Huisstijlsjablonen VVKSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/word/Koel- en warmte… · Web viewDe...

KOEL- EN WARMTECHNIEKENDERDE GRAAD TSO

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS

september 2005LICAP – BRUSSEL D/2005/0279/050

KOEL- EN WARMTECHNIEKENDERDE GRAAD TSO

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS

LICAP – BRUSSEL D/2005/0279/050september 2005

(vervangt D/1992/0279/140 met ingang van 1 september 2005)ISBN 90-6858-597-5

Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair OnderwijsGuimardstraat 1, 1040 Brussel

Inhoud

Lessentabel.........................................................................................................................5

1 Inleiding..................................................................................................................7

2 Studierichtingsprofiel en samenhang..................................................................82.1 Situering van de studierichting Koel- en warmtechnieken TSO in het logisch

TSO-curriculum van de studiegebieden Koeling en warmte en Mechanica-elektriciteit...........82.2 Instroom........................................................................................................................................... 92.3 Beginsituatie.................................................................................................................................... 92.4 Factoren die de keuze voor deze studierichting kunnen beïnvloeden.......................................92.5 Persoonlijkheidsvereisten............................................................................................................102.6 Sancties van de studies en uitstroom.........................................................................................102.7 Profilering van de studierichting Koel- en warmtechnieken t.o.v. aanverwante

studierichtingen in de 3de graad van het studiegebied Koeling en warmte............................112.8 Studierichtingsprofiel....................................................................................................................122.9 Doelstellingen................................................................................................................................ 122.10 Van leerplan tot jaarplan...............................................................................................................13

3 Algemene pedagogisch-didactische wenken...................................................133.1 Inleiding.......................................................................................................................................... 133.2 Geïntegreerd werken..................................................................................................................... 143.3 Projectmatig werken......................................................................................................................173.4 Aandachtspunten.......................................................................................................................... 173.5 De geïntegreerde proef................................................................................................................. 183.6 Welzijn op het werk en het behalen van een VCA B-attest........................................................19

4 Evaluatie...............................................................................................................194.1 Wat en waarom evalueren?..........................................................................................................194.2 Wanneer evalueren?......................................................................................................................194.3 Hoe evalueren?.............................................................................................................................. 204.4 Hoe rapporteren............................................................................................................................. 20

5 Leerplandoelstellingen, leerinhouden en didactische wenken.......................215.1 Voorbereiden en begeleiden van uitvoeringen via zelf opgestelde en ter beschikking

gestelde criteria............................................................................................................................. 215.2 Installatie- en onderhoudswerkzaamheden volgens opgelegde criteria voorbereiden

en uitvoeren................................................................................................................................... 445.3 Werkzaamheden aan gasinstallaties voorbereiden en uitvoeren (U)........................................575.4 Een sanitaire installatie inbedrijfstellen en onderhouden (U)...................................................605.5 Een airconditioning installeren (U)..............................................................................................625.6 Via stages kennismaken met de bedrijfscultuur en werkzaamheden in team uitvoeren........64

6 Minimale materiële vereisten..............................................................................656.1 Infrastructuur................................................................................................................................. 656.2 Algemene uitrusting...................................................................................................................... 666.3 Gemeenschappelijk klein gerief...................................................................................................666.4 Gemeenschappelijke materialen..................................................................................................67

3de graad TSO 3Koel- en warmtechnieken D/2005/0279/050

7 Nuttige adressen..................................................................................................67

8 Nuttige Websites..................................................................................................69

9 Bibliografie...........................................................................................................70

4 3de graad TSOD/2005/0279/050 050 Koel- en warmtechnieken

Lessentabel

Pedagogische uren/week Administratievevakbenaming vakbenaming

Minimum-maximum 32-36 32-36

Godsdienst 2 2 AV Godsdienst

Aardrijkskunde 1 1 AV Aardrijkskunde

Engels 0-2 0-2 AV Engels

Frans 2 2 AV Frans

Geschiedenis 1 1 AV Geschiedenis

Lichamelijke opvoeding 2 2 AV Lichamelijke opvoeding

Nederlands 2 2 AV Nederlands

Wiskunde 2 2 AV Wiskunde

Realisaties airco 0-2 0-2 PV Praktijk / TV Centrale verwarming/Sanitaire installaties/Elektriciteit/Elektromechanica/ Koeltechniek

Realisaties gasinstallaties 0-2 0-2 PV Praktijk / TV Centrale verwarming/Sanitaire installaties/ Elektromachanica/Koeltechniek/ Mechanica/ Elektriciteit

Realisaties koel en warm 18-20 18-20 7-8 7-8 PV Praktijk of PV/TV Stage technieken Centrale verwarming/Sanitaire

installaties/Elektromechanica/ Koeltechniek/Mechanica/Elektriciteit

11-12 11-12 TV Centrale verwarming/Sanitaire installaties/Elektromechanica/ Koeltechniek/Mechanica/Elektriciteit

Realisaties sanitaire 0-2 0-2 PV Praktijk / TV Centrale installaties verwarming/Sanitaire installaties/

Elektromachanica/Koeltechniek/Mechanica/Elektriciteit

Leerplan in deze brochure opgenomen


1 Inleiding

Nieuwe impulsen

Volgende impulsen liggen aan de basis van het vernieuwen van het leerplan:

• vernieuwde pedagogisch didactische inzichten op het vlak van geïntegreerd werken, het bewaken van de diverse leerlijnen en de concrete realisatie hiervan via projecten;

• de zorg van de sector om de snel evoluerende technologieën te kunnen implementeren;

• de vraag van zowel de onderwijsverstrekkers als van de werkgevers en werknemers om het onderwijsaanbod en het opleidingsaanbod zo transparant mogelijk te maken;

• de vraag van het VEV naar een zo breed mogelijke polyvalente vorming;

• de verticale samenhang bewaken op vernieuwde visies in de leerplannen van de basisopties, de studierichtingen Mechanische- en Elektrotechnieken TSO en de studierichting Koel- en warmtechnieken;

• de mogelijkheden om vakoverschrijdende thema’s te integreren;

• de stijgende aandacht voor veiligheid, gezondheid, hygiëne, milieu en ergonomie;

• de mogelijkheden die het geïntegreerd gebruik van ICT biedt zowel inhoudelijk als pedagogisch-didactisch.


2 Studierichtingsprofiel en samenhang

2.1 Situering van de studierichting Koel- en warmtechnieken TSO in het logisch TSO-curriculum van de studiegebieden Koeling en warmte en Mechanica-elektriciteit

Eerste graad2de leerjaar

Tweede graad1ste en 2de leerjaar

Derde graad1ste en 2de leerjaar

Derde graad3de leerjaar

Mechanica-elektriciteit

Mechanische technieken

AutotechniekenToegepaste

autotechnieken

Mechanische vormgevingstechniek

en

Computergestuurde mechanische

productietechnieken

Mechanica constructie- en

planningstechnieken

Koel- en warmtechnieken

Industriële koeltechnieken

Industriële warmtetechnieken

KunststoftechniekenKunststof

vormgevingstechnieken

Orthopedischetechnieken

Orthopedische instrumenten

Vliegtuigtechnieken

Elektrotechnieken

ElektrotechniekenStuur- en

bewakingstechnieken

TelecommunicatieAudio-, Video-, en

teletechnieken

Industriële ICTIndustriële

computertechnieken

Industriële wetenschappen



Elektromechanica ElektromechanicaIndustriële

onderhoudstechnieken

8 3de graad TSOD/2005/0279/050 Koel- en warmtechnieken

Elektriciteit Elektronica

ElektriciteitElektronica

Regeltechnieken

De plaats van de 3de graad Koel- en warmtechnieken TSO wordt in bovenstaand curriculumschema 1

aangegeven. Dit schema – dat van links naar rechts wordt gelezen – geeft een aantal studierichtingen weer in een aantal studiegebieden van de tweede en de derde graad. Het studiegebied Mechanica-elektriciteit start vanaf de tweede graad. De studiegebieden Auto en Koeling en warmte starten pas vanaf de derde graad. Uit het schema blijkt dat de studierichting Koel- en warmtechnieken TSO:

• aansluit op de studierichting Mechanische technieken en Elektrotechnieken TSO in de 2de graad;

• een uitstekende voorbereiding is voor de specialisatiejaren Industriële koeltechnieken en Industriële warmtetechnieken.

2.2 Instroom

Zoals hierboven reeds vermeld, zijn de logische vooropleidingen de studierichtingen Mechanische technieken en Elektrotechnieken TSO. De meeste leerlingen komen dan ook uit deze studierichtingen.

Heel wat leerlingen komen ook uit de 2de graad Elektromechanica of Elektriciteit-elektronica TSO, hetzij na het behalen van een B-attest, hetzij na heroriëntering. Indien deze leerlingen over voldoende motorische competenties beschikken, een inspanning willen leveren om hun praktische vaardigheden te ontwikkelen en voldoende interesse hebben voor het begeleiden en uitvoeren van Realisaties koelen warmtechnieken hebben ze kans op slagen. Instroom vanuit andere studierichtingen is eerder zeldzaam. Leerlingen die pas in de 3de graad het technisch secundair onderwijs aanvangen, hebben nood aan een speciale opvang.

2.3 Beginsituatie

Het merendeel van de leerlingen kwam dus al in min of meerdere mate in contact met theoretische en praktische vaardigheden die nodig zijn bij het begeleiden en uitvoeren van Realisaties koelen warmtechnieken. De studierichting bouwt bijgevolg vooral verder op de inzichten, vaardigheden en attitudes verworven in de tweede graad.

2.4 Factoren die de keuze voor deze studierichting kunnen beïnvloeden

Bepaalde lichamelijke en fysische gebreken kunnen een belemmerende factor zijn voor het uitoefenen van één of meerdere beroepen waarop deze studierichting voorbereidt. Een gepaste oriëntering en begeleiding is dan ook ten zeerste aangewezen, enerzijds omdat ze invloed hebben op de slaagkansen van de leerlingen en anderzijds omdat ze de uitoefening van heel wat beroepen bemoeilijken. In heel wat beroepen – waarop deze studierichting voorbereidt – gelden bepaalde beroepsdrempels.

• lichamelijke letsels die de normale fysieke inspanning – eigen aan de diverse beroepen – beletten of bemoeilijken;

• handicaps die het normaal motorisch functioneren – eigen aan het uitoefenen van diverse beroepen – bemoeilijken;

• gewrichts- en rugaandoeningen;

• beperkt gezichtsvermogen;

• aandoeningen aan de luchtwegen;

• producteczeem, contacteczeem en allergieën;

1 Dit is het schema dat progressief in voege ging vanaf het schooljaar 1999-2000.


• kleurenblindheid.

2.5 Persoonlijkheidsvereisten

Vele beroepen stellen ook heel wat eisen op persoonlijkheidsvlak. Leerlingen van de studierichting Koel- en warmtechnieken TSO bezitten deze reeds in bepaalde mate of geven in ieder geval blijk dat ze deze willen ontwikkelen:

• interesse voor één of meerdere aansluitende beroepen;

• verantwoordelijkheidszin;

• flexibiliteit en bereidheid om in diverse omstandigheden te functioneren;

• aandacht hebben voor aspecten die het welzijn op het werk bevorderen;

• uitvoeringsgerichte communicatievaardigheid.

2.6 Sancties van de studies en uitstroom

Door het slagen in de studierichting Koel- en warmtechnieken krijgt de leerling een diploma van secundair onderwijs.

Zoals reeds vermeld, biedt de studierichting Koel- en warmtechnieken ook een uitstekende voorbereiding voor een aantal specialisatiejaren binnen het studiegebied Koeling en warmte zoals: Industriële koeltechnieken en Industriële warmtetechnieken.

Door de realisatie van het profiel van de studierichting heeft de leerling een polyvalente vorming gekregen voor het begeleiden en uitvoeren van koelen warmtechnische werkzaamheden. De vaardigheden en kenniselementen van het beroep koeltechnieker en monteur CV komen in de opleiding aan bod zodat heel wat functies binnen de installatiebedrijven kunnen worden uitgeoefend.

Verder hebben de afgestudeerden de mogelijkheid om diverse certificaten te behalen.


2.7 Profilering van de studierichting Koel- en warmtechnieken t.o.v. aanverwante studierichtingen in de 3de graad van het studiegebied Koeling en warmte

In onderstaande tabel worden een aantal aanverwante elektro-mechanische studierichtingen in de 3de graad van het studiegebied Mechanica-elektriciteit en Koeling en warmte opgesomd. Voor elke studierichting wordt de eigenheid verduidelijkt. Dit gebeurt enerzijds door een omschrijving te geven van het te bestuderen ‘studieobject’ en anderzijds door een schematische voorstelling dat het aandeel weergeeft van de theoretische en de praktische vormingscomponenten in het geheel van de opleiding.

Studierichting EigenheidStudieobject

Schematische voorstelling vormingscomponenten

Elektromechanica TSO

De studie van variantenvan een uitgevoerd project

Drie- en tweedimensionaal communiceren om het concept van productrealisaties te analyseren.

Conceptuele kenmerken van productrealisaties uit de sector elektromechanica analyseren.

De impact van de conceptuele kenmerken van productrealisaties uit de sector elektromechanica op de uitvoering duiden.

Koel- en warmtechnieken TSO

De studie vaneen uit te voeren project

Communiceren om het concept van de werkzaamheden te begrijpen en de uitvoering voor te bereiden.

Gevraagde kwaliteitscriteria te bereiken de noodzakelijke uitvoeringsrichtlijnen formuleren.

De uitvoering voorbereiden, opvolgen en bijsturen.

concept50%

uitvoeren50%

Koelinstallaties BSO

Het uitvoeren vaneen project

Communiceren om de CV SI werkzaamheden te kunnen uitvoeren.

De conceptuele kenmerken van het concept begrijpen en voorzieningen treffen om de uitvoering ervan mogelijk te maken.

Onder leiding de CV SI werkzaamheden uitvoeren volgens opgelegde kwaliteitscriteria.


2.8 Studierichtingsprofiel

De studierichting Koel- en warmtechnieken TSO heeft een dubbele doelstelling.

De startkwalificatie te verwerven om het beroep van koeltechnieker en CV-installateur te kunnen uitoefenen. Dit houdt in dat hij/zij verantwoordelijkheid kan opnemen voor het eigen werk en – na een korte in service-training in het installatiebedrijf - aan de hand van technische informatie CV- en koeltechnische werkzaamheden kan starten, uitvoeren en begeleiden.

Voldoende kennis en vaardigheden verwerven om zich te kunnen vervolmaken via vervolgopleidingen die op deze studierichting aansluiten. Inzonderheid kan dit in de specialisatiejaren Industriële koeltechnieken en Industriële warmtetechnieken en de talrijke vervolgopleidingen.

2.9 Doelstellingen

Leerplandoelstellingen en leerinhouden voor de 3de graad Koel- en warmtechnieken TSO zijn maar relevant indien ze kaderen binnen een hoofddoelstelling die men op het einde van deze studierichting wil bereiken. Daarnaast streven we naar een aantal attitudes.

2.9.1 Hoofddoelstellingen

2.9.1.1 Basis

Voorbereiden en begeleiden van uitvoeringen via zelf opgestelde en ter beschikking gestelde criteria.

• De elementen van de organisatie van een installatiebedrijf Koel en warm

De technieker in het installatiebedrijf

Planning werkzaamheden

Veiligheid, gezondheid, hygiëne en milieu

Kostprijs

• Materialen kiezen

• Uitvoeringstekeningen en schema’s maken

• De mechanische energieomzetting in CV- en koelinstallaties

• De elektrische voorzieningen in CV- en koelinstallaties

• De regelingen in CV- en koelinstallaties

Installatie- en onderhoudswerkzaamheden volgens opgelegde criteria voorbereiden en uitvoeren

• Kennis van de koelinstallatie

• Uitvoeren van koeltechnische installaties

• Een koeltechnische installatie in bedrijf stellen en onderhouden

• Kennis van de CV installatie

• Een CV installatie in bedrijf stellen en onderhouden


• De uitgevoerde installatie- en onderhoudswerkzaamheden evalueren

Via stages kennismaken met de bedrijfscultuur en werkzaamheden uitvoeren

2.9.1.2 Complementair

• Werkzaamheden aan gasinstallaties voorbereiden en uitvoeren.

• Een sanitaire installatie in bedrijfstellen en onderhouden .

• Een airconditioning installeren.

2.9.2 Na te streven attitudes

Het is enorm belangrijk om attitudes bewust en expliciet op diverse momenten na te streven. Attitudes die bijzondere aandacht verdienen zijn de volgende:

• erop gericht zijn binnen de voorgeschreven tijd een opgedragen taak nauwkeurig te voltooien,

• de afgesproken regels en afspraken naleven,

• ondanks moeilijkheden, willen verder werken om het einddoel te bereiken,

• bereid zijn zich aan te passen aan wijzigende omstandigheden (andere materialen, andere gereedschappen, nieuwe opdrachten, nieuwe technologieën …),

• zich inleven in de situatie waarin mensen zich bevinden, er begrip voor opbrengen en er tactvol mee omgaan,

• bereid zijn om informatie te raadplegen en op te zoeken,

• handelen met het oog op tevredenheid van zichzelf en van anderen,

• in een team willen functioneren,

• bereid zijn om correct en volledig te rapporteren,

• probleemoplossend handelen en zoeken naar oplossingen voor problemen die zich stellen,

• kwaliteitsvol en kostprijsbewust handelen,

• maatregelen treffen opdat richtlijnen i.v.m. preventie, milieu, gezondheid, hygiëne en ergonomie zouden kunnen worden nageleefd,

• voor zijn mening durven uitkomen en deze op een beleefde manier formuleren en argumenteren, besluitvaardig zijn.

Al deze attitudes terzelfder tijd nastreven is uiteraard onmogelijk. Het is daarom aangewezen om in functie van de opdracht telkens één of enkele attitudes expliciet te benadrukken.

2.10 Van leerplan tot jaarplan

Dit leerplan is een graadleerplan. Het lerarenteam dient, in overleg, de leerplandoelstellingen en leerinhouden te spreiden over de twee leerjaren. Dit moet resulteren in een gezamenlijk opgestelde jaarplanning.


3 Algemene pedagogisch-didactische wenken

3.1 Inleiding

Dit leerplan wil hoofdzakelijk een leidraad zijn. De erin opgenomen doelstellingen en leerinhouden zijn een referentiekader waarmee het lerarenteam vrij kan omgaan. Het is zelf verantwoordelijk voor de wijze waarop deze doelstellingen en leerinhouden door de leerlingen kunnen worden verworven. De gekozen pedagogisch-didactische methode is dus niet zonder belang. De in dit leerplan opgenomen pedagogisch-didactische wenken zijn dan ook bedoeld als suggesties, als tips.

Het leerplan op zichzelf mag in geen geval een excuus zijn om niet naar de noden van de maatschappij en de verwachtingen van de leerlingen te luisteren. Daarom is het noodzakelijk dat er voldoende aandacht blijft bestaan voor opvoeding, voor ontplooiingskansen van elke individuele leerling, voor geloofsovertuiging…

De geboden vorming is typisch en attractief voor een leerling Koel- en warmtechnieken. De samenhang tussen hetgeen in de klas gebeurt en in de realiteit van het arbeidsproces in het bedrijfsleven is duidelijk. Het gegeven onderwijs is dus levensecht.

Het is belangrijk dat leerlingen tijdens hun leerproces zo dikwijls mogelijk succes beleven. Zij moeten dan ook voldoende worden gewaardeerd voor het gepresteerde werk.

Gebruik ook zoveel mogelijk werkvormen. Combineer voortdurend de theorie en de praktijk. Doe steeds een beroep op denken en doen. Vermijd langdurige opdrachten met steeds terugkomende vaardigheden. Schenk voldoende aandacht aan het werken in team.

3.2 Geïntegreerd werken

3.2.1 Waarom geïntegreerd werken?

Het geïntegreerd werken biedt onmiskenbaar een aantal pedagogisch-didactische voordelen. Deze worden hieronder in het kort besproken.

Just in time learning

Het geïntegreerd werken biedt de kans om de ogenblikken, waar aandacht wordt gevergd voor theorie, te plaatsen daar waar de kans op effect het grootst is. Bijvoorbeeld op het ogenblik waar de leerling de opdracht krijgt om iets uit te voeren en de vraag stelt: “Ik moet dat nu uitvoeren, maar hoe moet dat nu en waarom?” De theorie wordt dus zoveel mogelijk gegeven in directe aansluiting met de praktijk.

Krachtige leeromgeving

De klemtoon dient gelegd op zinvol leren. Het leren moet voor de leerlingen de moeite waard zijn. Het ideale zou zijn dat zo realistisch mogelijk wordt gewerkt, zo dicht mogelijk aanleunend bij de beroepsrealiteit. Het “geïntegreerd werken” wordt nog leerkrachtiger en boeiender door met de klasgroep simultaan aan verschillende projecten te werken. Men kan kijken en vergelijken, van elkaar leren.

Het leerproces van de leerling staat centraal

De didactiek vertrekt niet van kennisoverdracht, maar van het verwerven van kennis door zelfwerkzaamheid. Het leerproces van de leerling staat centraal. Door het geven van opdrachten, uitdagingen stimuleert de leraar het leerproces van de leerling. De rol van de leraar is dus duidelijk deze van opdrachtgever, coach, begeleider. Het blijft uiteraard de opdracht om kennis en vaardigheden over te dragen, maar dan in de filosofie van: “liever dat de leerling het vraagt”, dan dat “de leraar het ongevraagd aanbiedt”.

Werken in team


Het opzetten van grotere projecten, waaraan meerdere leerlingen samen werken, is de pedagogische aanpak bij uitstek om het werken in team aan te leren.

Interdisciplinaire probleemsituaties

Het geïntegreerd werken vereist het gebruik van kennis en vaardigheden uit diverse domeinen (schetsen, diverse uitvoeringstechnieken, praktijk, ICT, …). Deze domeinen vormen een samenhangend geheel. Daar er geen splitsing in vakken is, gebeurt de integratie van kennis en vaardigheden uit diverse disciplines automatisch. De leraar – beter het lerarenteam – dient echter wel te zorgen voor een goed evenwicht tussen theorie en praktijk. De jaarplanning is hier bepalend. Een grote uitdaging is het bewaken van diverse leerlijnen.


Herhaling en terugkoppeling

Door telkens met nieuwe projecten te werken, waarin aspecten uit vorige projecten voorkomen, is er voortdurend herhaling en terugkoppeling mogelijk. Voor een doelgroep – TSO technieken – is dit, vanuit pedagogisch-didactisch standpunt, een groot pluspunt.

Succesbeleving

Elk project biedt een nieuwe kans op succesbeleving. De leerling heeft dus niet alleen kans op succesbeleving op het einde van een semester, op het einde van een leerjaar maar na elk nieuw project. Dit houdt dus in dat er permanent wordt geëvalueerd. De eindevaluatie baseert zich dan op een portfolio van gerealiseerde en geëvalueerde projecten.


Opdrachtbeschrijving vanuit een reële behoefte en formuleren van de eisen

Opdoen van de relevante voorkennis enverzamelen van de nodige gegevens

evaluatiebijsturen

OK

evaluatie

Uitvoeren, realiseren

evaluatiebijsturen

Voorbereiding, planning en organisatie

Einde project

OK

bijsturen

OK

bijsturen

3.2.2 Werken volgens het technologisch proces

Elk project dient in min of meerdere mate te verlopen volgens het technologische proces. Onderstaande flowchart licht dit proces toe.


3.3 Projectmatig werken

Een mogelijkheid om integratie te bevorderen is het werken met projecten.

In de context van dit leerplan verstaan we onder project: “Op inzichtelijke wijze werkzaamheden koelen warm starten, praktisch realiseren, individueel en/of in team en begeleiden”.

Binnen een project komen zowel kennis, vaardigheden en attitudes aan bod. Ook is er voortdurend aandacht voor evaluatie en bijsturing.

Kennis: begrippen en inzichten om een opgedragen taak inzichtelijk te kunnen uitvoeren. Dit betekent eenvoudig gezegd: het denken voor het doen, voorkennis en voorbereiding.

Vaardigheden en elementen nodig om de uitvoering te realiseren.

Evaluatie slaat zowel op het proces als op het product met als bedoeling om de eigen kennis en vaardigheden bij te sturen en aldus te komen tot kwaliteitsverbetering.

Onder attitude wordt verstaan: resultaatsgerichtheid, initiatief nemen, kostenbewustzijn, doorzetting, klantgerichtheid, kwaliteitszorg, werkmethodiek, discipline, interesse, sociale houding, …

3.4 Aandachtspunten

3.4.1 Het gebruik van Informatie en Communicatie Technologie (ICT)

Het is evident dat van de mogelijkheden die de computer, op het didactisch vlak biedt, optimaal gebruik moet worden gemaakt. Typische mogelijkheden die op dit leerplan betrekking hebben zijn:

• het opzoeken van onder meer: kenmerken van materialen, gereedschappen en uitvoeringstechnieken via Internet, cd-roms, …

• het gebruik van educatieve programma’s in verband met het lezen van tekeningen, ruimtelijk voorstellings- en waarnemingsvermogen,

• eenvoudige rekenbladen of geprogrammeerde formulieren om de kostprijs te berekenen,

• programma’s ter ondersteuning van zelfevaluatie,

• eenvoudige software om op een actieve manier kennis en inzichten te verwerven.

Er dient opgemerkt dat de programma’s die men aanwendt dermate gebruiksvriendelijk zijn dat de klemtoon ligt op de te verwerven leerplandoelstellingen en zeker niet op de beheersing van één of ander softwarepakket.


3.4.2 De aanpak van schetsen2 en tekenen3

Algemene doelstellingen

Bij het schetsen en het technisch tekenen zijn de volgende doelstellingen van essentieel belang:

• het verhogen van het waarnemings-, het voorstellingsvermogen en het ruimtelijk inzicht,

• het begrijpen van uitvoeringstekeningen om volgens de verstrekte richtlijnen uit te voeren,

• tekeningen en schema’s maken,

• tekenen/schetsen als communicatiemiddel gebruiken vóór, tijdens en na de uitvoering van de werken.

Doelstellingen op het vlak van uitvoeringstekeningen lezen:

• zich de te construeren delen driedimensionaal kunnen voorstellen,

• de maatvoering lezen,

• de genormaliseerde en symbolische voorstellingen aanbrengen en verklaren voor de praktische uitvoering,

• de bijschriften toevoegen en met eigen woorden toelichten in functie van de uitvoering.

Doelstellingen op het vlak van het maken van schetsen en tekeningen:

• het plannen van de inrichting van de werkplek,

• twee- en driedimensionaal schetsen om zowel voor, tijdens en na de uitvoeringdetails toe te lichten,

• de onderdelen beter duiden via aanvullende detailschetsen, zowel twee- als driedimensionaal,

• vanuit concepttekeningen schema’s en uitvoeringstekeningen genereren,

• aanvullende aanduidingen aanbrengen om de maatvoering en de afwerking beter te begrijpen.

Middelen en resultaat

Voor het maken van schetsen, tekeningen en schema’s zijn er diverse middelen beschikbaar:

• een bord en krijt,

• een blad papier en een potlood,

• een CAD-pakket.

Het middel dient in ieder geval ondergeschikt en in functie te zijn van de hierboven vermelde doelstellingen.

3.5 De geïntegreerde proef

De geïntegreerde proef vormt een belangrijk onderwerp van het 2de leerjaar. Deze proef is enerzijds bedoeld als onderdeel van evaluatie, maar maakt anderzijds ook deel uit van de vorming, de opleiding. Voor de concretisering van de geïntegreerde proef verwijzen we naar:

• de omzendbrief van 25 juni 1999 punt 8 “Evaluatie en bekrachtiging van de studies”,2 Onder een ‘schets’ verstaan we een voorstelling die in hoofdlijnen het onderwerp (vormgeving, werkingsprincipe,

uitvoeringsmethode, …) toelicht.3 Onder een ‘technische tekening’ verstaan we de voorstelling van een uit te voeren of uitgevoerde constructie waarop alle

afmetingen, materiaalaanduidingen, uitvoeringsvoorschriften, … éénduidig en op schaal worden weergegeven.


• naar het algemene kader in verband met de geïntegreerde proef van het VVKSO,

• naar het vademecum in verband met de geïntegreerde proef specifieke invulling “studiegebied Koeling en warmte”, studierichting Koel- en warmtechnieken TSO.

3.6 Welzijn op het werk en het behalen van een VCA B-attest

In dit leerplan werden de betreffende doelstellingen en inhouden opgenomen.

Voor de modaliteiten om het attest te behalen, verwijzen we naar de bevoegde organisaties en instanties.

Leerplannen van het VVKSO zijn het werk van leerplancommissies, waarin begeleiders, leraren en eventueel externe deskundigen samenwerken.Op het voorliggende leerplan kunt u als leraar ook reageren en uw opmerkingen, zowel positief als negatief, aan de leerplancommissie meedelen via e-mail ([email protected]) of per brief (Dienst Leerplannen VVKSO, Guimardstraat 1, 1040 Brussel).Vergeet niet te vermelden over welk leerplan u schrijft: vak, studierichting, graad, licapnummer.Langs dezelfde weg kunt u zich ook aanmelden om lid te worden van een leerplancommissie.In beide gevallen zal de Dienst Leerplannen zo snel mogelijk op uw schrijven reageren.

4 Evaluatie

4.1 Wat en waarom evalueren?

Evalueren is geen doel op zich. Het maakt deel uit van het didactisch proces. Via allerlei vormen van evalueren krijgen de leerlingen en de leraar informatie over de bereikte en de niet-bereikte leerdoelen.

Zowel het proces als het product worden geëvalueerd. De klemtoon ligt daarbij uiteraard op het proces want de hoofdbedoeling van het evalueren is bijsturen, remediëren.

Bij het evalueren wordt aandacht besteed aan:

• cognitieve vaardigheden (kennen, begrijpen, inzien, toepassen...),

• psychomotorische vaardigheden (nadoen, oog-hand-coördinatie, ritme, snelheid, nauwkeurigheid, beheersen),

• attitudes (doorzetting, efficiëntie, sociale gerichtheid, …).

Cognitieve elementen worden liefst getoetst in de context van de projecten en de realisaties, in directe relatie tot wat zal worden uitgevoerd.

De einddoelstelling is dat de leerling door zelfevaluatie zijn eigen handelen leert bijsturen om te komen tot kwaliteitsverbetering.

4.2 Wanneer evalueren?

Het lerend bezig zijn van de leerlingen en de vorderingen die ze daarbij maken worden permanent beoordeeld en geëvalueerd. De evaluatie gebeurt bij elke stap die ze zetten bij de realisatie van een product. Hun technisch en technologisch kennen en kunnen wordt permanent getoetst.


mailto:[email protected]

Daarbij kunnen de leerlingen ook nog periodiek aan de hand van goed gekozen en duidelijk omschreven opdrachten bewijzen dat ze bepaalde vaardigheden en ondersteunende kennis verworven hebben.

Evalueren helpt ook het onderwijsproces sturen. Daarom wordt het evalueren doorgedreven geïntegreerd in dat onderwijsproces. Evaluatie is geen afzonderlijke activiteit en is meer een leermoment dan een beoordelingsmoment. Daardoor worden het leerproces van de leerling en de instructie van de leraar geoptimaliseerd.

Bovendien moet aan een aantal doelstellingen, dat voortdurend in de praktijk moet worden toegepast, elke les worden gewerkt. Zij kunnen niet het voorwerp zijn van een eenmalige of sporadische evaluatie. Dit is bijvoorbeeld zo voor het begrijpen en toepassen van de algemene en de machinegebonden veiligheidsvoorschriften of voor de attitude van zorg en respect voor materiaal.

4.3 Hoe evalueren?

Bij het toetsen van cognitieve elementen moet er voldoende variatie zijn in de vraagstelling.

Zo dienen volgende vormen van schriftelijke evaluatie te worden overwogen:

• meerkeuzevragen;

• aanvullen van een tekening of schema (geen loutere invuloefening!);

• opdrachten als ‘verbind de samenhorende elementen met een pijl’, ‘plaats in de juiste volgorde’ ...;

• vooraf klaargemaakte tabellen of controlelijsten kunnen door de leerlingen individueel of in groep ingevuld worden en als basis dienen voor de evaluatie - mogelijke inhouden daarbij zijn: de opgemeten hoeveelheden, de te bestellen materialen, de beschrijving van de werkvolgorde, de geraamde en de werkelijke tijdsduur, de toegepaste veiligheidsvoorzieningen;

• het kunnen lezen van een werktekening kan men evalueren door bijvoorbeeld het nodige aantal te bestellen materialen te laten berekenen.

Voor wat betreft het ‘kunnen’ is het vooral ook de bedoeling dat de leerling zijn eigen werk leert beoordelen, dus aan zelfevaluatie doet. Het zelf kunnen deelnemen aan de evaluatie werkt stimulerend en motiverend voor de leerling.

Bij iedere opdracht wordt duidelijk op voorhand opgegeven welke items zullen worden geëvalueerd en hoe de beoordeling zal worden opgevat.

4.4 Hoe rapporteren

De rapportering gebeurt niet louter via een cijferrapport. De vorderingen van de leerling en vooral de tips voor remediëren worden in een eenvoudige en directe taal omschreven.


5 Leerplandoelstellingen, leerinhouden en didactische wenken

(U) staat voor uitbreiding.

5.1 Voorbereiden en begeleiden van uitvoeringen via zelf opgestelde en ter beschikking gestelde criteria

5.1.1 De elementen van de organisatie van een installatiebedrijf Koel en warm

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN

De technieker in het installatiebedrijf

1 De taken en verantwoordelijkheden van de leden van het ‘team’ omschrijven.

Het installatieteam

• Organigram

• Opdrachtgever, klant

• Nascholingsverantwoordelijke

• Werkplaatsverantwoordelijke

• Monteur koel, warm

• Technieker

• Installateur

• Verkoper

• Veiligheidsverantwoordelijke

• Boekhouding

• Aanbesteding

• Nacalculatie

• Planning

Taken en verantwoordelijkheden

• Opmaak en indiening van documenten

• Aanbesteding

• Toezicht

• Oplevering en afrekening

• Veiligheidsmaatregelen

• Aansprakelijkheid

• Verantwoordelijkheid voor eigen werk en dat van anderen

2 De eigenheid van de installatiebedrijven, met eigen woorden omschrijven.

Eigenheid installatiebedrijven

• Keten

• Onafhankelijk


• Gespecialiseerd

• Centrale verwarming

• Koeling

• Bedrijfsgericht

• Huishoudelijk

• Vestiging: lokaal regionaal

• Dealernet, dealerstructuur

• Merkgebonden, multimerk

• Productengamma

• Onderhoud – herstelling

• Personeelsbezetting

• Innovatie

• Koel- en warmwerken als hoofd- en nevenactiviteit

• Marketing

Beroepsorganisaties en federaties

Controleorganismen

Wetenschappelijke centra

3 De installatiebedrijven in de Belgische economie situeren.

Installatiebedrijven in België

• Diensten

• Tewerkstelling

• Vestiging

• Zakencijfers

4 Info verwerven over tewerkstellings- en nascholingsmogelijkheden en met eigen woorden toelichten.

Installatieberoepen

Nascholingsmogelijkheden

• Volwassenenonderwijs

• Sectorale opleidingen

• Certificeringen

• VDAB

• Bedrijfsopleidingen

Tewerkstellingsmogelijkheden

• Aard

• Soort contract

• Interimarbeid

• Federaties

• Beroepsorganisaties

5 Info verwerven over het statuut van werknemer en de kenmerken met eigen

Werknemersstatuut


woorden omschrijven. • Rechten

• Plichten

• Arbeidsovereenkomsten

• Bediende, arbeider

• Sociale zekerheid

6 Info verwerven over de voorschriften van de nutsbedrijven.

Nutsvoorzieningen

Vigerende voorschriften

• Elektriciteit

• Gas

• Water

• Riolering

DIDACTISCHE WENKEN

Voor cijfers in verband met het belang van de sector kan contact opgenomen worden met de overkoepelende sectororganisaties.

Bedrijfsbezoeken en relaties met bedrijven kunnen het mogelijk maken heel wat van de doelstellingen uit deze cluster praktisch te ondersteunen door bedrijfsvoorbeelden.

In het kader van de doelstelling levenslang leren kan er een bezoek worden gebracht aan een school met een derde leerjaar van de derde graad Industriële koeltechnieken of Industriële warmtetechnieken en ook aan een opleidingscentrum uit de buurt dat met CV SI -opleidingen bezig is.

Om leerlingen wegwijs te maken in de problematiek van de arbeidsovereenkomsten kan beroep worden gedaan op een deskundige uit een bedrijf of werknemersorganisatie.


Planning werkzaamheden

7 In team voor de te verrichten werkzaamheden ploegen samenstellen.

Ploegsamenstelling in functie van

• Personeelskwalificaties

• Hoeveelheid werk

• Aard van het werk; routine, specifiek

• Relatie tussen de werkzaamheden

• Tijdsduur per bewerking

8 Per bewerking de tijdsduur registreren en bepalen.

Bepaling tijdsduur

• Aard van het werk

• Ervaring

Registratie

• Werkkaarten

• Computer

9 Planning op een tijdschaal optekenen. Tijdschalen

• Kalenderdagen


• Prognose kalender (werkdagen)

• Verloven

• Lang- en kortlopende werkzaamheden

• Planningbord

10 De relatie tussen een netwerkplanning en een planning met een tijdschaal herkennen.

Soorten planning

• Netwerkplanning

• Met een tijdschaal

• Relatie van de soorten planning met elkaar

11 In team voor een eenvoudig uit te voeren werk een netwerkplanning maken. (U)

Netwerkplanning PERT, PDM of andere (U)

• Opbouw

• Vroegste start/einde

• Laatste start/einde

• Speling

• Kritieke pad

12 In team voor een eenvoudig uit te voeren werk de planning voorstellen

De Gantt-kaart of het balkendiagram

• Opbouw

• Voor- en nadelen t.o.v. netwerkplanningkritieke pad

13 In team de uitvoeringstijd van de verschillende bewerkingen op de planning onderkennen en de planning bijsturen. (U)

Het actualiseren van de planning (U)

• Voorziene tijdsduur

• Uitvoeringstijd

• Bijsturingsmogelijkheden

14 In team voor een eenvoudig uit te voeren project afgeleide planningen opstellen.

Afgeleide planningen

• Personeelsplanning

• Machineplanning

• Aankoopplanning

Materiaalplanning

15 Van een werkplaats en werf de inrichting bestuderen.

Werkplaats en werf

• Inrichting en uitrusting

• Magazijnen

• Materialen stroom

• Productenstroom

• Personeelsbezetting

16 De administratieve afhandeling en verwerking van gegevens van de werkzaamheden volgens verstrekte richtlijnen begeleiden en uitvoeren.

Administratie

• Materialen

• Producten

• Machine-uren


• Manuren

• Bestel– en leverformulieren

• Andere

17 De wijze waarop het magazijn in de school is georganiseerd met eigen woorden uitleggen.

De magazijnorganisatie in de school

• Inrichting

• Voorraadbeheer

• Administratie

• Bestellingen

• Leveringen

• Afspraken

18 Eigen werkzaamheden plannen en organiseren.

Eigen werkzaamheden

• Planning

• Organisatie

• Inrichting eigen werkplek

19 Een opdracht in deelopdrachten en taken verdelen

Deelopdrachten en taken

• Analyse van de opdracht

Deelopdrachten en taken

Tijdsduur

Relaties

Aanvang en einde

• Nodige middelen

Personeel, gereedschappen, materialen

20 De technieken voor het opvolgen van de planning in functie van de vorderingen toelichten

Werkopvolging

Tijdslijn

Software voor planning en opvolging

DIDACTISCHE WENKEN

Probeer aan de hand van sprekende voorbeelden de leerlingen te laten inzien dat het team met een bepaalde planningsmethode antwoord moet geven op de vraag: 'wie', 'wat' gaat doen, 'hoe', 'wanneer' en 'voor hoeveel'.

Licht voldoende toe dat bij de aanvang van het project niet alle parameters in detail gekend zijn, maar duidelijker worden naargelang de vorderingen van de werkzaamheden. Het is dus belangrijk dat in de beginfase de parameters zo goed mogelijk worden omschreven en bij opvolging zo goed mogelijk wordt geanticipeerd op onverwachte gebeurtenissen.

Geef sprekende voorbeelden van optimale ploegsamenstellingen en bespreek deze grondig.

Toon duidelijk aan dat een netwerkplanning voornamelijk 'de combinatie van de bewerkingen' duidelijk maakt en dat een planning met een tijdschaal voornamelijk 'de uitvoeringstijd' benadrukt.


Zowel korte termijn (per dag, per week) als lange termijnplanningen aan de hand van praktische voorbeelden toelichten.

Het verschil in benaderingsmethodiek tussen de verschillende netwerkplanningen onderkennen (voorstelling van bewerkingen, type, duur, begin, einde ...).

Voldoende beklemtonen dat men bij een tijdsdoorrekening in eerste instantie geen rekening moet houden met het nodige personeel, machines en materieel. Geef voldoende praktische tips hoe bewerkingen in de tijd kunnen worden verschoven. Geef daarbij ook aan dat men het aantal ploegen en de ploegsamenstelling kan wijzigen.

Bespreek diverse Gantt-kaarten van uitgevoerde en zelf uit te voeren werken.

Stel gegevens ter beschikking van werkelijke uitvoeringstijden en laat leerlingen deze noteren van de werkzaamheden die ze zelf uitvoeren. Toon de invloed ervan aan op de voorziene planning en licht de bijsturingsmogelijkheden voldoende toe.

Geef voorbeelden van de wijze waarop afgeleide planningen kunnen worden gemaakt. Bespreek in team de afgeleide planningen van de eigen werkzaamheden.

Licht de mogelijkheid toe van een eenvoudig planningsprogramma, waar zowel een netwerkplanning, een Gantt-kaart en afgeleide planningen automatisch worden gegenereerd.

Toon, aan de hand van beeldend materiaal uit de praktijk, het belang aan van de plaats van het materieel en het materiaal bij een werkplaatsinrichting. Leg ook het verband tussen een goed ingerichte werkplek, het rendement, de netheid en het opruimen na de werktijd.

Bestudeer bij bedrijfsbezoeken de inrichting van de werkplaats en van het bedrijf. Laat eventueel bedrijfsdeskundigen een les in de school mee ondersteunen.


Veiligheid, gezondheid, hygiëne en milieu

21 In functie van het VCA B-attest, de voorschriften i.v.m. basisveiligheid kennen.

Basisveiligheid – VCA B-attest

22 De diverse preventie- en welzijnsaspecten herkennen.

Preventie en welzijnsaspecten

• Veiligheid

• Gezondheid

• Hygiëne

• Milieu

• Psycho-sociale aspecten van de arbeid

• Verfraaiing van de werkplaatsen

• Ergonomie

• Pesten en sexuele intimiteiten

Interne dienst

Externe dienst

Comité voor preventie en bescherming op het werk

Preventieadviseur(s)


Veiligheidsfilosofie

Ongevallen uitsluiten

Ongevallen voorkomen

Ongevallen tot een minimum beperken

23 De voorschriften in verband met basisveiligheid naleven.

Voorschriften

• Mogelijke risico’s en ongevallen

• Gevaarlijke producten

• Brand en ontploffingsgevaar

• Werken in besloten ruimten

• Gereedschap en machines

• Struikelen, uitglijden en vallen

• Elektrocutiegevaar

• Werken in koelruimtes

Signalisatie

Te treffen maatregelen

Werkvergunningen

24 De collectieve veiligheidsvoorzieningen herkennen en volgens de verstrekte richtlijnen handelen.

Collectieve beschermingsmiddelen

25 Persoonlijke beschermingsmiddelen volgens verstrekte richtlijnen gebruiken.

Persoonlijke beschermingsmiddelen

26 Gevaarlijke situaties herkennen, melden en volgens verstrekte richtlijnen handelen.

Gevaarlijke situaties eigen aan de werkplek

27 De werking en veiligheidsvoorschriften van de te gebruiken machines, gereedschappen en hulpmiddelen toelichten.

Machine-, gereedschaps- en hulpmiddelen

Machine-instructiekaart

Machine-veiligheidsinstructies

28 De elementaire voorzieningen van een EHBO-kit kennen.

EHBO-kit

29 De nodige maatregelen die men bij een ongeval mag en kan treffen kennen.

EHBO

30 Maatregelen nemen om op een milieuvriendelijke wijze te werken.

Duurzaam construeren

Duurzaam materiaalgebruik

Recyclage


31 Producten en materialen volgens afspraak en voorschriften verhandelen, bewerken, verwerken, sorteren en opslaan.

Kenmerken van producten en materialen

Verhandelen, bewerken, verwerken

Sorteren

Opslaan

Oliën

Gasolie

Snijolie

Koelmiddelen: CFK’s, HFK’s....

Roet

Testmiddelen

32 De ergonomische voorzieningen bij een werkpost herkennen, bij het werken een ergonomische werkhouding aannemen.

Aangepaste voorzieningen

Ergonomische werkhouding

Lasten tillen, dragen, hijsen

33 De gevaren voor personen en omgeving toelichten.

Gevaren

Elektrisch

• Kortsluiting

• Overbelasting

• Brandgevaar

• Koelmiddelen

• Geventileerde ruimten

• Verbranding van koelmiddelen

34 De alternatieve energiebronnen kennen. Alternatieve energie

Zonne-energie

Windenergie

Bio-energie

Waterenergie

DIDACTISCHE WENKEN

Wijs op de overeenkomsten tussen de in de school na te leven afspraken en deze die in het bedrijfsleven gelden.

Bij de doelstelling over de persoonlijke veiligheidsvoorschriften verwijzen sommige leerinhouden naar het te behalen VCA-B attest. Vermits heel wat van onze leerlingen tewerkgesteld worden in aannemingsbedrijven waar zo’n certificering wordt gevraagd, is het zinvol hier voldoende aandacht aan te schenken.


Besteed bijzondere aandacht aan voorschriften in verband met preventie, persoonlijke en collectieve beschermingsmiddelen, hygiëne en milieu. Let er op dat elke leerling alvorens aan het werk te gaan aan een machine voldoende geïnstrueerd is over het werken ermee en de gevaren die ermee gepaard gaan. Zie toe op het noteren ervan in de agenda. Heb oog voor eventuele afwezigen.

Verwijs naar de impact op het milieu bij de winning, productie, verwerking, gebruik en verwerking na gebruik van materialen.


Kostprijs

35 In een kostprijsberekening de bepalende factoren herkennen

Loonkost

Materiaalkost

• Gereedschaps- en machinekost

• Reisuren

Terugnameplicht

36 Van zelf uit te voeren werkzaamheden info verzamelen met betrekking tot de kostprijs.

37 Een dagrapport, administratieve formulieren invullen.

Dagrapporten

Administratieve formulieren

Kostprijsbepaling

Hoeveelheden materialen

Onderaannemingskost

Hoeveelheid gepresteerde uren

Aantal manuren

38 Het verschil tussen de patronale loonkost en het netto loon duiden.

Uurloon

Brutoloon

Patronale sociale lasten

Eigen sociale lasten

Loonkost patronaal

Belastingen

Netto loon

39 Een gedetailleerde factuur toelichten met het oog op communicatie met de klant.

Gedetailleerde samenstelling van de factuur

• Garantieafhandeling op kosten van de fabriek

• Vaste prijzen voor werkzaamheden

• Uitwisselbaarheid van facturen, lease klanten

• Vaste prijzen geeft de mogelijkheid om via de bemeten tijd de mechanieker te evalueren


DIDACTISCHE WENKEN

Stel om materiaalprijzen bij te houden een standaard aanvaarde meetmethode ter beschikking.

Maak gebruik van type formulieren en laat uitwerken via een elektronisch rekenblad.

Laat bij het bepalen van hoeveelheden rekening houden met overmaten en het verschil tussen geleverde en geplaatste materialen.

Bij het berekenen van het aantal manuren kan men gebruik maken van de geregistreerde uren tijdens de uitvoering van een project door leraar en/of leerlingen.

Stel steeds realistische basisgegevens voor loonberekening ter beschikking. Verwijs naar collectieve arbeidsovereenkomsten die werkgevers en werknemers in de sector afsluiten.

Geef voldoende aandacht aan de relatie tussen verloning, functie, beroepsbekwaamheid en statuut van arbeider en bediende.

Als voorbeelden van gebruikseenheden gebruikt men best het materieel waarmee de leerlingen frequent in contact komen, zoals de draadsnijmachine.

5.1.2 Materialen kiezen


40 Aan de hand van een gekozen installatietechniek en opgelegde criteria de toe te passen materiaalsoort kiezen.

Opgelegde criteria

Eigenschappen

• Trekvastheid

• Elasticiteit

• Vervormbaarheid: koud, warm

• Blijvende vervorming

• Uitzicht

• Stabiliteit ...

Verwerkingsvoorschriften

Verwerkbaarheid

Verwerkingstechnieken

• Verspanen

• Lassen

• Plooien

• Knippen ...

Ferro’s

• Soorten staal

• Legeringselementen

• Soorten roestvast staal


Non ferro’s

• Koper en koperlegeringen

• Aluminium en aluminiumlegeringen

• Legeringselementen

Kunststoffen

• Herkomst

• Kenmerken

Eigenschappen

• Mechanische

• Dichtheid

• Thermische

• Veroudering

• Zuurstofdoorlaatbaar...

Genormaliseerde aanduidingen

Verwerkingstechnieken

41 Het begrip corrosie toelichten. Corrosievormen

• Spanningscorrosie

• Galvanische corrosie ...

42 De macromoleculaire opbouw van kunststoffen toelichten. (U)

Structuur (U)

• Thermoharders

• Thermoplasten

• Elastomeren

43 Het toepassingsgebied van de toeslagmaterialen bij kunststoffen toelichten. (U)

Van polymeer tot kunststof (U)

• Versterkers, ladingen

• Stabilisatoren

• Weekmakers

• Kleurstoffen en pigmenten

• Schuurmiddelen

• Brandvertragers

• Nucliaters

44 Bij verbindingen de lijmnaad bepalen. Soort naad

• Overlap-, stompe naad

Stabiliteit

• Afmetingen


• Vorm...

45 Met behulp van technische documentatie een geschikte lijmsoort kiezen.

Soorten lijm

• Op basis van solventen

• Reactielijmen

• Contactlijmen

• Amorfe lijmen

DIDACTISCHE WENKEN

Laat de leerlingen de ervaringen die ze opdoen met het verwerken kaderen binnen hun kennis van materialen.

Leg voortdurend de relatie tussen uitvoeren en kennis.

Vergelijk in verband met de gekozen materialen, van uitgevoerde installaties de kostprijs, het onderhoud en de werking.

Laat de leerlingen kennismaken met nieuwe materialen uit de sector van de installatiebedrijven.

Maak verwijzingen naar info en catalogi van leveranciers met betrekking tot verwerking- en onderhoudsvoorschriften.

Laat de leerlingen de kenmerken van materialen en in de handel verkrijgbare constructieonderdelen opzoeken. Heel wat firma’s stellen heel wat technische fiches en cd-rom’s ter beschikking of bieden informatie aan via het Internet. Geef de leerlingen ook de gelegenheid om deze technische informatie te bundelen en te verwerken. Maak gebruik van de opportuniteit om hierbij ICT te integreren. Het verwerven en verzamelen van eigen documentatie in functie van de uit te voeren projecten kan de betrokkenheid van de leerling heel sterk verhogen.

Gebruik bij de bespreking van materialen en onderdelen zoveel mogelijk videomateriaal en stel vooraf een vragenlijst op. Ook studiebezoeken aan leveranciers van onderdelen kunnen een belangrijke bijdrage leveren.

5.1.3 Uitvoeringstekeningen en schema’s maken


46 Bij uit te voeren werkzaamheden de installaties en de –onderdelen herkennen, hun functie en hun relatie toelichten.

Installaties

• Onderdelen

• Benaming

• Functie

• Functionele relatie

• Schema

• Elektrisch

• Koel- en warmtekring

• Bouwplannen

47 De verbinding herkennen en de kenmerken toelichten.

Soort verbindingen


• Boutverbindingen

• Lijmverbindingen

• Soldeerverbindingen

• Lasverbindingen

• Persverbindingen

• Klemverbindingen ...

• Kenmerken

Demontabel

Niet-demontabel

Water- en luchtdicht

Temperatuurbestand ...

48 In uitvoeringstekeningen de aangebrachte genormaliseerde en symbolische voorstellingen toelichten.

Genormaliseerde en symbolische voorstellingen

Materiaalaanduiding

• Bevestigingselementen

• Verbindingselementen

• Toebehoren

Opgelegde kwaliteitscriteria

Schematische voorstellingen

Componenten

Leidingen...

49 De gehanteerde projectiemethode herkennen. Europese projectiemethode

Amerikaanse projectiemethode

50 Bij uit te voeren werkzaamheden aan de hand van voorstellingen en schetsen de uitvoering en de functie van de uitvoering toelichten.

Twee- en driedimensionale voorstellingen

• Aanzichten

• Doorsneden

• Details

• Voorstelling in isometrisch perspectief

Schetsen en tekeningen

Toelichting van de functie en de uitvoering

51 Van uit te voeren constructies en –onderdelen uit plaatmateriaal ontvouwingen tekenen en de plooivolgorde aanduiden. (U)

Ontvouwingen (U)

Plooivolgorde (U)

52 De stuklijsten van de te vervangen onderdelen opstellen.

Stuklijsten

53 Werkopdrachten lezen in functie van de Werkopdrachten


uitvoering.

Bestekken

Fabrikanteninfo ...

54 De meest gebruikte begrippen in het CAD toelichten.

Begrippen

• Tekenoppervlakte

• Magnetisme van punten

• Transparante lagen

• In- en uitzoomen (U)

55 De hard- en software benodigdheden bepalen.

Hardware configuratie

Software

56 Bibliotheekgegevens aanmaken en in tekeningen toepassen.

Bibliotheken

• Aanmaak

• Gebruik

• Zelf

Via internet

57 Delen van bestaande tekeningen in nieuwe hergebruiken.

Hergebruik

• Regels

• Herbenoeming van delen

• Vervanging van delen

58 Uit 3D-voorstellingen 2D-tekeningen genereren en omgekeerd. (U)

Werktekeningen (U)

• Toevoeging van ontbrekende

Maten

Zichten

Hartlijnen

Titelhoek wijzigen

DIDACTISCHE WENKEN

Men kan in het begin van de derde graad gerasterd papier gebruiken ter ondersteuning van het schetsen.

Schenk bij het schetsen ook aandacht aan referentielijnen en referentiepunten.

Het laten aanvullen van uitvoeringstekeningen en schema’s van zelf uit te voeren installaties is een efficiënte methode om tekeningen en schema’s te leren lezen.

Het ruimtelijk waarnemingsvermogen kan toenemen door gebruik te maken van 3D-voorstellingen. Dit kan door via 3D CAD-pakketten vanuit technische tekeningen, sprekende beelden en filmpjes te maken. Deze kunnen de leerling ook helpen bij het verwerven van inzichten.

Laat de leerlingen kennismaken met bestaande CAD-installatiepakketten.


5.1.4 De mechanische energieomzetting in CV- en koelinstallaties


59 De relatie tussen de elementen die een koppel kenmerken toelichten. (U)

Koppel (U)

• Grootte

• Uitwerking

• Aandraaikoppel

60 Het statisch evenwicht bij een installatie schematisch weergeven. (U)

Statisch evenwicht (U)

• Uitwendige krachten

• Actie- en reactiekrachten

• Momenten

• Evenwichtsvoorwaarden

61 De wijze waarop krachten en spanningen op onderdelen inwerken, schematisch weergeven en toelichten. (U)

Belaste oppervlakken

Dwarsdoorsnede

Belastingen

• Normaalkracht

• Dwarskracht

• Buigmoment

• Wringmoment

Zin van de inwerkende krachten

Spanning

Gelijkmatige verdeling over de oppervlakken

Soorten spanningen

• Trekspanning

• Drukspanning

• Buigspanning

• Schuifspanning

• Wringspanning

• Knikspanning

62 Het verband tussen kracht en vervorming in toepassingen toelichten. (U)

Spanningsrekdiagram (U)

• Elasticiteit

• Veerwerking

• Plasticiteit

• Vervorming

• Functie van het onderdeel

63 De gebruikte overbrengingsmechanismen Overbrengingen van cirkelvormige bewegingen


herkennen en de kenmerken toelichten.

• Riemoverbrenging

• Kettingoverbrenging

• Tandwieloverbrenging

64 De invloed van de massa duiden. Snelheid, versnelling, kracht, traagheid

Afsluiters waterslag …

65 De principes van de smering bij toepassingen duiden.

Principe

• Doel

• Wrijving

• Droge- en vloeistofwrijving

66 De wijze waarop elementen met elkaar worden verbonden toelichten.

Aard van de verbindingen tussen de constructie-elementen

• Vast

• Roterend

• Ingeklemd

67 Bij ronddraaiende bewegingen het verband tussen de grootheden toelichten.

Omtreksnelheid en rotatiefrequentie

68 Hydraulische en pneumatische systemen herkennen, opstellen. (U)

Hydraulische en pneumatische systemen (U)

Hydraulische kring (U)

• Pomp

• Reservoir

• Olie, olievoorbereiding

• Leidingen, verbruikers, ventielen, cilinders

• Plooibank

• Scharen

Pneumatische kring (U)

• Compressor

• Lucht, luchtvoorbereiding

• Leidingen, verbruikers, ventielen, cilinders

• Handgereedschappen

69 Begrippen uit de fluïdamechanica toelichten. Druk

Oppervlaktedruk

Luchtdruk

Boven- en onderdruk

Vacuüm


Stromingswetten

Bernouilli, Castelli....

Laminaire en turbulente stroming

Reynoldsgetal

Weerstandsverliezen

Opvoerdruk ...

Debiet

Stroming in leidingen

Viscositeit

Uitzetting en krimp van vloeistoffen

70 De elementen van de warmteleer in installaties en praktische voorbeelden toelichten.

Warmte en thermisch comfort

• Temperatuur en eenheden

• Thermisch comfort

• Soortelijke warmte

• warmtehoeveelheid

• Warmtetransmissie

• Warmteoverdracht

• Warmtegeleidingscoëfficiënt

• Warmtegeleider

• Transmissiecoëfficiënt

voor binnenoppervlakken

voor buitenoppervlakken

• Temperatuurverloop door een wand

• Koude brug

• Dampscherm

• Warmtetransmissiecoëfficiënt en warmteweerstand R

• Tabellen van en k-waarden

• Warmteverlies- en warmtewinstberekening

Globaal isolatieplan

Energieprestatie

Rendement

Vigerende normen

Brandstoffen en verbranding


Stoominstallaties (U)

71 De verbanden tussen de elementen van de warmteleer in koelinstallaties toelichten.

Gaswetten

• Druk

• Volume

• Temperatuur

Aggregatietoestanden

• Vloeistof

• Gas

• Verdamping

• Verdampings-, condensatie-, smelt- en stollingswarmte

• Oplosbaarheid van gassen in vloeistoffen

• Condensatie

Het beginsel van Watt

De wet van de koude wand

• Dampspanning

• Oververhitting

• Onderkoeling

72 In damptabellen en diagrammen waarden aflezen.

h-logp diagram

h-x diagram (U)

73 De basisprincipes van de koeling toelichten. Compressiekoelkring

Absorbtiekoelkring (U)

Peltiersysteem (U)

DIDACTISCHE WENKEN

Enkel de aanvaardbare afgeleide eenheden gebruiken.

De grootte van de belastingen toelichten.

Leg duidelijk de relatie tussen de naamgeving van de verschillende soorten spanningen en de manier hoe de krachten op een bepaalde doorsnede inwerken.

Vertrek telkens van uit praktische problemen om de begrippen en wetmatigheden toe te lichten. Maak gebruik van Labo oefeningen om warmte-inhouden te bepalen en temperatuur-tijd tabellen af te lezen en toe te passen.

Maak bij het berekenen van warmteverliezen gebruik van bestaande info bij de leveranciers.

Het is niet de bedoeling om met deze leerlingen ontwerpen en koel- of warmtestudies te maken. Een inzicht verwerven in hoe ze met de gegevens moeten omgaan is de doelstelling.

Laat de leerlingen veel metingen doen op bestaande installaties en maak een analyse van de meetresultaten om de wetmatigheden te ondervinden.


5.1.5 De elektrische voorzieningen in CV- en koelinstallaties


74 De elementen die het gedrag van geleiders kenmerken in toepassingen duiden.

Gedrag van geleiders

• Spanning

• Weerstand

• Vermogen

• Wet van Joule toegepast (U)

• Wet van Pouillet toegepast (U)

• Sectie geleider

Soorten geleiders

Materiaalsoort

75 De verschillende soorten beveiligingen van geleiders en toestellen herkennen.

Beveiligingsinrichtingen

• Smeltveiligheden

• Zekeringskast

• Veiligheidsspanning

• Massa

• Automaten

• Thermisch relais

• Motorbeveiligingsschakelaar

• Thermistorrelais

• Interne en externe thermische beveiligingen

76 De gevaren van elektriciteit voor personen en omgeving toelichten.

Gevaren

• Kortsluiting

• Overbelasting

• Brandgevaar

77 De principewerking van in installaties toegepaste elektrische schakelingen uitleggen.

Elektrische schakelingen

Verbruikers

• Elektromotoren

• Ontdooiweerstanden

78 Op het algemeen schema van een installatie de deelschema’s herkennen.

Stuurkring

Vermogenkring

Symbolen: zekeringen, relais...

79 Draden, kabels en soepele snoeren aanwenden volgens de gebruiksvoorschriften.

Gebruiksvoorschriften voor:

• Geleiders


• Draden

• Kabels

• Snoeren

• Standaard kleuren

• Doorsneden

80 Verschillende soorten stekkers en stopcontacten aansluiten. (U)

Soorten stekkers en stopcontacten (U)

• Pen- en randaarding

• Aanduiding van kwaliteitsmerken

CE

CEBEC

…

81 Opsporen van eenvoudige defecten in elektrische kabels motoren en onderdelen.

Eenvoudige defecten

• Kortsluitingen

• Slecht contact

• Onbeschermde leidingen

• Onderbroken bescherming

• Isolatiemeting

82 Elektrische grootheden van de in toegepaste schakelingen meten.

Meettoestel

• Multimeter

• Ampèretang

Elektrische grootheden

Spanning

Weerstand

Stroom

Plaats van het meettoestel

Aflezing meettoestel, nauwkeurigheid van het meettoestel...

83 De elektrische symbolen eigen aan de installatie herkennen.

Zekeringen, relais ...

84 Begrippen uit de elektriciteit toelichten. Begrippen

• Arbeid

• Vermogen en rendement

• Wisselspanning

• RLC-ketens, arbeidsfactor...

• Wisselstroomvermogen

• Driefasige netten

• Opwekking in 3-fasen-netten

• Eigenschappen


• Aansluiten van verbruikers

• Draaistroomvermogen

85 Werking van elektrische motoren toelichten. Monofasige motoren

• Principewerking

• Stroomrelais, spanningsrelais

• PTC-weerstand

Driefasige motoren

• Principewerking

• Draaiveld

• Synchroonmotor

• Asynchroonmotor

• Aanloopmethoden

• Omkeren van de draaizin

Startmethoden

86 De werking van transformatoren toelichten. Werking van een transfo

Toepassingen

3f-transfo

87 De werking van elektronische componenten en schakelingen toelichten.

Gelijkrichterschakelingen

Brug van Wheatstone

Diode

Transistor

Thyristor (U)

Diac (U)

Triac (U)

Opamp (U)

DIDACTISCHE WENKEN

Bij het verwerven van de kennis en vaardigheden rond elektriciteit gaat het in de eerste plaats om werkzaamheden op een technologische wijze ondersteund te kunnen uitvoeren. Het werken met voorbeelden uit het vakgebied van de CV– en de koelinstallaties is dan ook een vanzelfsprekendheid.

Voor het werken met schema’s is het aangewezen gebruik te maken van concrete voorbeelden. Leg bij het gebruik ervan de nadruk op de algemene schemaopbouw en de niet merkgebonden overeenkomsten tussen de schema’s.

Laat de leerlingen zoveel mogelijk werken aan elektrische en elektronische schakelingen met “levensechte” storingen.


Maak gebruik van hedendaagse technieken en technologieën.

5.1.6 Regelingen in CV- en koelinstallaties


88 Het doel en de principewerking van een regelkring toelichten.

Doel

Principewerking

Soorten regelkringen

• Debietregelingen

• Niveauregelingen (U)

• Temperatuurregelingen

• Drukregelingen

• Vochtigheidsregelingen (U) ...

89 Van een regelkring de onderdelen, hun functie en hun plaats binnen de kring herkennen.

Blokschema

Sensoren

• Soorten

• Functie

• Toepassing

Regelaars

• Continue en discontinue regelaars

• Werkingsprincipe

• Soorten

• Alles-niets

• P-regelaar

• I-regelaar

• D-component

• Samenstellingen

Corrigerende organen

• Begrip

• Werkingsprincipe

• Opbouw

• Bedienend en corrigerend element

90 In regelkringen de processen herkennen. Regelprocessen

• 1ste orde

• 2de orde

• hogere orde

91 De regeltechniek toepassen in de Alles of niets regeling


warmtekringen.

Continue regeling

Weersafhankelijke regeling

Meng- of verdeelregeling

Temperatuur- en debietverloop

Stooklijn

Draaiing en verschuiving

Thermostatische kraan

Debietregeling

Cascadeschakeling van ketels

Principe en nut

Fasen

Bescherming tegen lage teruglooptemperatuur

Optimalisatie

Vervroegde opwarming

Versnelde opwarming

92 De domotica toepassingen in installaties herkennen.

Domotica

• Doel

• Principes

• Toepassingen

93 De regeltechniek toepassen in koudetechnische kringen.

Alles of niets regeling

Expansie

Modulerende regeling

PLC (U)

DIDACTISCHE WENKEN

Laat voldoende ruimte voor vernieuwende technologieën. Maak bij de besprekingen gebruik van beeldmateriaal via video, cd-rom, of het Internet.

Bij het verwerven van de kennis en vaardigheden rond regelen gaat het in de eerste plaats om werkzaamheden op een technologische wijze ondersteund te kunnen uitvoeren. Het werken met regelingen op zelf gebouwde installaties is dan ook een vanzelfsprekendheid.

Zorg voor een leerlijn in de doelstellingen bij het regelen. Vertrek met duidelijk uitgewerkte voorbeelden die moeten nagevolgd worden om alzo uit te komen bij een kring die de leerlingen zelfstandig moeten regelen.


Het is dus nodig dat er eerst wordt gewerkt met kringen waarin slechts enkele parameters kunnen worden geregeld.

5.2 Installatie- en onderhoudswerkzaamheden volgens opgelegde criteria voorbereiden en uitvoeren

5.2.1 Kennis van de koelinstallatie



94 De kenmerken en de functie en de werking van de koelinstallatie en onderdelen toelichten.

Koelinstallatie

• Opbouw

• Symbolische voorstellingen

• Schemaopbouw

• Plaats en stand van onderdelen

• De koelkring in h/log p-diagram

Leidingen

• diameters en handelsmaten

• hulpstukken

• beugels

• montagevoorschriften (leidingen en oliehuishouding)

Direct en indirect koelsysteem

• Verschillen

• Voor- en nadelen

• Toepassingsvoorbeelden

Verdampers

• Droge verdampers

soorten …

• Natte verdampers (U)

Soorten …

Temperatuur- en drukverloop

Euroventiel

Compressoren

• Indeling: open, hermetische en semi-hermetische voor- en nadelen

• Soorten, kenmerken en principe werking van

zuigercompressoren

scrollcompressoren

schroefcompressoren (U)

rolzuigercompressoren (U)

schottencompressoren (U)

turbocompressoren (U)

• Voorname begrippen

schadelijke ruimte, volumedebiet, massadebiet, slaglengte, slagvolume, slagvolumedebiet, compressieverhouding, volumetrisch rendement

isentroop rendement (U)


Condensors

• Luchtcondensors ….

• Watercondensors ….

• Koeltoren (U)

• Verdampingscondensor (U)

• Verloop van druk en temperatuur (U)

Expansieapparatuur

• Capillair en automatisch

• Thermostatisch met in- en uitwendige drukvereffening

• Met MOP-vulling

• Elektronisch (U)

• Vlotterkleppen en niveauregelingen (U)

Hulpapparatuur

• Filter/drogers

• Warmtewisselaars

• Vloeistofafscheiders

• Olieafscheiders

• Kijkglazen

• Terugslagkleppen

• Magneetkleppen

• Trillingsdempers

• Pulsatiedempers

• Manometers

• Afsluiters

• Overdrukkleppen

Regel- en schakelapparatuur

• Drukregelaars (U)

• Thermostaten

• Mechanische pressostaten

• Elektronische pressostaten (U)

Dooisystemen

• Luchtontdooiing

• Met elektrische weerstanden

• Heetgas ontdooiing

Koelmiddelen

• Primaire koelmiddelen …


• Secundaire koelmiddelen (U)

Ventilatoren

• Soorten

Radiaal

Axiaal

luchtworp

debiet

geluid

regeling

druk

5.2.2 Uitvoeren van koeltechnische installaties


95 De verschillende componenten van een koeltechnische installatie monteren en demonteren.

De hoofdcomponenten

• Verdamper, compressor, condensor en expansieorgaan

Hulp- en regelapparatuur

• Filter/drogers, pressostaten, trillingsdempers…

96 Het monteren en demonteren volgens de koeltechnische leidingaanleg.

Buizen

• Koper

• Staal, inox en kunststof (U)

• Diameters en diameterovergangen

• Connecties

Buisbewerkingen

• Aftekenen, snijden, plooien

• Verbinden, flarekoppelingen

• Hardsolderen

Isoleren (U)

• Eenvoudige selectie

• Snijden en lijmen

• Dampdichte montage

Oliehuishouding

• Gas- en vloeistofleidingen

• Verticale en horizontale leidingen

• Oliebochten, olieafscheider

• Oliedrukpressostaat (U)…


Toepassingen op de wet van de koude wand

• Terugslagkleppen

• Carterweerstanden

97 Het demonteren en aanleggen van het elektrisch gedeelte van een koelinstallatie.

Draden en kabels

Kleurcode

Doorsneden

Sectie in functie van vermogen

Gebruiksvoorschriften

Sectie in functie van het vermogen

Bedraden van schakelkast

Elektrische kringen, stuur- en vermogenkring

Beveiliging tegen kortsluiting

Beveiliging tegen overbelasting

Contactoren, relais, tijdrelais ...

Aansluiten van schakel- en regelapparatuur

Thermostaten

Pressostaten

Motortemperatuurbeveiliging (U)

Schakelklokken

Regelsystemen (U)

PLC (U)

Aansluiten van verschillende verbruikers

Voedings- en verdeelnet


400V en 230 V

Monofasig en driefasig

Éénfasige motoren

Driefasige motoren

Ontdooiweerstanden

Magneetventielen

Verschillende soorten stekkers en stopcontacten aansluiten (U)

98 Een installatie demonteren en de ter beschikking komende onderdelen volgens richtlijn sorteren en opslaan. (U)

Te nemen voorzorgen (U)

• Demonteertechnieken

• Onderdelen

Sorteren

Opslaan

Recyclagetechnieken

Drukloos werken

99 Volgens verstrekte richtlijnen een toestand opmeten en deze met de uitvoeringstekeningen vergelijken. (U)

Methodiek voor het opmeten van de bestaande toestand.

Opmeetgereedschap

Notitietechnieken

100 Volgens opgelegde technieken mechanische onderdelen van compressoren en elektrische motoren vervangen. (U)

Technieken (U)

Metingen (U)

Uitlijningen (U)

• Onderdelen

Lagers (U)

Dichtingen (U)

Kleppen (U) ....

5.2.3 Een koeltechnische installatie inbedrijfstellen en onderhouden


101 Een koelinstallatie vakkundig inbedrijfstellen. Manifold

• Het aansluiten en afsluiten

• Aflezen van druk en temperatuur


Lekdetectie

• Zeepsopmethode

• Elektronische methode

• Dichtheidstest

Installatie vacuümeren

• Vacuüm meten

• Vacuümpomp

• Vacuümeermethode

• Vacuümtest

Vullen met koelmiddel

• Langs lagedruk- en hogedrukzijde

• Door afweging

• Het kijkglas

• Temperatuur- en drukmetingen

Controle van drukken en temperaturen

• Drukken en temperaturen

• Bepalen van onderkoeling en oververhitting

Invullen van het logboek van de installatie

• Installatierapport of inbedrijfstellingsrapport

Regelingen en beveilingen afstellen en instellen

• Thermostaten

• Pressostaten

• Ontdooiing

102 Het onderhouden van een koelinstallatie volgens gegevens.

Controle van drukken en temperaturen

Controle van de luchtstroom

• De verdamperzijde

• De condensorzijde

Controle van de koelmiddelvulling

• Kijkglas

• Druk- en temperatuurmetingen

Controle van het oliepeil

Verwijderen van koelmiddel

• Gebruik van afpompinstallatie

• Gebruik van recuperatiecilinder

Invullen van het logboek van de installatie


• Onderhoudsrapport

103 Elektrische grootheden in een koelinstallatie meten.


• Spanning

• Weerstand

• Stroom

Meettoestel

• Isolatiemeter

• Multimeter

• Fasevolgordemeter

• Ampèretang

• Plaats van het meettoestel

Aflezing meettoestel

104 Opsporen en herstellen van defecten in de elektrische kring van een koelinstallatie. (U)

Kortsluiting

Slecht contact

Onbeschermde leidingen ...

DIDACTISCHE WENKEN

Bevorder de integratie van de kennis, het uitvoeren en het onderhouden van installaties door zo vaak mogelijk te vertrekken van concrete situaties aan bestaande of aan zelf te bouwen installaties.

Zorg voor een duidelijke leerlijn met verwijzen naar cursussen, handboeken van die leergehelen die geïntegreerd worden aangeboden.

Besteed voldoende aandacht aan het overbrengen van gegevens van installatieplannen naar de concrete situatie van de installatie.

Leg een relatie tussen de kenmerken en de functie van de componenten van de installatie en het theoretisch model van de koelkringloop.

Vestig tijdens het uitvoeren en het in bedrijf stellen de aandacht op veiligheid- en milieuaspecten.

Besteed voldoende aandacht aan het opvolgen van voorgeschreven procedures zowel bij de installatie als bij het onderhoud.

Het is nodig de leerlingen vertrouwd te maken met het meten en interpreteren van meetgegevens. Hiervoor is het aan te bevelen gebruik te maken van een vorm van verslaggeving waarbij leerlingen zelf hun gegevens noteren en ook hun interpretaties formuleren.

5.2.4 Kennis van de CV-installatie


105 De werking van de warmwaterbereiders in de kringen kennen.

Warmwaterbereiders

• Bereiding

• Distributie


• Waterverwarmers

• Circulatieleiding

106 De kenmerken, de werking en de functie van de centrale verwarmingsinstallatie en onderdelen kennen.

CV-installaties

Warmtemedium

• Water

• Lucht

Eénpijps-, tweepijpssystemen

Verwarmingslichamen

• Warmteafgifte

CV-kraanwerk

• Koppelingen

• 3- en 4 wegkranen: Kv-waarde,

• Ventielen

• Hydraulische inregeling

• Ontluchting

Leidingen

• Buizen

• Uitzetting en krimpwerking

• Compensatoren

• Mantelbuis

• Fittingen

• Collector

• Leidingisolatie

Stookplaatsinrichting

• Voorschriften in verband met de stookplaats

• Schoorsteenkleppen

• Rookgasafvoer vigerende wetgeving en normen

CV-ketel

• Vulcombinatie

• Vuilvangfilter

• Drukmeter

• Expansievat: vuldruk, voordruk, statische hoogte

• Veiligheidsklep

• Thermometer

• Ketelisolatie


• Keteltoebehoren

• Het rendement

Circulatiepomp

• Evenwichtsfles, -collector

• Inwendige bypass

• Regelbaar toerental

• Drukverschilregelaar

• Zwaartekrachtkleppen

Branders

• Hogedrukverstuivingsbrander

• Oliebranderpomp

• Elektromagneetventiel

• Verstuiver

• Verstuivingshoek, en –patroon

• Menginrichting

• Verbrandingskoppen, vlammenhakers, brandermond

• Branderventilator

• Ontstekingstransformator, elektroden

• Luchtkleppen

• Olievoorverwarming

• Fotoweerstand

• Branderautomaat

Gasketels

• Atmosferische

• Lage temperatuur

• Condenserende (U)

Brandstofopslag en distributie

• Olietanks

Regeltechnische apparatuur

• Thermostaten

• Regelingen

Alles of niets

Modulerende regelingen

Weersafhankelijke sturingen

107 De kenmerken, de werking en de functie van de individuele verwarmingstoestellen kennen. (U)

Individuele verwarmingstoestellen (U)

• Gasoliekachels


• Gaskachels

108 De factoren die van invloed zijn op het verbrandingsproces kennen.

Verbranding

• Brandstoffen

• Basisbegrippen

• Vast, vloeibaar, gas

• CO, CO2

• Waterdamp

• Dauwpunt

• NOX

• Luchtovermaat

• Rendement

5.2.5 Een CV-installatie inbedrijfstellen en onderhouden


109 De machines en gereedschappen instellen bedienen en onderhouden.

Machines en gereedschappen

Pneumatisch (U)

Handgereedschappen

• Hydraulisch

• Elektrisch

110 Warmwaterbereiders en individuele verwarmingstoestellen aansluiten.

Warmwaterbereiders

Elektrische, gasgestookte, individuele verwarmingstoestellen

111 Onderdelen van een CV-installatie monteren, demonteren en inbedrijfstellen volgens gegevens.

CV-installaties

Kringen

• Koppelingen

• 3- of 4-weg kranen

• Pompomloop

Verwarmingslichamen

• CV-kraanwerk

• Ventielen

• Ontluchtingssystemen

Leidingen

• Buizen

• Compensatoren

• Mantelbuizen


• Fittingen

• Collector

• Isolatie

Stookplaatsinrichting

• Schoorteenkleppen (U)

• Schouwbuis, trekregelaar

CV-ketel

• Vuilvangfilter

• Drukmeters

• Expansievat

• Veiligheidsklep

• Thermometer

• Circulatiepomp

• Evenwichtsfles (U)

• Collector

• Drukverschilregelaar

• Zwaartekrachtkleppen

Gasoliebrander

• Brandstofopslag en distributie

Gasolietanks

Brandstofleidingen; 1-, 2-pijps

112 Volgens de geldende voorschriften onderhoudswerkzaamheden uitvoeren.

Ketel en branderonderhoud

Rendementsmetingen; Siegert, schuiftabellen

Onderhoudsattest, “Aminal-milieubeleid”

• ketel- en branderonderhoud; vigerende wetgeving

Branderstoringen en herstellingen (U)

113 Draden, kabels en soepele snoeren aanwenden volgens de gebruiksvoorschriften.

Gebruiksvoorschriften voor:

• Geleiders

• Draden

• Kabels

• Snoeren

Standaard kleuren

Doorsneden

114 Opsporen en herstellen van eenvoudige defecten in elektrische kabels en verbruikers.

Eenvoudige defecten

• Kortsluitingen


• Slecht contact

• Onbeschermde leidingen

• Onderbroken bescherming

115 Elektrische grootheden in CV kringen meten en aanwenden voor herstelling.

Meettoestel: multimeter


• Spanning

• Weerstand

• Stroom

116 Volgens instructies toestellen elektrisch aansluiten.

Elektrische kringen

Stuur- en vermogenskringen

Regeltechnische apparatuur

Thermostaten

Regelaars

Alles of niets

Modulerende regelingen

Weersafhankelijke sturing

Transformatoren

Enkel- en driefasenmotoren

Ventilatoren en circulatoren

Beveiligingen

Pressostaten

Schakelklokken

Elektrische installatie

Hydrofoorgroep

Verwarmingsinstallatie

Schakelkast bedraden

Elektrische toestellen

Opnemers (U)

Branders

CV-ketels

Brander- of Eurostekker

Branderautomaat

Boilers


DIDACTISCHE WENKEN

Alhoewel in dit leerplan een hoofdstuk gewijd is aan de veiligheid is het veilig werken overal aan de orde. Het is dan ook noodzakelijk om bij iedere praktijkopdracht nog eens de aandacht te vestigen op de specifieke veiligheidsaspecten.

Laat de leerlingen met de juiste gereedschappen en machines op de juiste manier werken; besteed voldoende aandacht aan de instructies van leveranciers.

Bij het werken aan CV installaties is het voor de leerling belangrijk om te werken aan de hand van de specificaties en de ter beschikking gestelde informatie van de fabrikanten. Voor de veiligheid van de uitvoerder en de klant en voor de kwaliteit van het geleverde werk zijn deze gegevens van zeer groot belang.

Laat de leerlingen zelf opzoekwerk verrichten en voorbereidingen maken alvorens aan de uitvoering te beginnen, laat ze hierover overleg plegen met de verantwoordelijke leraar.

Het is zeer motiverend voor de leerlingen dat ze te maken krijgen met uitvoeringen waarin hedendaagse technologieën voorkomen. Vaak is het om didactische redenen noodzakelijk via oudere technologieën de opstap te maken maar het pedagogische mag geen excuus zijn om niet met moderne zaken bezig te zijn.

Streef ernaar om in de onmiddellijke omgeving van de werkplaats beschikking te hebben over een ruimte om informatie op te vragen, besprekingen te houden en overleg te houden met leerkracht en medeleerlingen.

5.2.6 De uitgevoerde onderhouds- en herstellingswerkzaamheden evalueren


117 Na het uitvoeren van de werkzaamheden, in team, de constructie en het constructieproces evalueren en op basis daarvan voorstellen formuleren tot bijsturen.

Productevaluatie

Procesevaluatie

118 De evaluatiecriteria opstellen en opvolgen. Evaluatiecriteria

Productcontrole

Procescontrole

119 Tijdens de uitvoering van constructies, uitvoeringsfouten ontdekken en oplossingen formuleren.

Uitvoeringsfouten

Suggesties tot bijsturen

120 Hedendaagse inzichten op het vlak van kwaliteitscontrole toelichten.

Demingcirkel

DIDACTISCHE WENKEN

Bij het evalueren is het belangrijk dat individuele leerlingenevoluties kunnen worden vastgesteld.

Leer de leerling meer en meer zichzelf en het eigen werk te evalueren.

Zorg ervoor dat evaluaties dicht aansluiten bij de werkzaamheden waarmee de leerlingen echt bezig zijn. Enkel op die manier kan er aan remediëring worden gedaan.


5.3 Werkzaamheden aan gasinstallaties voorbereiden en uitvoeren (U)

De doelstellingen van dit onderdeel zijn volledig als uitbreiding (U) te beschouwen.


121 De kenmerken, de werking en de functie van de gasinstallatie en onderdelen kennen.

122 Volgens vigerende voorschriften gasinstallaties monteren en onderhouden.

Gasleidingen• Buizen, hulpstukken

• Flexibele aansluiting

• Slangen

• Leidingdiameters en debiet

• Materialen

Staal, koper, kunststof

Soorten en afmetingen

• Verbindingen

Lassen

Schroefkoppeling

Flensverbinding

Soldeerverbinding

• Montagevoorschriften

Identificatie van gasleiding

Aanduiding van gasleidingen

Bescherming en isolatie

Verbodsbepalingen.

• Gaskraanwerk

Sectorkraan

Stopkraan

Stookinrichtingen• Schoorstenen

Schoorsteentrek, principe

Schoorsteensectie

Eisen van een schoorsteen

Schoorsteenkap

Schoorsteenuitmonding

Aansluiting atmosferisch toestel

- zelfde verdiep: rechtstreeks collector

- verschillend verdiep rechtstreeks shunt

Aansluiting toestel op schoorsteen.

Aansluiting gesloten toestel


gewone schoorsteen dubbelwandig kanaalCLV-systeemMaterialen voor een schoorsteen

Aardgastoestellen• Soorten

• Volgens gassoort

• Atmosferische

• Gesloten

Gas • Soorten gassen

• Aardgassen: aardgas, L-gas , H- gas

• Onstaan

• Ontginning en reserves: Nederland, Noorwegen en Algerije

• Transport

• Pijpleiding

• Methaantanker

• Opslag

• Vloeibaar

• Gasvorm

• Distributie

• Distributienet : meet-, compressie-, drukstations

• distributiemaatschappijen

• Soorten distributieleidingen leveringsdruk20mbar, 25mbar

• Stadgas

• Petroleumgassen: butaan, propaan

• Eigenschappen van gas

• Kookpunt, dampdruk

• Soortelijk gewicht - densiteit

• Verbrandings- en stookwaarde

Verbranding• Ontsteking

Piëzo

Hoogspanning

Gloeikaars

Waterturbine

• Vlambeveiliging

Thermokoppel-waakvlam

Ionisatie-elektrode


UV-vlamstraling

• Beveiligingssystemen

Droogkookbeveiliging

Waterniveau – controle

TTB

Atmosfeerbeveiliging

• Toevoer verbrandingslucht

Lage verluchting

Hoge verluchting

Gecombineerd

• Verbrandingsvoorwaarden

Vermogen v.h. aardgas t.o.v. stookolie vergelijken

Verschil tussen onderwaarde en bovenwaarde

Samenstelling rookgassen: CO2, CO, N2, NOx, H2O, O2

Soorten verbranding

Stoechiometrisch Volledig. Onvolledig Dauwpunt Rendement: rookgaszijdig,

waterzijdig, nominale belasting De vlammen: vlamtypes: gele

vlam, blauwe vlamInstallatie• Gasmeter: G20 of G25

• Vigerende wetgeving

• Opstelling gasmeter

Inbedrijfstelling• Controles en attesten

• Beproeving en nazicht van de installatie

• Inbedrijfstelling

• Attest

• Testen en ontluchten van de installatie

• Druk

Meting en regeling

Eenheden

• Definitie: absolute druk, atmosferische druk, overdruk voordruk, branderdruk, statische druk, dynamische druk

• Drukmetingen


U-buis manometer

Bourdonmanometer

• Principe drukregelaar

• Definities bij gasbranders

DIDACTISCHE WENKEN

• Vestig de aandacht op de veiligheid en de vigerende wetgevingen.

• Zorg ervoor dat in de school steeds de laatste nieuwe instructies van fabrikanten worden gevolgd.

• Laat de leerlingen de juiste gereedschappen gebruiken.

• Laat de leerlingen kennismaken met hedendaagse technologieën.

5.4 Een sanitaire installatie inbedrijfstellen en onderhouden (U)

De doelstellingen van dit onderdeel zijn volledig als uitbreiding (U) te beschouwen.


123 De kenmerken, de werking en de functie van de sanitaire installatie en onderdelen kennen.

Sanitaire leidingen• Buizen, plaatmateriaal en hulpstukken

Leidingdiameters en debiet

Kunststof

Gietijzer

Soorten afmetingen, handelsmaten

• Montagevoorschriften

• Geluidshinder

• Tabellen, catalogi

Afvoerinstallatie• Afschot

• Verluchting

• Ontstoppingsmutsen

• Reukafsluiters

• Soorten

• Plaatsingsvoorschriften

Sanitaire artikelen

WC, bad, douche, keukeninrichtingen

Sanitair kraanwerk

Toestellen voor waterbehandeling

Pompen• Soorten

• Opvoerhoogte, aanzuighoogte


• Debiet

• Regeling

• Schakelaars: drukverschil, vlotter

• Rendement

Drukverhogingsinstallaties

• Hydrofoorgroep

Ontstoppingsmachines, -producten124 De machines en gereedschappen instellen,

bedienen en onderhouden. Machines en gereedschappen

Pneumatisch (U)

Handgereedschappen

• Hydraulisch

• Elektrisch

125 Sanitaire installaties en onderdelen monteren en inbedrijfstellen volgens gegevens.

Sanitaire leidingen

• Buizen

• Diameterovergangen

• Koper, staal, kunststof

Montage, demontage, installatie

Verdelen

• Aftekenen, snijden, knippen,

Omvormen

• Plooien, ...

Verbinden

• Vaste en losneembare verbindingen

• Solderen, lassen, lijmen, draadverbindingen

Monteren

• Hulpstukken

• Dichtingen, bevestigingen

• Bescherming en isolatie

Afvoerinstallatie

• Afschot

• Verluchting

• Ontstoppingsmutsen

• Reukafsluiters

Plaatsingsvoorschriften

Sanitaire artikelen


• WC, bad, douche, keukeninrichtingen

• Sanitair kraanwerk

Toestellen voor waterbehandeling

Pompen

Drukverhogingsinstallaties

• Hydrofoorgroep

DIDACTISCHE WENKEN

• Laat de leerlingen met de juiste gereedschappen op de juiste manier werken.

• Bij het werken aan sanitaire installaties is het voor de leerling belangrijk om te werken aan de hand van de specificaties en de ter beschikking gestelde informatie van de fabrikanten. De technische vernieuwingen en de toegepaste elektronica in een aantal sanitaire toestellen vereisen dit.

• Laat de leerlingen zelf opzoekwerk verrichten en voorbereidingen maken alvorens aan de uitvoering te beginnen, laat ze hierover overleg plegen met de verantwoordelijke leraar.

• Het is zeer motiverend voor de leerlingen dat ze te maken krijgen met uitvoeringen waarin hedendaagse technologieën voorkomen.

• Geef aan deze leerlingen voldoende achtergrond over de technologie van pompen en leidingen. Hierbij dient te worden verwezen naar de kennis elementen van het hoofdstuk 5.4 waarin de fluïdamechanica wordt behandeld.

5.5 Een airconditioning installeren (U)

De doelstellingen van dit onderdeel zijn volledig als uitbreiding te beschouwen.


126 Het doel van een airco kennen. Doel

Behaaglijkheidsfactoren

h-x– of psychrometrisch diagram

127 Het doel, plaats en de werking van elk component kennen.

Componenten

• Compressor

scroll

capaciteitsregeling

drukschakelaars

• Condensor

condensordrukregelaar

expansieorgaan

verdamper

vloeistofafscheider

128 De principewerking en toepassingen van de verschillende soorten airco kennen

Soorten airco


• Raamkoeler

• Split-unit

enkel koelen

warmtepomp

• Twin

• Trippel

• Multi-split

• Sateliet met kanalen

• VRV

• Ventilatie met warmteterugwinning

Toepassing

• Huishoudelijk

• Burelen

• Zalen ...

129 Invullen thermisch bilan. Bilanberekening

130 De keuze van een airconditionering maken aan de hand van opgegeven criteria.

Soorten airco

Criteria

• plan, thermisch bilan, …

• kostprijsberekening

Catalogus

131 Installaties monteren volgens de code van goede praktijk.

Leidingen

• aanleg

• isolatie

• condensaatafvoer

Elektrische aansluitingen

Bediening- en controlepaneel

132 Installaties inbedrijfstellen volgens de code van de goede praktijk.

Installatiestappen

• Lektest

• Vacuümeren

• Koelmiddelhandelingen

• Controle op goede werking (metingen)

133 Eenvoudige fouten opsporen en herstellen. Soorten fouten

• Elektrisch (-stuur -en vermogenkring)

• Koeltechnisch


DIDACTISCHE WENKEN

Alhoewel in dit leerplan een hoofdstuk gewijd is aan het milieu is het hier aangewezen om het energieverbruik in woningen en industriële gebouwen als geheel te beschouwen. Er moet voldoende aandacht gaan naar het milieuvriendelijk en energiebesparend bouwen.

Het isoleren van gebouwen dient voldoende aandacht te krijgen en moet in relatie gebracht worden met het comfort van de gebruikers en met de dimensionering van airco’s.

Confronteer de leerlingen met uitgewerkte voorstellen van studiebureau’s om daarna de gekozen airco te evalueren.

Bij het werken aan airco installaties is het voor de leerling belangrijk om te werken aan de hand van de specificaties en de ter beschikking gestelde informatie van de fabrikanten. Voor de veiligheid van de uitvoerder en de klant en voor de kwaliteit van het geleverde werk zijn deze gegevens van zeer groot belang.

Laat de leerlingen zelf opzoekwerk verrichten en voorbereidingen maken alvorens aan de uitvoering te beginnen, laat ze hierover overleg plegen met de verantwoordelijke leraar.

5.6 Via stages kennismaken met de bedrijfscultuur en werkzaamheden in team uitvoeren


134 Contacten leggen, communiceren en afspraken maken.

Contact met leden van het koelen warmteam

Solliciteren (U)

Contractuele afspraken

• Werkuren

• Verplaatsing

• Veiligheid en kledij

135 Met de bedrijfscultuur en –organisatie van een koelen warmbedrijf kennismaken.

Bedrijfscultuur

Bedrijfsorganisatie

Gestelde eisen aan werknemers

Arbeidsritme

Rendement en efficiëntie

Naleven van de bedrijfsrichtlijnen en voorschriften

Flexibiliteit

Preventie en welzijnsrichtlijnen

136 De eisen die de bedrijven aan de werknemers stellen zelf ervaren.

137 De wijze waarop in een bedrijfscontext aspecten van preventie en welzijn worden behartigd en richtlijnen worden verstrekt ervaren en deze richtlijnen naleven.

138 De noodzaak van de kennis van basisveiligheid op de bedrijfsvloer ervaren.

139 Met werkgevers en werknemers leren samenwerken.

Teamwerk


140 De in de school verworven competenties in een reële arbeidssituatie toepassen.

Verworven competenties inoefenen in reële arbeidssituatie

Specifieke bedrijfscompetenties141 Met competenties die slechts in een bedrijfscontext kunnen worden verworven, kennismaken.

142 Zich in een methodisch en procesmatig werking van een bedrijf inpassen.

Methodische en procesmatige werking van het bedrijf

DIDACTISCHE WENKEN

Stuur liefst niet meer dan één leerling naar een bedrijf.

Breng regelmatig een stagebezoek. Eén stagebezoek door de vakleraar per week per leerling is een minimum.

Maak duidelijke afspraken met de stagebedrijven voor de leerling op stage gaat.

Het organiseren van contactavonden tussen bedrijven, stagiairs en school kunnen een belangrijke bijdrage leveren om de kwaliteit van de stages te verbeteren.

Na de stage is een grondige evaluatie van de stagebedrijven op gebied van begeleiding, veiligheid, aangebrachte meerwaarde ... , aangewezen.

Zorg ervoor dat er goede afspraken worden gemaakt met de wijze waarop de leerling in het stagebedrijf wordt begeleid. Zorg ervoor dat de leraar de kans krijgt om met deze werknemer te communiceren over het functioneren van de leerling.

Bespreek de evaluatie van de stage met de leerlingen in de klas en laat de leerlingen hun ervaringen uitwisselen.

Geef de leerlingen voldoende instructies in verband met het naleven van de veiligheidsrichtlijnen vooraleer ze op stage gaan.

6 Minimale materiële vereisten

6.1 Infrastructuur

Voor de studierichting Koel- en warmtechnieken TSO dient men te beschikken over een ruime werkplaats, die beantwoordt aan de reglementaire eisen op het vlak van veiligheid, gezondheid, hygiëne, ergonomie en milieu. In het bijzonder wordt er aandacht gevraagd voor het verfraaien en het inrichten van oude of verouderde werkplaatsen. Zij bepalen immers in belangrijke mate het leer- en leefklimaat van de leerlingen. Voor alle betrokkenen blijft het een belangrijke uitdaging om voor deze leerlinggroep een aangename leeromgeving te creëren. Ook moet er voldoende ruimte worden voorzien voor het stapelen van materialen, het bergen van machines en het opbergen van onderhoudsmateriaal. Een ruimte voor het wegbergen van dure of breekbare gereedschappen en meettoestellen is eveneens geen overbodige luxe.

Daarnaast zijn volgende lokalen, liefst aangrenzend, noodzakelijk:

• een goed uitgerust klaslokaal met documentatiecentrum, en voldoende pc’s

• een wasplaats

• een kleedkamer


6.2 Algemene uitrusting

• Schoolmeubilair

• Projector

• pc’s

• Printer

• Software:

Tekstverwerking

Rekenblad

Bestandsbeheer

6.3 Gemeenschappelijk klein gerief

• Gereedschapskast

• Handboormachine

• Boorstandaard

• Handslijpmolen

• Elektrisch lastoestel (U)

• Autogeen lastoestel (U)

• MIG-MAG-lastoestel (U)

• Hamer

• Set schroevendraaiers

• Set ring- en steeksleutels

• Dopsleutelset

• Kabelmes

• Silicone-spuit

• Waterpas

• Laserwaterpas (U)

• Zaagboog

• Wipzaag (U)

• Isolatiemeter

• Multimeter

• A- tang

• Buizensnijder

• Plooitangen

• Plooiveren

• Ontbramer

• Flare-apparaat

• Uitzettang


• Uitzetdoorn

• Manifold

• Elektronische lekzoeker

• Vacuümpomp

• Vacuümmanometer

• Weegschaal

• Vulcilinder

• Temperatuurmeter

• Afpompinstallatie

• Recuperatiecilinder

• Ratelsleutel

• Lamellenkam

• Oliepomp

• Refractometer

6.4 Gemeenschappelijke materialen

Diverse koelinstallaties voor:• Montage van hoofdcomponenten en leidingnet

• Montage van hulp- en regelapparatuur

• Opmeten van temperaturen en drukken

• Inregelen van regelapparatuur

• Inregelen van expansieapparatuur

Goed uitgeruste en beveiligde werkposten voor bedrading van elektrische borden en aansluiten van motoren.

7 Nuttige adressen

Agoria VlaanderenDiamantbuildingReyerslaan 80B 1030 BrusselWebsite: http://www.agoria.be/

UBF-ACAJ. Chantraineplantsoen 13070 KortenbergWebsite: http://www.ubf-aca.be

FechiplastMarie-Louizasquare 49B 1000 Brussel

BIN (Belgisch Instituut voor Normalisatie)Brabançonnelaan 291040 BRUSSEL


http://www.agoria.be/

Tel.: 02 520 22 33Website: http://www.bin.be/NL/index.htmE-mail: [email protected]

DBO (Dienst voor Beroepsopleidingen)H. ConsciencegebouwAlbert II-laan1030 BrusselTel.: 02 227 14 11Fax: 02 227 14 00Website: http://www.ond.vlaanderen.be/dbo/E-mail: [email protected]

KVIV (Koninklijke Vlaamse Ingenieurs Vereniging)Desguinlei 2142018 ANTWERPENTel.: 03 216 09 96E-mail: [email protected]: http://www.ti.kviv.be/critto

Verbond van Kristelijke Werkgevers en KaderledenTervurenlaan 4631160 BRUSSELTel.: 02 773 16 80

VLOR (Vlaamse Onderwijsraad)Leuvenseplein 41000 BRUSSELTel.: 02 219 42 99Fax: 02 219 81 18E-mail: [email protected]: http://www.vlor.be

VIK (Vlaamse Ingenieurskamer)Herentalsebaan 6432160 WOMMELGEMTel.: 03 259 11 00Fax 03 259 11 01E-mail: [email protected]: http://www.vik.be

VMM (Vlaamse Milieumaatschappij)A. Van De Maelestraat 969320 EREMBODEGEMTel.: 053 72 64 45Website: http://www.vmm.be/

VVKSO (Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs)Guimardstraat 11040 BRUSSELTel.: 02 507 07 30Fax: 02 511 33 57E-mail: [email protected]: http://www.vsko.be

WTCB (Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf)Maatschappelijke zetelVioletstraat 21-231000 BRUSSEL


http://www.vsko.be/

http://www.vmm.be/

http://www.vik.be/

http://www.vlor.be/


http://www.ti.kviv.be/critto

http://www.ond.vlaanderen.be/dbo/


Tel.: 02 502.66.90E-mail: [email protected]: http://www.bbri.be/wtcb.htm

WTCM ( Wetenschappelijk en Technisch Centrum van de Metaalverwerkende nijverheid)Celestijnenlaan 300C3030 Heverlee

Kluwer uitgeversRagheno Business ParkMotstraat 302800 MechelenTel.: 0800/94571E-mail: [email protected]://www.kluwer.be

8 Nuttige Websites

SoftwareCoolpackhttp://www.et.dtu.dk/coolpackBerekeningsformulier voor comfortinstallatieshttp://www.koel-combi.nl/berekening/index1.htmlhttp://www.h-k-b.nl

Hoe werkt een koelinstallatiehttp://www.refrigerationbasics.comhttp://home.plex.nl/~jlmvers/koel/1.htmhttp://www.tvb-airco.nlhttp://www.electrolux.nl/node882.asp

Tips voor de koelmonteurhttp://be.refrignet.danfoss.com

Koeltechnische verzamelsiteshttp://koeltechniek.pagina.nlhttp://koeltechniek-airconditioning.pagina.nl

http://www.emersonclimate.com/PRODUCTSSERVICES/Services/Education/CC_000962.htm

http://www.copeland-corp.com/ss/images/Educational%20Toolbox%20Order%20Form.pdf

Hoe werkt een koelinstallatiehttp://www.refrigerationbasics.comhttp://home.plex.nl/~jlmvers/koel/1.htmhttp://www.tvb-airco.nlhttp://www.electrolux.nl/node882.asp

Tips voor de koelmonteurhttp://be.refrignet.danfoss.com

Koeltechnische verzamelsiteshttp://koeltechniek.pagina.nlhttp://koeltechniek-airconditioning.pagina.nl


http://be.refrignet.danfoss.com/

http://www.tvb-airco.nl/

http://home.plex.nl/~jlmvers/koel/1.htm

http://www.refrigerationbasics.com/

http://www.copeland-corp.com/ss/images/Educational%20Toolbox%20Order%20Form.pdf

http://be.refrignet.danfoss.com/

http://www.tvb-airco.nl/

http://home.plex.nl/~jlmvers/koel/1.htm

http://www.refrigerationbasics.com/

http://www.kluwer.be/

http://www.bbri.be/wtcb.htm


9 Bibliografie

DKV-GeschäftsstellePfaffenwaldring 1070569 StuttgartEmail: [email protected]: 0711-685 3242

ASHRAEAmerican society of heating, refrigeration and airconditioning engineers Inc.1791 Tullie CircleNE Atlanta GA 30329USAhttp://resourcecenter.ashrae.org/store/ashrae/

Karl Breidenbach :DER KÄLTEANLAGENBAUER. Band 1: Grundkenntnisse. 2003.C.F. Müller Verlag, Heidelberg. 520 Seiten, gebundenISBN: 3-7880-7671-2

M. Meliß: " Erneuerbare Energien " 3. Auflage, Mai 1995, S. 89-99, Bundesministerium für Wirtschaft, Referat Öffentlichkeit, Bonn

B. Sanner: " Erdgekoppelte Wärmepumpen " IZW-Bericht 2/92, November 1992, Informationszentrum, Wärmepumpen+Kältetechnik U. Hesse:" Ersatzstoffe für FCKW " expert Verlag, Technische Akademie Esslingen, 1992 J. Arlt: " Die Berechnung für den Fachmann und Wärmebedarfsausweis " Bundesministerium für Raumordnung, Bauwesen und Städtebau, Deichmanns Aue, 53179 Bonn, Februar 1995

F. Ziegler:" Kompressions-Absorptions-Wärmepumpen " Dissertation A, TU München 1991 H. Loewer: " Ein Verfahren zur Ermittlung der Leistungscharakteristiken von Absorptions- Kältemaschinen bei Klimaanlagen " Kältetechnik, 16. Jahrgang, Heft 7/1964, S. 194 - 199

H. Dölz / D. Otto:" Ammoniak-Verdichter-Kälteanlagen " Band 1: Ausrüstungen, Berechnung und Projektierung, Verlag C.F. Müller GmbH, Karlsruhe, 1. Auflage 1992 Jungnickel; Angsten; Kraus:" Grundlagen der Kältetechnik " VEB Verlag Technik, Berlin, 1985 R. Seidel / H. Noack: " Der Kältemonteur " Handbuch für die Praxis, Verlag C.F. Müller GmbH, Karlsruhe, 7. Auflage 1992

Formulaire du froidPierre Rapin Patrick Jacquard : Marque : Dunod/L'Usine Nouvelle


http://resourcecenter.ashrae.org/store/ashrae/

ISBN : 2100078224

Authors: GUILLERMIC André Series: Collection des Cours de l'ENSPMISBN: 2-7108-0324-0 (édition complète)http://www.editionstechnip.com/F/guillermic_chauffage_par_combustibles_690.asp

Titel Warmteleer voor techniciAuteur Kimmenaede, A.J.M. van Uitgever Wolters-Noordhoff B.V. ISBN 9001469353

Uitgever SPRINGER, BERLINReeks: Raumklimatechnik.Erscheinungstermin: 03.2005ISBN: 3-540-57011-X

Titel:Thermische isolatie, verwarming en luchtconditionering voor woongebouwen.Uitgever: ElectrabelAuteur: Ing. J.H. Bogaert

Titel: Praktische handleiding voor de installatie en het nazicht van stookoliereservoirs.Uitgever: CedicolDauwstraat 121070 Brussel

Titel: Metalen schoorsteenkanalen.Uitgever: CIGES VZWLouizalaan 5001050 Brussel

Titel:Handbuch für Heizungs- und Klimatechnik.Uitgever: BuderusSophienstrasse6330 WetzlarPostfach 1220

Titel: HandboekenUitgever: DistrigraphAlexander Bertrandlaan 501190 Brussel

TijdschriftenTitel:De onderneming.Uitgever: DistrigraphAlexander Bertrandlaan 501190 Brussel E-mailadres: www.distrigrph.com

Titel: Sanilec.Uitgever: Professionel mediagroupTorhoutsesteenweg 226/2-68210 ZedelgemE-mailadres: www.sanilec.be

Titel: Inforgas.Uitgever: KVBG


http://www.sanilec.be/

http://www.distrigrph.com/

http://www.editionstechnip.com/F/guillermic_chauffage_par_combustibles_690.asp

Rodestraat 1251630 LinkebeekAuteur: Renè Vekeman

Titel:Informazout.Uitgever: CedicolDauwstraat 121070 BrusselE-mailadres: www.informazout.be

Uitgever: WTCB tijdschriftenAarlemstraat 53 bus 101040 Brussel

Titel: Warmte en klimaat.Uitgever: UBICBrogniezstraat 411040 Brussel

Titel: Installateur.Uitgever: Peka NV J en P Carsoellaan 126 B1180 Brussel

Technisch boekInstallaties 1Ing.O.J. BorgmanUitgeverij Stam TechniekISBN 90-401-0009-8

Technisch boekInstallaties 2Ing.O.J. BorgmanUitgeverij Stam TechniekISBN 90-401-0303-8

Kenteq - kenniscentrum voor technisch vakmanschapUitgeverPostbus 81, 1200 AB HilversumT 035 750 42 30F 035 750 42 24M 06 46 00 77 43E [email protected]


http://www.kenteq.nl/


http://www.informazout.be/

Huisstijlsjablonen VVKSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/word/Koel- en warmte… · Web viewDe...

Documents

Transcript of Huisstijlsjablonen VVKSOond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/word/Koel- en warmte… · Web viewDe...