www.erasmusmc.nl/public-­‐health       www.erasmusmc.nl/genero     1  

     

Houd ouderen op de been Laatste nieuwsbericht, nummer 8: december 2018

 Samenwerken  in  de  wijk  aan  betere  valpreventie  Via  valpreventieprogramma’s  is  veel  (gezondheids)winst  te  behalen.  Met  Houd  ouderen  op  de  been  leveren  we  hieraan  een  bijdrage,  door  implementatie  van  bewezen  effectieve  valpreventieprogramma’s  voor  ouderen.  We  doen  dit  vanuit  de  visie  van  ouderen  en  via  een  wijkgerichte  aanpak,  in  een  samenwerking  tussen  ouderenorganisaties,  wijkverpleegkundigen,  fysiotherapeuten,  huisartsen,  vrijwilligers  en  ouderen  zelf.  We  hopen  ook  bij  te  dragen  aan  structurele  financiering  en  borging  van  valpreventieprogramma’s.  Houd  ouderen  op  de  been  wordt  uitgevoerd  in  Breda  en  is  gericht  op  zelfstandig  wonende  ouderen  van  65  jaar  en  ouder.  ZonMw  (Nationaal  Programma  Ouderenzorg)  en  Fonds  Nuts  Ohra  (FNO)  financieren  het  project.      Laatste  nieuwsbrief  Het  NPO  ZonMw-­‐deel  van  het  project  Houd  ouderen  op  de  been  is  reeds  in  mei  jl.  afgerond  en  het  FNO-­‐deel  ronden  we  deze  maand  af.  Deze  achtste  projectnieuwsbrief  is  daarmee  de  laatste  nieuwsbrief  in  deze  vorm.  In  deze  nieuwsbrief  geven  we  een  samenvatting  van  de  belangrijkste  resultaten  van  het  project.  Daarnaast  is  er  een  interview  met  de  trekkers  van  het  project  over  wat  zij  de  afgelopen  twee  jaar  hebben  geleerd  en  verwacht  hadden.  Over  het  project  zullen  nog  een  aantal  wetenschappelijke  artikelen  gaan  verschijnen.  Wilt  u  hiervan  op  de  hoogte  blijven,  dan  kunt  u  zich  aanmelden  voor  de  algemene  GENERO-­‐nieuwsbrief  via  secretariaat@pallashrc.com.  Informatie  over  Houd  ouderen  op  de  been  zal  daarin  opgenomen  worden.    Namens  alle  leden  van  het  project  Houd  Ouderen  op  de  Been  bedanken  wij  hierbij  alle  samenwerkende  partijen  voor  de  prettige  samenwerking!      Interview  met  Branko  Olij,  Suzanne  Polinder,  Vicki  Erasmus  en  Lotte  Barmentloo  (Erasmus  MC)  over  verwachtingen  en  geleerde  lessen    Welke  verwachtingen  had  je  van  het  project?  Aan  het  begin  van  het  project  hadden  we  als  doel  om  aan  een  grote  groep  65-­‐plussers  een  effectief  bewezen  valpreventieprogramma  in  de  wijk  aan  te  bieden,  waarbij  we  rekening  gingen  houden  met  de  voorkeuren  van  elke  deelnemer.    Zijn  die  verwachtingen  uitgekomen?  De  verwachtingen  zijn  voor  het  grootste  gedeelte  uitgekomen.  Daar  zijn  we  heel  blij  mee.  Het  is  gelukt  om  veel  ouderen  een  valpreventieprogramma  in  de  wijk  aan  te  bieden,  al  was  de  deelnamebereidheid  van  de  ouderen  lager  dan  verwacht.  We  merkten  dat  het  belangrijk  is  om  rekening  te  houden  met  de    

 voorkeuren  van  deelnemers.  Ouderen  bepalen  graag  mee  welk  programma  ze  volgen,  en  ze  hebben  daar  zelf  ook  een  goed  beeld  bij.  Niet  elke  deelnemer  heeft  een  bewezen  effectief  valpreventieprogramma  gevolgd,  omdat  deze  programma’s  niet  in  elke  wijk  

www.erasmusmc.nl/public-­‐health       www.erasmusmc.nl/genero     2  

werden  aangeboden.  Door  het  aanbod  aan  te  vullen  met  niet-­‐bewezen  effectieve  programma’s  hebben  we  toch  ervoor  gezorgd  dat  elke  deelnemer  een  passend  beweegprogramma  in  de  wijk  kon  volgen.  Maar  bij  voorkeur  worden  de  effectieve  programma’s  breder  beschikbaar  gemaakt.    Wat  heb  je  geleerd  van  het  project?  Wij  hebben  geleerd  dat  ouderen  het  erg  waardevol  vinden  dat  er  tijd  voor  hen  wordt  genomen.  Tijdens  de  huisbezoeken  en  de  telefonische  gesprekken  die  we  met  hen  hadden  is  ons  vaak  verteld  dat  men  het  fijn  vond  dat  er  aandacht  aan  hen  werd  geschonken.  Daarnaast  was  het  voor  ons  fijn  om  de  deelnemers  regelmatig  te  zien  en  te  spreken,  zodat  we  eraan  herinnerd  werden  waarvoor  we  het  allemaal  deden.  Ook  hebben  we  geleerd  dat  het  werven  van  deelnemers  via  (lokale)  televisie,  radio  en  krant  moeizaam  verloopt  en  weinig  oplevert.  Het  werkt  veel  beter  als  een  vertrouwd  persoon,  vooral  een  1e  lijns-­‐zorgverlener,  een  oudere  vraagt  om  deel  te  nemen  aan  een  valpreventieprogramma.  In  een  volgend  vergelijkbaar  project  zouden  we  meteen  gaan  samenwerken  met  de  thuiszorg  voor  het  werven  van  deelnemers.    Welke  resultaten  vind  je  het  belangrijkst?  Het  is  gelukt  om  met  veel  verschillende  lokale  partijen  in  Breda  om  tafel  te  zitten  en  hen  actief  te  krijgen  in  de  uitvoering  van  het  project.  Door  o.a.  met  ouderen,  1e  lijns-­‐zorgverleners,  ouderenbonden  en  lokale  initiatieven  in  gesprek  te  gaan  en  hen  te  laten  meedenken,  is  er  lokaal  breed  draagvlak  gecreëerd.  Vooral  de  wijkverpleegkundigen  zijn  erg  belangrijk  geweest  voor  de  werving  van  deelnemers.  Daarnaast  maakte  de  prettige  samenwerking  met  fysio-­‐  en  ergotherapeuten  het  mogelijk  om  verschillende  valpreventieprogramma’s  in  kaart  te  brengen  en  deze  programma’s  aan  te  bieden  in  de  Bredase  wijken.  Door  de  wensen  van  deelnemers  te  koppelen  aan  het  aanbod  in  de  wijk  lukte  het  om  de  deelnemers  een  passend  programma  aan  te  bieden.  Wat  we  ook  belangrijk  vinden  is  dat  het  merendeel  van  de  ouderen  dat  met  een  programma  startte  dit  ook  volledig  afmaakte.  Mogelijk  komt  dat  doordat  we  ervoor  zorgden  dat  hun  voorkeuren  en  het    gekozen  programma  bij  elkaar  aansloten.  

Wat  uit  het  project  zou  je  verder  willen  onderzoeken  of  uitdiepen?  We  zouden  graag  meer  te  weten  komen  over  hoe  we  mensen  van  ongeveer  65-­‐75  jaar  ook  actief  kunnen  betrekken  bij  valpreventie.  In  ‘Houd  ouderen  op  de  been’  is  de  gemiddelde  leeftijd  van  de  deelnemers  81  jaar.  Mensen  van  65-­‐75  jaar  willen  in  het  algemeen  nog  niet  deelnemen  aan  een  preventieprogramma,  vooral  als  ze  nog  niet  eerder  gevallen  zijn.  Ze  beschouwen  zichzelf  mogelijk  niet  als  een  risicogroep,  maar  ze  zouden  zeker  kunnen  profiteren  van  een  valpreventieprogramma.    Wat  zou  je  tegen  de  partners  in  Breda  willen  zeggen  die  het  project  nu  moeten  borgen?  Make  it  work!  Het  is  makkelijker  gezegd  dan  gedaan  om  een  project  te  borgen  waar  twee  jaar  lang  veel  tijd  in  is  gestoken.  Maar  we  hebben  gemerkt  dat  veel  van  de  samenwerkingspartners  erg  enthousiast  zijn  om  valpreventie  binnen  hun  werk  toe  te  passen.  We  hopen  dat  het  mogelijk  is  voor  de  lokale  partijen  om  een  goede  samenwerking  te  bewerkstelligen,  zodat  ouderen  met  een  verhoogd  valrisico  opgespoord  kunnen  blijven  worden  en  ze  een  passend  valpreventieprogramma  in  de  wijk  aangeboden  krijgen.  Erg  ligt  nu  heel  veel  in  Breda:  maak  er  gebruik  van!    Stel  dat  je  over  5  jaar  weer  in  Breda  langs  zou  gaan,  wat  zou  je  dan  willen  aantreffen?  We  zouden  graag  zien  dat  er  over  5  jaar  nog  meer  bewezen  effectieve  valpreventieprogramma’s  in  de  verschillende  wijken  in  Breda  worden  aangeboden.  Door  het  aanbod  te  vergroten,  zouden  ouderen  een  nog  beter  passend  programma  kunnen  volgen.  Het  is  daarbij  belangrijk  dat  de  doelgroep  bekend  is  met  valpreventie(programma’s)  in  de  wijk,  en  dat  ouderen  zelf  ook  gemotiveerd  worden  door  anderen  (bijv.  door  wijkverpleegkundigen,  huisartsen  en  mantelzorgers)  om  deel  te  nemen  aan  die  valpreventieprogramma’s.  De  rol  van  de  oudere  zelf  en  een  goede  samenwerking  tussen  zorgverleners  is  hierbij  essentieel.  Over  5  jaar  hopen  we  dat  ouderen  en  zorgverleners  nog  vaker  het  gesprek  met  elkaar  aangaan  over  preventie  en  leefstijl.  

   Belangrijkste  resultaten  ‘Houd  ouderen  op  de  been’  kent  twee  delen:  a)  Implementatie  Senior  Stap-­‐programma,  met  oefenboek  (Nationaal  Programma  Ouderenzorg  (NPO)-­‐deel).    b)  Implementatie  valpreventie  via  het  aanbieden  van  een  ‘keuzemenu’  van  interventies  (Fond  Nuts  Ohra-­‐deel).  

www.erasmusmc.nl/public-­‐health       www.erasmusmc.nl/genero     3  

Hieronder  beschrijven  we  per  onderdeel  de  belangrijkste  resultaten  uit  het  implementatie-­‐begeleidend  onderzoek.  Binnen  het  NPO-­‐  en  FNO-­‐deel  van  het  project  is  het  gelukt  om  een  wijkgerichte  aanpak  met  ouderenparticipatie  gericht  op  verschillende  interventies  succesvol  te  implementeren  in  Breda,  door  breed  draagvlak  te  creëren  bij  lokale  zorgverleners.    a.  NPO  /  Senior  Stap-­‐programma    

Deelnemers  aan  het  NPO-­‐deel  van  het  project  kregen  drie  maanden  lang  het  Senior  Stap-­‐programma  thuis  aangeboden.  Dit  programma  is  in  acht  Bredase  wijken  aangeboden  (Brabantpark/Heusdenhout,  Centrum,  Haagse  Beemden,  Hoge  Vucht,  Princenhage,  Prinsenbeek,  Tuinzigt  en  Teteringen).  Het  programma  bestond  uit  een  instructieboek  met  oefeningen  waarmee  deelnemers  drie  maanden  lang  zelfstandig  thuis  aan  de  slag  konden.  Het  zijn  voornamelijk  oefeningen  ter  bevordering  van  de  balans  en  conditie,  om  het  risico  op  een  val  te  verkleinen.    In  totaal  hebben  240  ouderen  deelgenomen  aan  het  Senior  Stap-­‐programma.  De  240  deelnemers  hebben  een  

gemiddelde  leeftijd  van  81  jaar.  Hiervan  is  72%  vrouw,  63%  alleenstaand  en  69%  heeft  een  verhoogd  valrisico.  Gedurende  het  project  heeft  62%  van  de  deelnemers  

minstens  één  keer  per  week  oefeningen  uit  het  instructieboek  gedaan  (actieve  deelnamegroep).  Opvallend  is  dat  aan  het  begin  van  het  project  de  kwaliteit  van  leven  van  de  actieve  deelname  groep  hoger  was  dan  de  niet-­‐actieve  deelnamegroep.  De  niet-­‐actieve  deelname  groep  had  ook  meer  deelnemers  met  een  verhoogd  valrisico  dan  de  actieve  deelnamegroep.  In  totaal  gaf  71%  van  de  deelnemers  aan  het  programma  tamelijk  of  erg  nuttig  te  vinden.  Meer  over  resultaten  is  ook  te  vinden  in  eerder  verschenen  nieuwsbrieven.    Bent  u  geïnteresseerd  in  het  instructieboek  dat  is  gebruikt  bij  het  Senior  Stap-­‐programma?  Wij  kunnen  u  een  PDF-­‐versie  van  het  boek  via  de  email  toesturen.  U  kunt  een  versie  aanvragen  door  een  email  te  sturen  naar:  b.olij@erasmusmc.nl.      b.  FNO  /  Keuzemenu  van  interventies  Deelnemers  aan  het  FNO-­‐deel  van  het  project  hadden  de  keuze  uit  verschillende  valpreventieprogramma’s  die  drie  maanden  lang  bij  hen  in  de  wijk  werden  aangeboden.  In  totaal  is  in  de  acht  Bredase  wijken  (zie  onder  a.)  samengewerkt  met  fysiotherapeuten,  ergotherapeuten  en  beweegcoaches  om  een  breed  aanbod  aan  programma’s  te  creëren.  Ook  is  rekening  gehouden  met  de  voorkeuren  van  de  deelnemers,  door  o.a.  uit  te  vragen  of  een  deelnemer  liever  een  programma  thuis  of  op  locatie  wilde  volgen,  individueel  of  in  een  groep,  en  kosteloos  of  tegen  betaling.  De  programma’s  die  vanuit  het  project  werden  aangeboden  zijn:  Senior  Stap,  Samen  Door,  individuele  fysiotherapie,  seniorengym,  In  Balans,  Valanalyse  en  Vallen  Verleden  Tijd.  

 In  totaal  is  aan  166  deelnemers  een  programma  aangeboden,  waarvan  141  zich  daadwerkelijk  hebben  aangemeld.  Hiervan  zijn  uiteindelijk  117  deelnemers  gestart  met  een  programma  in  hun  wijk.  De  meeste  deelnemers  hebben  deelgenomen  aan  individuele  fysiotherapie  (n=34)  

Onderzoeker  Branko  Olij  legt  tijdens  een  huisbezoek    het  Senior  Stap-­‐programma  aan  een  deelnemer  uit.    

Fysiotherapeut  Peter  Jobse  geeft  ‘In  Balans’-­‐  training  aan  een  groep  ouderen.    

www.erasmusmc.nl/public-­‐health       www.erasmusmc.nl/genero     4  

en  het  Senior  Stap-­‐programma  (n=21).  De  overige  individuele  programma’s  kenden  een  kleiner  aantal  deelnemers:  Valanalyse  (n=18)  en  het  Samen  Door-­‐programma  (n=9).  De  groepsprogramma’s,  zoals  In  Balans  (n=17),  seniorengym  (n=17)  en  Vallen  Verleden  Tijd  (n=16),  waren  even  populair  onder  de  ouderen.  

Van  de  141  deelnemers  die  zich  hadden  aangemeld  voor  een  programma  is  de  gemiddelde  leeftijd  80  jaar.  Van  deze  groep  is  75%  vrouw,  75%  alleenstaand  en  63%  heeft  een  verhoogd  valrisico.  In  totaal  gaf  73%  van  de  deelnemers  aan  het  programma  dat  men  werd  aangeboden  tamelijk  of  erg  nuttig  te  vinden.    

 

Borging  Voor  de  (financiële)  borging  van  het  project  zijn  we  in  september  jl.  in  gesprek  gegaan  met  ouderen  uit  Breda,  gemeente  Breda,  zorgverzekeraar  CZ,  thuiszorgorganisaties  Careyn,  Surplus  en  Thebe,  Zorg  voor  elkaar  Breda,  huisartsen  zorggroepen,  Amphia  ziekenhuis  Breda  en  verschillende  fysiotherapeuten.  Naar  aanleiding  van  de  bijeenkomst  is  een  projectgroep  (Zorg  voor  elkaar  Breda,  twee  huisartsenzorggroepen  en  fysiotherapeuten)  geformeerd.  De  projectgroep  gaat  samen  overleggen  hoe  Houd  ouderen  op  de  been  binnen  Breda  en  binnen  de  huidige  samenwerkingsstructuren  geborgd  kan  worden.  Daarnaast  is  in  Rotterdam  belangstelling  voor  valpreventie  zoals  uitgevoerd  in  Houd  ouderen  op  de  been.  Hiervoor  waren  er  voor  Rotterdamse  organisaties  twee  bijeenkomsten  (april  en  juni  jl.).  Ook  in  deze  stad  wordt  verder  nagedacht  over  implementatie  van  effectieve  valpreventieprogramma’s  binnen  een  wijkgerichte  aanpak.      Hoe  nu  verder?    Laatste  vragenlijsten  Voor  het  FNO-­‐deel  van  het  project  zullen  we  deze  maand  nog  de  laatste  vragenlijsten  bij  deelnemers  afnemen  die  een  programma  drie  maanden  lang  hebben  gevolgd.    Wetenschappelijke  artikelen  De  komende  maanden  zullen  we  drie  wetenschappelijke  artikels  over  het  ‘Houd  ouderen  op  de  been’-­‐project  schrijven  voor  internationale  wetenschappelijke  tijdschriften.  Bij  publicatie  van  een  artikel  zal  dit  gemeld  worden  in  de  algemene  GENERO-­‐nieuwsbrief.    Valpreventie  loont!  Aangezien  het  aantal  valongevallen  de  komende  jaren  zal  blijven  stijgen  door  de  vergrijzing  is  het  belangrijk  om  valpreventieprogramma’s  te  blijven  implementeren  in  de  maatschappij.  Het  mooie  aan  valpreventie  is  dat  er  al  heel  veel  onderzoek  is  gedaan  naar  de  bewezen  effectiviteit  en  dat  er  al  veel  bewezen  effectieve  interventies  voor  ouderen  beschikbaar  zijn.  Daarnaast  is  er  een  maatschappelijke  kostenbaten  analyse  (MKBA)-­‐model  ontwikkeld  waarmee  de  kosten  en  baten  van  valpreventie  doorgerekend  kunnen  worden.  Hiervoor  is  een  rekentool  beschikbaar  (https://www.veiligheid.nl/valpreventie/actueel/nieuws/valpreventie-­‐bij-­‐ouderen-­‐loont-­‐)  waarmee  direct  inzicht  wordt  verkregen  in  de  kosten  versus  de  baten  bij  het  inzetten  van  valpreventie-­‐activiteiten  voor  thuiswonende  ouderen.  Dit  zorgt  ervoor  dat  er  niet  opnieuw  data  hoeft  te  worden  verzameld  voor  het  bepalen  van  effectiviteit  en  kosteneffectiviteit  van  valpreventie!    Informatie  in  2019  Als  er  nieuwe  informatie  is  over  Houd  ouderen  op  de  been  zal  dit  via  de  algemene  GENERO-­‐nieuwsbrief  worden  verspreid.  

 

 

Fijne  feestdagen  Namens  alle  leden  van  het  projectteam  ‘Houd  ouderen  op  de  been’  wensen  wij  u  hele  fijne  feestdagen  toe  en  een  succesvol  2019.    

www.erasmusmc.nl/public-­‐health       www.erasmusmc.nl/genero     5  

Samenwerkende  partijen  Het  samenwerkingsverband  voor  ‘Houd  ouderen  op  de  been’  bestaat  o.a.  uit:    § Ouderenorganisaties:  KBO  Breda  en  NOOM  (Netwerk  van  Organisaties  van  Oudere  Migranten)  § GENERO  Ouderen-­‐  en  mantelzorgforum  § Zorg  voor  elkaar  Breda  § St.  Elisabeth,  Careyn,  Raffy,  Surplus,  Thebe    § Ergo-­‐/fysiotherapie-­‐  en  huisartsprakijken  in  Breda  § Zorgverzekeraars  CZ  en  Zilveren  Kruis  § GENERO  –  Netwerk  Ouderenzorg  Zuidwest-­‐Nederland  § Erasmus  MC,  afdeling  Maatschappelijke  Gezondheidszorg    Verder  zijn  betrokken:  AMC  (Geriatrie/ouderengeneeskunde),  Erasmus  MC  (Huisartsgeneeskunde),  Erasmus  Universiteit  Rotterdam  (Erasmus  School  of  Health  Policy  &  Management),  Hogeschool  Rotterdam,  Koninklijk  Nederlands  Genootschap  Fysiotherapie  (KNGF),  Radboudumc,  Universiteit  van  Tilburg  en  VeiligheidNL.    ‘Houd  ouderen  op  de  been’  is  onder  regie  van  het  Erasmus  MC.  Projectleider  is  dr.  Suzanne  Polinder.        Eerdere  nieuwsbrieven  Nieuwsbrief  1  vindt  u  hier:  https://www.erasmusmc.nl/cs-­‐research/subsidies/3600331/nieuwsberichthoudouderenopdebeen  Nieuwsbrief  2  vindt  u  hier:  https://www.erasmusmc.nl/cs-­‐research/subsidies/3600331/nieuwsberichthoudouderenopdebeen2      Nieuwsbrief  3  vindt  u  hier:  https://www.erasmusmc.nl/cs-­‐research/subsidies/3600331/nieuwsberichthoudouderenopdebeen3  Nieuwsbrief  4  vindt  u  hier:  https://www.erasmusmc.nl/cs-­‐research/subsidies/3600331/nieuwsberichthoudouderenopdebeen4      Nieuwsbrief  5  vindt  u  hier:  https://www.erasmusmc.nl/cs-­‐research/subsidies/3600331/nieuwsberichthoudouderenopdebeen5180327  Nieuwsbrief  6  vindt  u  hier:  http://www.genero-­‐ouderenenmantelzorgforum.nl/2018/07/13/nieuwsbrief-­‐6-­‐houd-­‐ouderen-­‐op-­‐de-­‐been/      Nieuwsbrief  7  vindt  u  hier:  http://www.genero-­‐ouderenenmantelzorgforum.nl/2018/11/28/nieuwsbrief-­‐7-­‐houd-­‐ouderen-­‐op-­‐de-­‐been/      

Vragen, tips of opmerkingen? Mailen kan altijd naar Branko Olij, Erasmus MC: b.olij@erasmusmc.nl