Menselijke Menselijke prestaties en prestaties en beperkingenbeperkingen

Fysiologisch aspectFysiologisch aspect– Lichamelijke geschiktheidLichamelijke geschiktheid

Psychologisch Psychologisch aspectaspect– Psychologische geschiktheidPsychologische geschiktheid

FYSIOLOGIEFYSIOLOGIE Algemene fitheidAlgemene fitheid

– Goede conditie geeft betere weerstand Goede conditie geeft betere weerstand tegen hypoxie, g-krachten, stress, … tegen hypoxie, g-krachten, stress, …

– Medische keuring klasse 1 en 2Medische keuring klasse 1 en 2 Mentale geschiktheidMentale geschiktheid

– Nadelig = medicatie, drugs, alcohol, Nadelig = medicatie, drugs, alcohol, overdreven stress, persoonlijke en overdreven stress, persoonlijke en familiale problemen, slaapgebrek, slechte familiale problemen, slaapgebrek, slechte eetgewoontes, … eetgewoontes, …

Ziekte en medicatieZiekte en medicatie– Vliegen onder medicatie vereist toestemming van Vliegen onder medicatie vereist toestemming van

geneesheergeneesheer– Belemmerende medicatie: antibiotica, kalmerende Belemmerende medicatie: antibiotica, kalmerende

middelen, stimulerende middelen (cafeïnes, middelen, stimulerende middelen (cafeïnes, amfetamines), anti-histamines (verkoudheid en allergie), amfetamines), anti-histamines (verkoudheid en allergie), bloeddrukverlagers, verdovende middelen, …bloeddrukverlagers, verdovende middelen, …

BegrippenBegrippen

Samenstelling van de atmosfeerSamenstelling van de atmosfeer– Gas + waterdampGas + waterdamp– Gasmoleculen verbinden niet, ze mengen Gasmoleculen verbinden niet, ze mengen

door diffusiedoor diffusie– 78% N (stikstof), 21% O78% N (stikstof), 21% O²² (zuurstof), 1% (zuurstof), 1%

diverse gassendiverse gassen– Druk MSL is 760 mm/Hg (mens = 18 ton)Druk MSL is 760 mm/Hg (mens = 18 ton)– Onderste lagen = grootste drukafnameOnderste lagen = grootste drukafnameDUS minder zuurstof met hoogte (niet in %)DUS minder zuurstof met hoogte (niet in %)

GaswettenGaswetten BOYLEBOYLE

– Bij constante t°, gasvolume omgekeerd evenredig met Bij constante t°, gasvolume omgekeerd evenredig met drukdruk

– DUS minder druk, groter volumeDUS minder druk, groter volume CHARLESCHARLES

– Volume evenredig aan t°, bij gelijke drukVolume evenredig aan t°, bij gelijke druk– DUS gas zet uit als de t° stijgtDUS gas zet uit als de t° stijgt

DALTONDALTON– Totale gasdruk = som van de partiële drukTotale gasdruk = som van de partiële druk– Zuurstof heeft 21% van 760 mm/Hg (160 mm/Hg)Zuurstof heeft 21% van 760 mm/Hg (160 mm/Hg)

HENRYHENRY– Evenwichtstoestand van een opgelost gas in een Evenwichtstoestand van een opgelost gas in een

vloeistof is evenredig met de drukvloeistof is evenredig met de druk– DUS onder druk kan een vloeistof meer opgelost gas DUS onder druk kan een vloeistof meer opgelost gas

bevatten (cfr. Het openen van een colafles)bevatten (cfr. Het openen van een colafles)

Ademhaling en Ademhaling en bloedsomloopbloedsomloop

Samenwerking in 3 stappenSamenwerking in 3 stappen– Gasuitwisseling met de atmosfeerGasuitwisseling met de atmosfeer– Transport van de longen naar de cellenTransport van de longen naar de cellen– Oxidatie in de cellen = energieOxidatie in de cellen = energie

Elke fase kan min of meer belemmerd Elke fase kan min of meer belemmerd worden bij het vliegen !worden bij het vliegen !

De ademhalingDe ademhaling

Ademen in 3 Ademen in 3 stappenstappen

– Gasuitwisseling Gasuitwisseling door de longendoor de longen

– CO2 en O2 CO2 en O2 transporttransport

– Gasuitwisseling in Gasuitwisseling in de cellende cellen

Zuiveren

Opwarmen

Bevochtigen

gasuitwisseling

ademhalingsspier

2 kwabben

3 kwabben

Epithelium = 90 m²

Werking van de alveoli

De bloedsomloopDe bloedsomloop Long – hart – lichaamLong – hart – lichaam Hemoglobine (Hb) in het bloed Hemoglobine (Hb) in het bloed

brengt O2 rond en neemt CO2 brengt O2 rond en neemt CO2 terug meeterug mee

Hb saturatie:Hb saturatie: normaal = 100 %normaal = 100 % 10.000 ft = 87 %10.000 ft = 87 % 18.000 ft = 65 %18.000 ft = 65 %

Hemoglobine prefereert CO Hemoglobine prefereert CO (koolmonoxide) tot 300 x(koolmonoxide) tot 300 x

Roker : 10 % van de Hb is ingenomen Roker : 10 % van de Hb is ingenomen (dwz MSL = 9000 ft) (dwz MSL = 9000 ft)

Invloed van drukafnameInvloed van drukafname

MSL : 21 % van 760 mm/Hg = 160 mm/HgMSL : 21 % van 760 mm/Hg = 160 mm/Hg 15.000 ft : 21 % van 430 mm/Hg = 90 15.000 ft : 21 % van 430 mm/Hg = 90

mm/Hgmm/Hg 36.000 ft : 21 % van 190 mm/Hg = 40 36.000 ft : 21 % van 190 mm/Hg = 40

mm/Hgmm/Hg

Beperkte diffusie naar Hb op hoogte !

HypoxieHypoxie Hersenen: 2% gewicht, 20% O2 verbruikHersenen: 2% gewicht, 20% O2 verbruik Soorten:Soorten:

– Hypoxemische hypoxieHypoxemische hypoxie: te weinig lucht en/of O2: te weinig lucht en/of O2 Te lage druk op hoogteTe lage druk op hoogte Te weinig lucht in longen (g-krachten)Te weinig lucht in longen (g-krachten)

– Anemische hypoxieAnemische hypoxie: te lage transportcapaciteit: te lage transportcapaciteit Bloedarmoede of anemieBloedarmoede of anemie CO-intoxicatie (verlopen na 120 dagen)CO-intoxicatie (verlopen na 120 dagen) G-krachten (bloed naar de benen)G-krachten (bloed naar de benen)

– Ischemische hypoxieIschemische hypoxie: te weinig bloedcirculatie: te weinig bloedcirculatie HypothermieHypothermie syncopesyncope

– Histotoxische hypoxieHistotoxische hypoxie: te lage opname in weefsels: te lage opname in weefsels Vergiftiging (alkohol, narcotica, …)Vergiftiging (alkohol, narcotica, …)

Bevorderlijke factoren voor hypoxieBevorderlijke factoren voor hypoxie

HoogteHoogte Duur van het tekortDuur van het tekort Fysieke inspanningenFysieke inspanningen OmgevingstemperatuurOmgevingstemperatuur RokenRoken Alcohol, medicatie en drugsAlcohol, medicatie en drugs G-krachten van meer dan 1gG-krachten van meer dan 1g HyperventilatieHyperventilatie anemieanemie

symptomensymptomen

18.000 ft18.000 ft Cyanose, formicatie, Cyanose, formicatie, bewusteloosheidbewusteloosheid

14.000 ft14.000 ft Vermindering oordeelvermogen, Vermindering oordeelvermogen, reactiesnelheid, denkvermogen, reactiesnelheid, denkvermogen, zicht, gehoor en geheugenzicht, gehoor en geheugen

10.000 ft10.000 ft Euforie, verminderde prestaties, Euforie, verminderde prestaties, saturatie vermindert tot 90%saturatie vermindert tot 90%

6000 ft6000 ft Rokers ondervinden eerste Rokers ondervinden eerste symptomensymptomen

5000 ft5000 ft Vermindering nachtzichtVermindering nachtzicht

Symptomen treden langzaam op !

PreventiePreventie Voor alle vluchten Voor alle vluchten

boven 10.000 ft:boven 10.000 ft: zuurstof voorzien zuurstof voorzien (flessen), ook in (flessen), ook in gepressuriseerde gepressuriseerde vluchten.vluchten.

Voor langdurige Voor langdurige vluchten op + 10.000 vluchten op + 10.000 ft:ft: pressurisatie op pressurisatie op ongeveer 6000 ft + ongeveer 6000 ft + zuurstof (via engine zuurstof (via engine bleed, ingebouwde bleed, ingebouwde systemen of chemische systemen of chemische reactoren)reactoren)

Snelle decompressieSnelle decompressie

OorzakenOorzaken: falende outlet-valve, schade aan : falende outlet-valve, schade aan romp, …romp, …

GevolgenGevolgen: : – Mist in de cabineMist in de cabine– Luchtstroom binnen buitenLuchtstroom binnen buiten– Uitzetting lichaamsgassen (oor, sinus, Uitzetting lichaamsgassen (oor, sinus,

ingewanden, barodontalgia, …ingewanden, barodontalgia, …– HypoxieHypoxie

PILOOT: EERST ZUURSTOFMASKER OPZETTEN !PILOOT: EERST ZUURSTOFMASKER OPZETTEN !

Nog een lichamelijk gevolgNog een lichamelijk gevolg: vorming : vorming van stikstofbellen in bloed, weefsel van stikstofbellen in bloed, weefsel en gewrichten (wet Henry) en gewrichten (wet Henry) Vooral bij Vooral bij explosieve decompressie op meer dan 18000 ft.explosieve decompressie op meer dan 18000 ft.

– BENDSBENDS: pijn in gewrichten, zo weinig : pijn in gewrichten, zo weinig mogelijk bewegenmogelijk bewegen

– CREEPSCREEPS: subcutane stikstofbellen: subcutane stikstofbellen– CHOCKESCHOCKES: droge hoest door bellen in de : droge hoest door bellen in de

longenlongen– Neurologische uitvalNeurologische uitval door afknelling van door afknelling van

zenuwenzenuwen

Fysiologische Fysiologische hoogtelimietenhoogtelimieten

5000 ft: verminderde nachtvisie5000 ft: verminderde nachtvisie 18000 ft: TUC van 30 min.18000 ft: TUC van 30 min. 25000 ft: TUC van 3 à 5 min.25000 ft: TUC van 3 à 5 min. 40000 ft: TUC van 3 à 5 sec.40000 ft: TUC van 3 à 5 sec.

100% O2 inademen op 34000 ft = MSL100% O2 inademen op 34000 ft = MSL 100% O2 op 40000 ft = 10000ft100% O2 op 40000 ft = 10000ft

DUS 34000 ft is de limiet voor een vlucht DUS 34000 ft is de limiet voor een vlucht zonder pressurisatie en in geval van zonder pressurisatie en in geval van decompressiedecompressie

Hyperventilatie Hyperventilatie (verhoogde ademhaling)(verhoogde ademhaling)

Fysiologische Fysiologische hyperventilatie:hyperventilatie:– Inspanning = meer CO2 = Inspanning = meer CO2 =

ademnood = meer ademenademnood = meer ademen Niet-fysiologische Niet-fysiologische

hyperventilatie:hyperventilatie:– Door stress, opwinding, Door stress, opwinding,

hypoxie, …hypoxie, …– Gevolg: paniek, duizelig, Gevolg: paniek, duizelig,

benauwd, hartkloppingen, benauwd, hartkloppingen, droge mond, ijl in het hoofd, droge mond, ijl in het hoofd, tintelingen, slapheid, …tintelingen, slapheid, …

– Hierdoor: nog snellere Hierdoor: nog snellere ademhaling !ademhaling !

– Oplossing: bewust rustiger Oplossing: bewust rustiger ademen of ademen in een ademen of ademen in een zakzak

Zuurtegraad van het bloedZuurtegraad van het bloedAfhankelijk van CO2 waardenAfhankelijk van CO2 waarden

Inspanning = meer CO2 en minder O2Inspanning = meer CO2 en minder O2

Chemoreceptoren in de hals detecteren Chemoreceptoren in de hals detecteren verhoogde zuurtegraad verhoogde zuurtegraad (pH=potentia Hydrogenii of (pH=potentia Hydrogenii of werking van de waterstof)werking van de waterstof)

Signaal naar de hersenenSignaal naar de hersenen

Verhoogde ademhaling om CO2 af te Verhoogde ademhaling om CO2 af te voerenvoeren

pH-neutraal = pH 7pH-neutraal = pH 7

– Minder dan 7 = zuur (zoutzuur = pH 0)Minder dan 7 = zuur (zoutzuur = pH 0)– Meer dan 7 = base (bloed = pH 7,4 -Meer dan 7 = base (bloed = pH 7,4 -

Natronloog = pH 14Natronloog = pH 14

Indien twijfel tussen hypoxie en Indien twijfel tussen hypoxie en hyperventilatie … ?hyperventilatie … ?

Behandel als Behandel als hypoxie !hypoxie !

Effecten van de versnellingEffecten van de versnelling

Positieve en negatieve g-krachtenPositieve en negatieve g-krachtenG = versnellingG = versnelling

Normale zwaartekrachtNormale zwaartekracht

1G = gewone zwaartekracht1G = gewone zwaartekracht 2G = bocht met een helling van 60 °2G = bocht met een helling van 60 ° -1G = inverted flight-1G = inverted flight Klimmen = meer dan 1GKlimmen = meer dan 1G Dalen = minder dan 1GDalen = minder dan 1G

Invloeden van positieve G’sInvloeden van positieve G’s

BloedBloed benen = weg van hart benen = weg van hart en en hersenenhersenen

SymptomenSymptomen::– Grey-out, tunnel vision bij +3,5 à 4 GGrey-out, tunnel vision bij +3,5 à 4 G– Black-out bij + 4,5 G (gehoor intact)Black-out bij + 4,5 G (gehoor intact)– Bewusteloos bij hogere GBewusteloos bij hogere G

Invloeden van negatieve G’sInvloeden van negatieve G’s

Uitzetten van bloedvatenUitzetten van bloedvaten : :– Rood gelaatRood gelaat– Gevoel van overdrukGevoel van overdruk– Gesprongen haarvaten in de ogenGesprongen haarvaten in de ogen– Later : mogelijke hersenschadeLater : mogelijke hersenschade

TolerantieTolerantie

Afhankelijk vanAfhankelijk van : :– Aantal G’sAantal G’s– Positieve of negatieve GPositieve of negatieve G– Duur van de belastingDuur van de belasting– Persoon (groot, klein, dik, dun)Persoon (groot, klein, dik, dun)– Toestand van de persoon (hypoxie, Toestand van de persoon (hypoxie,

roken, alcohol, conditie, …)roken, alcohol, conditie, …)

Lang (+ 1 sec):Lang (+ 1 sec):+ 3,5 G ontspannen+ 3,5 G ontspannen

+ 7 à 8 G met G-suite+ 7 à 8 G met G-suite

- 3 G- 3 G Kort (impact):Kort (impact):

25 G vertikaal25 G vertikaal

45 G loodrecht op vertikaal45 G loodrecht op vertikaal

Het oog en zicht Het oog en zicht

Meest gebruikte zintuig om te vliegen !

5 miljoen kegeltjes: fovea centralis = scherp zicht

120 miljoen staafjes: perifeer = perifeer zicht en nachtzicht

Hersenen

Fovea centralis

Beperkingen van het visueel Beperkingen van het visueel systeemsysteem

Afhankelijk vanAfhankelijk van– Beschikbaar lichtBeschikbaar licht– Afmetingen van het voorwerpAfmetingen van het voorwerp– Afstand tot het objectAfstand tot het object– Atmosferische zichtbaarheidAtmosferische zichtbaarheid– Contrast t.o.v. de achtergrond (Gestalt Contrast t.o.v. de achtergrond (Gestalt

laws)laws)

DagzichtDagzicht

Scherpst in het midden (fovea Scherpst in het midden (fovea centralis) DUS best direct kijkencentralis) DUS best direct kijken

Perifeer slechter (staafjes)Perifeer slechter (staafjes) Beweging = minder scherp DUS Beweging = minder scherp DUS

scannenscannen Opletten van de blinde vlek indien Opletten van de blinde vlek indien

met 1 oog waargenomenmet 1 oog waargenomen

NachtzichtNachtzicht

Beste zicht met de staafjes = perifeer Beste zicht met de staafjes = perifeer

DUS best indirect kijkenDUS best indirect kijken Staafjes worden snel verblind = terug Staafjes worden snel verblind = terug

aanpassen gedurende 20 à 30 min.aanpassen gedurende 20 à 30 min. Nachtzicht wordt snel beïnvloed door Nachtzicht wordt snel beïnvloed door

hypoxie en CO-intox (gewaarwording hypoxie en CO-intox (gewaarwording van afname lichtsterkte)van afname lichtsterkte)

GezichtsstoornissenGezichtsstoornissen

Bijziendheid of myopieBijziendheid of myopie– Negatieve of holle (concave) glazen Negatieve of holle (concave) glazen

nodignodig

Verziendheid of hypermetropieVerziendheid of hypermetropie– Positieve of bolle (convexe) glazen Positieve of bolle (convexe) glazen

nodignodig

PresbyopiePresbyopie– Rond de leeftijd van 40 à 45 jaar: verlies Rond de leeftijd van 40 à 45 jaar: verlies

van accomodatievermogenvan accomodatievermogen

Meestal gaande naar hypermetropie Meestal gaande naar hypermetropie DUS myopie verbetert, hypermetropie DUS myopie verbetert, hypermetropie verslechtertverslechtert

Optisch bedrogOptisch bedrog

Oorzaak: Oorzaak: – Te weinig visuele referentie, hersenen Te weinig visuele referentie, hersenen

interpreteren (verkeerd)interpreteren (verkeerd)– Verkeerde perceptieVerkeerde perceptie

Piloot moet zich bewust zijn van de Piloot moet zich bewust zijn van de mogelijke illusies !mogelijke illusies !

Soorten optisch bedrog: …Soorten optisch bedrog: …

Autokinesis:Autokinesis:– In het donker lijkt een lichtpunt te In het donker lijkt een lichtpunt te

bewegenbewegen– Oplijnen met een lichtpunt: controleverliesOplijnen met een lichtpunt: controleverlies– Kijk indirectKijk indirect

Atmosferische illusies:Atmosferische illusies:– Slecht zicht (mist): alles lijkt veraf (vb. Slecht zicht (mist): alles lijkt veraf (vb.

landen in de mist)landen in de mist)– Wolk binnenvliegen: perceptie van Wolk binnenvliegen: perceptie van

klimmenklimmen

Helling van de runway: undershoot of overshoot

Undershoot

Overshoot

Invloed van de breedte van de runway

Black-hole approach: perceptie van te steil = risico is undershoot

Landen in regen of mistLanden in regen of mist::– Alles lijkt verderafAlles lijkt verderaf– Landingsbaan lijkt lager door prisma Landingsbaan lijkt lager door prisma

effecteffect

Risico op harde landing of undershootRisico op harde landing of undershoot

Gehoor en evenwichtGehoor en evenwicht

Gewaarwording en Gewaarwording en evenwichtevenwicht

Semi-circulaire of Semi-circulaire of halfcirkelvormige halfcirkelvormige kanalenkanalen reageren op versnellingen: reageren op versnellingen:– HoekversnellingenHoekversnellingen: gelatine vloeistof + : gelatine vloeistof +

voelhaartjesvoelhaartjes– Lineaire versnellingenLineaire versnellingen: otoliten + voelhaartjes: otoliten + voelhaartjes

Goed op de grond, mogelijke desoriëntatie in de Goed op de grond, mogelijke desoriëntatie in de luchtlucht

Invloed van hoogteveranderingenInvloed van hoogteveranderingen– MiddenoorMiddenoor: druk gelijk via buis van : druk gelijk via buis van

EustachiusEustachius Ontsteking door drukverschillen = aerotitisOntsteking door drukverschillen = aerotitis Vooral dalen geeft problemenVooral dalen geeft problemen Niet vliegen met verkoudheid, oor- en Niet vliegen met verkoudheid, oor- en

keelontsteking (zwelling van de buis van keelontsteking (zwelling van de buis van Eustachius)Eustachius)

– SinusproblemenSinusproblemen:: Zelfde problematiek als middenoor = Zelfde problematiek als middenoor =

drukopbouwdrukopbouw

Lawaai en verlies van gehoor:Lawaai en verlies van gehoor:

– Typisch voor pilotenTypisch voor piloten– Gebruik een goede headsetGebruik een goede headset

Ruimtelijke oriëntatieRuimtelijke oriëntatie

Ogen, evenwichtsorganen en zenuwen Ogen, evenwichtsorganen en zenuwen van de huid, spieren, gewrichten, …van de huid, spieren, gewrichten, …

HersenenHersenen interpretatieinterpretatie

Beeld van ruimtelijke Beeld van ruimtelijke oriëntatieoriëntatie

Tegenstrijdige prikkelsTegenstrijdige prikkels

DesoriëntatieDesoriëntatie (verkeerde (verkeerde waarneming van de stand van het waarneming van de stand van het vliegtuig t.o.v. vliegbaan en/of vliegtuig t.o.v. vliegbaan en/of hoogte)hoogte)

Vertrouw op de vlieginstrumenten !Vertrouw op de vlieginstrumenten !

Soorten illusies en Soorten illusies en desoriëntatiedesoriëntatie

Illusie van Illusie van horizontale vluchthorizontale vlucht– Na lange tijd rollen Na lange tijd rollen

Illusie van Illusie van bocht in tegengestelde richtingbocht in tegengestelde richting– Na uitrollen van een langdurige bochtNa uitrollen van een langdurige bocht

Illusie van Illusie van draaien in verschillend vlakdraaien in verschillend vlak– Door vlugge hoofdbeweging tijdens manoeuvre Door vlugge hoofdbeweging tijdens manoeuvre

Illusie van Illusie van achterwaarts tuimelenachterwaarts tuimelen– Uitvlakken na een stijgvluchtUitvlakken na een stijgvlucht

Illusie van Illusie van klimmenklimmen– Bij een scherpe bocht (seat of the pants)Bij een scherpe bocht (seat of the pants)

VertigoVertigo Meest ernstige vorm van Meest ernstige vorm van

desoriëntatiedesoriëntatie Omgeving tolt hevig = Omgeving tolt hevig =

misselijk, braken,…misselijk, braken,… Kan veroorzaakt worden door Kan veroorzaakt worden door

stroboscoopeffect van 4 – 20 Hzstroboscoopeffect van 4 – 20 Hz– Vb. zon in schroef tijdens landingVb. zon in schroef tijdens landing

Geen bruuske Geen bruuske hoofdbewegingen tijdens een hoofdbewegingen tijdens een vliegmanoeuvre vliegmanoeuvre

Desoriëntatie voorkomenDesoriëntatie voorkomen

Negeer de Negeer de “seat of the pants”“seat of the pants” maar maar vertrouw op instrumenten = veel oefenen vertrouw op instrumenten = veel oefenen op basic-intrument-flyingop basic-intrument-flying

Vlieg niet ongetraind in IMC Vlieg niet ongetraind in IMC (get-home-itis)(get-home-itis)

Vlieg niet ongetraind in duisternisVlieg niet ongetraind in duisternis Geen vlugge hoofdbewegingen tijdens Geen vlugge hoofdbewegingen tijdens

vliegmanoeuvresvliegmanoeuvres Vlieg niet tijdens verkoudheid of ziekteVlieg niet tijdens verkoudheid of ziekte Verbruik geen alcohol (12 – 24 u. vooraf)Verbruik geen alcohol (12 – 24 u. vooraf) Vermijd vermoeid te vliegenVermijd vermoeid te vliegen

LuchtziekteLuchtziekte Oorzaken:Oorzaken:

– Conflict in prikkels naar de Conflict in prikkels naar de hersenen (vooral ogen versus hersenen (vooral ogen versus evenwicht)evenwicht)– Gevoeligheid verhoogt indien Gevoeligheid verhoogt indien stress, zorgen, hyperventilatie, stress, zorgen, hyperventilatie, alcohol, …alcohol, …

Symptomen:Symptomen:– Maagproblemen, hyperventilatie, bleek, Maagproblemen, hyperventilatie, bleek,

transpiratietranspiratie– Speekselvorming, warmte oprispingen, ijl in het Speekselvorming, warmte oprispingen, ijl in het

hoofd, apathiehoofd, apathie– BrakenBraken

Preventie:Preventie:– Regelmatig vliegenRegelmatig vliegen– Rustige Rustige

hoofdbewegingenhoofdbewegingen– Kijk naar een Kijk naar een

stabiele horizonstabiele horizon– Eten versus niet Eten versus niet

eten: niets bewezeneten: niets bewezen– Geneesmiddelen Geneesmiddelen

hebben hebben bijwerkingen: niet bijwerkingen: niet te gebruiken als te gebruiken als solo-piloot.solo-piloot.

Vliegen en gezondheidVliegen en gezondheid

Medische eisen:Medische eisen:– Afhankelijk van soort vergunning, frequentie, Afhankelijk van soort vergunning, frequentie,

leeftijd, …leeftijd, …– Algemeen: gewicht en lengte, zicht, gehoor, Algemeen: gewicht en lengte, zicht, gehoor,

urine, bloeddruk en EKGurine, bloeddruk en EKG Kwalen en behandeling:Kwalen en behandeling:

– Verkoudheid: best niet vliegenVerkoudheid: best niet vliegen– Maagstoornissen: let op je dieet Maagstoornissen: let op je dieet

en voedingshygiëne in het en voedingshygiëne in het buitenland. (veel voorkomende buitenland. (veel voorkomende reden van inactiviteit van piloten)reden van inactiviteit van piloten)

Andere beperkingenAndere beperkingen

Alcohol:Alcohol: Verminderde waakzaamheid, prestaties, Verminderde waakzaamheid, prestaties,

coördinatiecoördinatie Geen alcohol 8 / 24 uur voor de vluchtGeen alcohol 8 / 24 uur voor de vlucht

Drugs:Drugs: verbodenverboden

Roken:Roken: Denk aan hypoxia op 5000 ftDenk aan hypoxia op 5000 ft

Bloed geven:Bloed geven: Risico op hypoxie, geen donor en pilootRisico op hypoxie, geen donor en piloot

Vermoeidheid:Vermoeidheid: Chronisch (problemen) = niet vliegenChronisch (problemen) = niet vliegen Acuut (stress, slaapgebrek) = 1 dag recup Acuut (stress, slaapgebrek) = 1 dag recup

per tijdzoneper tijdzone Voorkomen: slapen, dieet, conditie, vluchten Voorkomen: slapen, dieet, conditie, vluchten

van – 4u., goede zithoudingvan – 4u., goede zithouding

Scubaduiken:Scubaduiken: Risico op stikstofbubbelsRisico op stikstofbubbels 12 uur wachten alvorens tot 8000 ft (indien 12 uur wachten alvorens tot 8000 ft (indien

geen gecontroleerde stijging)geen gecontroleerde stijging) 24 uur wachten alvorens + 8000 ft (of na 24 uur wachten alvorens + 8000 ft (of na

gecontroleerde stijging)gecontroleerde stijging)

Persoonlijke Persoonlijke conditie:conditie:– Meest voorkomende Meest voorkomende

reden van “loss of reden van “loss of licence” = cardio- licence” = cardio- vasculaire vasculaire problemenproblemen

Zorg voor passagiersZorg voor passagiers Hou rekening met de onvoorspelbaarheid van Hou rekening met de onvoorspelbaarheid van

passagierspassagiers Vlieg niet in turbulentie, windstoten, …Vlieg niet in turbulentie, windstoten, … Zorg begint Zorg begint op de grond:op de grond:

– Briefing vooraf i.v.m. roken (TO, land, …)Briefing vooraf i.v.m. roken (TO, land, …)– Seats instellen en lockedSeats instellen en locked– Gordels aan en uit ?Gordels aan en uit ?– Deuren en nooduitgangenDeuren en nooduitgangen– Reddingsvesten en ditching procedureReddingsvesten en ditching procedure– ZuurstofZuurstof

In vlucht:In vlucht:– Blijf rustig en zelfverzekerdBlijf rustig en zelfverzekerd– Rustige manoeuvresRustige manoeuvres– Geef uitleg bij wat je doetGeef uitleg bij wat je doet

Gevaarlijke goederen en Gevaarlijke goederen en vergiftigingsgevaarvergiftigingsgevaar

Geen vervoer van:Geen vervoer van:– ExplosievenExplosieven– Brandbare producten (vast of vloeibaar)Brandbare producten (vast of vloeibaar)– Oxiderende stoffen (vb. nitraten)Oxiderende stoffen (vb. nitraten)– Corrosieve stoffen (vb. zuren, kwik, …)Corrosieve stoffen (vb. zuren, kwik, …)– Gassen onder druk (vb. sprays, aërosols, Gassen onder druk (vb. sprays, aërosols,

…) …)

KoolstofmonoxidevergiftigingKoolstofmonoxidevergiftiging

Bronnen van CO:Bronnen van CO:– Motoren, roken, cabineverwarmingMotoren, roken, cabineverwarming– Opgelet: reukloos, smaakloos, kleurloosOpgelet: reukloos, smaakloos, kleurloos

Effecten:Effecten:– Hoofdpijn, misselijk, duizelig, Hoofdpijn, misselijk, duizelig,

verminderd zichtverminderd zicht– Braken, verlies spierkracht, Braken, verlies spierkracht,

bewusteloos, doodbewusteloos, dood– Zet zich vast op Hb: dagenlang voelbaarZet zich vast op Hb: dagenlang voelbaar

Voorzorgen voor CO:Voorzorgen voor CO:– Geen cabineverwarming indien twijfelGeen cabineverwarming indien twijfel– Ventileren bij verwarmenVentileren bij verwarmen– Niet rokenNiet roken– Zuurstof bij de handZuurstof bij de hand– Landen bij gevaarLanden bij gevaar

PsychologiePsychologie

Psychologisch aspect van Psychologisch aspect van vliegenvliegen

GewaarwordingconceptenGewaarwordingconceptenInterpretatie van prikkels door de hersenenInterpretatie van prikkels door de hersenen

Meestal juist, soms in conflict met andere Meestal juist, soms in conflict met andere prikkels, verwachtingspatronen, ervaringen, prikkels, verwachtingspatronen, ervaringen, gewoontes, automatismen, …gewoontes, automatismen, …

Gevolg: verwarring, verkeerde reacties of Gevolg: verwarring, verkeerde reacties of handelingen = gevaar voor ongeval !handelingen = gevaar voor ongeval !

Piloot-geïnduceerde-noodtoestandenPiloot-geïnduceerde-noodtoestanden– Throttle op idle i.p.v. carbu-heater offThrottle op idle i.p.v. carbu-heater off– Mixture lean i.p.v. schroef op andere Mixture lean i.p.v. schroef op andere

traptrap– Fuel cut-off i.p.v. andere tank Fuel cut-off i.p.v. andere tank

Je doet een geautomatiseerde Je doet een geautomatiseerde handeling terwijl je aan een handeling terwijl je aan een denkende handeling bezig bent denkende handeling bezig bent

Oplossing: Oplossing: cognitieve perceptiecognitieve perceptie (behoort (behoort tot de nodige competenties van een piloot !)tot de nodige competenties van een piloot !)

Eerst alle input op een rijtje, dan een Eerst alle input op een rijtje, dan een doordachte beslissingdoordachte beslissing

ENEN

intussen zich bewust zijn dat perceptie intussen zich bewust zijn dat perceptie kan beïnvloed worden door kan beïnvloed worden door verschillende factoren …verschillende factoren …

Perceptie en verwachtingenPerceptie en verwachtingen … …– Hersenen geven betekenis aan de prikkelsHersenen geven betekenis aan de prikkels

Als de Als de verwachtingverwachting groot genoeg is = groot genoeg is = verkeerde perceptie, conclusie, reactie …verkeerde perceptie, conclusie, reactie …

vb.: Je weet (verkeerd) waar je bent, je past je vb.: Je weet (verkeerd) waar je bent, je past je waarnemingen aan aan je mentaal beeld waarnemingen aan aan je mentaal beeld (Ongeval Mt Mc Kinley)(Ongeval Mt Mc Kinley)

Perceptie en gewoontePerceptie en gewoonte … …– Vliegen vraagt automatismenVliegen vraagt automatismen– Soms hoor je wat je uit gewoonte hoort en Soms hoor je wat je uit gewoonte hoort en

niet wat je echt hoort. (Vb. LH downwind)niet wat je echt hoort. (Vb. LH downwind)

– Gevolg: gevaarlijke situaties !Gevolg: gevaarlijke situaties ! Ander type vliegtuig = verschillende knoppenAnder type vliegtuig = verschillende knoppen Fuel switch ON / OFFFuel switch ON / OFF RWY 24 of 06RWY 24 of 06

Het centraal Het centraal besluitvormingsprocesbesluitvormingsproces

Info van:

ATC

Instrumenten

Gehoor

GPS

seat of the pants

BESLISSINGSKANAAL

Correcte beslissing of handeling

Tegelijk: verschillende automatische en één bewuste handeling !

Mentale werkdruk en Mentale werkdruk en beperkingenbeperkingen

Centraal beslissingskanaal Centraal beslissingskanaal overbelast = prikkels en info overbelast = prikkels en info ongebruiktongebruikt

Belangrijke info negeren

(vb. hoogtemeter)

Wel aandacht voor onbelangrijke (meer prikkelende) info

Vb. RadioIedereen heeft zijn persoonlijke grens i.v.m. info-verwerking afhankelijk van individu, situatie, lichamelijke toestand, …

InformatiebronnenInformatiebronnen

Soms bereikt ons een overaanbod van Soms bereikt ons een overaanbod van prikkels (ATC, instructeur, …)prikkels (ATC, instructeur, …)

Selectie maken in de prikkels = zeer Selectie maken in de prikkels = zeer belangrijk (belangrijk – onbelangrijk)belangrijk (belangrijk – onbelangrijk)

Vooral gesproken taal is vatbaar voor Vooral gesproken taal is vatbaar voor fouten:fouten:– Say againSay again– Read you …Read you …– Standaard radio procedure gebruikenStandaard radio procedure gebruiken– Rustig en duidelijk pratenRustig en duidelijk praten

GeheugenGeheugen(Kennis en ervaringen opslaan en terug oproepen)(Kennis en ervaringen opslaan en terug oproepen)

Kort termijn geheugen = kort (enkele seconden) opslaan en vergeten.

Vb.: RWY, telefoonnummer, …

Lange termijn geheugen = permanent opslaan van kennis en ervaringen door bewust leren.

Werkgeheugen = wat men op dat moment gebruikt uit korte en lange geheugen.

Vb.: mnemotechnische middelen (HASEL-check)

Beperkingen van het Beperkingen van het geheugengeheugen

Korte termijn geheugenKorte termijn geheugen– Beperkt in tijd en volumeBeperkt in tijd en volume– Soms gaat verkeerde info naar Soms gaat verkeerde info naar

werkgeheugenwerkgeheugen– Vb.: ATC-info voor IFR-vluchtVb.: ATC-info voor IFR-vlucht

Verwachtingen Verwachtingen vervangen soms vervangen soms ontvangen infoontvangen info– Vb.: je verwacht zoals steeds RWY24, je Vb.: je verwacht zoals steeds RWY24, je

krijgt 06, je herhaalt 06 maar …krijgt 06, je herhaalt 06 maar …

StressStress

Reactie van het lichaam op gestelde eisen of belasting.

Psychologisch

Fysiek Fysiek

Psychologisch

(Overstress: te hoge belasting of werkdruk)

prestatie

stressniveau

Verveling paniek

Maximum prestatieniveau

STRESSOR: factor die stress veroorzaakt

STRESS: reactie op de stressor

3 stadia van stress3 stadia van stress ALARMALARM

Lichaam bereidt zich voor: “fight or flight”Lichaam bereidt zich voor: “fight or flight” Stijging adrenaline, hartslagademhaling, transpiratie Stijging adrenaline, hartslagademhaling, transpiratie

+ daling spijsvertering+ daling spijsvertering Verhoogde energie, spierkracht, zintuigenVerhoogde energie, spierkracht, zintuigen

WEERSTANDWEERSTAND Lichaam herstelt om langdurige stress aan te kunnenLichaam herstelt om langdurige stress aan te kunnen

UITPUTTINGUITPUTTING Reserves zijn opgebruikt = rust noodzakelijkReserves zijn opgebruikt = rust noodzakelijk Toch aanhoudende stress = hoge bloeddruk, Toch aanhoudende stress = hoge bloeddruk,

migraine, maagklachten, astma, …migraine, maagklachten, astma, …

Stressverhogende factorenStressverhogende factoren

Belangrijker dan de aard van de Belangrijker dan de aard van de stressor = je reactie op stressstressor = je reactie op stress

Totale stressTotale stress = vliegstress + life = vliegstress + life stressorsstressors

OorzakenOorzaken

Omgevings-stressorsOmgevings-stressors– Fysieke vliegstress door geluid, trilling, Fysieke vliegstress door geluid, trilling,

hypoxie, …hypoxie, …– Afh. Van aard van de vlucht, route, meteo, …Afh. Van aard van de vlucht, route, meteo, …

Life stressorsLife stressors– Emotionele, familiale, sociale en financiële Emotionele, familiale, sociale en financiële

stressstress Reactieve stressorsReactieve stressors

– Plotse stresserende situatiePlotse stresserende situatie– Vb.: engine failure, afwijken tijdens final, …Vb.: engine failure, afwijken tijdens final, …

Deze drie komen samen: stress is Deze drie komen samen: stress is cumulatief !cumulatief !

Overschrijden van je Overschrijden van je

persoonlijke limiet, persoonlijke limiet,

hangt af van persoon hangt af van persoon

tot persoon.tot persoon.

Nog enkele factoren:Nog enkele factoren:– Stress heeft veel te maken met de Stress heeft veel te maken met de

perceptie van het eigen kunnen perceptie van het eigen kunnen (training!)(training!)

– Te mijden situaties:Te mijden situaties: Goochelen met tijd: te veel in te weinig tijdGoochelen met tijd: te veel in te weinig tijd Te veel zelfopgelegde verplichtingen: te Te veel zelfopgelegde verplichtingen: te

ijverige ingesteldheidijverige ingesteldheid

Herkennen en terugdringen Herkennen en terugdringen van stressvan stress

Leer je Leer je eigen limieteneigen limieten kennen en kennen en tekenen van naderende stress tekenen van naderende stress herkennen en erkennenherkennen en erkennen

Durf een Durf een beslissingbeslissing te nemen over al te nemen over al dan niet vliegendan niet vliegen

WaarschuwingssignalenWaarschuwingssignalen

Emotionele Emotionele spanningspanning

ZenuwachtigheidZenuwachtigheid GeïrriteerdheidGeïrriteerdheid Droge mond en keelDroge mond en keel Snel opschrikkenSnel opschrikken Depressief en Depressief en

negatief denkennegatief denken Ongeduld naar Ongeduld naar

anderenanderen

Stress verminderenStress verminderen

Hangt af van de lichamelijke Hangt af van de lichamelijke en geestelijke conditie van de en geestelijke conditie van de pilootpiloot

Lichamelijke conditie:Lichamelijke conditie:– Roken en alcoholRoken en alcohol– Leer onthaastenLeer onthaasten– LichaamsbewegingLichaamsbeweging– Eet gezond en regelmatigEet gezond en regelmatig– AdemhalingsoefeningenAdemhalingsoefeningen– Vermijd file rijdenVermijd file rijden– Gebruik een realistisch tijdschemaGebruik een realistisch tijdschema– Af en toe een korte breakAf en toe een korte break

Psychologische conditie:Psychologische conditie:– Vind jezelf niet onmisbaarVind jezelf niet onmisbaar– Humor doet wonderenHumor doet wonderen– In gezelschap sta je sterkerIn gezelschap sta je sterker– Optimistische ingesteldheidOptimistische ingesteldheid– Neem niet teveel hooi op je vorkNeem niet teveel hooi op je vork– Breng je ground-stressors niet mee naar Breng je ground-stressors niet mee naar

de cockpitde cockpit

Dan wordt je zeker de ideale piloot …Dan wordt je zeker de ideale piloot …

Inzicht en besluitvormingInzicht en besluitvorming

H

LL

S ELsoftware

Liveware-liveware

Liveware

Environment

Hardware

De piloot laat alle aspecten samenkomen tot een doordachte beslissing

Elke interactie kan een oorzaak zijn van een fout

De menselijke schakelDe menselijke schakel is de is de inzichtelijke schakel MAAR …inzichtelijke schakel MAAR …

Foutieve inzichten kunnen leiden tot Foutieve inzichten kunnen leiden tot fouten en ongevallen.fouten en ongevallen.

Soorten inzichten:Soorten inzichten:– Perceptueel inzicht: i.v.m. Perceptueel inzicht: i.v.m.

waarnemingen en perceptie. Vb.: waarnemingen en perceptie. Vb.: inschatten hoogte, snelheid, …inschatten hoogte, snelheid, …

– Cognitief inzicht: op basis van kennis en Cognitief inzicht: op basis van kennis en ervaring een risicoanalyse makenervaring een risicoanalyse maken

vb.: wanneer bochten, flaren, … vb.: wanneer bochten, flaren, …

kennis

+

bekwaamheid

+

ondervinding

INZICHT

GO

OD

A

IRM

AN

SH

IP

Risicohoudingen van de Risicohoudingen van de pilootpiloot

Anti-autoritairAnti-autoritair– Regels lijken overbodig, onnodig en Regels lijken overbodig, onnodig en

onlogischonlogisch– Ik weet het beter …Ik weet het beter …

ImpulsiefImpulsief– Direct en ondoordacht handelenDirect en ondoordacht handelen– Foutieve besluitvormingFoutieve besluitvorming

OnkwetsbaarOnkwetsbaar– Het komt altijd wel goedHet komt altijd wel goed– Je moet een beetje geluk hebben in het levenJe moet een beetje geluk hebben in het leven

MachogedragMachogedrag– Risico’s nemen om zich te bewijzen als pilootRisico’s nemen om zich te bewijzen als piloot

OnderwerpingOnderwerping– Verantwoordelijkheid ontlopen door anderen Verantwoordelijkheid ontlopen door anderen

de beslissingen te laten nemende beslissingen te laten nemen– Meestal door een gebrek aan zelfvertrouwenMeestal door een gebrek aan zelfvertrouwen

OnbekommerdheidOnbekommerdheid – Combinatie zelfvertrouwen en tevredenheidCombinatie zelfvertrouwen en tevredenheid– Verergerd door ervaring en routine Verergerd door ervaring en routine

Beoordelen en inschatten van Beoordelen en inschatten van risico’srisico’s

PilootPiloot– Rekening houden met stressniveau (fysieke, Rekening houden met stressniveau (fysieke,

fysiologische, psychologisch en sociaal)fysiologische, psychologisch en sociaal) VliegtuigVliegtuig

– Toestand van het vliegtuig en uitrusting (IMC Toestand van het vliegtuig en uitrusting (IMC of VMC, brandstof, weight and balance, CG, …)of VMC, brandstof, weight and balance, CG, …)

OmgevingOmgeving– Meteo, reliëf, ATC-instructies, …Meteo, reliëf, ATC-instructies, …

TijdTijd – Beschikbare tijd (hoe minder tijd, hoe meer Beschikbare tijd (hoe minder tijd, hoe meer

stress) stress)

Risico-analyseRisico-analyse

Evalueer ook in Evalueer ook in vluchtvlucht

Durf terug te keren Durf terug te keren of uit te wijkenof uit te wijken

Let op voor get-Let op voor get-home-itishome-itis

Durf een vlucht af Durf een vlucht af te lassen indien te lassen indien een te hoog risico.een te hoog risico.

Hou vooral rekening …Hou vooral rekening …

Je bent eerst MENS en dan PILOOTJe bent eerst MENS en dan PILOOT

Menselijke prestaties