wordt in nederland per jaar aan energie ‘gestolen’,

met name voor de illegale hennepteelt. enexis pakt

samen met politie en justitie deze energiefraude aan.

€ 180miljoen

dankzij distributie automatisering van enexis is het aantal

stroomstoringsminuten per geval sterk

teruggelopen: van 87 tot 5 minuten

-82 minutenhuishoudens

worden vanuit dit station van energie

voorzien

290

10%van de gebruikte energie wekt de

verkadefabriek in den bosch zelf

op middels zonnepanelen 11%

de totale hoeveelheid decentraal opgewekte

energie stijgt de laatste jaren steeds met ongeveer

11%. enexis past daar het energienetwerk

op aan

260mWzonnestroom

is afgelopen jaar geïnstalleerd. dat is een verdubbeling

ten opzichte van 2011

Hoe houd je het net betaalbaar?

18m 8m

energiekabel en gasleiding ligt er per nederlander

Met sliM energieManageMent Heeft de Verkadefabriek de energiekosten fiks weten te Verlagen

is een uitgave van enexis

den bosch, Verkadefabriek, boschdijkstraat, 03.04.13, 16:4251° 41’ 43’’ NB - 5° 17’ 52’’ OL

netw

erk n

r. 1 - ME

I/juN

I 2013

de Verkadefabriek werkt Met een ‘sliMMe’ kliMaatbeHeersing, die zicH autoMatiscH aanpast aan Het aantal bezoekers Van een ruiMte. dit scHeelt fors op de energierekening

eenVoudige ideeën kunnen Helpen bij Het betaalbaar Houden Van energie. enexis ondersteunt en faciliteert duurzaMe initiatieVen

technische personeelsleden houden

het netwerk van enexis vitaal en betaalbaar voor de verkadefabriek en alle andere klanten van enexis

2.100

80%van de huishoudens moet in 2020 een slimme meter hebben. deze helpt de consument bij het besparen op de

energierekening. enexis is bezig met de uitrol hiervan

na een warme zomerdag gebruikt de verkadefabriek

de koelte van de nacht om het gebouw

naar aangenamere temperaturen te

krijgen

23°

inhoud

05MEI/JUNI 2013

jan rotMans Hoogleraar transisties & duurzaamheid

‘Beter gebruikmaken van zonnewarmte om gebouwen te verduurzamen’

38

peter jans-ratketenmanager fraudebestrijding

‘Samen met politie en justitie pakken we de energiefraude aan’

28

toM elderinktechnisch specialist

Efficiëntere aanpak van storingen dankzij Distributie Automatisering

36

06 inleiding enexis-ceo han fennema over de betaalbaarheid van energienetten

08 interview william moorlag, gedeputeerde van groningen, wil meer snelheid in de energietransitie

13 in beeldkunst van kabels

14 lokaalwaterschap hunze en aa’s wordt groengasleverancier

17 kortnieuws van enexis

18 achtergrondvervangen of onderhouden; hoe netbeheerders verouderende netten gezond houden

26 technische tekeningde slimme meter geeft de consument meer grip op de energierekening

35 columngroene onderneemster anne-marie rakhorst over betaalbaarheid van energie

den bosch, restaurant Verkadefabriek, 03.04.13, 17:15

joey koendersMonteur storingswachtdienst

‘Ik heb het van geen vreemde’

23

I n de kern is onze bedrijfs-tak heel overzichtelijk. Een betaalbaar netwerk,

dat doet wat de klanten er nu en in de toekomst van vragen. Zo voelden we dat een eeuw geleden en zo voelen we dat vandaag. Een loepzuivere nutsfunctie eigenlijk. En ook al

spelen we ons nog al eens in de kijker met duurzame innova-ties, voor een netbeheerder als Enexis is technologie eerst en vooral een middel om onze infrastructuur aangesloten te houden bij de transitie naar een moderne en duurzame energievoorziening.

Gedeelde visieNu klinkt dat eenvoudiger dan het is, al was het maar omdat onze kerntaak ons midden in de maatschappelijke ener-giedialoog plaatst. En die is vaak grilliger dan ons lief is. Kijk naar waar we staan ten opzichte van Kyoto, of naar de discussies rond emissierechten. Maar ook naar decentrale opwekking van energie uit duurzame bronnen als zon of wind. Kunnen we de energie-vraagstukken überhaupt nog beantwoorden op nationaal niveau? We zien vandaag het effect al van Duitse windener-gie die, als het even lekker doorwaait, in forse volumes op

de Nederlandse markt komt. Met alle gevolgen van dien voor het landelijke transport-net van de collega’s van Ten-neT en voor de energiecentra-les. En dat is maar één van de vele energiethema’s met grote effecten op onze energienetten van morgen.

Het is duidelijk dat intelligent, breed en toekomstgericht overleg broodnodig is. Op universiteiten, tussen markt-partijen, in Den Haag en in Brussel. Vanuit een brede toekomstvisie op ons welzijn, onze economie en onze positie in Europa.

OmGaan met OnzeKerheidHet is ons echter niet altijd ge-geven in alle rust de toekomst vorm te geven. De beweeg-lijkheid in de economie en bij de overheid, het bedrijfs-leven en de consumenten is immers groot. Zo realiseerde Nederland wel een moderne infrastructuur die alweer meer dan een eeuw geldt als uiterst betrouwbaar en betaalbaar. En dat doen we tegen een geregu-leerd rendement. Sterker, ook afgelopen jaar wist Enexis de tarieven onder het toegestane niveau te houden. Een duurza-me infrastructuur dus, tegen zo laag mogelijke maatschap-

pelijke kosten. Met daarnaast een redelijk rendement en een dividend aan onze aandeel-houders, de lokale en regionale overheden. Ook dat is ‘nuts’.

Blijft onze gezamenlijke prik-kel om elke dag opnieuw na te denken over de slimste routes naar het optimale energie-netwerk. Technisch, financieel en bestuurlijk. Met respect voor al die verschillende am-bities, belangen en visies. Dat vraagt om een open dialoog en om actieve samenwerking met overheden, onderzoekers en ondernemers. En dat is precies waar dit magazine om draait.

de sliMste routesmet ons nieuwe magazine Netwerk laten we u nader kennismaken met enexis, de maatschappelijke context waarin wij opereren en de energiedilemma’s waarmee we te maken krijgen.

Door han Fennema, Voorzitter Raad van Bestuur Enexis

‘De energiekeuzes die klanten de komende jaren gaan maken zijn zeer ongewis. Per straat kan dat verschillende scenario’s opleveren’ Wil Kling, hoogleraar electrical energy systems, over de moeilijkheden van de energietransitie, pag. 20

‘Voortschrijdend inzicht stelt ons in staat om steeds slimmer met energie om te gaan. En dan zijn de Nederlandse randvoorwaarden ook nog eens ideaal. We hebben zon, zee, wind, aardolie, technologische kennis, veel goed opgeleide mensen en welwillende bedrijven’ anne-marie rakhorst, duurzame onderneem-ster en zakenvrouw van het jaar 2000, pag. 35

‘Het geeft een goed gevoel als je in het duister aankomt, maar met licht weer vertrekt’ Joey Koenders, monteur storings-wachtdienst, over de gerichte aanpak van stroomstoringen, pag. 23

‘Netbeheerders zijn zich nadrukkelijker aan het profileren als partner bij de aanpak van de georganiseerde illegale hennepteelt’ Geert Broeren, senior parketsecretaris bij het parket oost-brabant over de samenwerking met enexis, pag. 32

‘We hebben prijsprikkels nodig om fundamenteel ander gedrag uit te lokken’ william Moorlag, gedeputeerde van groningen, over de kyoto-doelen, pag. 8

‘Samen ontwikkelden we een relatief eenvoudige manier om het biogas om te zetten in duurzaam gas’ mariken van der Giessen, projectengineer host, over de nieuwe installatie van waterschap hunze en aa’s, pag. 15

inleiding

06 07MEI/JUNI 2013

William Moorlag, gedeputeerde Groningen, wil meer snelheid in energietransitie interview

08 09MEI/JUNI 2013

‘ HEt IS EEN cyNIScHE coNStAtErINg, MAAr MISScHIEN HEBBEN wE rAMpEN NoDIg oM DE BoEl vAN zIJN plEk tE krIJgEN’

Groningen, provinciehuis, Martinikerkhof, 11-04-2013, 11:13, 53° 13' 19'' NB - 6° 34' 192'' OL

10 11MEI/JUNI 2013

interview

punt van zorg is dat er onvoldoende besef is dat we én op windenergie én op zonne-energie én op biomassa moeten inzetten om de doelstelling van 16% duurzame energie in 2020 te kunnen halen. Dan nóg is het a hell of a job.’

is de doelstelling niet te ambitieus? ‘Nee, de doelen zijn te halen. Het bewustzijn op dit gebied is het probleem. De impact van de tem-peratuurstijging is zeer ernstig. Echt, we krijgen heel veel problemen als de temperatuur maar een beetje stijgt. Alleen voelen we de urgentie te weinig.’

en daarom moet de lat hoog liggen? ‘Als je 16% wilt bereiken, moet je radicale keuzes maken en bijvoorbeeld fossiele energie zwaar belasten. De opbrengst kun je gebruiken om lastenverlichting op duurzame consumptie te geven. De lastendruk neemt dan niet toe, je ver-legt het accent: je lokt gewenste investeringen en consumptie uit en bestraft ongewenst gedrag.’

gebeurt dat nu voldoende? ‘Nee. Maar zoiets als CO2-beprijzing moet je internationaal regelen, anders krijg je oneerlijke concurrentie. Probleem is dat men denkt dat die beprijzing tot enorme lastenverzwaring leidt. Ten onrechte. Rekensommetje: een gemiddelde automobilist rijdt 18.000 kilometer per jaar, dat is drie ton

nergie is een belangrijk aandachtsgebied van de Groningse gedeputeerde William Moorlag. Een bestuurder die de confrontatie niet schuwt en graag de knuppel in het hoenderhok gooit om daadkracht uit te lokken. Dat is, volgens hem, wat de energiesector nodig heeft: het gevoel van urgentie en de drive om daarnaar te handelen. Zijn pleidooi voor betaalbaarheid van duurzame ontwikkelingen en strenge financiële bestraffing van alles wat dat niet is.

welk beeld hebt u van de vooruitgang op het gebied van de energietransitie in nederland? ‘Het gaat slecht. Ik ben bang dat als we CO2-uitstoot niet sterker belasten, we de fossiele brandstoffen tot de laatste korrel opstoken. We hebben prijsprikkels nodig om fundamenteel ander gedrag uit te lokken. Ander

In 2020 moet 16 procent van de energievoorziening in Nederland volledig duurzaam zijn. Nogal een ambitie, zeker in het licht van de bezuinigingsstorm die woedt en die ook de verduurzaming van onze energiehuishouding treft. ‘Als we een goede mix van belonen en straffen, van aaien en slaan creëren’, stelt William Moorlag, ‘kunnen we eindelijk meters maken.’

CO2 in een niet zo zuinige auto. Dat kost 50 euro per ton, dus 150 euro per jaar. Omdat fiscale stimulering van gewenst gedrag niet oneindig kan doorgaan – overheden zitten krap bij kas – zijn andere inkomstenbronnen nodig en dan kom je bij CO2-beprijzing uit. Omhoog die prijzen, zodat we een verschuiving kunnen creëren.’

dus toch pessimistisch over de haal-baarheid van de doelstelling? ‘Gedrags-verandering is een kwestie van lange adem. Neem het roken in het openbaar. Het heeft tien-tallen jaren gekost, maar er is een fundamentele verandering tot stand gebracht in gedrag. Dat kan ook in energiegebruik.’

u bent pleitbezorger van windenergie. Vanwaar dat geloof? ‘Windenergie kan veel waarde creëren: groene energie, ontwikkel-projecten, werkgelegenheid. Maar het kan ook waarde vernietigen: landschap en natuur, maar ook harde economische waarde: huizenprijzen, toerisme, recreatie. Als je die kwaliteit vernie-tigt met windparken, is de impact dramatisch. En er is maatschappelijke weerstand: als het om windparken ver weg gaat, is 80% vóór. Komt het park naast je deur, dan is meer dan 80% tegen. Aan de andere kant willen grondeigenaren juist molens plaatsen, want per megawatt opgesteld vermogen krijgen zij 10 tot 15.000 euro per jaar. Drie windmolens van 6 megawatt en je zit qua inkomen boven de balkenendenorm. De baten en lasten van windenergie zijn zeer onevenwich-tig verdeeld.’

een lastig dilemma. ‘Je moet selectief zijn in je ruimtelijke ordening. In Groningen strooi-en we windturbines niet als hagelslag over het landschap uit, maar bouwen we geconcentreerd bij grootschalige industrieterreinen of infra-structuur. Groningen is, na Flevoland, de twee-de producent van windenergie in Nederland. Een selectief ruimtelijkeordeningsbeleid en een hoge productie in windenergie kunnen prima hand in hand.’

windenergieparken op zee? Verre toe-komst? ‘Nee, nabije toekomst. Wij zetten nu in op windparken op land, omdat grote windpar-ken op zee erg kostbaar zijn. Maar de toekomst van windenergie ligt op zee. Duitsland en Engeland maken daar al grote stappen in met een consistent beleid. Nederland zwalkt en blijft achter in ondersteuningsmaatregelen.’

wie kan dat veranderen? ‘Overheden, be-drijven, kennisinstellingen, iedereen. Er is nog veel innovatie mogelijk. Door verbetering van

tekst ruud slieringsfotografie jaap Van den beukel

tekort aan VakMensen

een groot probleem voor de energiesector is de vergrijzing van het technisch personeel. te weinig jongeren stromen door naar de energietechniek, nog minder naar de netwerk-sector. onlangs heeft Moor-lag, samen met enexis-ceo Han fennema, het eerste (door

onder meer enexis ontwikkel-de) lespakket krachtmeting uitgereikt op een basisschool. Moorlag: ‘Hier is het doel: gewenst gedrag stimuleren. Vakmanschap en ambachts-werk worden slecht gewaar-deerd, in euro’s en in aanzien. ik vind het schrijnend dat we vaklieden uit het buitenland moeten werven, terwijl hier mensen aan de kant staan.

en wat me echt door het hart snijdt, is dat bedrijven orders laten lopen omdat ze onvol-doende technisch geschoold personeel hebben. daarom moeten we de studiekeuze van scholieren beïnvloeden, door het arbeidsperspectief helder te schetsen en door stevige programma’s voor scholing en omscholing aan te bieden.’

‘ vErgroENINg vAN oNzE ENErgIE zou SNeller gaaN alS De buSiNeSScaSe VaN VerDuurzamiNg eeN kortere terugVerDieNtijD keNDe’

duurzaamheid troef bij kunstenaar federico uribe. de colombiaan stortte zich op gebruikte kabels en afstandsbedieningen. deze zeer betaalbare materialen (want gratis verkregen) krijgen in deze andere context een heel nieuwe prikkelende functie.

www.federicouribe.com

kunstenaar of kabelaar?

in beeld

MEI/JUNI 201312

interview Federico uribe

windmolens kunnen we de komende vijf jaar een meeropbrengst van bijna 20% halen. Dus: voor dezelfde capaciteit 20% minder windtur-bines. Of: we zijn sneller bij de energietransitie-doelstelling.’

Maar de hobbels liggen niet op tech-nisch gebied. ‘Nee, het zou helpen als bijvoorbeeld de regeling Stimulering Duurzame Energieproductie, waarmee duurzame energie wordt bekostigd, verfijnder kan worden toege-past. Dus dat je een voorrangspositie creëert voor innovatieve energieopwekking.’

zijn er voldoende prikkels voor het be-drijfsleven om over te stappen op duur-zame energie? ‘Energie is een kostenpost. Bedrijven hebben er belang bij hun verbruik terug te dringen. Maar het zou sneller gaan als de businesscase van verduurzaming een kortere terugverdientijd kende. Fossiele energie duurder

maken, groene energie goedkoper maken. Maar het lukt niet alleen met gebieden en verbieden. De watersnoodramp van 1953 heeft geleid tot de wil te investeren in een peperduur waterke-ringssysteem. Misschien hebben we rampen nodig om de boel van zijn plek te krijgen. Dat is een cynische constatering, maar in vrijwillig-heid grote opofferingen brengen, dat lukt slecht.’

Hoe ziet u onze energiehuishouding over twintig jaar? ‘De dynamiek in ener-gieproductie en marktverhoudingen is enorm. Dat maakt voorspellen erg moeilijk. Maar de olieproductie gaat een keer uit de pas lopen met de vraag, zodat overgang naar duurzame brandstoffen noodzakelijk wordt. Belangrijk nu is dat er prikkels komen om die overstap te bespoedigen. Er zit schot in, maar het gaat te langzaam. We moeten de ideale mix vinden van stimuleren en ontmoedigen, van belonen en straffen, van aaien en slaan.’

williaM Moorlag (52)

gedeputeerde provincie groningen namens pvda

portefeuilles (onder meer): ruimtelijke ordening, financiën, grondbeleid, windenergie

lid algemeen bestuur interprovinciaal overleg (ipo), lid van diverse ipo-commissies

Voorzitter stuurgroep regio groningen-assen

lid aandeelhouders-commissie enexis namens de provincies groningen, drenthe en flevoland

‘ wINDENErgIE kAN vEEl wAArDE crEërEN: groeNe eNergie, oNtWikkelProjecteN, WerkgelegeNHeiD’

13

een knalgroene

container

Op de rioolwaterzuivering in Assen gaat jaarlijks ruim 50.000 kuub biogas de lucht in en dat is natuur-lijk zonde. Het waterschap zocht een

innovatieve manier om van het methaanrijke – en dus milieubelastende – biogas duurzaam aardgas te maken. Samen met HoSt – ontwik-kelaar van onder andere kleinschalige biogasin-stallaties – en Enexis vond het waterschap een goede manier. ‘De oplossing die we nu hebben ontlast niet alleen het milieu, we krijgen er ook een vergoeding voor’, aldus Otto Kluiving van waterschap Hunze en Aa’s.

exploitabelBij het zuiveringsproces van het rioolwater ont-staat het biogas. Het grootste deel hiervan wordt

gebruikt voor de warmtekrachtkoppeling (wkk) van het waterschap, maar er vormt zich meer gas dan verwerkt kan worden door de wkk. Tot voor kort werd het te veel geproduceerde gas na verloop van tijd afgefakkeld. Want, zo verduide-lijkt Mariken van der Giessen (projectengineer bij HoSt) ‘de relatief kleine hoeveelheid biogas maakte het tot nu toe lastig om de omzetting naar aardgas exploitabel te krijgen.’De innovatieve installatie van HoSt is hele-maal toegespitst op de kleinschalige opwerking van biogas naar aardgas en is ook bij kleinere hoeveelheden exploitabel te krijgen. Van der Giessen: ‘De installatie zit in een container en dat maakt hem makkelijk overal te plaatsen.’ In de container wordt het biogas gezuiverd en omgewerkt tot aardgas. Daarnaast wordt

De compacte en innovatieve biogasinstallatie van waterschap Hunze en Aa’s gaat zo’n honderd huishoudens in Assen voorzien van aardgas.

300.000m3 biogas

kan op jaarbasis worden omgewerkt

180.000

dat resulteert in

m3 groen gas

15MEI/JUNI 201314

lokaal tekst frans-jozef willeMs fotografie jeroen dietz

dat is Voldoende Voor ongeVeer 150 HuisHoudens, 2.600.000 auto kiloMeters of 350.000 kiloMeters Met een VracHtauto

in dezelfde container de kwaliteit van het gas continu gemonitord en wordt ook het specifieke aardgasluchtje toegevoegd.

zorgvuldig gewonnenEnexis onderzocht of het plaatsen van de instal-latie kansrijk is. ‘Het was de vraag of het gas dat ingevoed gaat worden op het bestaande gasnet niet tot verstoring kan leiden op dat net’, vertelt Henk Smit, senior Asset Engineer van Enexis. In een dunbevolkt gebied produceert zo’n in-stallatie in de zomer – als het gasverbruik mini-maal is – al snel meer aardgas dan er verbruikt wordt. Smit: ‘Als uiterste consequentie zou het zorgvuldig gewonnen gas dan alsnog afgefak-keld moeten worden.’ Een quickscan van het gebied en de mogelijkheden door Enexis leerde

dat het project kans van slagen heeft. Voordat het gas ook op het net wordt ingevoed, is de kwaliteit en betrouwbaarheid uitgebreid getest door Enexis. In de toekomst vinden dergelijke controles steekproefsgewijs plaats. De installatie bij het Waterschap is de eerste die HoSt plaatst in Nederland. ‘Er is veel interesse vanuit het buitenland’, vertelt Van der Giessen. ‘Ook zijn agrarische bedrijven geïnteresseerd in deze techniek omdat een bijproduct relatief eenvoudig om te zetten is in duurzaam gas.’

99%van het

milieubelastende methaan wordt

uit het biogas gescheiden

Seminar

de energie-consuMent

wat zijn de eerste ervaringen van bewoners in de smart grid-wijken en wat betekenen die voor toekomstig beleid? deze vraag staat centraal tijdens het seminar dat enexis 1 oktober houdt in den haag.

op basis van praktijklessen, geleerd in pilots met slimme energienetten in zwolle en breda, gaan aanwezigen in gesprek over de vraag hoe we grip kunnen krijgen op de energieconsument. en wat vraagt dit van woning corporaties, netwerkbedrijven, de overheid en andere betrokkenen?

Het seminar is bedoeld voor iedereen die profes-sioneel belangstelling heeft in de vertaling van de energiepraktijk naar energiestrategie en beleid. enexis gaat het gesprek aan met ruim tweehonderd geïnteresseerden: beleidsmakers, energie strategen, deskundigen, politici en wetenschappers.

Meer informatie: Datum: 1 oktober 2013 Tijdstip: 12.00 -16.00 uur (incl. lunch) Locatie: De Nieuwe Kerk te Den Haag Dagvoorzitter: Menno Bentveld Wilt u meer informatie over het seminar stuur dan een mail naar communicatie@enexis.nl

techniek nieuwe uitlees techniek voor slimme meter

samen met de franse netbeheerder erdf doet enexis een pilot om data van slimme meters uit te lezen met power line carrier (plc). wereldwijd is grote belangstelling voor de proef.

om data van slimme meters uit te lezen, gebruikt enexis een gprs-verbinding die werkt via een mobiele-telefoonverbinding. dat werkt goed, maar voor elk huishouden is een mobiel abonnement nodig. daar-om doet enexis pilots met plc. dan is er nog maar één aansluiting nodig per trans-formatorstation. een flinke besparing.

enexis loopt voorop met deze test en werkt samen met de grote franse netbeheerder erdf. wereldwijd is er grote belangstelling voor de pilots die in eindhoven, best en til-burg plaatsvinden. tachtig procent van de netbeheer-ders in europa overweegt voor plc te kiezen als de techniek zich bewijst.

innovatie leidingen vervangen zonder graven

een gasleiding v ervan-gen of renoveren zonder te graven en in een korte tijd? Het kan met sleufloos graven.

enexis onderzoekt de verschillende technieken, omdat zij in de nabije toekomst een flinke stijging voorziet in het aantal gashoofdleidingen waar-voor vervanging nodig is. tegelijkertijd gaan veel technici met pensioen en is nieuw personeel lastig te vinden. sleufloos vervangen lijkt een slimme oplossing om dit probleem het hoofd te bieden.

de bekendste sleufloze techniek is gestuurd boren. enexis past deze techniek al een aantal jaar toe. een alternatief is relining. hierbij wordt een kous van poly-urethaan door de leiding getrokken en vastgelijmd. zo ontstaat een extra binnen-laag die gasdicht is. dit voor-jaar gaat enexis in deventer een proef doen met deze techniek. ook onderzoekt ze of relining de productiviteit kan verhogen.

16 17MEI/JUNI 2013

kortlokaal

ontwikkelaar Host won Met deze installatie de jan terlouw innoVatieprijs 2012

VoorDat Het gaS oP Het Net WorDt iNgeVoeD, tESt ENExIS DE kwAlItEIt

850

het aantal

plc meters dat medio dit jaar in

tilburg, eindhoven en best als proef in

gebruik zullen zijn is

Het is voor netbeheerders de kunst om verouderende netten gezond te houden. Beschadigingen en storingen plaatsen hen voor het dilemma: gaan we repareren of vernieuwen?

onderHoudenof Vernieuwen?

Netbeheerders streven naar betaalbaar en betrouwbaar net

19MEI/JUNI 201318

achtergrondn

ede

rl

an

d t

elt

on

ge

ve

er

aa

n e

le

kt

ric

ite

its

ka

be

ls

, en

ex

is b

eh

ee

rt

hie

rv

an

on

ge

ve

er

310.

000

km

40%

tekst andré Van Haelen beeld Hollandse Hoogte, getty iMages, anp pHoto

etbeheerders in Nederland werken allemaal op een ver-gelijkbare manier. Daardoor is het netbeheer goed gestruc-tureerd’, stelt professor Wil Kling, hoogleraar Electrical Energy Systems aan de TU Eindhoven. Het onderling begrip en de overeenkom-sten tussen de netbeheerders maken volgens Kling meer mogelijk. Denk aan: onder-steunend energiebeleid vanuit de overheid, maar ook kenni-suitwisseling en samenwer-king. Enexis-directeur Asset Management Jan Peters: ‘De elektriciteitsuitval is gemid-deld twintig minuten per klant per jaar. We horen bij de beste van Europa.’ Kling bevestigt dit. Ter vergelijking: in Duitsland zaten mensen gemiddeld veertig minuten zonder stroom, in Frankrijk zeventig minuten, in Engeland zelfs anderhalf uur.

investeringenVolgens professor Kling is begin jaren 70 de basis gelegd voor ‘consensus en uniformi-teit’. Kling: ‘Netbeheerders hebben de stroomnetten echt samen ontworpen en keken ook samen naar kosten en betrouwbaarheid.’ Vanuit een soort ethisch besef kwamen netbeheerders tot nauwe sa-menwerking. ‘Al die bedrijven streefden naar correct netont-werp, het keurig nakomen van

verplichtingen en zorgvuldige investeringen in de infra-structuur. Er was ook al enige transparantie. Men zorgde bij-voorbeeld voor vrijwillige rap-portage van storingen.’ En dat bleken gunstige voorwaarden voor betrouwbaarheid en prijs-vorming. Verder zijn de relatief korte afstanden en hoge bevol-kingsdichtheid in Nederland gunstig voor de service en de prijs. Evenals de kwalitatief hoge eisen die de overheid stelt aan het netbeheer, aldus Kling. Ontwikkelingen in de afgelo-pen jaren, zoals de neiging tot uitbesteden en het werken met standaarden, bedreigden de koppositie niet, aldus pro-fessor Kling: ‘Vroeger deden netwerkbeheerders alles. Zo verrichtten zij intensief onder-zoek naar distributiekabels en schakelmaterieel, en bepaalden daarmee de gewenste product-ontwikkeling. Dat ligt nu meer bij de industrie en dat gaat goed. Uitgaven en investerin-gen bleven door de jaren heen op peil. In Nederland zijn stroomonderbrekingen van lange duur dan ook uitzonder-lijk. En gedupeerden kunnen dan terecht aanspraak maken op vergoedingen.’

Om het huidige, hoge niveau van betrouwbaarheid en veiligheid van de netten te handhaven en het aantal

storings minuten verder terug te dringen, vervangt Enexis het komend jaar tientallen kilometers kabels en leidingen; een investering van circa 120 miljoen euro. Ter vergelij-king: in 2005 bedroegen de vervangingsinvesteringen 60 miljoen euro. Ofwel: in acht jaar tijd zijn de investeringen verdubbeld. Eric Pouwels ziet de effecten als uitvoerder voor de regio Hengelo van dichtbij. ‘Mensen merken het niet, maar er is veel vernieuwing en ver-zwaring van kabels de laatste jaren. En oude schakelaars vervangen we voor de meest moderne.’ De zorgvuldige bedrijfsvoering leverde Enexis onder meer een prestigieus PAS 55-certificaat op voor het kwaliteitsborgingssysteem. Enexis was wereldwijd de tweede met dit certificaat.

netbeheerdersdilemmaAan de daadwerkelijke investeringen gaan strategi-sche keuzes vooraf, waarbij betrouwbaarheid van het elektriciteitsnet, veiligheid van het gasnet en betaalbaarheid voor klanten de uitkomst bepalen. Zo leidt een heel hoge betrouwbaarheid tot een kos-tenstijging en dat kan nadelig zijn voor de betaalbaarheid. Manager Strategie Ontwikke-ling Marco Poorts van Enexis: ‘We moeten een keuze maken. Soms aanvaarden we een iets hogere stroomuitval, zodat we de betaalbaarheid in de vorm van onze tarieven in de hand kunnen houden. Met deze inzichten lukt het ons als enige om onze tarieven niet meer te verhogen dan de inflatie.’ Nieuwe thema’s als duurzaam-

zonder strooM

maart 2010, spanje. ruim 33.000 huishoudens aan de costa brava zaten meer dan een week zonder stroom vanwege hevige sneeuwval.

septemBer 2003, italië. 55 miljoen mensen zaten ruim 12 uur zonder stroom, met uitzondering van de eilanden sardinië en elba. de oorzaak was een storm die een kabel verwoestte en daardoor de aanvoer van stroom vanuit frankrijk afsneed.

5 Januari 2012, nederland. een zeer grote stroomstoring trof 20.000 aansluitingen in enschede op 5 januari. door een explo-sie in een hoogspannings-station raakte de reguliere stroomvoorziening buiten gebruik. uitvoerder jos lukens: ‘binnen een uur had enexis de crisisorganisatie ingericht. 22 monteurs en uitvoerders bogen zich over de technische problemen. onze perswoordvoerder hield contact met calamitei-tenzender rtv oost, terwijl het communicatieteam berichten plaatste op online media.’ de storing, die duur-de van 3.00 uur ’s middags tot 2.00 uur ’s nachts, leidde tot onrust. maar de aanpak leverde ook waardering op. een gedupeerde laat per brief weten: ‘we snappen dat voor dit soort zaken mensen dag en nacht bereikbaar moeten zijn. Voor zover wij konden zien, verliep alles soepel. Bedankt voor het bloemetje en voor de begeleidende brief.’

nOvemBer 2006, delen van nederland, duitsland, België, Frankrijk, spanje, Oostenrijk en italië. Vele miljoenen mensen zaten tot 120 minuten zonder stroom. De oorzaak was het (be-wust) stilleggen van twee hoogspanningsleidingen in Duitsland om een cruise-schip veilige doorgang te bieden. Deze actie was slecht voorbereid en de an-dere netten waren daardoor niet berekend op de extra energiestroom.

2 uur 12 uur 168 uur

11 uur

enexis wordt ongeveer eens in de tien jaar verrast door een zeer grote storing, zoals in enschede begin dit jaar. ook in landen om ons heen gaat het weleens mis. een paar opvallende storingen op een rij.

20 21MEI/JUNI 2013

achtergrond

Enschede, Schakelstation Enexis, Vechtstraat, 05-01-2013, 20:04,

52° 14' 18'' NB - 6° 54' 16'' OL

oNS Net beHoort tot DE BEStE vAN EUropA

heid en decentrale opwekking brengen veel onzekerheden in deze discussie. Zo zijn de gecombineerde warmtekracht-ketel en de elektrische warm-tepomp beide duurzame ma-nieren om te verwarmen. Maar het zijn tevens uitersten van elkaar. Bij de eerste minimali-seert de transportbehoefte van energie. Bij de tweede stijgt die juist enorm. Kling: ‘Per straat kan dat heel verschil-lende scenario’s opleveren. De keuzes die klanten de komende jaren gaan maken, zijn zeer ongewis. Ook met betrekking tot bijvoorbeeld zonnepane-len en elektrisch vervoer. Er zullen smart grid-oplossingen (intelligente sturingen van de energiecircuits) aan te pas moeten komen, maar die zijn niet de oplossing voor alles.’ Dat levert netbeheerders een

‘netbeheerdersdilemma’ op. Ze moeten mee in het besluit van de EU tot een drastische CO2-reductie. Maar ze lopen het risico dat hun goedbe-doelde investeringen achteraf bezien ondoelmatig blijken. Tegelijkertijd kan afwachten ertoe leiden dat aanpassingen van de netten te laat komen, waardoor de energietransitie wordt geremd. Brancheorga-nisatie Netbeheer Nederland stelt in het rapport ‘Net voor de Toekomst (2010): ‘Het is van groot belang’ om te onder-

kennen dat omvormingen van de netinfrastructuren een lange doorlooptijd kennen. Dit houdt in dat vroegtijdig moet worden begonnen (…). Bij-voorbeeld met verzwaring van elektriciteitsnetten in bestaan-de bouw en nieuwbouw. Of met het geschikt maken van lokale netten voor de toenemende decentrale opwekking.’Om zo zorgvuldig moge-lijk om te gaan met grote investeringen verbeteren netbeheerders hun asset-management met kennis van ondernemingen uit Engeland, Noord-Amerika en Australië. Bovendien hebben netbeheerders zoals Enexis leerzame ‘proeftuinen’ inge-richt om ervaring op te doen. In Hoogkerk (Groningen) ligt een totaalconcept smart

grid. In Zwolle en Breda leren bewoners voordelig om te gaan met zelf opgewekte energie. En in Etten-Leur (Noord-Brabant) slaat Enexis elektriciteit op in het openbare net.

anticiperen op de toekomstDe mogelijke energietransitie, maar ook de veroudering van het net, trekken een wissel op de infrastructuur voor mid-den- en laagspanning. Risk-ba-sed asset management biedt uitkomst. Vanuit deze metho-

diek bepaalt Enexis voor elk netwerkonderdeel welke aan-dacht vereist is, en wanneer. Poorts beschikt over een ge-avanceerd simulatiemodel dat helpt om te anticiperen op de mogelijk nadelige gevolgen van

veroudering van de netten. Door het netwerk in dat ICT- model te plaatsen, kan zijn afdeling de impact zien van veroudering op de toekomstige prestaties van het netwerk. Poorts: ‘We kunnen simuleren hoe componenten verouderen en voorspellen hoe veilig en betrouwbaar het net in

de toekomst wordt, maar ook bepalen hoe bepaalde besluiten (zoals het handhaven of verbe-teren van de betrouwbaarheid) de kosten voor onze klanten beïnvloeden.’

tuinders teleurstellenVoor de lange termijn voert Poorts scenariostudies uit om te bepalen hoe economische voor- of tegenspoed en verdere verduurzaming (of stagnatie daarvan) het werk van Enexis beïnvloeden. ‘Een voorbeeld maakt het duidelijker. Zo gin-gen in 2007 en 2008 tuinders massaal over op warmte-krachtkoppeling (wkk). Een kassencomplex kan de energie opwekken voor 6.000 wonin-gen. We moesten in een oog-wenk meerdere grootschalige netwerken aanleggen. Toen hebben we sommige tuinders moeten teleurstellen. Het aan-leggen van de netwerken zou langer duren dan de bouw van de kassen. Met scenariostudies kunnen we sneller en beter inspelen op dergelijke ontwik-kelingen.’

‘ ik Heb Het Van geen VreeMde’

joey koenders (26), monteur storingswacht dienst

‘ik heb het niet van een vreemde, aangezien mijn vader elektricien was. op mijn vijftiende ging ik van school. daar had ik het niet naar mijn zin. al mijn vak-diploma’s heb ik in de avonduren gehaald, na het werk. en nog steeds ga ik naar school om mijn vakkennis bij te houden. mijn va-der wilde altijd bij enexis werken, maar dat is hem nooit gelukt. zelf heb ik bij een installatiebu-reau gewerkt, maar daar werd ik behandeld als een stuk gereed-schap dat je in de kast bergt als je er klaar mee bent. dat is hier gelukkig heel anders.

mijn expertise komt goed van pas als er storing is. zeker als er een storing is in de middenspan-ning waarmee de huishoudens worden gevoed. de oorzaken kunnen heel divers zijn, van een kabelbreuk tot een compleet wijkstation dat uitvalt. dat laat-ste is onlangs gebeurd, toen een dronken automobilist dwars door zo’n station reed. het komt dan aan op je vaardigheid en je ken-nis om de mensen weer snel van stroom te voorzien. die kennis kun je niet altijd uit de boeken ha-len. je moet ook inzicht hebben en praktisch zijn. dat maakt deze baan zo leuk. het geeft me een enorm goed gevoel als ik in het duister aankom, maar met licht weer vertrek.’

vakmanSchap

23MEI/JUNI 201322

achtergrond

2,6miljoen klanten krijgen

elektriciteit via enexis

tekst paul steenHoff fotografie jeroen HofMan

afWacHteN betekeNt Dat AANpASSINg vAN HEt NEt te laat komt

erwin aelen (37), gastechnicus

‘ik moet iets doen met mijn han-den. maar zonder opleiding kom je niet verder in dit vak, dus kwam ik in het leerwerkstelsel terecht. ik heb al heel wat diploma’s be-haald, en nu ben ik bezig met een opleiding tot uitvoerder. dat is ei-genlijk altijd mijn wens geweest: meer uitdaging, meer verant-woordelijkheid. meer papierwerk, dat is waar, maar nog steeds bezig met de handjes en veel op stap. ik ben geen man om tussen vier muren te zitten en de praktijk vind ik de leukste leerschool.’‘ervaring maakt je tot een vak-man. als je koud van school bent, kun je niet wat ik nu kan. als er een storing binnenkomt, kan ik in de meeste gevallen al veel dingen uitsluiten door mijn ervaring. dat betekent dat je bij de klant sneller het probleem weet te vinden. ik bedien heel veel glastuinbouwers en die raken snel in moeilijkhe-den als ze geen gas hebben, dus snelheid is geboden. het pro-bleem hoeft natuurlijk niet in de aanvoer te zitten, maar kan ook in de gasapparatuur zitten. het gaat erom dat je op dat moment in-ventief bent en zorgt dat de boel weer draait. en in alles wat ik doe wil ik de veiligheid garanderen. daar ben je vakman voor.’

‘ ik ben geen Man oM tussen Vier Muren te zitten’

‘ ik blijf nieuwe dingen leren’

jan gankeMa (57), uitvoerder

‘als er een storing is, kunnen de monteurs pas aan het werk als het traject waarin zij moeten werken niet meer onder stroom staat. spanningsvrij maken heet dit. dat is mijn werk. werk dat je in de theorie én de praktijk moet leren. mis je een van die compo-nenten, dan wordt het letterlijk levensgevaarlijk.op jonge leeftijd heb ik bewust gekozen voor het vak van elek-trotechnicus. ik ben zeker geen kantoormens. ik wil buiten zijn en met de handen werken, dan ben ik gelukkig. nog gelukkiger word ik als we erin slagen een storing snel op te lossen. dat kan ’s nachts betekenen dat we improvi-

seren met een tijdelijke laagspan-ningsverbinding om niet een hele buurt wakker te hoeven maken. in zo’n geval keren we de volgende dag terug om de reparatie officieel uit te voeren waardoor je de consument zo min mogelijk last bezorgt. ja, dat versta ik onder vakmanschap. je moet kunnen beoordelen of het verant-woord is wat je wilt doen, en dat vraagt om kennis en ervaring. en geloof me, dat leer je niet binnen een jaar. je zou zeggen dat ik met 57 jaar wel uitgeleerd ben en alles gezien heb, maar het verbaast me dat ik iedere keer toch weer nieu-we dingen meemaak en leer. zo hadden we onlangs een brand in een transformatorhuis. dat had ik nog niet eerder meegemaakt. niet leuk, wel leerzaam.’

24 25MEI/JUNI 2013

vakmanschap

Meten is wetengebruikers die slimme apparaten aan hun slimme meter koppelen, weten precies wat er in huis gebeurt. besparen wordt makkelijker en leuker met behulp van deze slimme apparatuur.

2,2kWh

1,6kWh

3,31kWh

1,5kWh

2,2kWh

0,11kWh

de slimme stekker geeft met behulp van software op elk gewenst moment het energie verbruik van gekoppelde apparaten weer.

€ 35 per stuk

0,33kWh

de slimme thermostaat kan zorgen voor een besparing van

€ 55 per jaar

de slimme meter is als een geavanceerd basisstation waaraan gebruikers p1-apparaten kunnen koppelen die inzicht geven in hun energieverbruik voor zowel gas als elektriciteit. uit onder-zoek naar energiebesparing blijkt keer op keer dat gebruikers weinig benul hebben van het stroomverbruik van de apparaten in hun huis. met behulp van de slimme me-ter en de afgebeelde p1-producten kan dat veranderen. als gebruikers eenmaal het inzicht hebben, is de stap naar gedrags-verandering – en daarmee energiebespa-ring - minder groot.

Wat heet ‘slim’? de meter is slim omdat de meterstanden afstand worden uitgelezen en doorgestuurd naar de energieleverancier. het voordeel voor de gebruiker is dat hij meer grip op zijn energieverbruik kan krijgen. de gebruiker ontvangt tweemaandelijks van zijn leverancier een verbruiksoverzicht. gebruikers die zelf duurzame energie produceren en aan het net terugleveren, kunnen voortaan precies zien wat ze terugleveren.

2013

5%na 2020

20%

binnen 8 jaar

75%

huur van de elektriciteitsmeter

€ 20,90 per jaar

percentage huishoudens met slimme meter

de izie is een apparaat om de data uit de slimme meter te halen en deze via het thuisnetwerk via een app of persoonlijke webpagina zichtbaar te maken. het product is nog in ontwikkeling bij enexis en wordt in 2013 getest

de slimme thermostaat reageert niet op bewegende huisdieren

huur van de gasmeter

€ 14,33 per jaar

0,12kWh

techniSche tekening

26 27MEI/JUNI 201326

beeld sHootMedia

Netwerk was getuige van de ontmanteling van een hennepkwekerij dicht bij de Belgische grens.

een kelder Vol Hennep

1miljard kWh

hoeveelheid elektriciteit die jaarlijks in nederland

wordt gestolen, genoeg om een stad zo groot

als utrecht van stroom te voorzien

In de opgerolde kwekerij staan zo’n 1900 planten. De straatwaarde van de hennep zou per oogst ongeveer € 175.000 bedragen.

in beeld

28 29MEI/JUNI 2013

90%wordt illegaal

afgetapt voor de kweek van hennep. de

rest is ‘huishoudelijke’ fraude, waarbij de

meter gemanipuleerd wordt

tekst tryntsje leijenaarfotografie Martin waalboer

De uitermate professioneel ingerichte hennepkwekerij – inclusief

koolstoffilters om de wietlucht te maskeren – wordt blootgelegd.

Waar is de hennep verstopt? De zoektocht naar de kwekerij is begonnen. Met behulp van een grondradar wordt een holle ruimte onder de betonnen platen ontdekt.

‘collega’s in opsporing’

de bestrijding van de illegale hennep teelt vraagt om een uitge-kiend samenspel tussen overheid, politie, justitie, woningbouwvereni-gingen en netbeheerders. samen zorgen deze partijen jaarlijks voor de ontmanteling van 5.500 hennep-kwekerijen.bij de meeste van deze kwekerijen is er sprake van energiediefstal. dit kost de maatschappij miljoen. bovendien zorgen de vaak pro-visorisch aan elkaar geknutselde kabels in de meterkasten voor levensgevaarlijke situaties. zo’n dertig procent van de woningbran-den ontstaat volgens het Verbond van Verzekeraars in henneppanden. de strijd tegen dit gevaar vraagt om verregaande samenwerking tussen alle betrokken partijen.‘we zijn collega’s geworden in de opsporing’, zegt ruud van cuijk van het zogeheten Hennepteam oost-brabant. ‘door het delen van elkaars intelligences bereiken wesuccessen.’ ‘netbeheerders zijn zich nadrukke-lijker aan het profileren’, aldus geert broeren, senior parketsecretaris bij het parket oost-brabant. ‘ze zijn een serieuze partner geworden bij de aanpak van georganiseerde illegale hennepteelt. de kwaliteit van het strafdossier staat of valt bij de deskundigheid van de mensen die bij de ontmanteling aanwezig zijn. die specifieke deskundigheid over elektra is er niet bij ons en bij de politie, wel bij de fraude- inspecteurs van enexis.’peter jans-rat, ketenmanager fraude bestrijding bij enexis, is blij met de aanpak van illegale kwekerijen, maar ziet ook graag veel nadruk op preventie. ‘in een aantal steden worden na het oprollen van de kwekerij flyers in de buurt verspreid. de boodschap: begin er niet aan, je wordt een keer gepakt. ons doel: energiedief-stal en de onveilige situaties die daarmee gepaard gaan stoppen en voorkomen.’

Een Enexis-medewerker is op zoek naar de illegale stroomaftakking voor de hennepplantage.

Met behulp van een vorkheftruck wordt de afdichting van de holle ruimte gelicht.

30 31MEI/JUNI 2013

in beeld

de gestolen energie vertegenwoordigt een

waarde van in totaal 180 miljoen euro. de schade

wordt doorberekend aan de maatschappij

€ 180 miljoen

De plantage is nog maar pas in gebruik. De ervaren Enexis-medewerkers zien dat hier nog niet is geoogst.

32 33MEI/JUNI 2013

in beeld

de ontManteling Van een plantage

de meeste hennepplantagesworden ontdekt na een melding bij Meld Misdaadanoniem. ook worden veelplantages ontdekt, na een brand of wateroverlast. bij de ontmanteling van een plantage gaat de politie altijd voorop. eenmaal binnen moet de fraude- inspecteur van enexis het pand op het gebied van elektra en gas veiligstel-len. is er echt een plantage, dan treedt het protocol verder in werking. de politie regelt onder meer dat planten en lampen worden geruimd en maakt een proces-verbaal op. gemeenten kunnen onder be-paalde voorwaarden het pand laten sluiten. enexis maakt een reële schatting van de hoe-veelheid gestolen kwh, stuurt een factuur naar de fraudeur en doet aangifte. justitie besluit of ze overgaat tot vervolging.

jaarlijks worden zo’n

5.500 hennepkwekerijen

o ntmanteld

volgens een rapportvan het bureau

ontnemingen van hetopenbaar ministerie iseen hennepplant goed

voor

28,2 gram wiet

Deze plantage is minder provisorisch ingericht dan de ‘installaties’ die de Enenxis-medewerkers meestal tegenkomen. Vaak stuiten zij op brandgevaarlijke situaties.

column

35MEI/JUNI 201334

in beeld

volgens een rapportvan het bureau

ontnemingen van hetopenbaar ministerie isde straatwaarde van

een kilo wiet

€ 3.280

sMaakVolle ingrediënten

De voordelen van duurzame energie staan buiten kijf: het is oneindig en hiermee een

belangrijke bron voor de circulaire economie. Het gebruik van duurza-me energie levert op vele manieren een economische boost. Denk om te beginnen aan een gezond leefmilieu en extra werkgelegenheid.

Maar als de pre’s zo evident en talrijk zijn, hoe kan het dan eigenlijk nog dat het percentage duurzame stroom in Nederland maar op 4% ligt? Vooral als we hierbij de vergelij-king met Duitsland trekken, dat via een duurzaam overheidsbeleid op 25% zit. Dan moeten we toch tot de conclusie komen dat het slimmer kan. Dan is het toch de hoogste prioriteit om alle zeilen bij te zetten en ook met een stimulerende wet- en regelgeving te komen. Wat mij be-treft is het een mooi streven om voor 2025 volledig overgestapt te zijn op duurzame energie.

De positieve businesscases liggen letterlijk voor het oprapen. Laatst brachten we in opdracht van insti-tutionele beleggers de energielabels

van 3.000 winkels in kaart. En wat blijkt? Liefst 65% van de gebouwei-genaren heeft een energielabel A+, maar er ligt nog steeds een enorm besparingspotentieel van 1 miljard kilowattuur per jaar. Dat is 100 miljoen euro per jaar. Die winst kan onder andere verzilverd worden door over te stappen op duurzame energiebronnen.

Slim energiemanagement is de toekomst. Voortschrijdend inzicht stelt ons in staat om steeds slimmer met energie om te gaan. En dan zijn de Nederlandse randvoorwaarden ook nog eens ideaal. We hebben zon, zee, wind, aardolie, technologische kennis, veel goed opgeleide men-sen en welwillende bedrijven. Een stimulerende wet- en regelgeving vanuit de overheid maakt de cirkel rond. Het zijn de smaakvolle ingre-diënten voor betaalbare energie en een betaalbaar Nederland.

Meer informatie op www.annemarierakhorst.nl, www.duurzaamheid-search.nl en www.searchbv.nl.

het thema ‘betaalbaarheid’ van Netwerk zet me aan het denken. en de link is feitelijk snel gelegd: duurzaamheid is in mijn beleving de garantie voor betaalbaarheid.

onderneemster anne- Marie rakhorst is directeur/eigenaar van search, een advies- en ingenieursbureau dat samen met zijn opdrachtgevers bouwt aan een duurzame leefomgeving. in 2000 werd anne-Marie rakhorst uitgeroepen tot zakenvrouw van het jaar. onlangs presenteerde ze haar nieuwste boek de kracht van duurzaam veranderen.

fotografie Mieke Meesen

anne-marie rakhorst

fotografie Martin dijkstra

aanleiding

het idee van da ontstond niet toevallig. ‘enexis ope-reert in een veranderende omgeving. dat vraagt om een nieuwe visie op de bedrijfsvoering van midden spanningsnetten’, legt theunissen uit. ‘zo zien we meer lokale op-wekking en een toename in elektriciteits verbruik, met als gevolg meer complexe energiestromen in onze netten. daarbij neemt ook de maatschappelijke afhanke-lijkheid van elektriciteit toe. tegelijkertijd vergrijst ons technisch personeel en is de arbeidsmarkt voor techni-ci krap. met hulp van da kunnen we deze uitdagingen prima het hoofd bieden.’

Voorloper

hoe uniek is nederland als het gaat om da? veel netbeheerders zijn hier momenteel mee bezig, maar veelal zitten ze nog in een pilotfase. Bij enexis werkt da al.

ontwikkeling

enexis kijkt tevreden terug op het traject tot nu toe. ‘in twee jaar hebben we zo’n 300 stations geauto-matiseerd’, vertelt theu-nissen. ‘vooral in netten waar enexis in het verleden werd geconfronteerd met een bovengemiddeld aantal storingen, passen we da versneld toe. we willen onze klanten juist in die gebieden graag een snelle verbetering bieden.’ en die verbetering is fors, ziet theunissen: ‘we hadden de doelstelling om met da de tijd tot de eerste herstellevering voor een middenspanningsstoring terug te brengen van 87 naar 5 minuten; nu is dat soms al 3 minuten.’

planning

alle reden dus voor enexis om in het gekozen spoor verder te gaan. de snelheid waarmee enexis dat doet, wordt steeds op basis van kosten en baten afgewogen. zowel betaalbaarheid als beschikbaarheid van elektriciteit voor klanten vormt een belangrijke bedrijfswaarde. eén crite-rium is het aantal klanten in een deelnet. ‘meer klanten betekent immers meer uitvalminuten bij storingen. het rendement van da is dan hoger. voor da geldt bij uitstek: ‘het kost wat, maar het levert ook zeker wat op’, lacht theunissen.

wat is Het?

distributie automatisering (da) stelt enexis in staat het middenspanningsnetwerk op afstand te monitoren en te bedienen. projectmanager ivan theunissen legt uit hoe dat werkt: ‘distributie automatisering gaat in de kern om het integreren van verschillende systemen. storingen kunnen zo gerichter, efficiënter en sneller worden verholpen.’

Van 87 naar 5 Minutenhoe korter een stroom-storing duurt, hoe beter. dankzij distributie autoMatisering in de netten kan enexis de overlast voor haar klanten beperkt houden. het aantal stroomstoringsminuten daalt spectaculair van 87 naar 5 minuten per storing.

materiaal

36 37MEI/JUNI 2013

Enschede, transportverdeelstation, Bruggenmorseweg, 18-4-2013, 14:26, 52° 14' 17'' NB, 6° 50' 98'' OL

werken op Het water

drijVend beton

Het bedrijf of kantoor van de toekomst drijft op het water. uit noodzaak, aldus jan rot-mans. want op het vasteland zal het ruimtegebrek toene-men. ‘we gaan drijvende ge-bouwen r ealiseren, gebouwd op een betonnen bak. nu is be-ton niet erg duurzaam, daarom gaan we plantaardig beton ge-bruiken op basis van hennep of vlas. Verder gebruiken we veel eps (expanded polysty-rene oftewel piepschuim, red.) om de constructie zo licht mogelijk te houden’, zegt rot-mans. ‘doordat het kantoor drijft, ben je niet locatiege-bonden. en kun je vrij eenvou-dig groeien of juist krimpen als het om oppervlakte gaat door modules te koppelen.’

waterairco

‘onder de eilanden kunnen we warmte en koude opslaan waarmee we respectievelijk kunnen koelen in de zomer en verwarmen in de winter’, vertelt rotmans. ‘Met een warm-tepomp kun je ook lucht opwarmen, waar-door een verwarmingsinstallatie op aardgas niet meer nodig is. Voor de duidelijkheid: dit is geen toekomstmuziek. al deze technieken bestaan al.’

kantoor als energiecentrale

de kantoren zullen wat betreft energievoorziening zelfvoor-zienend zijn, wat wil zeggen dat ze hun eigen energie op-wekken en dus geen emissie kennen. rotmans: ‘de warmte van de zon benutten we maximaal door een bolvorm te gebruiken zodat je een maximaal instralingsopper-vlakte krijgt, waarbij de ramen niet uit glas bestaan maar uit etfe-folie (een thermoplas-tisch polymeer, red.) dat licht is en de warmte doorlaat. Het is ook mogelijk folie met zon-necellen te gebruiken zodat je via het “glas” ook elektriciteit opwekt. door deze duurza-me oplossingen is er geen aardgas meer nodig, waardoor je dus ook aanzienlijk minder koolstofdioxide uitstoot. Het eventuele teveel aan opge-wekte energie lever je terug aan het net.’

jan rotMans

jan rotmans is hoogleraar transities & duurzaamheid bij het dutch research institute for transitions (drift) aan de erasmus universiteit. hij publiceert over transities naar een duurzame economie en samenleving. rotmans was ooit de jongste hoogleraar in ne-derland. hij heeft urgenda opgericht, een actieorganisatie voor een snellere verduurzaming van de nederlandse samenleving.

Drijvende kantoren die wat betreft energie voorziening volledig zelfvoorzienend zijn. Hoogleraar jan Rotmans schetst verregaande verduurzaming van het vastgoed.

toekomStviSie

38 39MEI/JUNI 2013

beeld urgenda portret jan rotmans Hollandse Hoogte

groen dak

door slechte isolatie gaat er erg veel warmte verloren. een sedumdak, een dak met vetplantjes, voorkomt dit. Het isoleert, waardoor gro-te verschillen in warmte en koude voorkomen worden. een sedumdak heeft boven-dien een lange levensduur.‘natuurlijk kunnen we daken ook gebruiken voor het plaatsen van zonne-panelen. als we al de in nederland beschikbare dakruimte duurzaam zou-den benutten, hebben we helemaal geen vervuilende grote energiecentrales meer nodig’, stelt rotmans.de verlichting zal plaats-vinden met ledverlichting, een verlichtingsvorm die zich snel zal ontwikkelen.

colofon

nr. 1 - MEI/juNI 2013

netwerk is een relatiemagazine van enexis. Netwerk is er voor belanghebbenden en belangstellenden binnen enexis en haar omgeving.

uitgever enexis burgemeester burgerslaan 40 5245 nh rosmalen telefoon 088 857 77 77

redactieadres communicatie@enexis.nl

hoofdredactie enexis cor brockhoven

eindredactie enexisfleur breitbarthmarc evers

Concept en realisatiecastel communicatienieuwe herengracht 471011 rn amsterdam

artdirection en lay-outmarjolein rams

lithografiegrafimedia amsterdam

drukwerkkampert-nauta, oss

tekstandré van haelenanna richt hannematryntsje leijenaaranne-marie rakhorst (column)ruud slieringspaul steenhofflard van de veerdonkfrans-jozef willems

Beeldjaap van den beukeljeroen dietzgetty imagesjeroen hofmanhollandse hoogtemieke meesenmartin waalboermartin dijkstrashootmedia (infographic)anpurgendaenexis

enexis is de regionale netbeheerder van gas- en elektriciteits netten in noord-, oost- en zuid-nederland. voor meer informatie zie enexis.nl

Multifunctioneel bouwen

rotmans is van mening dat hét kantoor zijn langste tijd gehad heeft. ‘we moeten multifunctioneel gaan bouwen. dat betekent dat je met eenvoudige handelingen van een kantoor een school kunt maken of een productie-faciliteit. zo voorkom je dat een gebouw een specifieke functie krijgt en je een nieuwe school moet gaan bouwen als er een kantoor leegstaat. Multifunctioneel bouwen is dus ook duurzaam bouwen.’

windenergie

net zoals zonne-energie zal ook windenergie belangrijk zijn. zelf windenergie opwekken met kleine windmolens is volgens rotmans op dit moment nog niet rendabel genoeg. ‘Maar het rendement van de kleinere windmolens zal snel stijgen.’

Meer weten oVer duurzaaMHeid?

www.urgenda.nlwww.janrotmans.nl

Antwoordkaart al weg? Stuur een mail met� uw gegevens naar communicatie@enexis.nl�

5.000politici, ambtenaren,

wetenschappers, ondernemers en

e nergieprofessionals ontvingen de eerste

editie van Netwerk

5 &12deze editie van Netwerk bevat

5 innovaties en 12 ideeën die helpen bij het

betaalbaar houden van onze energie

een abonnement op Netwerk is

kosteloos

€ 0

Service

41MEI/JUNI 201340

toekomstvisie