Hoofdstuk 2 toetsen op school

2 De inhoud van toetsen

2 De inhoud van toetsen

22 Cito | Toetsen op School

2 Deinhoudvantoetsen Erik Roelofs en Jacqueline Visser

Inleiding en vooruitblikHetvaststellenvandeinhoudvaneentoetsiszo’nbeetjehethalvewerkvandeconstructievaneentoets.Hoekomtdat?Iseentoetsmakennieteenzaakvandeinhoudbepalenendanovergaantotdekeuzevandetoetsvorm?Jaennee.Ja,globaalgesprokenkomteerstdeinhoudvandetoetsendandevorm.Nee,wantinhoudelijkevragenspelenbijallestappenvantoetsconstructieeenrol,dusookbijhetbepalenvandetoetsvorm.Bijdeuitwerkingvandetoetsinhoudbliktdetoetsconstructeuralvooruitnaardeprestatiediehijvaneenleerlingbijtoetsopgavenwilzien.Enandersom,bijhetkiezenvantoetsvormenenopgavenmoetdeconstructeurnagaanofhijdaarmeedebedoeldeinhoudwelkantoetsen. Hetkomtookvoordateerdervastgesteldetoetsinhoudtijdenshetontwerpenvanopgavenwordtaangescherptomdatdanindepraktijkduidelijkwordtwatmeneigenlijkwiltoetsen.

Indithoofdstukbeschrijvenweindetailvijfstappenvantoetsconstructiediebepalendzijnvoordeinhoudvandetoets:1 Hoewordtbepaaldwatleerlingenaanheteindvaneenopleidingofopleidingsfasemoeten

kennen,kunnenenwillen,oftewelhoekomjetoteenglobaalprogrammavaneinddoelenentussendoelen?

2 Hoekomjevaneenglobaalprogrammavaneinddoelenentussendoelentottoetsbareleerdoelen?

3 Hoekunjetoetsbareleerdoelenomzettenintoetstakendiehetbedoeldegedragoproepenbijdeleerling?

4 Welketoetsvormpasthetbestbijdetetoetsenleerdoelen?5 Hoesteljeeentoetsinhoudelijkcorrectenevenwichtigsamen?

Eensystematischeuitwerkingvandetoetsinhoudzorgtervoordatwatinstap1wordtvastgelegdookfeitelijkaandeordekomtindetoets.Gebeurtditniet,danbestaathetrisicodateendeelvandegesteldeleerdoelenineenonderwijsprogrammanietindetoetsenaandeordekomt.

Deeerstestap,deuitwerkingvaneenprogrammavaneinddoelenentussendoelen,gebeurtvaakopbeleidsniveau.Duidelijkmoetwordenwatleerlingenaanheteindvaneenopleidingstraject(basisonderwijs,voortgezetonderwijsenberoepsonderwijs)moetenkennen,kunnenenwillen.Daartoewordenradenofcommissiesinhetlevengeroependiedoelenformulerenineendemocratischprocesvanbijschavenenherformuleren.Daarbijwordendiversedeskundigenenbelanghebbendenbetrokken,zoalsvertegenwoordigersvanuithetministerie,vakdeskundigen,vertegenwoordigersvanonderwijsinstellingen,branche-organisaties(bijberoepsonderwijs),onderwijsgevendenenonderwijsadviesorganisaties. Ditprocesmondtuitin‘kerndoelen’,‘eindtermen’,‘basiskwalificaties’peronderwijstypeenonderwijsfase.

Omdatdeze‘doelen’nogtevaagzijnomertoetsenoptekunnenbaseren,iseentweedestapnodig:deuitwerkingvantoetsbareleerdoelen.Daarinwordtdeaardvandevereisteprestatieverderuitgewerkt.Tebeantwoordenvragenzijn:welkgedragwordtvandeleerlingenverwacht(mentaleprocessen,handelingen,vaardigheden)?Inwelkesituatiesmoetdeleerlingpresteren?Welkehulpmiddelenmageenleerlinggebruiken?Volgenswelkestandaardofnormzoueen


leerlingmoetenpresteren?Indelingsschema’s(taxonomieën)voormenselijkpresterenvormenhierbijeenhandighulpmiddelomdebeoogdedoelenbijstap1correctenevenwichtiguittewerkentoteenverzamelingtoetsbareleerdoelen.Webeschrijvenindelingsschema’svoorhetuitwerkenvanleerdoelendiebetrekkinghebbenoprespectievelijklosseelementenvaneenvakgebied(zoalshetuitvoerenvaneenstaartdeling)enopcompetenthandeleninechteleef-ofberoepssituaties(hetvoerenvaneenverkoopgesprek).

Zodradetetoetsenleerdoelenhelderzijn,ishetzaakdetehanterentoetstakenoftoets-opgaventekiezen(stap3),eenofmeertoetsvormentekiezen(stap4)endeuiteindelijketoets(en)samentestellen(stap5).Inpraktijkzalvaakeerststap4komen:deuitwerkingvaneen globaaltoetsplanmetdaarineenoverzichtvantoetsendieopverschillendemomententijdensdeopleidingwordenvoorgelegdaandeleerlingen.Inzo’nplanstaateenmixvantehanterentoetsvormenvermeld.Indithoofdstukbesprekenweechtereersthoeafzonderlijketoetstakenkunnenwordengekozenbijdetetoetsenleerdoelen,stap3dus.Daarbijgaanweinopde‘anatomie’vaneentoetsopgaveendedaaruitvoortvloeiendeontwerpkeuzes.Aandeordekomenkeuzesbetreffendedeauthenticiteitofechtheidvandetaaksituatie,desoortentoetsstimuli(foto,film,materiaal,verkoopsituatie),destructureringvandetoetstaak(bijv.welofgeeneigenoplossingenkiezen,alofniettoestaanvanhulpmiddelen)endekenmerkenvandeverlangderespons(bijvoorbeeldeenverbalereactieofeenhandeling).Dezekeuzeszijnvanbelangbijdecorrectevertalingvanafzonderlijkeleerdoelennaarafzonderlijketoetstaken.Ogenschijnlijkkleineaanpassingeninbijvoorbeelddegebruiktetoetsstimulikunnenervoorzorgendathetgesteldeleerdoelnietoptimaalgetoetstkanworden.Gebruikvandia’sinplaatsvanfilmpjesleidtbijverkeerstoetsentoteenwezenlijkandereopgave.

Bijdeuitwerkingvanhettoetsplan(stap4)gaatheteromtewaarborgendathettotaleprogrammavantetoetsenleerdoelenevenwichtigwordtgedektdooreenmixvantoetsvormen(bijvoorbeeldschriftelijketoetsen,essays,proevenvanbekwaamheid).Elketoetsvormisdaarbijeenverzamelingvantoetsopgavenmetsoortgelijkekenmerken.

Bijhetsamenstellenvanafzonderlijketoetsen(stap5)ishetdebedoelingdatdebeoogdegroepenleerdoeleninhoudelijkcorrectenafdoendewordenvertegenwoordigdintoetsopgaven.Bijdezestapgaanweinophetgebruikvantoetsmatrijzenwaarinwordtaangegevenhoeveelopgavenineentoetsdienentewordenopgenomenovereenaspectvankennisofbekwaamheid,zoalsverwoordindeleerdoelen.Doorhetgebruikvantoetsmatrijzenwordtvoorkomendatonderdelentenonrechtenietwordengetoetstofdatandereonderdelenonevenredigveelaandachtkrijgen.

Dwarsdooraldezestappenheenspeeltdevisieoplerenentoetseneenrol.Verschillendevisiesleidentotverschillendetoetsen,zoalsweinparagraaf2.1zullenzien.

2.1 Visie op leren en toetsen

Watwewillentoetsenheefttemakenmetonzevisieoplerenentoetsenineenvakdomein.Dezevisieheeftconsequentiesvoordekeuzeswatbetrefttoetsconstructie.

2.1.1 Visie op lerenBijhetontwerpenvantoetsenspeeltdevisieoplereneenbelangrijkerol.Eenvandevragendaarbijisofbijlerendeaandachtvooraluitmoetgaannaarafzonderlijkekennis-ofvaardigheidselementenofjuistuitmoetgaannaargroteregehelen,betekenisvolletakenofcompletetaken.Datlaatstezienwebijvoorbeeldbijcompetentiegerichtleren.


Voorbeeldenvandeeerstebenaderingzijn:• hetverklankenvanletterstotwoorden;• hetmakenvanrechtezaagsnedenineenhoutenplank;• hettoepassenvangrammaticaregelsbijwerkwoordspelling;• hetbenoemenvanverschillendetypenbottenineenmenselijkearm;• hetidentificerenvanplaatsnamenopeen(blinde)landkaart.

Voorbeeldenvandetweedebenaderingzijn:• hetschrijvenvaneenbriefaanSinterklaas;• hetaanleggenvaneenelektrischeinstallatieineenschuur;• hetuitzettenvaneentoeristischefietsroute;• eenspreekbeurtgevenoverhetonderwerp‘kilometerheffing’.

Visiesoplerengaanmeestalgepaardmetvakdidactischevisiesdiemedebepalenwatenwanneerergedurendeeenonderwijsprogrammawordtonderwezenengetoetst.Zozaleenleerboek,werkboekofeducatievesoftwaredieeendocentgebruikt,gebaseerdzijnopeenvisieopleren.Intabel2.1staantweevakdidactischevisiesoprekenen-wiskundediegevolgenkunnenhebbenvoorwat,wanneerenhoegetoetstwordt.

Tabel 2.1: Twee vakdidactische visies op rekenen-wiskunde: mechanistische en contextrijke visie

Mechanistisch rekenen/wiskunde Contextrijk rekenen/wiskunde

Visie Bijrekenendientgestreefdtewordennaar

automatiseringvanbasisbewerkingenviahetfoutloos

gebruikvanrekentechnieken.

Getalbegripendenkeninmodellenmoeten

eerstaangelegdwordenvoordat

rekenprocedureswordenaangeleerdenverkort.

Didactiek Lerenvanvoorbeeldenenpreciesnadoenenvolgen

vanregels.

Stapsgewijsverkortenenabstraheren.

Zorgvuldigrekenenleidendtoteenjuisteuitkomst. Schattendrekenen.

Wat

toetsen

Cijferen,gebruikvanalgoritmenzoalsdestaartdeling.

Rijtjeskalesommen.

Contextgebondenrekentaken.

Bijrekentoetsendiegemaaktzijnvanuiteenrealistischerekendidactischevisiezullenvaakvoorbeeldenuithetdagelijkslevenwordengebruikt.Onderinvloedvandezedidactischevisieisschattendrekenendoorgedrongentothettetoetsenrekenrepertoire.Eenopgavezoals ‘Hoeveelisongeveer19x19?’waarvandeuitkomstgeschatmoetworden,zalnietpassenbijeenformelerekendidactiekwaarbijleerlingendeuitkomstvan‘Hoeveelis19x19?’ cijferendmoetenuitrekenen.VooranderevoorbeeldenvandidactischevisiesziePDF2.1opwww.toetsenopschool.nl.

Bijhetverderuitwerkenvandetoetsinhoudishetessentieeldatdezeaansluitbijdevisieophetvakgebiedendevakdidactiek.Datlaatsteisbijvoorbeeldniethetgevalalsleerlingenonderwezenwordeninschattendrekenenmaardatzebijhetvanmakenvanrekenopgavengeenschattingenmaarexacteuitkomstenmoetengeven.

http://toetswijzer.kennisnet.nl/html/toetsenopschool/21.pdf

http://www.toetsenopschool.nl


2.1.2 Visie op toetsen en beoordelenDeinhoudvaneentoetswordtnietalleenbeïnvloeddoordevisieoplerenmaarookdoordevisieoptoetsenenbeoordelen.Vandeverschillendevisiesoptoetsendieweinpublicatiesovertoetsenkunnentegenkomen,latenweintabel2.2zienwatdekenmerkenvantoetsenbijdezetweezeerverschillendevisieszijn.

Tabel 2.2: Kenmerken van toetsen bij twee verschillende visies op toetsen

Kenmerken Uiterste zienswijze 1 Uiterste zienswijze 2

Aanbiedingswijze Vooriedereenhetzelfde. Verschillendperkandidaat.

Aardvandeopgaven Losstaandeelementen.

Contextvrijetaken.

Productcentraal.

Samenhangendeelementen.

Takenincontext.

Procescentraal.

Afnamecondities Vooriedereenaltijdhetzelfde.

Opgavengeheim.

Permomentenkandidaatverschillend.

Opgavenopenbaar.

Afnamemoment Openkelevastemomenten.

Gescheidenvanleerproces.

Continu.

Verwevenmetleerproces.

Samenstelling Veelkorteopgaven. Enkelecomplexeopgaven.

Scoring Objectief.

Vastecorrecteantwoordenperopgave.

Automatischescoringprestaties.

Analytischebeoordeling.

Subjectief.

Meerdereoplossingenmogelijkperopgave.

Scoringvanprestatiesdoordomeinexpert.

Holistischebeoordeling.

Eenvoorbeeldvaneentoetsdieaansluitbijvisie1iseentoetswaarbijleerlingenEngelsidioomcorrectmoetenvertalendoorsteedsdejuistevertalinguitviervertalingentekiezen.Dezetoetskangescheidenvanhetleerprocesmetbehulpvandecomputerwordenafgenomenenautomatischwordengescoord.Detakenzijngeïsoleerdeidioomelementendielosvandegebruikscontextstaan.Erkunnenveelidioomelementen,metvastecorrecteantwoordenperopgave,wordengetoetst.Eenvoorbeeldvaneentoetsdieaansluitbijvisie2iseentoetswaaringekozenwordtvoorhetintegratieftoetsenvanidioom,grammaticaenhetgebruikvanschrijfstrategieën.Bijvoorbeeldeenopdrachtwaarbijeenleerlingermeteenmondelingedialoogvoormoetzorgendateenklachtbehandeldwordt.Zo’nopdrachtgeeftdeleerlingveelruimtebijdeuitvoering. Naastanalytischebeoordelingopobjectieftebeoordelendeelaspecten,bijvoorbeeldofdezinsbouwcorrectis,zalerooksprakezijnvaneenholistischebeoordelingdoorbeoordelaarsdiebijvoorbeeldbeoordelenofdeklachtovertuigendgepresenteerdis.

Hetisnietzodattoetsingvolgenseenvandetweeuiterstezienswijzenpersebeterisdandeander.Dekeuzevoordeeneofdeanderemaniervantoetsenzalonderandereafhangenvanhetdoelvandetoetsenwatwewillenmeten.Inveelgevallenzaleenmixvantoetsenvanbeidezienswijzenwenselijkzijn.


2.2 Een programma van einddoelen en tussendoelen

Uitgangspuntvoorhetuitwerkenvaneentoetsplanenafzonderlijketoetseniseenvastgesteldprogrammavaneinddoelenentussendoelen.Indeverschillendesectorenvanonsfunderendonderwijs(basisonderwijs,voortgezetonderwijs)enhetberoepsonderwijswordtuiteindelijktoegewerktnaareinddoelenwaarvoorverschillendetermeningebruikzijn:exameneisen(vmbo,havo,vwo),basiskwalificaties(middelbaarberoepsonderwijs),kerndoelen(basis-onderwijs,speciaalbasisonderwijs,speciaalonderwijs,enbasisvorming).Deleerwegnaardezeeinddoelenisopgesplitstineenaantalstappendatgekenmerktwordtdoorverschillendetussendoelenwaaropiniedergevalsummatievetoetsingplaatsvindt.Bijvoorbeeldaanheteindvaneenopleidingsfase,eentrimesterofeenleerjaar.Dezeeinddoelendienenweerverderuiteengelegdtewordenindoelenvoorbijvoorbeeldonderwijsmodules,blokken,instructie-eenhedenenuiteindelijklessen.Opelkvandieniveauskantoetsingplaatsvinden,summatiefofwelformatiefvanaard.

Examenprogramma’s,kerndoelen,enkwalificatie-eisenzijndoordeoverheidvastgelegd.Gestuurddooreenvisieopmens,maatschappijenwatvanuitstromendeleerlingenmagwordenverwacht,wordteenprogrammavan(algemene)doelengeformuleerd.Bijdetotstandkominghiervanwordendeskundigenopdevakgebieden,vertegenwoordigersvanbrancheorganisatiesenvertegenwoordigersuithetonderwijsveldgeraadpleegd.Inderegelbemoeitdeoverheidzichnietmetdevraaghoediedoelenbereiktdienenteworden,maarwelmetdevraagwatbereiktmoetworden.

Alsvoorbeeldvanhoekerndoelenmeestalgeformuleerdworden,hebbenweenkelekerndoelenvoorschrijfvaardigheidinhetbasisonderwijsenvoortgezetonderwijsgenomen.

Voorbeeld 1: Enkele kerndoelen voor schrijfvaardigheid in het basisonderwijs

4 Deleerlingenlereninformatieteachterhalenininformatieveeninstructieveteksten,waaronderschema’s,tabellenendigitalebronnen.

5 Deleerlingenlerennaarinhoudenvormtekstenteschrijvenmetverschillendefuncties,zoals:informeren,instrueren,overtuigenofplezierverschaffen.

Voorbeeld 2: Enkele kerndoelen voor schrijfvaardigheid in de eerste fase van het voortgezet onderwijs

17Deleerlingenkennenspecifiekekenmerkenvaneenaantaltekstsoortenenkunnendaarbijhetschrijvenrekeningmeehouden.Hetgaatdaarbijom:deadvertentie;debrief;hetformulier;hetverslag;hetwerkstuk.

18Deleerlingenkunnenzichvoorbereidenopeenschrijftaak. Hetgaatdaarbijom:brainstormen;eigenideeënengedachtenordenen;informatie

selecteren,ordenenenverwerken;dehoofdlijnenvandeteschrijventekstuitzetten.19Deleerlingenkunneneentekststructurerenmeteenindelingininleiding,kernstuken

slotendaarbijgebruikmakenvanalinea’sentussenkoppen.

Degeformuleerdedoelenuitbovenvermeldevoorbeeldenzijnnognietvoldoendeuitgewerktomtoetsenoptebaseren.Kijkendnaarkerndoelenvoorhetbasisonderwijsvaltallereerstopdatzeeenstrevenbelichamen(‘deleerlingenleren…’)ennieteenprestatiedoorleerlingen


(‘leerlingenkunnen…’).Vandekerndoelenvoordeeerstefasevanhetvoortgezetonderwijsvaltdirectopdatkerndoel17vooralalskennisdoelisgeformuleerdenkennisvantekstsoortenbetreft(‘kennenspecifiekekenmerkenvaneenaantaltekstsoorten’),enminderalsvaardigheidsdoel(hetkunnenschrijvenvaneenadvertentie,eenbrief,etc.).Eentweedeobservatieisdatdedoelenindevoorbeeldentealgemeenzijngeformuleerdomerdirecttoetsopgavenuittekunnenafleiden.Hoezietbijvoorbeeldeenteksteruitdiezogeschrevenisdatdeinhoudendevormervanovertuigen(kerndoel5,voorbeeld1)?Overwelkeonderwerpenmagdetekstgaan?Hoelangmoetzo’ntekstzijn?Watzijnpreciesdevorm-kenmerkenendeinhoudskenmerkenwaaraandetekstmoetvoldoen?Hoestellenwevastdateenleerlingdezetekstovertuigendschrijft?Eenderdeobservatieisdatindedoelenalleenheteindniveauisuitgewerkt,terwijlmenookoptussenmomentenwiltoetsen,omdatmendaarookbeslissingenwilnemen.Eenlaatsteobservatieisdateenpureopsommingvandoelennogweinigzegtoverdematevanaandachtdieaanelkkerndoelafzonderlijkmoetwordenbesteed.Evenminwordtduidelijkwelkeaspectenvanpresterenmogelijkonderdedoelenverscholenliggen(reproduceren,bedenken,toepassen,overtuigen,informeren),enopwelkeschrijfsituaties(zoalssoortenteksten)dedoelenbetrekkinghebben.

Vanafhetmomentdaterduidelijkheidisoverhetprogrammavaneinddoelenentussendoelen,moetdanooknagedachtwordenoverdeinhoudvantoetsenopdeverschillendemomenteninhetcurriculum.Vragendiedaarbijcentraalstaanzijn:welkeonderdelenvandeinhoudmoetenaandeordekomen?Hoewordtdetetoetsenleerinhoudgeordend?Inwelkeverhoudingenmoetenonderdelenaandeordekomen?Hoekunnenweallerelevanteaspectenvanpresterenopeenpassendemanierinkaartbrengen?Enbelangrijker,hoekunnenwedieverschillendeaspectentoetsen?

2.3 Uitwerking tot toetsbare leerdoelen

Inhetbasisonderwijsenvoortgezetonderwijsisindemethode(inclusiefdocenthandleiding,leerboeken,werkboeken)alveelvoorwerkverrichtalshetgaatomhetuiteenleggenvaneinddoelen,doelenperleerjaar,doelenperinstructie-eenheid,lesdoelenenzelfsdoelenperonderwijsleeractiviteit.Datisimmersnodigomconcretelesactiviteitentekunnenuitwerken.Ookstaaninveelmethodensuggestiesvoortoetsingvanhetgeleerdeineeninstructie-eenheidofzijnmethodegebondentoetsenbijgeleverd.

Tegelijkertijdzijndetebereikenleerdoelenveelalnietuitgewerktinconcretegedragsdoelen.Ookzijnervakgebiedenofsoortenvaardigheden,zoalsinhetmiddelbaarberoepsonderwijsvaakhetgevalis,waarslechtsglobaalaangegevenwordtwatleerlingenmoetenkennenenkunnen.Indatgevalzijndocentenopzichzelfaangewezen,alshetgaatomhetuitwerkenvantoetsbareleerdoelen.

Hettoetsbaarmakenvanleerdoelenvraagtomdeinvullingvantweevoorwaarden.Deeerstevoorwaardeisdatdeinhoudvandetoetsgespecificeerdis.Voorhetspecificerenvandeinhoudvandetoetswordeninparagraaf2.3.1driebenaderingenonderscheiden.Naspecificatievandetoetsinhoudisdetweedevoorwaardedatbepaaldiswelkeonderdelenvandeinhoudgetoetstwordenenwelkeprestatiesmenvandeleerlingenverwacht.Hiervoorwordenveelaltaxonomieënofindelingschema’sgebruiktwaarvanerinparagraaf2.3.2vijfbeschrevenworden.Zodraaandezetweevoorwaardenvoldaanis,kanmendetoetsbareleerdoelenopstellenzoalsbeschreveninparagraaf2.3.3.


2.3.1 Specificeren van toetsinhouden: drie benaderingenBijhetuitwerkenvanalgemeneleerdoelentotspecifiekeleerdoelenkunnenwedetetoetseninhoudopverschillendemanierenvoorstellen.Zoalsgeïllustreerdintabel2.3,kunnenwegerichtzijnophettoetsenvanlosseelementen(zoalsopgedeeldekennis,vaardigheden,attitudes),hettoetsenvancompetenthandeleninspecifiekepraktijksituaties(zoalsspreken ineenvreemdetaal)enhettoetsenvanalgemenecompetenties(zoalssamenwerken,onderhandelen).

Tabel 2.3: Drie benaderingen voor het specificeren van de inhoud van de toets

Wat toetsen? Karakterisering Voorbeeld uit schoolse context Voorbeeld uit leefwereld of

beroepscontext

Losseelementen

binneneenvak

Presterenop

afzonderlijke

elementenvaneen

vakgebied.

Tekststructuur doorzien: Deleerling

weethoetekstengestructureerd

kunnenzijnmetbehulpvan

alinea’s,tussenkoppenendoor

middelvaneenindelingin

inleiding,kernenslot.

Dekandidaatkentde

verschillendelettertypesdie

gebruiktwordenbijhetopmaken

vanrubriekenvankrantX.

Competent

handelenin

specifieke

praktijksituaties

Prestatiein

authentieke

(beroeps)taken.

Informatie overdragen:Deleerling

kaninklas-ofschoolverbandeen

kortemonolooghoudenmetals

doelinformatiegeven.

Deleerlingkaningesprekmet

sprekersvandemoedertaalin

dagelijkseleefsituaties

informatiegevenoverdeeigen

persoonlijkeachtergrond.

Algemene

competenties

Prestatiesin

gevarieerde

taaksituatieswaarin

eenalgemene

competentieingezet

moetworden.

Samenwerken:deleerlingkan

zodanigsamenwerkenmet

medeleerlingendatgezamenlijke

doelenwordenbereiktenieder

eenbijdrageheeftinde

totstandkomingvanderesultaten.

Deaanstaandeleraarisinstaat

samentewerkenmetcollega’sin

deplanningenuitvoeringvan

onderwijsonderdelen.

Aandeeerstebenadering,hettoetsenvangeïsoleerdeelementen(kennis,vaardigheden,attitudes),ligtdegedachtetengrondslagdatdeuitvoeringvancomplexetakendebeheersingvandesamenstellendeonderdelenvereist.Zowordtinhetvoorbeeldintabel2.3hetdoorzienvantekststructurenalsvoorwaardegezienomgoedgestructureerdetekstentelerenschrijven.Zokanookkennisoverlettertypes,alsvoorwaardeomhetvakvanopmakerteleren,afzonderlijkwordengetoetst.Bijdeeerstebenaderingisdegelijkenistussentaaksituatieenleef-ofwerksituatieveelalbeperkt.

Bijdetweedebenadering,competenthandeleninspecifiekepraktijksituaties,moetenleerlingenbijdeuitvoeringvandetakenkennisenvaardighedencombineren.Volgensdezebenaderingbestaatdetetoetseninhouduitclustersvansamenhangendeonderdelen.Deopdelingindeeltakenismindersterkdanbijtoetsingvanlosseelementen.Ditisbijvoorbeeldhetgevalbijeenpresentatieovereenonderwerpmetalsdoelinformatietegeven.Doordekeuzevanpraktijksituatiesisdeafstandtotdewerkelijkheidgering.Degrenzenvanhetschoollokaalenhetschoolvakwordendoorbroken.Ditlaatstezienweinhetberoepsonderwijswaartoetsingindeberoepspraktijkplaatsvindt.


Inhetbasis-envoortgezetonderwijszijnpraktijksituatiesvaakenigszinskunstmatig(eenkortemonolooghoudenineennagespeeldesituatie)omdetoetspraktischuitvoerbaartehouden.

Indederdebenadering,hettoetsenvanalgemenecompetenties,gaathetomgeneriekevaardighedenencompetenties(samenwerken,onderhandelen,onderzoekdoen)diedeleerlingeningevarieerdesituatiesmoetenverwerven.Zezijnnietspecifiekvooréénvakgebiedofberoepsdomein,maarwelvanbelangvoordeontwikkelingvandeleerling.Denkdaarbijaanhetvermogenommetanderensamentewerken,teonderhandelenofhetverrichtenvan(eenvoudig)onderzoek.

Indepraktijkishetmogelijkomhettoetsenvanafzonderlijkeelementenuiteenvakgebiedtecombinerenmethettoetsenvancompetenthandeleninpraktijksituaties.Eenvoorbeeldvanafzonderlijkekenniselementendiegetoetstwordenineenbetekenisvollecontextiseenrekenopgavediegenomenisuithetdagelijkseleven(ineenverhaal-ofcasusvorm).

2.3.2 Indelingsschema’sOmuiteindelijktoetsbareleerdoelentekunnenformuleren,moetbepaaldwordenwelkeprestatiesenonderdelendaarvanpreciesmoetenwordengetoetst.Toetsconstructeursgebruikendaartoevaaktaxonomieënofindelingsschema’sdieaspectenvanmenselijkpresterenbeschrijven.Webeschrijvenvijfindelingsschema’s,waarvanerdrievooralpassenbijhettoetsenvanlossekennis,vaardighedenenattitudes,entweediebetrekkinghebbenoptoetsingvancompetenthandelenenalgemenecompetenties.

Het indelingsschema van Anderson en BloomIndelingsschema’sbevattenmeestaldimensies,waarmeebeoogdeprestatiesnaderkunnenwordengeclassificeerd.HetmeestbekendeclassificatieschemaisdatvanBenjaminBloom. Deeersteversieervanisrecentelijkvernieuwdwaardoorhetmeerbeantwoordtaanhedendaagseeisenvantoetsontwikkelaars(zietabel2.4).Hetclassificatieschemaisvooralbedoeldvoorhetindelenvancognitieveprestaties.IndezelfdeperiodewaarinBloomsschemaverscheen,werdenookschema’svooraffectieveprestatiesenpsychomotorischeprestatiesgepubliceerd.Zievoordezeschema’sPDF2.2opwww.toetsenopschool.nl.

Tabel 2.4: Het indelingsschema van Anderson en Bloom (2001)

Handelingsdimensie

Kennisdimensie Oproepen Begrijpen Toepassen Analyseren Evalueren Creëren

Feitenkennis

Conceptuelekennis

Procedurelekennis

Metacognitievekennis

a* b c d e f

*a,b,c,etc.verwijzennaarvoorbeeldenindetekst.

Inhetschemawordentweedimensiesmetelkaargecombineerd,dekennisdimensieendehandelingsdimensie.

Dekennisdimensieomvatvierniveaus.Heteerstedaarvanbetreftfeitenkennis.Ditbetreftkennisvanbasiselementen,zoalsterminologie(deelementenvanhetperiodieksysteem,delettersvanhetalfabet),details,gebeurtenissen(in1986wasereenkernrampinTsjernobyl) dieeenleerlingnodigheeftombekendterakenmeteenvakgebiedofomdedaarin




voorkomendeproblementekunnendoorzienofoptelossen.Hettweedekennisniveaubetreftconceptuele kennisofbegripskennis:hetgaathieromkennisoverelementendieonderdeeluitmakenvaneengroterestructuurenhunonderlingerelaties.Voorbeeldendaarvanzijnabstractebegrippenals‘democratie’metalhaarkenmerkenenrelatiesmetanderebegrippenzoals‘stemrecht’.Ofconcretebegrippenzoals‘dieren’,metalsondergeschiktebegrippen‘vissen’en‘vogels’,hunkenmerkenenderelatiesdaartussen.Kennisvanallerhandeprincipes,wetmatighedenenrelatiestussenbegrippenhorenooktotconceptuelekennis,zoalsoorzaak-gevolg(waterverdamptalshetwordtverwarmd)enmiddel-doel-relaties(omtebepalenwieerindevolksvertegenwoordigingkomt,wordterlandelijkgestemd).Hetderdekennisniveaubehelstprocedurele kennis.Ditbetreftkennisoverhoeietstedoen,zoalsmethodenvanonderzoek(westarteneenonderzoekdoorgaansmeteenprobleemstelling,daarnaonderzoeksvragen,enzovoorts),algoritmen(welkestappenzetjebijhetmakenvaneenstaartdeling?),technieken(hoeslijpjeeenbeitel?).Hetlaatstekennisniveaubetreftmetacognitieve kennis,hetbewustzijnvandeeigenkennis,heteigendenkenendesturingvanditdenken.Eenleerlingmaaktbijvoorbeeldeenplanningvoorhetmakenvaneenwerkstuk(eenverwarmingsinstallatie,eengeschrevenwerkstuk),engaattussentijdsnaofdeactiviteitenvolgensplanverlopen,ofenwaarhijmoetbijsturen,ofhetproductinwordingaandegesteldeeisenvoldoet,waarhijhulpvananderenmoetinroepenofbronnenmoetraadplegen.

DetweededimensieinhetindelingsschemavanAndersonenBloomisdehandelingsdimensie.Dezebeschrijfthetcognitieveniveauofdegevraagde‘kennishandeling’waaropdeleerlingmoetpresteren.Hetniveauvankennishandelingenlooptincomplexiteitopvanhetlagereordeniveau‘oproepen’tothetmeestcomplexeniveauvan‘creëren’.

Wanneerwedezeskennisniveausvandehandelingsdimensiecombinerenmetdevierniveausvandekennisdimensie,danwordendaarmeedecellenvanhetschemaingevuld.Ditgeeftvoorhetkennisniveauconceptuele kennishetvolgenderesultaat.

a Oproepen:herkennen(uiteenreeksgegevenbegrippenhetnaderomschrevenbegripherkennen),benoemenvanbegrippen(Hoenoemtmenhetverschijnseldat…?Wijzendopeenlegendavaneenkaarteenantwoordlatengevenopdevraag:‘Watisdit?’).

b Begrijpen:interpreterenvaneenverband,illustreren,classificerenvanindividuenondereendiersoort,samenvatten(bijvoorbeeldvanuitvoorbeeldenmetbehulpvanéénoverkoepelendbegrip),vergelijken(vantweestaatsvormen),verklaren(waaromeenkurkblijftdrijvenophetwatereneensteenniet),voorspellen(watgebeurteralsmenkoudwaterineenpanmetheetvetgiet).

c Toepassen:gebruikenenuitvoerenvaneenregel,principeofwetmatigheidineennieuwetaaksituatie(bijvoorbeeldhetkiezenvandemeestzonzekerevakantiebestemmingmetbehulpvanklimaatkaartenindewereldatlas).

d Analyseren:onderscheiden(indelenvanwaargenomengebeurtenissennaarbijvoorbeeldtijdgeestenfunctie),organiseren(hetmakenvaneenindelingvooreenopstel),uiteenleggeninonderdelen(bijvoorbeeldeenorganogrammakenopgrondvaninformatievaneenbedrijf).

e Evalueren:waarderen(opgrondvaneenwaarderingssysteemsterkeenzwakkepuntenvaneenwerkwijzeofbenaderingbijelkaarzetten),beoordelen(tegenelkaarafwegenvanplus-enminpuntenenkomentoteenwaarderendeuitspraak),concluderen(doorcombinatievanbevindingenenwaarnemingeneenalgemeneuitspraakdoen).

f Creëren:plannen(hetmakenvaneenplanvanaanpakopbasisvaneerdergeleerdeprincipeseneeninschattingvaneentaaksituatie),produceren,ontwerpen(ietsnieuwsmakenopgrondvaneenaantalgeleerdeprincipes),uitvinden(hetbedenkenvaneenoriginele


oplossingvaneenprobleemdienognooitiemandandershadbedacht),hypothetiseren(opgrondvaneentheorieeennieuwexperimentbedenkenwaarvoormeneenhypotheseopstelt).

Het vaardighedenschema van RomiszowksiRomiszowskiheefteeninvloedrijketaxonomievoorvaardighedenontwikkeld.Daarinonderscheidthijcognitieve,psychomotorische,affectieveeninteractievevaardigheden.Inhetsysteemwordtverdereenonderscheidgemaakttussenreproductieveenproductievevaardigheden.

Tabel 2.5: Het vaardighedenschema van Romiszowski

Reproductieve vaardigheden Productieve vaardigheden

Cognitieve

vaardigheden

Eenbekendeproceduretoepassenopeen

bekendecategorieproblemen:aantallenop

elkaardelen;despellingregelstoepassenbijhet

schrijvenvaneenzin.

Onbekendeproblemenoplossen,eennieuwe

procedureuitvinden,eentheoretischestelling

bewijzen,eeneigentekstschrijvenovereen

onderwerp.

Psychomotorische

vaardigheden

Sensomotorischevaardigheden;herhaalbareof

geautomatiseerdeactieszoals:typen,koppelen-

schakelen,hardlopen.

Strategischevaardigheden;vakmanschap,

zoals:paginaontwerp,voetballen,eenveilige

routerijden.

Reactieve

vaardigheden

Aangeleerdegewoontenenattitudes,zoals:

aandachtbestedenaan,reagerenop,waarderen

van.

Persoonlijke(zelf)controlevaardigheden,

zoals:emotiesbedwingen,zelfbeheersing,

uitstelvanbehoeftebevrediging.

Interactieve

vaardigheden

Socialegewoontes:aangeleerdereacties,goede

manieren,plezierigetoon.

Interpersoonlijkevaardigheden:overreding,

communicatievevaardigheden,discussiëren.

Reproductieve vaardighedenbetreffenrepeterendeactiviteitendiemetweinigofgeenplanninggepaardgaan.Hetgaatmeestalomstandaardproceduresofregelmatigvoorkomende(geautomatiseerde)handelingen.Integenstellingtotreproductievevaardighedendoenproductieve vaardighedeneenberoepopdecreativiteitenplanningsvaardighedenvandelerende.Zegaangepaardmet(complexe)processendiebewustendeelsonbewustverlopen.Delerendemoetdegeleerdeinformatiespontaantoepasseninnieuwesituaties,waarvoorhijnieuweoplossingenmoetbedenken.Cognitieve vaardighedenverwijzennaarintellectuelevaardighedenzoalsanalyseren,hoofd-enbijzakenonderscheiden,schematiseren,beslissen,voorspellen,evalueren,verklaren,probleemoplossen.Bijpsychomotorische vaardigheden(zoalshetbedienenvaneenvoertuig)issprakevansamenwerkingtussenhoofd(waarnemenenervarenvantijdinderuimte)enlichaam(handelingenuitvoeren).Reactieve vaardighedenverwijzennaargevoelens,attitudes,waarden;kortomhetreagerenopanderenenopgebeurtenissen.Interactieve vaardighedentenslottebetreffenvaardighedenwaarbijdebetrekkingtussenmensencentraalstaat,zoalshetvermogentotcommunicerenensamenwerken.

Vakspecifieke indelingsschema’sDetaxonomieënvanAnderson&BloomenRomiszowskizijnnietontwikkeldvooreenbepaaldvakdomein,maarzijnbreedtoepasbaar.Daarnaastbestaanerookvakspecifiekeindelings-schema’swaarinverschillendetypencognitieveoperatieswordenuitgewerktindecontext vaneenvak.Zozijnervoorlezen,rekenenenmodernevreemdetalenvakspecifieke


indelingsschema’smeteenvakspecifieketerminologie.EenvoorbeeldhiervanishetindelingsschemavoorderekentoetsenvanhetCitoVolgsysteemprimaironderwijs(LOVS)datisopgenomeninPDF2.3opwww.toetsenopschool.nl.

Procesmatige prestatiemodellenBijprocesmatigeprestatiemodellenwordthetpresterenopeenvakofdomeinvoorgesteldalseensamenhangendgeheelvandeelprocessendiedeelsgelijktijdigendeelsvolgtijdelijkwordendoorlopen.Presterenbetekentdatmenzoweldeafzonderlijkedeelprocessenalsdegeheleketenvandeelprocessenmoetkunnendoorlopen.Alserééndeelprocesnietcorrectdoorlopenwordt,isdetotaleuitvoeringinadequaat.Ditbetekentdaterleerdoelenzijndieinfeitedeketenvanalledeelprocessenomvatten.Indetetoetsenleerdoelenvoorautorijdenvindenweeengoedvoorbeeldvanhetgebruikvaneenprocesmatigprestatiemodel.

Hetuitvoerenvaneenverkeersopgave,tedefiniërenalshetuitvoerenvaneenspecifiekegedragskeuzeineenverkeerssituatie,zoalshetinvoegenopeenautosnelweg,wordtdaarbijopgevatalseenhandelingscyclusmetdevolgendeprocessen:waarnemen,voorspellen,evalueren,beslissen.Waarnemenheeftbetrekkingophetzieneninterpreterenvan(steedsveranderende)informatieindeverkeerssituatie(weg,weer,anderverkeer,eigengedragendatvananderen)endefactorendievanbelangzijnomdeverkeersopgaveoptelossen.Hierbijisdoelbewustkijkenvanbelang.Voorspellenheeftbetrekkingophetvoorspellenvanwatergegevendewaargenomensituatiezal/kangebeurenmetbetrekkingtotheteigengedrag,hetgedragvanandereverkeersdeelnemersendeverkeerssituatie.Bijhetevaluerengaathetomhetinschatteninhoeverredebelangenvanveiligheid,doorstroming,milieuensociaalrijgedragingevaarkomenalsdegemaaktevoorspellingenuitkomen.Bijzowelvoorspellenalsevaluerenstaathetcombinerenenintegrerenvanwaargenomeninformatiecentraal.Diewaargenomeninformatiedienttewordenvergelekenmeteerderinhetgeheugenopgeslageninformatie.Dieligtinhetgevalvanautorijdenvaakopgeslageninherkendescenario’sdietijdenshetopdoenvanrijervaringontstaan.Ervarenbestuurdershebbenbijhetautorijdenbovendiendebeschikkingoverhandelingsscripts:eensoortgeautomatiseerdhandelingsprogrammadatrazendsnelbeschikbaarkomtzodraeensituatiewordtherkend.Hetbeslissenisindiegevalleninhogemategeautomatiseerd.Leerling-bestuurdersmoetenbeslissingenvaaknogbewustnemen.Zevallendaarbijterugophetcorrectenverantwoorduitvoerenvandedeelprocessen.Overigens,alssituatiesergingewikkeldworden,zullenzelfservarenbestuurdersterugvallenopdeelprocessen(Watbetekentdezesituatie?Welkeregelsgeldenhier?Watgebeurteralsiknu…?).Inderijopleidingzienwedateenleerwegwordtuitgestippeldwaarbijleerlingenintoenemendematecomplexereverkeersopgavenlerenoplossen(zoalslinksafslaanopeendrukkemeervoudigekruisingmetdaaroptrams,fietsersdiedoorroodrijden,etc.).Tijdenshetaanlereniseraandachtvoordedeelprocessen(waarnemen,voorspellen,etc.),waardeuitvoeringvandeverkeersopgavealspaakkanlopen.Daaromzienwedatinsystematischerijopleidingenzowelleerdoelenwordenonderscheidendiedegehelehandelingscyclusbehelzenalsdoelendieopéénenkeltaakprocesbetrekkinghebben.Vooreenuitgewerktvoorbeeldmetbetrekkingtotdeverkeersopgave‘invoegenopautosnelwegen’ziePDF2.4opwww.toetsenopschool.nl.

Een model voor competent handelenBijprestereninberoepssituatieswordtvandeleerlingvaakgevraagdomcompetenttehandelen.RoelofsenSanders(2007)hebbeneenmodelvancompetenthandelenontwikkelddatgebruiktwordtvoorverschillendetoetsenenexamensinhetberoepsonderwijs.Infiguur2.1zijnallecomponentenendesamenhangenertussensamengevat.






Figuur 2.1: Model van competent handelen (Roelofs & Sanders, 2007)

Hetstartpuntomtebepalenofeen(aankomend)beroepsbeoefenaarmeerofmindercompetenthandelt,iseenverzamelingberoepstaken in kritische situaties.Ineenkritischesituatiewordtdekandidaatminofmeergedwongenomadequaathandelentelatenzien,opstraffevanernstigenegatievegevolgenvoordebetrokkenen.Daarmeemaaktdesituatiehetonderscheidtussenkandidatendiemeerenminderbekwaamhandelen.Hierbijpasteenanalogiemetskiën:alsergeenbergenzijnen/ofalsergeensneeuwis,dankaneenaspirant-skiërnietlatenziendathijkanskiën.Alseralleenmaarflauwehellingenzijn,dankanergeengoedonderscheidgemaaktwordentussenmatigeengoedeskiërs.Bovendienzijnervoldoendesituatiesnodigomuitsprakentekunnendoenovercompetentieineentaakdomein.Hieronderwordendeonderdelenvanfiguur2.1nadertoegelicht.

Competenthandelende(aankomend)beroepsbeoefenarenkunnenhunhandelenverantwoordenmetbehulpvangeaccepteerdeprofessioneleprincipes.Voorbeeldenhiervaninhetdocentenberoepzijn:leerlingenlerenhetbestineenpositiefenondersteunendgroepsklimaat;voorkenniskanhetaanlerenvannieuwekennisenvaardighedensomsindewegstaan,zodatleerlingenhunbestaandeopvattingenvaakmoetenherstructureren. Deverantwoordingvanheteigenhandelenstoeltbijvoorkeuropeenpersoonlijkeprofessionele basismetelementenals:

• kennis,zoalsbijdocentenhunkennisoverhoeleerlingenlerenlezen,ofoverbegrippenenwettenindenatuurkunde;

• eenontwikkeldrepertoireaanvaardigheden,zoalshetkunnentoepassenvandidactischewerkvormeneninstructiestrategieën,zelfeenaantelerentechniekkunnendemonstreren;

• opvattingen en voorkeuren,diemedegestoeldkunnenzijnopberoepsnormen,bijvoorbeeldbijtandartsenofverpleegkundigen‘hetbevorderenvanhetwelbevindenvancliëntendientalsuitgangpunttewordengenomenbijeenbehandeling’;

• persoonlijke eigenschappen,zoalsgeduld,introversie-extraversie.

Eenbekwameberoepsbeoefenaarkaneentaaksituatieinschatteneneenprofessioneleafwegingmakenoverhoehijgaathandelen.Eenvoorbeeldvanzo’nafwegingdooreen

1 Professionele basis • Kennis • Vaardigheden • Opvattingen • Persoonlijke

eigenschappen

3 Handelen

2 Inschatten, afwegen en beslissen

4 Gevolgen

beroepstakenin

kritischesituaties


(aankomend)docentkanzijn:‘Geefikbijdebegeleidingvaneengroepsamenwerkendestudententipszodatikmisvattingenuitdewereldkanhelpen?’Of‘Laatikdegroepmetrustomhenzelftelatenontdekkenenuitzoekenofenwaarzevakmatiggezienmisvattingenhuldigen?’

Hetdaadwerkelijkehandelenvan(aankomend)beroepsbeoefenarenzalvaakbijnagelijktijdigofafwisselendmethetprocesvaninschatten,afwegenenbeslissenplaatsvinden.Hetgaatbijhethandelenomhetpassendinzettenvaneenprofessioneelrepertoireaanhandelingen.Bijdocentengaatdatbijvoorbeeldomhetmakenvaneenlesplanning,ontwerpenvanopdrachten,organiserenvandeonderwijsleersituatie,verzorgenvaninstructie,voerenvanouder-gesprekken.Dezebredecategorieënkunnenverderuitgewerktwordeninspecifiekeactiviteitenzoalsvragenstellenenfeedbackgeven.

Delaatstecomponentvanhetmodelbetreftdegevolgen.Slaagtdekandidaaterinombijdeuitvoeringvantakenpositievegevolgenteweegtebrengen?Voorbeeldenvanpositievegevolgenvanhethandelenvandocentenzijn:betrokkenwerkendeleerlingen,leerlingendiezichingroepsverbandnieuwebegrippenoftechniekeneigenmaken.Watwepositievegevolgennoemen,hangtmedeafvandevisieophetberoep.Hetismogelijkdateenresultaatindeenevisiealspositieverwordtgeziendanindeanderevisie.VooreenuitgewerktvoorbeeldvanditmodelziePDF2.5opwww.toetsenopschool.nl.

Allebeschrevenindelingsschema’sdrageneraanbijdattoetsbareleerdoelenkunnenwordengeformuleerddievariërennaarinhoud,niveauvancognitief,affectief,psychomotorischofinteractiefpresteren.

2.3.3 Toetsbare leerdoelen opstellenZodraduidelijkisopwelkedomeinengepresteerdgaatwordenenwelkindelingsschemadaarvoorhetbestkanwordengebruikt,kunnendealgemenedoelenwordenuitgewerkttottoetsbareleerdoelen.Deverzamelingenvanleerdoelenwerkenalseenkompasvoordetoetsconstructeur.Inhetoverzichtvandeleerdoelenwordtduidelijkwatmenwiltoetsen.

Wileenleerdoeltoetsbaarzijn,danzalhetmoetenvoldoenaaneenaantalkenmerken.Formeeluitgedruktzieteenleerdoeleralsvolgtuit:deleerlinginstadiumAingroepBvanonderwijssoortCvertoontgedragPinsituatiesQ,onderconditiesR,waarbijhulpmiddelenSwordengehanteerd,volgensprestatiestandaardT.

Webesprekenhieronderallecursiefgedruktecomponentenvaneentoetsbaarleerdoel.

Deleerling.Hetgaatbijdeformuleringvaneenleerdoelaltijdomeenleerlingofcursistdiezichineenbepaaldefasevaneenopleidingbevindt.

Gedrag.Devraagishier:watmoetdeleerlingkunnentonen,beheersen,weten?Hetgaatomobserveerbaar,aantoonbaargedrag.Gebruikmakendvandewerkwoordenindeindelingsschema’skanmenaangevenwatvandeleerlingwordtverwacht.Uitdrukkingenals‘herkennen’,‘classificeren’,en‘plannen’wordengebruiktinhetformulerenvantoetsbareleerdoelen.Dewerkwoordengevenaanwatdeleerlingmoetkunnentonennaafloopvaneenles,eenlessenreeks,eenopleidingsfase.Hetkomtnogaleensvoordatdezewerkwoordenofweltealgemeenofweltespecifiekzijngekozen.Intabel2.6zijnvoorbeeldenopgenomenvanwerkwoordenwaarvanwordtaangenomendatzeachtereenvolgensvoldoendespecifiek,tespecifiekoftealgemeenvanaardzijn.




Tabel 2.6: Minder en meer geschikte werkwoorden bij het formuleren van toetsbare doelen

Te algemene werkwoorden

Bestuderen

Genereren

Afleiden

Interpreteren

Observeren

Testen

Gebruiken

Toepassen

Reageren

Voldoende specifieke werkwoorden

Sorterenopalfabetischevolgorde

Kiezen

Tellen

Beschrijven

Tekenen

Verklaren

Opsommen

Meten

Ineigenwoordennavertellen

Wegen

Groeperen

Ordenen

Te specifieke werkwoorden

Omcirkelen

Aanvinken

Eenlijntrekkentussen

Eencirkelzettenom

Eenkruisjezettenbij

Onderstrepen

Dezelfdekleurgevenals

Deeersteletteropschrijven

Eenkaderzettenom

Degebruiktewerkwoordenzijnaltijdverbondenmeteeninhouduiteenvakgebied,eenberoepstaakofeenalgemenekwaliteit,zoalshetverzorgenvandieren,hetuitvoerenvaneenrijtaak,hetverrichtenvanonderzoek,hetschrijvenvanovertuigendeteksten,enzovoorts.

Situaties.Devraagishier:inwelkesituatiesmoetdeleerlingpresteren?Omdatprestatiessterksituatieafhankelijkkunnenzijn,ishetvanbelanguittewerkenwelketaaksituatiesweaanleerlingenwillenvoorleggen.Ofhetnugaatompresterenbinneneenschoolvakbinneneenberoepscontext,duidelijkmoetzijninwelketaaksituatiesditmoetgebeuren.Omietstekunnenzeggenoverwateenleerlingkan,dientmeninhetleerdoelaantegeveninwelketaaksituatieshetgedraggetoondmoetworden.

Zowordenbijhettoetsenvandoeleninhettaalonderwijsvaakverschillendesoortentekstenonderscheidenwaarinhetdoelgedragmoetwordengetoond.NeemalsvoorbeeldhetluisterennaargesprokenEngelsetekstenmethetdoeldetekstineigenwoordennatevertellen.Ditgerichtluisterenkanbijvoorbeeldgebeurenbijhetnavertellenvanverhalen,betogen,dialogen,enmonologen.Detebeluisterentekstkanbovendienafkomstigzijnuiteenauthentiekedagelijksesituatie(bijvoorbeeldeenopnamevaneennieuwsuitzending),vaneennagespeeldesituatiedieverwijstnaardewerkelijkheid,ofdoordeleraarwordenvoorgelezen.Hetisnietvanzelfsprekenddatleerlingendieerinslageneenvoorgelezentekstineigenwoordennatevertellenditookkunnennahetbeluisterenvaneenauthentiekenieuwsuitzending.Hetisdusvanbelangindedoelstellingaantegeveninwelkesituatiesdeleerlingdienttepresteren.Andersgezegd,daarmeewordendegrenzenvanhetsituatiedomeinwaarbinneneenleerlingmoetpresterenbepaald.

Condities.Devraagishier:onderwelkeomstandighedenmoetdeleerlingpresteren?Deomstandighedenwaaronderleerlingenmoetenpresteren,deprestatiecondities,hangensterksamenmetdetekiezentaaksituaties,maarvallenernietmeesamen.Deuitwerkingvandeprestatieconditiesindetetoetsenleerdoelendientervooraltoeomvariatietekunnenaanbrengenindegewenstemoeilijkheidgraadvaneentoetstaak.Indeleerdoelenmoetduidelijkwordenonderwelkeomstandighedeneenleerlinghetgevraagde


gedragmoetkunnentonen.BijhettoetsenvandoelenvoorbijvoorbeeldhetbegrijpendlezenvanEngelstaligetekstenwordentekstengebruiktdievariëreninmoeilijkheidsgraadvanwegehunlengte,hetgebruikvancomplexezinsconstructies,enalofnietbekendebegrippen.Ditallesomerzekervantezijndatleerlingendebetekenisvantekstenlerendoorgronden,ookalzijndezesomsmoeilijkgeschreven.Doordeprestatieconditiestevermeldenwordtduidelijkbinnenwelkegrenzenvantaakcomplexiteitleerlingengeachtwordentepresteren.

Hulpmiddelen.Devraagishier:welkehulpmiddelenmag/moetdeleerlinginzettenbijhetuitvoerenvanhetgevraagdegedrag?Hetkanzijndathulpmiddelenjuistnietgewenstzijn,wanneerwebijvoorbeeldverlangendatleerlingenkennisdirectparaathebbenofwanneereenbewerking‘uithethoofd’moetwordengedaan,zoalsbijhoofdrekenenofschattendrekenen.Inanderegevallenishetgebruikvanhulpmiddelenjuistnodigomeenhogereordevaardigheidtetonen,zoalshetgebruikenvaneenspreadsheetomingewikkelderekenbewerkingenteorganiseren.Inhetlaatstegevalteltnietdeparatekennisofdefoutlozebewerkingmaardehogereordevaardigheidomeengeschiktspreadsheetoptezetten.Anderevoorbeeldenvanhulpmiddelenzijneenatlas,eenroutenavigator,eenstukgereedschap.Eendoelstellingverandertinhoudelijksterkwanneerhulpmiddelenwelofjuistnietwordenopgenomen.Neemalsvoorbeeldeendoelstellingwaarinhetoplossenvaneencontextrijknatuurkundigprobleemcentraalstaat.Wanneergeenformule-informatiemagwordengeraadpleegd,wordteenzwaarberoepgedaanopreproductievanformulekennis.Leerlingendiedezekennisnietparaathebben,zullenhetprobleemnietadequaatkunnenoplossen,terwijlzedatmogelijkwelhaddengekundalsdeformulesbeschikbaarwarengeweest.Wanneerdiereproductievandeformuleessentieelwordtgeacht,moetdatindegesteldetoetsdoelenvoorafduidelijkwordengemaakt.Dedocentmoetindatgevalkunnenverantwoordenwaaromparateformulekennisnoodzakelijkis.Gaathetdenatuurkundeleraareromdatzijnleerlingenhetprobleemjuistkunnenplaatsendanisparateformulekennisnietnoodzakelijk.

Prestatiestandaard.Centraalstaanhierdevragen:hoegoedmoetietswordenbeheerst? Welkecriteriageldenvoorde(goede)uitvoering?Wanneerisdedocenttevredenoverhetgetoondegedragofdegedemonstreerdekennis?Wanneerniet?Hetlaatsteonderdeeldateenleerdoeltoetsbaarmaakt,betreftdeprestatiestandaardwaartegenhetgedragvandeleerlingwordtafgemeten.Zokaneenleerdoeloverhetschrijvenvantekstenindeeigenmoedertaalinformatiebevattenoverdekwaliteitvandegeschreventekst(hetproduct),zoalsdematevangestructureerdheid,degebruikteinterpunctieendeovertuigingskracht.Ookzouhierbijdeaanpakomtekomentoteengeschreventeksteentetoetsenleerdoelkunnenvormen,zoalshetaantalgehanteerdeinformatiebronnen(zoalsobservaties,gesprekken,tijdschriftartikelen),dekwaliteitwaarmeedekernvandeinformatieisgeorganiseerdineenschema,enzovoorts.

Bijhetspecificerenvandeprestatiestandaardinhetleerdoelhelpthetomtebedenkenwatdegevolgenvanadequatetaakuitvoeringzoudenmoetenzijn.Diewenselijkegevolgenkunnenvervolgensalselementenvandeprestatiestandaardwordenvermeld.Ditisvooralaandeordebijtalvan(praktische)vaardighedenzoalsuittevoereninleef-enwerksituaties.BijvoorbeeldbijspreekvaardigheidindeEngelsetaaliseenwerkelijkgevolgdatdesprekerietsgedaankrijgtvandeander.Deautomobilistlostverkeersopgavenzoopdatzevooranderengeenhinderofgevaaropleveren.Deleerlingbaktfritesdiedekoperlekkervindt.

Watwemethetvoorgaandewillenbenadrukkenisdathetuitwerkenvantoetsbareleerdoelengeenwoordenspelis,maareennoodzakelijkevoorbereidingvoorhetuitwerkenvantoetsenentoetsopgaven.


Hieronderzijn,geletopdebovengenoemdekenmerken,enkelevoorbeeldenvanmeerenminderadequaatgeformuleerdeleerdoelenweergegeven.Wemerkenerbijopdatookdeverbeterdeformuleringennogverderkunnenwordengespecificeerd.

Voorbeeld1Te specifiek:deleerlingkaneenkruisjezettenopeenafbeeldingteraanduidingvandecorrectemeetkundigevorm(cirkel,driehoek,rechthoek,vierkant,ellips).Beter:deleerlingkaneenafbeeldingvaneengeometrischevorm(cirkel,driehoek,rechthoek,vierkant,ellips)identificerenalsdenaamvandezevormwordtgenoemd.

Voorbeeld2Geen situatie genoemd:derijinstructeurordentdeaantelerenrijtakenvaneenvoudignaarcomplex.Beter:derijinstructeurordentdeaantelerenrijtakeninhetkadervaneenregulierrijlesprogrammavaneenvoudignaarcomplex.Metprestatieconditie:inhetkadervaneenregulierrijlesprogrammamaaktderijinstructeur,afhankelijkvandebeginsituatievandeleerling,eenbijdeleerlingpassendeordeninginaantelerenrijtakenvaneenvoudignaarcomplex.

Voorbeeld3Gedrag te algemeen:deleerlingbaseertzijnconclusiesopbevindingenuitzijnonderzoek.Beter:ineendiscussieparagraafvaneenonderzoeksverslagonderbouwtdeleerlingzijnonderzoeksconclusiesmetempirischebevindingenuithetverrichteonderzoek.

Voorbeeld4Prestatiestandaard te vaag:deaspirantbestuurdervoegtopjuistewijzeinopdoorgaandewegenenautosnelwegen.Beter:deaspirantbestuurdervoegtopeenzodanigewijzeinopdoorgaandewegenenautosnelwegendatandereverkeersdeelnemersniethoevenintehoudenofuittewijken.

2.4 Bepalen van toetstaken

Eenvolgendestapindeuitwerkingvandetoetsinhoudisdekeuzevantoetstaken.Hoebeterdetoetstakenaansluitenbijdeleerdoelen,destebeterisdekwaliteitvandeuiteindelijketoets.Meteentoetstaakbedoelenweéénopgavewaarinminstenséénleerdoelwordtgetoetst.

Omnategaanofeentoetstaaktoetstwatinhetleerdoelstaatvermeld,moetenwedusantwoordkunnengevenopdevragen:1)noodzaaktdetoetstaakdeleerlingomhetbedoeldegedragtetonen?;2)komtdeindetoetstaakaangebodentaaksituatieovereenmetdebeoogdetaaksituaties;3)komenindetoetstaakdebedoeldeprestatieconditiesnaarvoren?;4)krijgtdeleerlingindetoetstaakdekanstevoldoenaandebedoeldeprestatiestandaard?


Wateentoetstaakfeitelijktoetst,hangtafvandekenmerkenvandietoetstaak.Kleineveranderingenintoetstakenkunnendanookgrotegevolgenhebbenvoorwatgetoetstwordt.Daaromzettenwedebelangrijkstekenmerkenvantoetstakenopeenrij.Weonderscheidenzeshoofdkenmerken.

1 Authenticiteittaaksituatie2 Kritiekefactorenindetaaksituatie3 Soortenstimuli4 Taakstructurering5 Responskenmerken6 Gevolgenvantaakuitvoering

Heteerstekenmerkbetreftdeauthenticiteit van de taaksituatiediekanuiteenlopenvanonveranderdecht,gereduceerdecht,gesimuleerd,hands-offtotformeel.Onveranderd echte taaksituatieswordengebruiktvoorhetbeoordelenvanprestatiesinreëlewerksituaties.Kenmerkendvoordezetaaksituatiesisdatzewordenuitgevoerdindecomplexeonveranderdewerk-ofleefsituatie.Indiereëlesituatiedienenzichmeestalmeerdereproblementegelijkertijdaan.Erkunnenredenenzijnomkandidatentoetstakenvoorteleggenwaarbijsprakeisvaneengereduceerd echte taaksituatie.Indezesituatieisdeomvangvandetaaksituatiebeperkter. Degevolgenvangoedeofzwakkeuitvoeringzijnnogsteedsmerkbaarvoordeuitvoerendezelf,deontvangers,anderenofobjecten.Verschillendestorendebronnenkunnenechterwordenuitgeschakeld.Bijvoorbeeldhetvoerenvantelefoongesprekkenineenrustigeruimteinplaatsvanineenruimtewaaranderenpratenenbinnenlopen.Dereductieheeftbetrekkingopdeomvangvandesocialecontextwaaringewerktwordt.Tegelijkertijdmoetbeseftwordendatdemoeilijkheidgraadvandetoetstaakhierdoorook(ongewenst)kanverminderen.Bijgesimuleerde taaksituatiesmoeteenkandidaatpresterendooreentaakuittevoerenondernagebootsteomstandigheden.Inditsoorttaaksituatieswordenaspectenvandenatuurlijkewerk-ofleefsituatievereenvoudigd,gemanipuleerd,ofzelfsweggelaten.Vaakbestaatdemogelijkheiddesituatie‘stiltezetten’,zoalsineenrijsimulatorofbijeenrollenspelmetacteurs.Vergelekenmetechtetaaksituatiesishetaantalgelijktijdigegebeurtenissenkleiner,ookalzijndesimulatieszeerintelligentopgezetofgeprogrammeerd.Bijhands-off taaksituatiesissprakevanbeschreven,geïllustreerdeofgefilmdetaaksituatiesdiezichnietinhethier-en-nuvoordoen.Deleerlinghandeltnietindesituatiezelf.Erzijndanookgeendirectegevolgenvanhethandelenomdatergeensprakeisvanrechtstreekseinteractie.Tevenswordtdecomplexiteituitdewerkelijkheidgereduceerdtotdevoordetaakessentiëleinformatie.Bijhands-offtaaksituatiesissprakevaneenrelatieopafstandmetsituatiesuitdewerkelijkheid:detakenzijningebedineengebruikscontext.Voorbeeldenvanhands-offtaaksituatieszijn:contextrijkerekensommen,waarbijeenleerlinguiteendenkbeeldigesituatiederekenopgavemoetherkennenenoplossenofhetluisterennaareenopgenomenradio-uitzendingindeklasenhetbeantwoordenvanvragendaarover.Totslotonderscheidenweformele taaksituaties,waarineenrelatiemeteenleef-ofwerksituatieontbreekt.Toetstakeninformeletaaksituatieskunnennietteminafhankelijkvandedoelstellingzeergoedwordeningezet.Denkaanhettechnischlezenvanwoordenenzinnendatindeeerstejarenvanhetbasisonderwijsgeautomatiseerdensneldienttegaanverlopen.Anderevoorbeeldenzijninvuloefeningenwaaringrammaticaregelswordengeoefendofhetuitwerkenvanspecifiekeformulesineenrekenblad.

Hettweedekenmerkvandetoetstaak,dekritieke factoren in de taaksituatie,wordtsterkbepaalddoordeindetoetsdoelenvastgesteldeprestatiecondities.Alshettoetsdoeldaaromvraagt,moeteninbijvoorbeeldeentoetstaakvoorrijvaardigheidverschillendeprestatie-


conditiesvertegenwoordigdzijn,zoalsuiteenlopendewegtypen,verschillendeaantallenverkeersdeelnemers,variërendeweersomstandigheden.

Hetderdekenmerkbetreftdetegebruikensoorten stimuli in de toetstaak.Destimulivormenhetconcretetoetsmateriaalwaarindeopdrachtvervatligt.Hethangtsterkvanhettetoetsenleerdoelafwelkestimulimoetenwordengekozen.Alseentetoetsendoelindecriterium-situatieeendynamischesituatievraagt,zoalshetopmerkenvanveranderingenindeverkeers-situatie,danvolstaateentoetstaakmeteenfotoniet,maarmoetminimaaleenfilmpjegebruiktworden.Eentoetstaakalshetbenoemenvanverschillendetypenbottenengewrichtenvanhetmenselijklichaamkanmetbehulpvanfoto’sof3Dmodellen,maarmoetsomsaandehand vaneenechtepersoon,wanneerhetbenoemenbijvoorbeeldgaatinhetkadervanhetdiagnosticerenvaneengewrichtsblessure.Hetkiezenvandepassendestimuliiscruciaal,omdathetgebruikervanmedebepaaltwaterfeitelijkgetoetstwordt.Alsdemeestgewenstetoetsstimulinietbeschikbaarzijnofbijvoorbeeldteduur,dankaneengevolgzijndatbepaaldeleerdoelennietgetoetstkunnenworden.

Hetvierdekenmerkvaneentoetstaak,taakstructurering,endedaarmeeinverbandstaandekenmerkenvanderesponsendeaardvandegevolgenvandetaakuitvoering,ishetmeestcomplexekenmerkvaneentoetstaak.HiernawordenelfaspectenvanditkenmerkgenoemdwaarvaneenschematischoverzichttevindenisinPDF2.6opwww.toetsenopschool.nl. InPDF2.7wordendekenmerkentoegelichtaandehandvantweevoorbeelden.

• Duur:hoelangmoeteentaakdurenomhetindedoelstellinggevraagdetekunnenaantonen:kortetaken,uittevoerenbinnenéénlesuur,langetermijntaken,dieenkelewekentoteenhalfjaarinbeslagkunnennemenoftussenvormen?

• Opgeroepen/spontaan:moethetindedoelstellinggevraagdewordenaangetoondintakenopaanvraagofintakendieineennatuurlijkesituatieoptreden?

• Structurering probleemdefinitie:welkestructuurindeprobleemdefinitiemoetgegevenwordengezienhetgevraagdeindedoelstelling:eenongestructureerde,matigofsterkgestructureerdeprobleemdefinitie?Bijtoetstakenmeteenongestructureerdeprobleem-definitiemoetdeleerlinghetprobleemeerstzelfinkaartbrengenalvorenshetoptelossen.

• Taakinstructies:inwelkematemoetentaakinstructieswordengegevenopdathetindedoelstellinggevraagdewordtgemeten?Moetenveelofweinigaanwijzingenwordengegevenwatbetreftdetevolgenwerkwijze,hetmateriaalgebruik,hetgereedschapgebruik,hethulpmiddelengebruikendeaardvandegewensteoplossing?

• Alternatieve werkwijzen:vereisthetindedoelstellinggevraagdeéénvastewerkwijzeofzijnermeerderemogelijkewerkwijzen?

• Alternatieve oplossingen/producten:vereisthetindedoelstellinggevraagdeéénspecifiekecorrecteoplossingofproductofzijnmeerderecorrecteoplossingen/productenmogelijk?

• Groepsprestaties:verwijsthetgevraagdeindedoelstellingnaareentoetstaakwaarinkandidatenindividueelwerken,ingroepenofcombinatiesdaarvan?

• Interactiviteit:vereisthetindedoelstellinggevraagdedathethandelenvandekandidaatleidttotveranderingindetaaksituatie?

• Materiaalgebruik:vereisthetindedoelstellinggevraagdebepaaldetegebruiken/bewerkenmaterialen(bijvoorbeeldpapier,klei,voer,hout)ofjuistniet?

• Gereedschappen:vereisthetindedoelstellinggevraagdealofniethetgebruikvaninstrumenten(meters,potlood,pen,messen,rekenmachine,computer),machinesofvoertuigen?

• Strategische hulpmiddelen:vereisthetindedoelstellinggevraagdehetalofnietgebruikenvanstrategischehulpmiddelen(bijvoorbeeld:atlas,woordenboek,tabellenboek,stappenplan,Internetbronnenzoalswikipedia,gebruikershandleiding,routenavigator).





Hetvijfdekenmerkvantoetstakenbetreftdegevraagderespons.Allereerstbetreftditderesponsmodaliteit.Devraaghierbijiswelkemodaliteithetbestpastbijhetindedoelstellinggevraagde:moetdekandidaatverbaal(schriftelijk-mondeling),non-verbaal,symbolisch,performaal(grafisch,fysiek,beeldend)presterenindetoetstaak?Daarnaastkanderesponsstructuurvandetoetstaakvariëren.Issprakevaneenopenofeengeslotenrespons(bijvoorbeeldantwoordoptiesbijmeerkeuzeopgavenoftekiezenmeervoudigerespons). Eenvolgendaspectbetreftderesponstijd:vereistdetoetstaakdateronmiddellijkeenactie/antwoordkomt?Isdetoetstijdbeperkt?Totslotiserdevereiste mate van verfijning:hoeverfijnddientderesponstezijngezienhetindedoelstellinggevraagde.Daarbijvalttedenkenaandelengte(bijvoorbeeldeenkortantwoord,eenkortessay,eenlangessay,eenverslag),degevraagdematevannauwkeurigheidinrespons(bijvoorbeeldeenglobaalofexactantwoord),deeisvanvaktaal.

Hetlaatstekenmerkvandetoetstaakbetreftdegevolgen van taakuitvoering:inhoeverrehebbendevolgensdedoelstellinguittevoerentakenwelofgeendirectegevolgenvoordeuitvoerendezelf,ontvangers,anderenofobjecten?Ookwanneerdekenmerkenvantoetstakenwordengevarieerd,heeftdatgevolgenvoor watfeitelijkgemetenwordt.Hetisdanookzaaktezorgenvoorgelijkvormigheidtussen hettetoetsenleerdoelendetoetstaak.HetschematischoverzichtvanPDF2.6op www.toetsenopschool.nlkandaarbijhelpen.

2.5 Opstellen van een toetsplan

Nadatdedoelenvandetoetszijnuitgewerkt,kanhettoetsplanwordenopgesteld.Daarinstaatwelketoetsvormenwanneergebruiktgaanwordenvoorsummatieveofformatievedoeleinden.Hettoetsplansteltdocenteninstaatregelmatigterugkoppelingtegevenaandeleerlingenenhunonderwijsaantepassenaanwatdeleerlingennodighebben.Bovendienkrijgenleerlingenmaarookoudersduidelijkheidoverwatdeschoolbelangrijkachtomteleren.

Bijdeuitwerkingvanhettoetsplanstaandevolgendevragencentraal:• Metwelketoetsvormenwordendeverschillendeleerdoelengemeten?• Hoewordentoetsengespreidoverdetijd?• Welkgewichtkrijgendeverschillendetoetsvormenbijdebeoordelingvanleerlingen?

Bijhetopstellenvaneentoetsplanishetzaakeenevenwichttevindeninhetgebruikvanverschillendetoetsvormen.Omwelkeinhoudvaneentoetshetookgaat,aangeradenwordtomgebruiktemakenvaneenevenwichtigemixvantoetsvormen.Eenevenwichtigemixvantoetsvormenzorgtervoordatpotentieelzwakkekantenvandeenetoetsvormgecompenseerdwordendoordepotentieelsterkekantenvandeandere.‘Sterk’en‘zwak’hebbenbetrekkingopdebetrouwbaarheidenvaliditeitvandeverschillendetoetsvormen.Zozaleentoetsbestaandeuitmeerkeuzevragenmeestalbetrouwbaarderzijndaneenproevevanbekwaamheidterwijldezelaatstetoetsvormveelauthentiekeris.

Zoalsinparagraaf2.4werdbetoogd,ishetverstandigstiltestaanbijdegewenstetypentoetstakenvoordatmendefinitiefvooreenbepaaldetoetsvormkiest.Hetkanheelverhelderendzijnombijdevaststellingvantoetsvormeneersteenaantalprototypischeopgaventeontwikkelendiemenindegewenstetoetsvormengaatgebruiken.Daarbijstaatdevraagcentraalofdegesteldeleerdoelenmetdebeoogdetoetstakenkunnenwordengetoetst.Veelhangtdanafvandekenmerkenvandeopgaven.Vervolgenskanalofnietbeslotenwordenomdoortegaanmeteentoetsvorm.




Eenvoorbeeldvaneentoetsprogrammavooraspirantrijinstructeursstaatinfiguur2.2.Hierinstaandevierverschillendetoetsvormendieafgenomenwordenomdekennisbasisendecompetentievanaspirantrijinstructeursvasttestellen.Indefiguurzienwedat‘verantwoordrijdenalseerstebestuurder’doormiddelvaneencasustoetseneenpraktijkritbeoordeeldwordtterwijlhet‘verwoordenvandetaakprocessen’alleendoormiddelvandepraktijkritbeoordeeldwordt.Voormeerinformatieoverdetoetsvormenendetoetstakendieindetoetsengebruiktworden,wordtdelezerverwezennaarVissers,NägeleenRoelofs(2006).

Competentiedomeinen Kennisbasis Beroepstaken

Casustoets Situatie-

beoordelings-

toets

Praktijkrit Proeven van

bekwaamheid/

videodossiers

Cluster 1 Competent in verkeersdeelname

1.1 Verantwoordrijdenalseerstebestuurder

1.2 Verwoordenvandetaakprocessen

1.3 Voertuigbeheersingalstweedebestuurder

X

X

X

X

X

Cluster 2 Competent in voorbereiden van lessen

2.1 Lesplanningopmaatmaken

2.2 Uitwerkenvanrijvaardigheidsdidactiek

2.3 Organiseren

X

X

X

X

X

X

Cluster 3 Competent in uitvoeren van lessen

3.1 Instructiegeven

3.2 Coachenvanhetleerproces

X

X

X

X

X

X

Cluster 4 Competent in evalueren en bijstellen

4.1 Beoordelenvanrijvorderingen

4.2 Reflectieenbijstellingeigenhandelen

X X X

X

Figuur 2.2: Toetsplan voor aspirant rijinstructeurs (Nägele, Vissers & Roelofs, 2006)

Deplanningvandeverschillendetoetsvormenkanzichuitstrekkenoververschillendetijdseenheden:eenschooljaar,eentrimester,eeninstructie-eenheidofeenles.Ineentoetsplankunnenenkelemalenperschooljaarlandelijketoetsenwordenopgenomenomdealgemenevoortgangvanleerlingentetoetsenentrendstesignaleren(bijvoorbeeldeenopgelopenachterstand),leerlingenteplaatsenofhenadviestegeven.Opscholenvoorprimaironderwijswordtinditverbandveelgebruikgemaaktvaneenleerlingvolgsysteemwaarintoetsenzijnopgenomenvoortaal(technisch,begrijpendlezen,spellen),rekenen(zoalsgetallen,bewerkingen,breuken,meten),ofstudievaardigheden.Inhetvorigehoofdstukzagenwedaterookvoorhetvoortgezetonderwijsenhetberoepsonderwijstoetsenbeschikbaarzijnwaarmeelerarendestudievoortgangvanhunleerlingenkunnennagaanenwaarmeeleerlingenbeterekeuzesvoorvervolgonderwijskunnenmaken.

Eengrootdeelvaneentoetsplanbehelstdeplanningvansummatievetoetsenwaarmeenagegaanwordtof(detussen)doelenbereiktzijn.Dezetoetsenkunneneeninstructie-eenheid,eentrimesterofeenschooljaarbetreffen.Aandehandvandezetoetsenwordenleerlingenbeoordeeld,wordtbeslotenhenaldanniettebevorderenoftecertificeren.Inscholenvoorvoortgezetonderwijszienwedatdegeplandetoetsenwordensamengevatineenzogeheten‘programmavoortoetsingenafsluiting’(PTA).Hetgaathiermeestalomzelfontwikkelde


toetsen,maarookcommercieelverkrijgbaretoetsenkunnenonderdeelvormenvaneenPTA. VooreenvoorbeeldvaneenPTAziePDF2.8opwww.toetsenopschool.nl.

Bijdeplanningvaneentoetsplanmogenformatievetoetsennatuurlijknietontbreken.Zoalsweinhoofdstuk1reedsopmerkten,gevenderesultatenopformatievetoetseninzichtinsterkeenzwakkepuntenvandeleerlingenondersteunenhetnemenvandidactischemaatregelenopvrijkortetermijn.

Indepraktijkkomthetnogaleensvoordatmentoetsendiemeteenformatiefoogmerkwerdenafgenomenlatertochlaatmeetellenbijeeneindbeoordeling.Omdezepraktijktevoorkomen,moetineentoetsplanstaanwelketoetsenwelenwelketoetsennietgebruiktzullenwordenbijhetvaststellenvaneeneindbeoordeling.

2.6 Samenstellen van afzonderlijke toetsen

Delaatstevoorbereidendestapvoordeeigenlijkeconstructievantoetsopgavenishetmakenvaneenblauwdrukvoordesamenstellingvandetoets(en).

Omervoortezorgendateentoetseenrepresentatieveafspiegelingisvanwatgetoetstmoetworden,dientmendevolgendevragentebeantwoorden:• Welkgewichtkrijgendeverschillendeleerdoelenindetoets?• Hoebereikenweeengoededekkingvandoelenenonderwerpen?• Hoebereikenweeengoededekkingvanzowellagerealshogereordeprocessen?• Hoebereikenweeengoededekkingvanbeoogdetoepassingssituaties?• Hoebereikenwedatdeprestatieookechtvandeleerlingzelfis?

Demeestevandezevragenkunnenmetbehulpvaneentoetsmatrijsbeantwoordworden. Webeschrijvenditaandehandvaneenvoorbeeld.Tabel2.7toonteenvoorbeeldvaneenbeknoptetoetsmatrijs,zoalsdieisgehanteerdbijdeconstructievantheorie-examensvoorkandidaat-rijinstructeurs.Hettetoetsendomein,theorievanderijtaak,isvoorafgaandhieraanuiteengelegdineenbeschrijvingvanderijtaakvolgensmodernegedragswetenschappelijkemodellenophetterreinvanrijvaardigheid.Ditresulteerdeineenonderscheidinhoofdtaken(hierafgebeeldindelinkerkolom)endeeltaken,kwaliteitscriteriawaaropdeadequaatheidvandetaakuitvoeringdiendetewordenbeoordeeldendeaardvanhettebevragentaakproces.

Tabel 2.7: Toetsmatrijs examenthema ‘Theorie van de rijtaak’: aantal waarneem- en voorspel/evalueer opgaven (VE) en aantal handelingskeuzeopgaven (H) per hoofdrijtaak (aangepast naar Roelofs & Vissers, 2007)

Kwaliteitscriteria van autorijden

Veiligheid Doorstroming Milieu Sociaal rijgedrag Totaal

VE H VE H VE H VE H

Voorbereidenenafsluiten

vanverkeersdeelname

2 0 2 0 1 0 0 0 5

Stromen 4 2 4 1 1 1 1 1 15

Kruisen 7 3 5 1 0 0 3 1 20

Zijdelingsverplaatsen 7 3 3 1 1 1 3 1 20

Totaal 20 8 14 3 3 2 7 3 60




Ineenbijeenkomstmetvertegenwoordigersvaneenexamenopgavencommissieisbepaaldwelkgewichtiederecombinatievankwaliteitscriteriaentaakprocessenenerzijdsenrijtakenanderzijdszoumoetenkrijgen.Veiligheidwerdhierbijbeschouwdalshetbelangrijkstecriterium,gevolgddoorachtereenvolgensdoorstroming(vlotrijden),sociaalrijgedragenmilieusparendrijden.Bijdetaakuitvoeringwerden‘kruisen’en‘zijdelingsverplaatsen’alsmeestcrucialerijtakenvandetotalerijtaakbeschouwd,omdatdaarbijdemeesteontmoetingenmetanderenplaatshebben.Uitgaandevaneenaantalvan60opgavenzijnnahetverkrijgenvanconsensusdeaantallenteontwikkelenopgavenverdeeldoverdecellen.Indetabelzienwedathetgrotetoegekendegewichtaanveiligheidzichtbaarterugtezienisinhetaantalvan28itemsdatbesteedmoetwordenaanditonderdeel.Ookzienwedatvoorderijtaak‘Voorbereidenenafsluitenvanverkeersdeelname’geenhandelingskeuzeopgavenwordenontwikkeld.Meerinhetalgemeenzijnermeervoorspel-enevalueeropgavengeconstrueerddanhandelingskeuzeopgaven.Ookditiseengevolgvaneenkeuzevandeexamenopgavencommissie.

Hoewelditvoorbeeldisgenomenuitdecontextvanprofessioneletoetsconstructie,geldenbovenstaandevragenookvoortoetsendieindeschoolpraktijkgebruiktworden,zoalseenschriftelijkeoverhoring,eenproefwerkofeenoptegevenwerkstuk.Hetgebruikvaneentoetsmatrijsvoorkomtdatonevenredigveelofjuistteweinigaandachtbesteedwordtaanbepaaldeleerdoelenofdatdetoetseenzijdiggerichtisoplagereofjuisthogereordedenkprocessen.

Tot slotTerugkerendnaardeopzetvandithoofdstukkunnenweconstaterendatdebelangrijkstestappenvandebepalingvantoetsinhoudzijnbeschreven.Wezijnindetailingegaanopindelingsschema’somprestatiesvanleerlingensystematischuittewerken,zodatdaaroptoetsbareleerdoelenkunnenwordengebaseerd.Aandeordekwamenvervolgensdeelementendieineentoetsbaarleerdoelthuishoren.Daarnaiseenmethodiekbeschrevenomtebepalenhoeeentoetstaakeruitzoumoetenzien,wilhetbeoogdeleerlinggedragdaarmeeopgeroepenworden.Totslotisingegaanopdeplanningvantoetsvormenendesamenstellingvanafzonderlijketoetsen,omdewat-vraagvantoetsingverdergestaltetegeven.

Indehoofdstukken6,7en8komenenkeleveelgebruiktetoetsvormenaandeorde(zoalstoetsenmetopenengeslotenvragenenpraktijktoetsen),waarbijmetnameinhoofdstuk8allestappenvantoetsspecificatienogeensderevuepasseren.Ookdanzalblijkendatinhoudelijkeafstemmingtussendetezettenstappeneenbelangrijkevoorwaardeisvoorkwalitatiefgoedetoetsen.

Hoofdstuk 2 toetsen op school

Documents

Transcript of Hoofdstuk 2 toetsen op school