HOUVAST - Ommen

HOUVAST VOOR DE TOEKOMST

INSPIRATIEDOCUMENT OMMER MOTIEF 2030

1

KOESTEREN EN VOORUITZIEN 3

TERUGBLIK OMMER MOTIEF 4

2008: HET VERVOLG 5

SAMEN OP WEG NAAR 2030 7

WELZIJN 9

WELVAART 16

OMGEVING 19

3 THEMA'S DIE EXTRA 22 AANDACHT VRAGEN

DANKWOORD 23

COLOFON 24

INHOUDSOPGAVE

EEN GROENE,GASTVRIJE GEMEENTE

2 INSPIRATIEDOCUMENT | HOUVAST VOOR DE TOEKOMST

Gemeente Ommen heeft o.a. haar inwoners uitgedaagd mee te denken over de toekomst. In deze notitie kijken we kort terug op het Ommer Motief, beschrijven we de inhoud van de daaruit voortgevloeide beleidsplannen en kijken vooruit naar de toekomst van de gemeente Ommen in 2030. Dit inspiratiedocument is meerledig: het geeft inzicht in meningen en beelden van inwoners over toekomstig leven in Ommen, het schept een kader en biedt inspiratie voor toekomstig beleid en het prikkelt inwoners, ondernemers, organisaties en de gemeente om een nieuwe rol te pakken.

DAARBIJ IS HET STREVEN NOG MEER IN TE ZETTEN OP NIEUWE NETWERKEN, WAARIN ALLE PARTIJEN MEEDOEN IN BELEIDSONTWIKKELING EN –UITVOERING.

KOESTEREN EN VOORUITZIEN

Het Ommer Motief, in 2008 opgesteld als basis voor de strategische koers van de gemeente Ommen voor het volgende decennium, is toe aan actualisatie. 2020 nadert, de blik op een verdere toekomst vraagt om invulling. Ontwikkelingen die (ook landelijk) voor uitdagingen zorgen zijn vergrijzing, verdergaan-de digitalisering, verduurzaming, veranderende verhoudingen in de samenleving en een terugtrekkende overheid. Ontwikkelingen die vragen om vooruitzien en na te denken over welke rol de gemeente in de toekomst het beste kan aannemen. Maar er is ook genoeg om te koesteren. Vooruitgang wordt mede mo-gelijk gemaakt door te waarderen wat er is: een groene, gastvrije gemeente.


TERUGBLIK OMMER MOTIEF

Het in 2008 ontworpen Ommer Motief beschrijft het strategische antwoord van de gemeente Ommen op het vervolg van de 21e eeuw. Vergrijzing, ontgroening, wijze van samenleven, hernieuwde verhouding buitengebied en toenemende welvaart vormden de basis van de destijds beschreven vooruitblik op 2020. De geformuleerde missie en visie zijn toegeschreven naar de thema’s ‘leven’, ‘wonen’, ‘werken’ en ‘landschap’.

MISSIE“Ommen ontwikkelt zich op basis van haar kernkwaliteiten tot een groene, gastvrije en geïnspireerde verblijfsgemeente.”

VISIE“Ommen zet in op ontwikkeling op basis van haar sterke en kenmerkende kwaliteiten, het groene en gastvrije toeristische karakter. Een plek waar het aangenaam wonen en verblijven is. Ontwikkeling die moet leiden tot een innovatieve gemeente op het gebied van recreatie en toerisme. Ontspanning, welzijn en sport zoeken verbinding met educatie en zorg. In het verlengde daarvan streeft de gemeente naar een evenwichtige bevolkingsopbouw met behoud van ruimtelijke kwaliteit.”

Om missie en visie tot ontwikkeling te brengen stelt de gemeente zich op als assertieve

netwerkspeler. Met behoud van autonomie sluit de gemeente slimme allianties met

inwoners, maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven en regiogemeenten. Het

Ommer Motief heeft daarmee dan ook de basis gelegd voor de rol van de gemeente in

de huidige netwerksamenleving.

DE GEFORMULEERDE MISSIE EN VISIE ZIJN TOEGESCHREVEN NAAR DE THEMA’S ‘LEVEN’, ‘WONEN’, ‘WERKEN’ EN ‘LANDSCHAP’.


GOP

Het GOP bundelt voor het eerst de ambities op alle voor het omgevingsbeleid relevante beleidsterreinen: sociaal, economisch en fysiek. Het belangrijkste wat de gemeente met het nieuwe omgevingsplan wil bereiken is dat inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en partners in één oogopslag een helder beeld krijgen waar Ommen voor staat en op welke ontwikkelingen zij inzet. Het plan biedt een integrale visie en een helder en compact fundament voor het gemeentelijk beleid en de uitvoering ervan. Het plan kent een gecombineerde thematische en gebiedsgerichte opbouw. De kaders, opgaven en beoogde realisatie zijn per gebied en thema uitgewerkt. Waar dwarsverbanden en samenhang dat nodig maken, is een integrale afweging van belangen gemaakt, uitmondende in beleidskeuzes. Het Gemeentelijk Omgevingsplan is uitgewerkt conform de principes van duurzame ontwikkeling. Hiertoe is aangesloten bij de “Triple P” benadering, waarbij de P’s staan voor People (welzijn en leefbaarheid), Prosperity (welvaart en economie) en Planet (omgevingskwaliteit). Om ook de rol en inbreng van de gemeente expliciet mee te nemen is als vierde “P” het Proces (organisatie, dienstverlening, taakuitvoering, samenwerking en partnership) toegevoegd. Deze is nader uitgewerkt in de sturingsfilosofie van het omgevingsplan.

AMBITIES VAN GOP

Ommen zet in op de verdere ontwikkeling van haar sterke en kenmerkende kwaliteiten: het groene en gastvrije toeristische karakter. Een plek waar het aangenaam wonen en verblijven is. Ruimtelijke kwaliteit, duurzaamheid en leefbaarheid vormen de centrale pijlers van het omgevingsplan in combinatie met de vijf “G’s” die kenmerkend zijn voor Ommen als verblijfsgemeente: Groen, Gastvrij, Geïnspireerd, Gezond en Gelukkig. Uit het Ommer Motief volgt dat Ommen zich inzet voor het op duurzame wijze behouden en versterken van haar ruimtelijke kwaliteit en de leefbaarheid. De ambities zijn vertaald naar thema’s: welzijn (wonen, onderwijs, veiligheid, gezondheid, zorg, sport en cultuur), welvaart (bedrijvigheid en voorzieningen, landbouw, recreatie en toerisme) en omgeving (milieu, klimaat, duurzaamheid en openbare ruimte, natuur en landschap, water en erfgoed, infrastructuur, verkeer en vervoer en bereikbaarheid).

2008: HET VERVOLG

Met de beschreven strategie zijn na 2008 een aantal be-langrijke en concrete plannen opgesteld en in uitvoering ge-bracht. O.a. het gemeentelijk omgevingsplan (GOP) en het beleidsplan ‘Om Elkaar’ wer-ken de in 2008 geformuleerde missie en visie nader uit.


BELEIDSPLAN OM ELKAAR

Naar aanleiding van een drietal landelijke politieke keuzes ten aanzien van de invoering Participatiewet, WMO en Jeugdwet, ontstond de noodzaak tot het opstellen van een specifiek beleidsplan: ‘Om Elkaar’. Hierin zijn vijf uitgangspunten geformuleerd om uitvoering van de wijzigingen binnen het Sociaal Domein vorm en inhoud te geven:

• meer inwoner, minder overheid• meer buurt/wijk, minder centraal• meer preventief, minder curatief• meer integraal, minder versnipperd• meer collectief, minder individueel

Belangrijkste conclusie vanuit dit beleidsplan voor de toekomst: we gaan uit van ‘eigen kracht’. Deze zelfredzaamheid is niet vanzelfsprekend aanwezig. Dat noodt tot beleid dat helderheid schept ten aanzien van verantwoordelijkheden en tegelijkertijd alle betrokken partijen faciliteert en ondersteunt bij het erkennen en oppakken hiervan. In de uitvoering van dit plan is sterk ingezet op preventie. Door aan de voorkant sneller te signaleren waar ‘het mis dreigt te gaan’, is er minder inzet van dure en intensieve zorg nodig. Het Samen Doen team (gebiedsteam) heeft hierin een voortrekkersrol, een groeiende groep mantelzorgers en vrijwilligers zorgt met Noaberschap voor opvolging.

WE GAAN UIT VAN ‘EIGEN KRACHT’.

Deze vorm van beleid heeft vooral kans van slagen als het integraal en

intersectoraal wordt opgepakt. Verbindingen tussen zorg en preventie en

tussen publieke- en private initiatieven maken het beleid krachtiger en meer

gedragen in de samenleving. De gemeente speelt hierin een faciliterende,

ondersteunende en verbindende rol.


SAMEN OP WEG NAAR 2030

Waarom een actualisatie? De afgelopen jaren zijn er een aantal ontwikkelingen geweest die direct invloed hebben op de uitvoering van het, op basis van het Ommer Motief, geformuleerde beleid. Een belangrijke ontwikkeling is de transitie van de WMO, de Participatiewet en Jeugdzorg in 2015. Daardoor is de toewijzende rol voor zorg (-ondersteuning) en ondersteuning bij het bieden van werk, verschoven van de landelijke naar de lokale overheid. In een verder vergrijzende samenleving en met een groeiende hulpvraag bij zowel jongeren als ouderen, blijft deze ontwikkeling voor uitdagingen zorgen binnen de gemeente. Ook een terugtrekkende overheid blijft vragen om bijstelling van beleid en heldere informatievoorziening richting inwoners. Duurzaam ondernemen vraagt antwoorden voor en door alle ondernemers in de gemeente. Daarin speelt wederkerigheid een grote rol.

Om de betekenis van deze ontwikkelingen te duiden voor de gemeente Ommen is er voor gekozen om het Ommer Motief uit 2008 te actualiseren en te voeden met beelden van inwoners, organisaties en bedrijven met de focus op 2030. Doel is om te komen tot een inspiratiedocument dat aanvullend op het Ommer Motief kan dienen als een handreiking voor uitgangspunten bij toekomstig beleid en voeding kan bieden voor een nieuwe collegeperiode vanaf 2018.Onderweg naar de formulering van dit inspiratiedocument voor de toekomst leidt de route dan ook

Onderweg naar de formulering van dit inspiratiedocument voor de toekomst leidt de route dan ook langs vele stellingen, thema’s, kaders en gebieden. Om helderheid te scheppen kiezen we ervoor op hoofdthema’s te categoriseren in Welzijn, Welvaart en Omgeving. Een vierde thema is Strategie: handvatten om de inspiratie om te zetten in beleid. We bepalen met dit inspiratiedocument niet de route en de visie zelf, maar verkennen de mogelijkheden. Zodat uiteindelijk, op basis van dit inspiratiedocument, beleid kan worden ontwikkeld en aansprekende maatregelen kunnen worden genomen waar de gemeente en haar inwoners vol vertrouwen naar uitkijken. We beseffen dat we hierin niet uitputtend zijn, maar willen wel de meest belangrijke thema’s, voortkomend uit de vele gesprekken, voorleggen.

WELZIJN

WELVAART

OMGEVING

STRATEGIE


THEMA’S

De maatschappij is de laatste jaren wezenlijk veranderd. In het Ommer Motief 2020 spraken we nog over de rol van de overheid als netwerkregisseur. Anno nu gaat dit meer in de richting van Overheidsparticipatie. Met de inwoners, ondernemers, maatschappelijk middenveld e.d. zijn we in gesprek gegaan over een aantal thema’s die wij gezamenlijk van belang vinden voor de toekomst. Met de beschreven rollen bij de verschillende thema’s geven we aan dat we samen op weg zijn naar 2030 en dat voor ieder een rol hierin is weggelegd.

DE TOEKOMST OVER DE TOEKOMST: JONGEREN BLIKKEN VOORUIT NAAR 2030Hoe ziet de gemeente Ommen eruit in 2030? Zijn er dan nog winkels of kopen we alles online? Staan er wc’s in het bos? Kies je zelf je leraar op school of zelfs welke kleding hij of zij draagt? Doet je koelkast zelf de boodschappen? Zit je zelf in de klas, of stuur je je hologram? Is de conciërge een robot, net als het huisdier van je oma? Of anders gezegd: Wat vinden jongeren eigenlijk belangrijk als ze denken aan hun toekomst in de gemeente? Die vraag stond centraal tijdens een inspirerende bijeenkomst op het Vechtdal College met 2e jaars VWO leerlingen. Door in gesprek te gaan met jongeren worden vragen, behoeften, belevingen en oplossingen voor 2030 vanuit het perspectief van jongeren helder.

DE INSPIRATIE VANUIT DE JONGEREN ZIJN ONDER DIVERSE THEMA’S OPGENOMEN IN EEN APART KADER.


WELZIJN

WONENOmmen vergrijst. Dat vraagt om aandacht voor het behoud van voorzieningen voor ouderen in hun directe woonomgeving, levensbestendige woningen door nieuw- of verbouw en noopt ook tot meer zorg voor elkaar. Tegelijkertijd zijn de gevolgen van de vergrijzing te beperken door de gemeente voor jongeren aantrekkelijker te maken en houden. Door niet alleen levensbestendige woningen te bouwen, maar ook starterswoningen. In de vastgestelde Woonvisie 2025 is dit ook onderschreven. Ook is hierin beschreven dat bij woningbouw in de kleinere kernen en bij vrijkomende agrarische bebouwing de gemeente faciliteert bij concrete behoefte van onderop, van de inwoners zelf.Bereikbaarheid speelt binnen het thema wonen een belangrijke rol: ouderen wonen langer thuis en zijn daarmee langduriger afhankelijk van voorzieningen op het gebied van winkels en zorg. Jongeren die binnen de gemeente blijven wonen, maar veelal buiten de gemeente werken zijn afhankelijk van vervoersmogelijkheden. Bereikbaarheid wordt verder beschreven bij ‘Zorg’ en bij ‘Infrastructuur’ binnen het thema ‘Omgeving’.

Hoe woon je?

Kleinere huizen, hoogbouw om veel groen te houden, energieneutraal en onderhoudsvrij. Jongeren hebben andere wensen

als ze aan hun toekomstige huis denken. Ze willen boven alles ook zelf graag de regie houden. Huizen op maat gebouwd,

aan de Vecht om het water om te zetten in energie, zonnepanelen op het dak en moestuinen rondom. Zelfvoorzienend

en in staat tot zorgen voor elkaar. Het huis in 2030 is stem gestuurd en gerobotiseerd. Zo bestelt de koelkast wekelijks

zijn eigen voorraad, gaan licht en verwarming automatisch aan voor thuiskomst en doet het huis zelf de deur open bij

bezorging van pakketjes.

Rol van de inwoners: aangeven wat de wensen zijn. Het inzetten op energie neutrale woningen is een wens die bijdraagt aan de gezamenlijke ambitie een duurzame gemeente te worden en blijven. Eigen initiatief tonen om zelfredzaamheid te bevorderen en meer omkijken naar elkaar.Rol van de gemeente: waar mogelijk meer sturing te geven aan realisatie van (nieuw)bouwprojecten: kaders maken waarbinnen aandacht is voor een juiste balans tussen de sociale- en vrije marktsector, huur en koop en senioren en jongeren.


ZORGZelfredzaamheid is de wens van zowel overheid als inwoners. Daaraan hangen echter voorwaarden: jezelf redden betekent niet dat je ook alles zelf moet doen of regelen. Optimaal is zelfredzaamheid vorm te geven in samenwerking: samen met de gemeente, maar ook buren, familie, ouderen en jongeren. Een andere voorwaarde is betaalbaarheid: zorg moet voor iedereen betaalbaar blijven. Vrijwilligerswerk kan daarbij een grote(re) rol spelen. Belangrijk is dat vrijwilligerswerk weer ‘vanzelfsprekend’ gevonden wordt. Door dit vanaf jongs af aan ‘aan te leren’, kan de beeldvorming rondom vrijwilligerswerk positief worden bijgesteld. Goed voorbeeld doet goed volgen. De menselijke maat is nog een veel genoemde voorwaarde. In een digitaliserende samenleving dreigt het gevaar het contact tussen mensen onderling en tussen zorg verlenende instellingen en cliënten verloren te gaan.

Rol van de inwoners: ook hier geldt dat eigen initiatief getoond zal moeten worden. Wat zijn de ‘zorg’ wensen van de inwoners, wat hebben ze nodig en waar en hoe willen ze ‘zorg’ ontvangen? Daarnaast is bewustwording nodig: omkijken naar elkaar is niet vanzelfsprekend. Dit duurzaam veranderen begint bij de jeugd: door jongeren al bij opvoeding/scholing te stimuleren voor elkaar te zorgen en vrijwilligerswerk als ‘vanzelfsprekend’ te promoten maak je de weg vrij voor een nieuwe mentaliteit.Rol van de gemeente: faciliterend. Enerzijds meedenken over behoud van zorgvoorzieningen dichtbij de mensen (in de kernen), anderzijds faciliterend in bestemmingsplannen. Als basisscholen bijvoorbeeld ook kunnen worden gebruikt als zorgverleningspost, ontmoetingsplek of wijkcentrum, kunnen voorzieningen makkelijker ‘in de buurt’ behouden worden. Door zorg lokaal aan te blijven bieden, ontstaat er automatisch meer contact, ook tussen inwoners onderling. Dat vergroot de kans dat noaberschap slaagt: de mensen kennen elkaar beter, durven makkelijker om hulp te vragen maar ook hulp te bieden. Daarnaast kan de gemeente (digitaal) faciliteren: beschrijf het zorgaanbod, de route om zorg aan te vragen en ondersteun waar nodig in de aanvraag.

Zorgen voor elkaar

In de kernen van de gemeente leef je met elkaar

samen in een minisamenleving. Er is veel contact,

je zorgt voor je ouders, gaat wandelen met ouderen

en maait het gras bij de buren. Digitalisering brengt

vooral praktische oplossingen: de voorraadkast

blijft gevuld door online bestel- en bezorgdiensten,

huisdieren worden vervangen door robots en de bril

onthoudt wat gelezen wordt. Artsen houden zicht

op patiënten via social media, gesprekken voeren

ze per hologram. Ziekenhuisbedden worden op

afstand automatisch vervoerd tussen afdelingen en

operatiekamers. Daar neemt een robot de klus van

de chirurg over.


ONDERWIJSJongeren trekken veelal weg uit de gemeente na afloop van hun middelbare schoolopleiding. Ze gaan elders studeren en blijven wonen in en rondom de studiestad. Dat heeft verschillende oorzaken. Jongeren geven zelf aan behoefte te hebben aan andere vormen van (middelbaar) onderwijs. Binnen de gemeente is het opleidingsaanbod niet uitputtend, opleiding en vervolgstudies worden mede daarom gezocht in de grotere steden. Het banenaanbod binnen de gemeente is onvoldoende en jongeren hebben weinig zicht op welk soort werk binnen de gemeentegrenzen te vinden is. Binnen het Leader programma Noord Overijssel wordt nadrukkelijk gekeken naar meer samenhang en samenwerking tussen onderwijs en ondernemers. Een focus op techniek biedt een andere kans om scholing en werkgelegenheid binnen de eigen gemeentegrenzen samen te brengen en daarmee jongeren als inwoners te behouden. In de toekomst ontstaan, zo is de verwachting, juist in deze sector enorme tekorten aan arbeidskrachten.

Rol van de inwoners: meer aangeven wat de wensen zijn ten aanzien van scholing, zodat dit bekend wordt bij onderwijsinstanties. Op die manier kunnen onderwijsinstanties steeds beter maatwerk bieden. Ook kan meer (geïnitieerde) samenwerking tussen jongeren en ouderen en bedrijven in de gemeente, leiden tot interesse in opleidingen en vakspecialisatie.Rol van de gemeente: behoud van diversiteit in aanbod, met wellicht een stimulans voor (het binnenhalen van) technische opleidingen. Daartoe kan de gemeente meer actief mee gaan denken met het opstellen van het strategisch beleidsplan van het Vechtdal College. Door meer interactie tussen gemeente en onderwijs ontstaat meer inzicht in wederzijdse verwachtingen en kunnen samenwerkingen opgestart worden die ten goede komen aan alle inwoners van de gemeente. Onderwijs is immers niet alleen voor jongeren. Onderwijs is een zaak van en voor iedereen. Jongeren kunnen ouderen helpen met digitaliseren, ouderen kunnen jongeren helpen een vak te kiezen en te leren en ze kunnen vooral elkaar diverse vaardigheden leren.

Bestaat de school nog?

De school is steeds meer een centrale ontmoetingsplek, staat midden in het

sociale leven. Daar waar je even bijkletst met je docenten en klasgenoten,

maar ook met andere inwoners uit de wijk. Meer functies in één gebouw, denk

aan bibliotheek, het gemeentelijk loket, sportverenigingen, kinderopvang,

zorgcomplex of zelfs aanleunwoningen. Hierdoor komen jongeren in

aanraking met alle facetten van het leven en blijven ouderen langer midden

in het leven staan. Gesleep met zware schooltassen is eindelijk voorbij: de

lessen zijn digitaal en kun je thuis of op school volgen. Een tassenband

vervoert je tas door het hele gebouw. Je kiest je eigen docenten op basis

van persoonlijke klik en plant je eigen vakanties in. De kantine verkoopt

alleen maar gezonde producten, in schooltuinen gekweekt en lokaal

geproduceerd. Je kunt er al vroeg terecht, hoeft thuis niet eerst een ontbijtje

weg te werken en sluit er ook eenvoudig je dag af met een vers bereid diner.


MULTICULTUREEL OMMEN: INTERNATIONALISERING EN VLUCHTELINGENMulticultureel Ommen geeft een breed perspectief. Daarom ligt er een (groei)kans voor de gemeente wanneer vluchtelingen en statushouders omarmd worden. Dat is het geval: de nadruk ligt op het accepteren in plaats van op tolereren. Er liggen wel uitdagingen: ondanks dat deze groep officieel (nog) niet mag werken, is er een sterke wens om wel een zinvolle dagbesteding te bieden. Ook betere begeleiding en hulp bij integratie is nodig. De internationalisering van de gemeenschap wordt deels gevormd door de komst van deze vluchtelingen, deels ook door de al aanwezige internationale school en (langdurig verblijvende) buitenlandse toeristen. Om deze laatste groep nog meer aan te trekken, is positionering binnen A-merk ‘Vechtdal’ onmisbaar. Hiermee kunnen routestructuren beter uit genut worden en kan in regioverband betere branding worden verricht richting internationale bezoekers.

Rol van de inwoners: zelf meer/andere toeristische en recreatieve initiatieven tonen die inzetten op het aantrekken van buitenlandse (met name Duitse)toeristen. Blijvend de vluchtelingen omarmen en meedenken in mogelijkheden tot integratie en dagbesteding.Rol van de gemeente: het informeren van inwoners rondom asielbeleid en bijbehorende regelgeving. Maar de rol bestaat ook uit het bieden van veiligheid door heldere kaders te scheppen en faciliteiten te bieden. De gemeente faciliteert waar nodig op het vlak van verbinden (waaronder het samenbrengen van diverse internationale gemeenschappen binnen de gemeente), onderdak en dagbesteding.

DE NADRUK LIGT OP HET ACCEPTEREN

IN PLAATS VAN OP TOLEREREN.


PARTICIPATIE EN VERANDERENDE VERHOUDINGEN IN DE SAMENLEVINGIedereen doet mee in 2030 is een belangrijk uitgangspunt. In de wijken hebben steeds vaker de inwoners de regie. Zij bepalen zelf wat er in hun wijk gebeurt en verbinden de diverse partijen: denk aan gemeente, verenigingen, zorgorganisaties, inwoners. Inwoners leren zelf initiatief te nemen. Overal zien we dat verhoudingen in de samenleving veranderen. Van een verticale samenleving zien we steeds vaker horizontale sturing en wordt een beroep gedaan om ‘mee te doen’. Zij die mee kunnen doen pakken regelmatig het initiatief en weten de weg te vinden. Er zijn echter ook groepen die minder goed mee kunnen doen. We moeten voorkomen dat dit leidt tot een tweedeling in de samenleving . Het is vooral een landelijke trend die een grote rol speelt in de steden. Toch ontkomt ook de gemeente Ommen niet aan de sociale en culturele opdeling in groepen. De tweedeling gaat niet alleen over het verschil tussen arm en rijk. Het gaat ook om oog te houden voor de verschillen: hoe denken de mensen over elkaar, hoe betrek je mensen die dat eigenlijk niet willen, hoe stimuleer je verandering zonder het oude, goede te verliezen, hoe overbrug je politieke- en/of sociale en culturele verschillen? Hoe zorg je er samen voor dat iedereen kan meedoen in Ommen?

Rol van de inwoners: initiatieven tonen tot het betrekken en betrokken zijn van en bij iedereen.Rol van de gemeente: onderzoeken, stimuleren en faciliteren (waar nodig ook financieel): voldoende ontmoetingsplekken, ondersteuning van wijkcoaches, leggen van contacten als basis voor samenwerking.


SPORT EN BEWEGINGOmmen kent een rijk sport-verenigingsleven. Van jong tot oud sport, zowel in de rijke natuur als binnen sporthal en sportschool. Het is van belang dit zo te houden. Want zoals het met allerlei ontwikkelingen in de samenleving gaat: het huidige succes van deze verenigingen biedt geen garantie voor de toekomst. Landelijk gezien neemt het aantal leden van sportverenigingen af. Niet alleen vanuit het idee zoveel mogelijk voorzieningen te behouden, maar evengoed vanuit de gedachte dat sport verbroedert, jongeren gezond blijven en het de mensen ‘jong’ houdt, blijft dit een belangrijk aandachtspunt. Die gedachte verwoorden we graag onder de noemer vitaliteit. De gemeente kan de verbinding tot stand brengen en in stand houden tussen zorg en (sporten culturele) verenigingen en verkennen hoe samengewerkt kan worden in het signaleren van ondersteuning / hulpvragen waarbij sport en culturele activiteiten worden benut ter voorkoming van (zware) ondersteuning in de toekomst. Met een vergrijzende gemeente biedt dit twee kansen: ouderen hebben minder zorg nodig als hun conditie langdurig goed blijft door te bewegen en/of te sporten. Daarnaast ligt hier een kans om jongeren en ouderen met elkaar te verbinden.

Hoe belangrijk is sporten?

Zelf bepalen waar, hoe en met wie je sport heeft de toekomst. Bovendien gratis toegankelijk. Traditionele verenigingen

verdwijnen en maken plaats voor flexibele sport accommodaties in de natuur. Rondom de Vecht verschijnen klimparken,

raftingparcours en verlichte fiets- en hardlooppaden.

Sport wordt een eindexamenvak op school. Onderdeel van het lesprogramma is samen sporten met ouderen. In de gemeente

zijn meer groenstroken en parken waar allerlei bewegingsmogelijkheden worden aangeboden. Totaalbeleving van sport staat

voorop: evenementen als color- en mud-runs, toertochten en marathons worden belangrijker.

Rol van de inwoners: blijven investeren in de eigen vitaliteit en anderen betrekken door drijfveren uit te dragen.Rol van de gemeente: de dialoog aangaan met verenigingen: hoe denken ze alle inwoners in beweging te krijgen en te houden en wie pakt daarin welke rol. Nadrukkelijk blijft de verantwoordelijkheid voor de inhoud bij de verenigingen zelf, de gemeente kan faciliteren in ruimte (gebouwen, aanleg sportroutes en sportvoorzieningen in/door de natuur) en in beheer (onderhoud van bestaande voorzieningen).


KUNST & CULTUURKunst en cultuur leveren een waardevolle bijdrage aan zowel inwoners als aan het imago van de gemeente Ommen. Het prikkelt, inspireert, creëert ruimte voor verbeelding, vormt identiteit, geeft kleur aan het leven. Cultuur is waardevol omdat het kan aanzetten tot nadenken, leren onderscheid te maken tussen waar en onwaar, smaakvol en smakeloos. Dat geldt voor alle leeftijden en bevolkingsgroepen. Kunst en cultuur kan bovendien worden ingezet als economische en recreatieve ‘trekker’. Om het ook daadwerkelijk beschikbaar en betaalbaar te houden is samenwerking en ondersteuning zeer welkom.

Rol van de inwoners (individuele kunstenaars en culturele instellingen): inzetten op zelfvoorzienendheid. Open staan en initiatief nemen in samenwerking. Meedenken bij het opstellen van de sociaal-culturele agenda.Rol van de gemeente kan geduid worden als facilitator en samenwerkingspartner. Faciliterend in de vorm van ‘fysieke’ plekken, samenwerkend door individuele kunstenaars en culturele voorzieningen (nog) meer in te zetten bij beleids- en beeldvorming. Op het vlak van ruimtelijke ordening en marketingcommunicatie kan samenwerking positieve effecten hebben: zowel binnen de gemeente onder inwoners, als extern bij het enthousiasmeren van bezoekers en bedrijven met een huisvestingsvraag. Daarnaast kan de gemeente een interactieve, sociaal-culturele agenda initiëren, waarbij het aanbod en de informatie van diverse evenementen op een centraal punt beschikbaar is.

HET PRIKKELT, INSPIREERT, CREËERT RUIMTE VOOR VERBEELDING, VORMT IDENTITEIT, GEEFT KLEUR AAN HET LEVEN.


WELVAART

WERKENOmmen kenmerkt zich van oudsher als een recreatie- en landbouwgemeente. Wat er is moet behouden worden en tegelijkertijd kan gekeken worden hoe hier jaarrond meer kracht uit gehaald kan worden. Ter illustratie: horeca en toerisme bieden veel werkgelegenheid in het voorjaar en de zomer, maar kunnen wellicht ook in de overige jaargetijden meer bieden. Dat vraagt wel om een verbreding van taken bij de ondernemers en tegelijkertijd om het aantrekken van meer toeristen gedurende het hele jaar. Daarbij kan eenvoudig gekeken worden naar buurland Duitsland: dichtbij en van nature al aangetrokken tot het gebied. Uit cijfers blijkt overigens dat toerisme niet de banenmotor is die wij verwachtten. De ambitie ligt er ook meer in te zetten op andere sectoren bij het creëren van werkgelegenheid. Landbouw is eveneens een grote werkgever in het gebied. Het is alleen daarom al van belang aandacht hiervoor te blijven genereren. De wens is nadrukkelijk landbouw te koesteren en eventueel meer experimentele landbouw - verticale teelt, stadslandbouw, biologisch boeren - te ‘lokken’. De derde grote werkgever is de zorg. Met de toenemende vergrijzing blijft ook in de toekomst de behoefte aan zorgpersoneel.

Rol van de inwoners: delen van wensen en verwachtingen met ondernemers en gemeente. Signaleren van behoeftes en uitdragen daarvan. Zelf ideeën aandragen ter verbreding van de recreatiesector teneinde een breder publiek te trekken. Rol van de gemeente: met name het verbinden van partijen en het uitwisselen van ervaringen met buurgemeenten en ondernemers. Een goede infrastructuur maakt het gebied (beter) toegankelijk voor alle doelgroepen en zorgt tegelijkertijd voor eenvoudiger woon/werkverkeer voor inwoners die graag binnen de eigen gemeente willen wonen en elders werken. Insteken op behouden, versterken en ondersteunen bestaande bedrijventerreinen en bedrijven. Samenwerking blijven zoeken tussen de recreatiesector en landbouwsector om zo verbreding in de landbouw te bevorderen.

HET COMBINEREN VAN RECREATIE, LANDBOUW EN ZORG KAN ZORGEN VOOR MEER WERKGELEGENHEID ZONDER EXTRA INVESTERINGEN IN LOCATIES.

Al deze drie gebieden zijn bovendien in principe gemeentegrens-overschrijdend. Meer samenwerking met andere gemeenten op dit vlak moet bespreekbaar blijven. Daartoe wordt aansluiting gezocht bij de regionale eenduidige werkgeversdienstverlening, waarbij het uitgangspunt is dat de vraag van de werkgever bepalend is. Daarnaast blijft de bestaande bedrijvigheid in Ommen een belangrijke werkgever, zo blijkt uit de cijfers. Behoud daarvan behoeft echter ook blijvend aandacht.


DIGITALISERINGKenmerkend bij dit onderwerp is het verschil tussen oud en jong. Er spelen verschillende belangen: jongeren verlangen een grotere mate van digitalisering omdat dit beter aansluit bij hun belevingswereld. Dat geldt voor zowel onderwijs als (informatie)voorzieningen. Ouderen daarentegen hechten aan persoonlijk contact en ‘menselijke maat’. Op het vlak van vervoer en mobiliteit zien beide partijen positieve ontwikkelingen door digitalisering. Bepaalde toekomstige digitale en mobiele voorzieningen zorgen er onder meer voor dat ouderen langer thuis kunnen wonen.

OP HET VLAK VAN VERVOER EN MOBILITEIT ZIEN BEIDE PARTIJEN POSITIEVE ONTWIKKELINGEN DOOR DIGITALISERING.

Rol van de inwoners: belangen, wensen en verwachtingen uitdragen. Niet alleen naar aanleiding van onderzoek, maar ook een actieve rol pakken richting het gemeentelijk apparaat.Rol van de gemeente: blijvend faciliteren van persoonlijk contact, niet perse op een gemeentehuis, maar wellicht via een samen met andere organisaties te vormen fysiek contactpunt.


NATUUR, LANDBOUW, RECREATIEVoor de gemeente Ommen zijn natuur, landbouw en recreatie belangrijke kernwaarden. Meer bekendheid bij jongeren binnen de gemeente over bijvoorbeeld de landbouwsector, kan zorgen voor het voortbestaan van deze bedrijven. Groeikansen liggen in samenwerkingen, gebiedsverdeling en promotie van het gebied. Verdere samenwerkingen tussen recreatie en landbouw kunnen leiden tot goed te promoten initiatieven. Bij ruimtelijke ordening procedures worden met de initiatiefnemers afspraken gemaakt over investeringen in de ruimtelijke kwaliteit (kwaliteitsimpuls groene omgeving). Bij de ontwikkelopgave Natura 2000 / Ecologische Hoofdstructuur ligt de nadruk op een meer natuurlijke inrichting van winterbed van Vecht en Regge. Gemeente Ommen richt zich met name op het betrekken van recreatie en agrarische bedrijven bij de inrichtingsplannen en het beheer van deze gebieden.

Meer promotie van het gebied en haar kenmerkende elementen buiten de ‘gebaande paden’ leidt tot meer en meer diversiteit in toeristen. Ommen is een sterk merk bij toeristen. Veel mensen kennen Ommen en de mooie natuur in de omgeving. Het beeld dat ze hebben is samen te vatten in: Ommen is de ultieme plek voor een zorgeloos dagje ontspannen. Of een paar weken heerlijk genieten. Met topcampings voor gezinnen en tophotels voor zakelijke ontmoetingen en een complete vakantie. Maar ook de recreant zonder kinderen heeft voldoende te beleven in Ommen. Deze laatste groep kan zelfs een belangrijke doelgroep zijn om het seizoen te verlengen.

Rol van de inwoners: initiatieven nemen tot het aangaan van verdere samenwerking in deze drie sectoren, signaleren van gebreken en mogelijkheden en daarover actief communiceren richting betrokken partijen. Initiatieven als Platform Stil Leed - hulpverlening voor medemens buitengebied die het moeilijk hebben - koesteren en ondersteunen.Rol van de gemeente: initiator: tussen sectoren, tussen bedrijven en tussen buiten- en binnenland. Daarnaast kan de gemeente in kaart brengen welke voorwaarden externe organisaties (bijvoorbeeld LTO en Natuurmonumenten) stellen bij de ontwikkeling van het buitengebied. Ook blijft de gemeente verantwoordelijk voor het onderhoud en behoud van de fiets- en wandelpaden. Op het vlak van promotie kan de gemeente nog meer gebruik maken van de kracht van natuur-, landbouw- en recreatievoorzieningen.


OMGEVING

DUURZAAMHEIDOmmen als groene gemeente. Dat is kortgezegd uitgangspunt als er gekeken wordt naar duurzaamheid binnen de gemeente. Dat uit zich in verschillende vormen: zelfvoorzienendheid, eisen aan duurzaamheid bij (nieuw)bouw en gebiedsontwikkeling, recreatie en cradle-to-cradle (het volledig hergebruiken van onze grondstoffen zonder dat deze hun waarde verliezen). Er liggen kansen om meer zelfvoorzienend te worden. Voornamelijk op het gebied van energie neutrale woningen en elektrisch vervoer. Door duurzame eisen te stellen aan (nieuwbouw) en gebiedsontwikkeling kan een wezenlijke bijdrage aan duurzaamheid worden geleverd door de gemeente en provincie. In de recreatiesector wordt al van oudsher de nadruk gelegd op het element ‘groen’.De openbare ruimte wordt gebiedsgericht en duurzaam beheerd op basis van ruimtelijke kwaliteit en leefbaarheid en de uitstraling groen, gastvrij en geïnspireerd. Ook wordt ingezet op het behouden en versterken van de kwaliteit van de fysieke leefomgeving, bodem, geluid, lucht, etc.Binnen een landbouwgemeente speelt duurzaamheid een belangrijke rol: de grondstoffen hout, water en mest zijn (overvloedig) aanwezig. Deze ‘bezittingen’ bieden mogelijkheden voor alternatieve energievoorzieningen binnen de gemeente en het toewerken naar cradle-to-cradle. Ook binnen de Verkeersvisie 2030 is gekeken naar duurzaamheid en heeft als doelstelling: het stimuleren van duurzame mobiliteit.

Rol van de inwoners: initiatief tonen ten aanzien van verduurzaming van de eigen woon- en werkomgeving. Meedenken over mogelijkheden van hergebruik van grondstoffen.Rol van de gemeente: voorwaardenscheppend: de ambitie van de gemeente Ommen is zelfvoorzienend te zijn op het gebied van duurzaamheid. In de uitwerking van deze ambitie zoekt de gemeente naar beleid dat voorwaarden stelt aan bijvoorbeeld gebiedsontwikkeling en mentaliteitsverandering. Daarin kan samenwerking worden gezocht met landbouwsector om deze ambitie te bewerkstelligen.

Hoe duurzaam is Ommen?De gemeente leeft en beweegt rondom de Vecht. Die staat dan ook centraal in het denken en doen rondom het thema duurzaamheid. Gebruik van de stroming, het water zelf en het groene landschap eromheen, brengen mogelijkheden voor zelfvoorzienendheid dichtbij. Mest als bron voor brandstoffen, velden en daken vol zonnepanelen en hergebruik van alle plastic zijn vanzelfsprekend.Toerisme en recreatie zijn steeds meer toegespitst op duurzaam gebruik en verbruik. Boeren gaan dichtbij huis op vakantie met hun trekker. Autovrije campings en zwemmen in een natuurbad winnen terrein. Vernieuwende ideeën gaan over vliegende zonnepanelen boven je hoofd, die voor schaduw zorgen en tegelijkertijd je gadgets voorzien van stroom. Een magnetische rijbaan zorgt voor geluidarm vervoer, zonder brandstofverbruik.


DEMOGRAFIE EN RUIMTELIJKE ONTWIKKELINGDe gemeente Ommen vergrijst en krijgt (ook) steeds meer ‘alleengaanden’ als inwoners. Dit is een ontwikkeling die de gemeente niet tot staan kan brengen. Wel kunnen we de effecten hiervan proberen te beperken. Een aantal pijlers is daarbij van belang: aantrekkelijkheid genereren voor jongeren, creëren van werkgelegenheid, voorzieningen als scholen, sportverenigingen en winkels in stand te houden en betaalbaar woningaanbod bieden. Perspectieven liggen in verbindingen tussen ouderen en jongeren en de ontwikkeling van meer voorzieningen op het gebied van recreatie, educatie en ontspanning. Daarmee behoud je wat je hebt en vergroot je de kans nieuwe inwoners te trekken.

Rol van de inwoners: de verbinding opzoeken tussen ouderen en jongeren en wensen kenbaar maken waarmee meer (blijvend) woongenot ontstaat.Rol van de gemeente: voorwaardenscheppend: betaalbare woningbouw, behoud van voorzieningen en energie steken in het aantrekken van nieuwe bedrijven en recreatieve ondernemers.

INFRASTRUCTUURBereikbaarheid - het behoud van goede verbindingen - is belangrijk voor het in stand houden van alles wat de gemeente Ommen te bieden heeft: Behoud van een gezonde economie en aantrekkelijk blijven voor zowel huidige als toekomstige inwoners. Ommen kent hierin diversiteit: spoor, de Vecht, wegen, fietspaden e.d. Er dienen echter duidelijke keuzes te worden gemaakt. Wie krijgt prioriteit in welk gebied: fietser, wandelaar of automobilist? Hierop dienen voorzieningen te worden aangepast. Vraag is nadrukkelijk lef te tonen en duidelijke keuzes te maken die de gemeente onderscheidend op de kaart kunnen zetten. Mobiliteit is en blijft belangrijk voor de economie en zeker ook om in de toekomst een aantrekkelijke en veilige woon- en leefomgeving te kunnen bieden voor inwoners. In de onlangs vastgestelde verkeersvisie 2030 zijn deze aspecten nader uitgewerkt.

Rol van de inwoners: blijvend aangeven wat de wensen zijn, meedenken in beleid en eventueel participeren in onderhoud van stoepen en/of bermen om toegankelijkheid van het gebied en de wegen te behouden.Rol van de gemeente: de Verkeersvisie 2030 vertalen naar beleid: het uitvoeringsplan letterlijk in uitvoering brengen.


Daarnaast blijft de behoefte bestaan aan een gemeente die een visie heeft over welke waarden en doelen wij als samenleving als geheel het belangrijkst vinden en hoe we daarop willen sturen. Daarbij zal de gemeente, passend vanuit de huidige samenleving en vanuit haar rol als initiërende netwerkspeler, ruimte moeten geven aan inwoners, maatschappelijke organisaties en bedrijven daar waar nodig. Daardoor krijgen zij allen de ruimte om te doen waar zij goed in zijn en hun eigen, participerende rol in de ontwikkeling van de gemeente te pakken.

HANDVATTEN OM DE INSPIRATIE OM TE ZETTEN IN BELEID.Vanuit het Ommer Motief heeft de gemeente Ommen zich meer en meer ontwikkeld tot initiërende netwerkspeler. Die trend is echter nog steeds actueel: de overheid herpositioneert zich en zoekt blijvend naar de manier waarop zij in een onzekere, snelle netwerksamenleving kan en moet opereren. De samenleving verandert en daarmee ook de rol van de overheid . Mensen willen steeds meer zelf doen en nemen ook vaker het initiatief voor het verbeteren van hun leefomgeving. Dit vraagt om een overheid die kan schakelen op verschillende schaalniveaus. Een overheid die kan loslaten als het kan en die vastpakt als het moet. Die bij tegenstellingen het aandurft om keuzes te maken, misschien niet naar ieders tevredenheid, maar wel na intensieve betrokkenheid van alle partijen.

Als netwerkregisseur geeft de gemeente blijvend richting door vertaling van de visie naar beleid. Daarbij duidelijk keuzes makend in reageren, anticiperen, meebewegen of bestrijden van ontwikkelingen die zich voordoen. Waarbij de verantwoordelijkheid daar neergelegd wordt waar hij hoort: bij de gemeente zelf, de inwoners, maatschappelijke organisaties of bij het bedrijfsleven.Uit de input van inwoners en betrokkenen blijkt dat naast de ambities uit het Ommer Motief 2020 een verandering van dienstverlening gevraagd wordt. Ingegeven door ontwikkelingen als digitalisering en zelfredzaamheid van de kernen binnen de gemeente, moet gekeken worden naar wat dit betekent voor het gemeentelijke apparaat en de huisvesting. Er wordt belang gehecht aan het hebben van persoonlijk contact. Men heeft niet zozeer behoefte aan specifiek een gemeentehuis, maar wel een centrale plek waar men kan komen met vragen. Het idee dat er in 2030 helemaal geen gemeentehuis meer is, wordt nog als onwerkelijk ervaren. Hoewel de raad onlangs heeft uitgesproken te hechten aan zelfstandigheid, wil dit echter niet zeggen dat niet meer gekeken wordt naar samenwerking met andere partijen. Dat belang ziet men zeker!

DE TE KIEZEN STRATEGIE LIGT DAN OOK BLIJVEND IN HET BOUWEN AAN NETWERKEN. SAMENWERKINGEN WAARBIJ VERTROUWEN, BETROKKENHEID, AANDACHT EN

AMBITIE ESSENTIEEL ZIJN. WAARBIJ KOESTEREN VAN HET GOEDE EN INITIËREND VOORUITBLIKKEN NAAR DE TOEKOMST HAND IN HAND GAAN.


3 THEMA’S DIE EXTRA AANDACHT VRAGEN

Op veel onderdelen herbevestigt de input die is verkregen het bestaande beleid. Het Ommer Motief is dus nog steeds actueel, ook op weg naar 2030. Het Ommer Motief heeft een belangrijke basis gelegd voor de strategie van de gemeente Ommen in de transitie naar een optimaal functionerende netwerksamenleving. In 2030 voelen en delen gemeente, inwoners, maatschappelijke organisaties en bedrijven betrokkenheid bij de eigen samenleving. Om daar te komen zijn er nog stappen te zetten. Met het GOP, het beleidsplan ‘Om Elkaar’, de Woonvisie 2025, Nieuw Noaberschap en de Verkeersvisie 2030 zijn de eerste stappen gezet. Dat is de belangrijkste conclusie van dit inspiratiedocument. De opgehaalde input levert inspiratie op en geeft richting en energie om door te gaan op de ingeslagen weg en de besproken thema’s te gebruiken als uitgangspunten voor toekomstig beleid. Naast de bestaande thema’s uit het Ommer Motief zijn in de gesprekken nog 3 andere thema’s naar voren gekomen waar in de toekomst meer aandacht voor gevraagd wordt. Het gaat om de thema’s Digitalisering, Duurzaamheid en Zelfredzaamheid. Deze aanvullend aangedragen thema’s beschrijven we hier kort.

DIGITALISERING: BALANCEREN TUSSEN EFFICIËNTIE EN MENSELIJKE MAATDe dienstverlening van de gemeente Ommen krijgt steeds meer te maken met een digitaliserende samenleving. Hoe snel alles gaat is niet bekend, maar dat er veranderingen komen in de dienstverlening in verband met digitalisering is een ding dat zeker is. Het is belangrijk om de neveneffecten van digitalisering voor ogen te blijven houden. Niet iedereen is in staat om met de ontwikkelingen mee te gaan. Ook kan vergaande digitalisering bepaalde effecten bij mensen teweeg brengen, zoals eenzaamheid. Een goede balans tussen digitalisering en de menselijke maat is een belangrijk thema waarin de gemeente een afweging zal moeten maken. Dat betekent een afweging op efficiënt werken en kostenbesparing tegenover menselijkheid, persoonlijk contact en maatwerk leveren.


ZELFREDZAAMHEIDSteeds meer komt bij inwoners de nadruk te liggen op het blijvend zelfstandig kunnen functioneren. Dat die stap gezet moet worden, realiseert iedereen zich terdege. Hoe daar te komen en wat daarin de rol is van eenieder is nog niet altijd helder. De gemeente heeft dan ook de taak niet alleen meer verantwoordelijkheid bij de inwoners te leggen, maar evenzeer de opdracht daarover helder beleid te formuleren en daarover actief te informeren. Daarnaast heeft de gemeente, samen met maatschappelijke organisaties, de verantwoordelijkheid tot behoud van zorgvoorzieningen dichtbij de mensen (in de kernen). Ten aanzien van bestemmingsplannen kan gekeken worden naar alternatieve invulling om ook inwoners zelf te faciliteren. Ten aanzien van zelfredzaamheid is de vraag dan ook helder: meer transparantie ten aanzien van verwachtingen van inwoners zelf, informerend over beleidsmaatregelen en faciliterend in voorzieningen in de kernen.

DUURZAAMHEIDEr bestaat een grote wens tot verdergaande verduurzaming van de samenleving. De ambitie is te komen tot zelfvoorzienendheid. Stevige netwerk-verbanden tussen alle partijen en nader onderzoek naar mogelijkheden tot verduurzaming zijn hierbij van onmiskenbaar belang.Er zullen duidelijke keuzes gemaakt moeten worden ten aanzien van gebieds-ontwikkeling, hergebruik grondstoffen, bouwvoorwaarden, inkoopvoorwaarden, subsidieverstrekking en voorzieningen voor o.a. (elektrische) vervoersmiddelen.

DANKWOORD

Op een drietal bijeenkomsten - 4 oktober en 19 december 2016 en op 14 februari jl.- hebben inwoners, maatschappelijke organisaties en ondernemers de ruimte gekregen mee te denken over de toekomst van Ommen in 2030. Aan de hand van stellingen en thema’s binnen de drie hoofdthema’s, is in kleine groepen gediscussieerd om zoveel mogelijk meningen, ideeën en de uitwerking daarvan te verzamelen. Via website, Facebook en Ommer Nieuws, zijn deze stellingen eveneens voor reactie aangeboden. In de zomer van 2016 is middels een enquête in het centrum van Ommen gepeild op kenmerken en ontwikkelpunten. Alle reacties hebben we verbonden met de inmiddels vastgestelde belangrijkste beleidsplannen van Ommen; het Gemeentelijk omgevingsplan, het Beleidsplan Om Elkaar, de Woonvisie 2025, de verkeersvisie 2030 en natuurlijk het Ommer Motief zelf. Alles bij elkaar heeft dit mooie inspiratiedocument opgeleverd. Onze dank gaat uit naar iedereen die op welke wijze dan ook een bijdrage heeft geleverd.


COLOFONHet inspiratiedocument is in opdracht van de gemeente Ommen opgesteld door Van Leeuwen Communicatie.TekstenEscribaOntwerp & lay-outOLBO - Intermediar in indentiteit

ILLUSTRATIESDe ‘praatplaten’ (visueel verslagen van kunstenaars uit Ommen) vormen de basis voor het gedachtengoed waarmee samen met de inwoners, de visie is vormgegeven. Met dank aan:Babette Duinkerken (pag. 10 en 11) *Azat Malikov (pag. 12 en 19) *Claire Poutsma (pag. 17 en 20) *Emma Weelink (pag. 13 en 18)© september 2017

HOUVAST - Ommen

Documents

Transcript of HOUVAST - Ommen