer heldere Steentje van 1 cm doorsnee: zeer heldere

meteoormeteoor• Ook licht van stukje van 1 mm is nog te zienOok licht van stukje van 1 mm is nog te zien

De komeet van Swift-TuttleDe komeet van Swift-Tuttle

• Baan van de meteorenzwerm is te berekenen uit Baan van de meteorenzwerm is te berekenen uit snelheid en richting (= radiant)snelheid en richting (= radiant)

• Baan blijkt precies samen te vallen met die van Baan blijkt precies samen te vallen met die van de komeet Swift-Tuttlede komeet Swift-Tuttle

• Komeet werd ontdekt in 1862Komeet werd ontdekt in 1862• Loopt in elliptische baan om zon in 130 jaarLoopt in elliptische baan om zon in 130 jaar• Was in december 1992 weer het dichtst bij de Was in december 1992 weer het dichtst bij de

zon; toen waren er vrij veel Perseïden te zienzon; toen waren er vrij veel Perseïden te zien• Dus: Perseïden zijn resten van deze komeetDus: Perseïden zijn resten van deze komeet

Komeet met zijn 3 bestanddelen: kern, Komeet met zijn 3 bestanddelen: kern, coma en staart. coma en staart. (kern is niet te zien in de coma)(kern is niet te zien in de coma)

Diameter coma is ca. miljoen km; Diameter coma is ca. miljoen km; die van de kern 5 tot 50 kmdie van de kern 5 tot 50 km

Kern is ijsklomp (‘vuil ijs’) Kern is ijsklomp (‘vuil ijs’)

• Bij nadering tot zon verdampt deel van het Bij nadering tot zon verdampt deel van het ijsijs

• Dit wordt door de zonnewind van de zon Dit wordt door de zonnewind van de zon weggeblazenweggeblazen

• Dus: de staart wijst altijd van de zon afDus: de staart wijst altijd van de zon af• Ook gruis komt los van de kern en dit vult Ook gruis komt los van de kern en dit vult

langzamerhand de baanlangzamerhand de baan• Perseïden al bekend sinds ca. 800 na Chr. Perseïden al bekend sinds ca. 800 na Chr.

De komeetbaan snijdt die van aarde op 11 augustus; gruis De komeetbaan snijdt die van aarde op 11 augustus; gruis

dat in dampkring dringt: meteoor! dat in dampkring dringt: meteoor!

Gas en fijn stof weggeblazen door Gas en fijn stof weggeblazen door zonnewind zonnewind

• De komeet Hale-Bopp De komeet Hale-Bopp • Het gas (blauw) vliegt in Het gas (blauw) vliegt in

bijna rechte lijn van de bijna rechte lijn van de zon wegzon weg

• Maar ook heel fijn stof Maar ook heel fijn stof verlaat de kern; wordt verlaat de kern; wordt ook door zonnewind ook door zonnewind weggeblazen, maar weggeblazen, maar langzamerlangzamer

• Dat is de witte gebogen Dat is de witte gebogen staartstaart

Het zonnestelsel; waar komen Het zonnestelsel; waar komen de kometen vandaan?de kometen vandaan?

Binnenplaneten; planetoïden (= Binnenplaneten; planetoïden (= dwergplaneten=asteroïden), dwergplaneten=asteroïden),

buitenplaneten, Kuipergordel, Oortwolkbuitenplaneten, Kuipergordel, Oortwolk

Binnendeel van zonnestelsel met de Binnendeel van zonnestelsel met de gordel van de planetoïdengordel van de planetoïden

Wolk van ca. 10Wolk van ca. 101212 ijsbrokken om ijsbrokken om zon op ca. 100.000 astronomische zon op ca. 100.000 astronomische eenheden: Oortwolkeenheden: Oortwolk

Kuipergordel op ca. 40-100 AE Kuipergordel op ca. 40-100 AE bevat dwergplaneten (ijsdwergen)bevat dwergplaneten (ijsdwergen)

Oortwolk en Kuipergordel: Oortwolk en Kuipergordel: wolken van ijsklompen wolken van ijsklompen

Wanneer wordt ijsklomp komeet?Wanneer wordt ijsklomp komeet?

Wat is samenhang tussen Ortwolk Wat is samenhang tussen Ortwolk en Kuipergordelen Kuipergordel

Soms wordt een ijsklomp een Soms wordt een ijsklomp een komeet komeet

• Door aantrekkende storing van Door aantrekkende storing van passerende ster kan de baan van een passerende ster kan de baan van een ijsklomp uit de Oortwolk gewijzigd wordenijsklomp uit de Oortwolk gewijzigd worden

• Sommigen vliegen uit het zonnestelselSommigen vliegen uit het zonnestelsel• Andere vliegen richting zonAndere vliegen richting zon• Op kleine afstand tot de zon kan de Op kleine afstand tot de zon kan de

ijsklomp in een komeet overgaan – gevolg ijsklomp in een komeet overgaan – gevolg van verhitting door de zonvan verhitting door de zon

Oortwolk ontstond uit Kuipergordel Oortwolk ontstond uit Kuipergordel door verstoring van hun banendoor verstoring van hun banen

De werelden uit de De werelden uit de KuipergordelKuipergordel

Pluto was de eerst-ontdekte Pluto was de eerst-ontdekte ‘ijsdwerg’; nu reeds een ‘ijsdwerg’; nu reeds een

duizendtal gevondenduizendtal gevonden

Pluto: eerst-ontdekte ijsdwerg, met Pluto: eerst-ontdekte ijsdwerg, met zijn satelliet Charonzijn satelliet Charon

De ontdekking van SednaDe ontdekking van Sedna

Enkele werelden uit de KuipergordelEnkele werelden uit de Kuipergordel

Nogmaals: omvang van ijsdwergen Nogmaals: omvang van ijsdwergen in vergelijk met andere objectenin vergelijk met andere objecten

Waarom noemen we Pluto geen Waarom noemen we Pluto geen planeet?planeet?

• De 8 planeten (Mercurius t/m Neptunus) De 8 planeten (Mercurius t/m Neptunus) hebben stabiele banen; dat is een van de hebben stabiele banen; dat is een van de criteria waaraan een planeet moet voldoencriteria waaraan een planeet moet voldoen

• De baan van Pluto kruist die van NeptunusDe baan van Pluto kruist die van Neptunus• Vroeg of laat zullen die twee (bijna) Vroeg of laat zullen die twee (bijna)

tegelijk op hetzelfde punt zijntegelijk op hetzelfde punt zijn• Dan zal Pluto door de zwaardere Neptunus Dan zal Pluto door de zwaardere Neptunus

uit zijn baan worden geworpen uit zijn baan worden geworpen

De Centaurs De Centaurs

Tussen de planetoïden een andere Tussen de planetoïden een andere groep van dwergplaneten– wereldjes groep van dwergplaneten– wereldjes met een gaswolkje of zelfs staartjemet een gaswolkje of zelfs staartje

944 Hidalgo en 2060 Chiron944 Hidalgo en 2060 Chiron

• Hidalgo: planetoïde, ontdekt in 1920Hidalgo: planetoïde, ontdekt in 1920• Elliptische baan door zonnestelselElliptische baan door zonnestelsel• En .. een klein gaswolkje er om heen (pas En .. een klein gaswolkje er om heen (pas

veen later ontdekt)veen later ontdekt)• Chiron: ontdekt 1977 – zelfde Chiron: ontdekt 1977 – zelfde

eigenschappeneigenschappen• Mogelijk is Phoebe (maan van Saturnus) Mogelijk is Phoebe (maan van Saturnus)

ook van deze soort. Ingevangen object? ook van deze soort. Ingevangen object?

Dwergplaneet of komeet?Dwergplaneet of komeet?

• 2060 Chiron2060 Chiron

• 60558 Echeclus60558 Echeclus

• 166P/NEAT166P/NEAT

• Drie lichamen die als dwergplaneet maar Drie lichamen die als dwergplaneet maar ook als komeet zijn geregistreerd ook als komeet zijn geregistreerd

Groen: Kuipergordel; oranje: CentaursGroen: Kuipergordel; oranje: Centaurs

De Centaurs: ijsplaneten die uit hun baan zijn De Centaurs: ijsplaneten die uit hun baan zijn geworpen; planetoïden met gasomhulling; resten geworpen; planetoïden met gasomhulling; resten van kometen?van kometen?

Centaurs: planeetjes met Centaurs: planeetjes met omhulling van gas – verdampt ijsomhulling van gas – verdampt ijs

Dit zijn werelden die nog niet erg lang Dit zijn werelden die nog niet erg lang (vanuit de Kuipergordel?) dieper in het (vanuit de Kuipergordel?) dieper in het planetenstelsel zijn doorgedrongen en planetenstelsel zijn doorgedrongen en

door zonnewarmte gas verliezendoor zonnewarmte gas verliezen

Verwant object: P2010/A2Verwant object: P2010/A2Komeetachtig; ontdekt 6 januari 2010; staart Komeetachtig; ontdekt 6 januari 2010; staart excentrisch van coma excentrisch van coma

Baan als van planetoïdeBaan als van planetoïde

Nu: terug naar de vallende Nu: terug naar de vallende sterrensterren

De meteorenzwerm van 14 ( 7 – De meteorenzwerm van 14 ( 7 – 17) december17) december

Geminiden: meteorenzwerm van 14 decemberGeminiden: meteorenzwerm van 14 december

Waar is de komeet? Baan Waar is de komeet? Baan Geminiden zelfde als van Geminiden zelfde als van

planetoïde Phaeton planetoïde Phaeton

Phaeton is dus geen planetoïde maar Phaeton is dus geen planetoïde maar een komeet die zijn gas en gruis heeft een komeet die zijn gas en gruis heeft verloren en nu een klein planeetje is verloren en nu een klein planeetje is

Phaethon: Een korte komeetbaanPhaethon: Een korte komeetbaan

Een mogelijke levensloop (1)Een mogelijke levensloop (1)

• IJsklompen in Kuipergordel ontstonden IJsklompen in Kuipergordel ontstonden tegelijk met zon en planeten, 4.57 miljard tegelijk met zon en planeten, 4.57 miljard jaar geledenjaar geleden

• Door storingen van planeten werden vele Door storingen van planeten werden vele naar buiten geworpennaar buiten geworpen

• Zo ontstond de Oortwolk; daar bevinden Zo ontstond de Oortwolk; daar bevinden zich nog 10zich nog 1012 12 (!) ijsdwergen(!) ijsdwergen

Een mogelijke levensloop (2)Een mogelijke levensloop (2)

• Een ster passeert langs de OortwolkEen ster passeert langs de Oortwolk• Objecten worden uit hun banen getrokkenObjecten worden uit hun banen getrokken• Sommige krijgen een baan die ze vlak bij de zon Sommige krijgen een baan die ze vlak bij de zon

brengtbrengt• IJs verdampt, coma en staart ontstaan: een IJs verdampt, coma en staart ontstaan: een

komeet!komeet!• Een komeet is dus een zeldzaam verschijnsel; Een komeet is dus een zeldzaam verschijnsel;

toch zien we jaarlijks wel een dozijn ‘nieuwe’ toch zien we jaarlijks wel een dozijn ‘nieuwe’ kometen; daaruit blijkt hoe rijk de Oortwolk is kometen; daaruit blijkt hoe rijk de Oortwolk is

Een mogelijke levensloop (3)Een mogelijke levensloop (3)

• Sommige werelden, meest met niet te Sommige werelden, meest met niet te langgerekte banen, hebben nog een beetje gas langgerekte banen, hebben nog een beetje gas over: de Centaurs over: de Centaurs

• Maar als alle ijs verdampt is blijft een Maar als alle ijs verdampt is blijft een gruisachtige kern overgruisachtige kern over

• Een voorbeeld: Phaethon: uitverdampte Een voorbeeld: Phaethon: uitverdampte komeetkernkomeetkern

• Een mogelijk ander voorbeeld: Phobos een Een mogelijk ander voorbeeld: Phobos een maantje van Marsmaantje van Mars

Phobos: ingevangen komeetkern?Phobos: ingevangen komeetkern?

Presentatie nog eens zien? Presentatie nog eens zien?

www.cdejager.comwww.cdejager.com

Ga naar ‘presentaties’ Ga naar ‘presentaties’ Onderwerp ‘ijsdwerg’Onderwerp ‘ijsdwerg’