HOOFDSTUK 10: EEN ACTIEF SENIORAAT

1. Seniornet Vlaanderen 2000-2016: senioren aan de computer

In het najaar van 1998 werd ik door het toenmalige KBG (Kristelijke Bond van

Gepensioneerden) uitgenodigd om in motel Van der Valk in Beveren een

spreekbeurt met presentatie te geven over “Senioren op de digitale snelweg”.

Bij de start vroeg ik: “wie van jullie heeft er thuis een computer?” Van de ca

300 aanwezigen staken ongeveer 25 aanwezigen de hand op. Tijdens het

vragenuurtje bleek er nogal wat weerstand te zijn: “te duur, te moeilijk, wat

heb je eraan, veel Engelse termen”. Hoeft niet te verbazen: op dat ogenblik

had slechts 7% van de 65-plussers een computer, en die deden er relatief

weinig mee. Tijdens de maaltijd kwam voorzitter Juul Geeroms

met een verrassend voorstel: “In Nederland heb je de website

Seniorweb, waarrond veel senioren actief zijn. Jij moet dat voor

Vlaanderen maken, en minstens zo goed als de Hollanders”. Ik

was wel gecharmeerd door het aanbod, anderzijds reageerde ik

toch als “permanente vormer”: “het probleem is niet op de

eerste plaats een website maken, maar vooral het leren werken met de

computer”. Daarop Geeroms: “dan maken we een vzw die de twee zal doen”.

Na heel wat voorbereidende contacten en het uitschrijven van statuten werd in juni 2000 de vzw Seniornet Vlaanderen (SNVL) onder de auspiciën van het

toenmalige OOK (Ouderen Overleg Komittee) opgericht. De bedoeling was en is nog steeds viervoudig: “senioren voorlichten, sensibiliseren, vormen én een stem

geven inzake de digitale samenleving in het geheel en

Computer en Internet in het bijzonder.” We

kregen voorlopig onderdak bij toenmalig CRM (nu NEOS),

ontwierpen echt de eerste Vlaamse seniorenwebsite, en – in samenwerking met de Limburgse

vormingsorganisatie Impact – zetten we tussen 2001 en 2004 in totaal vijf vierdaagse opleidingen voor vrijwilligers op die we Seniornet Animatoren noemden (thans: ICT-animatoren).

In 2002 ontstond een samenwerking met Smash-

Digikids, en daarbinnen vooral met Hedwige Daenens (foto) die drie zeer waardevolle bijdragen leverde: ze

ontwierp en beheerde een nieuwe website met tot 25.000 bezoekers per maand, ze werkte mee aan onze opleidingen, en ze ontwierp en maakte niet

minder dan vijf “interactieve” Cd-roms voor zelfstandig leren of leren in cursusverband: Internet

en Computer voor 50-plus, Internet Praktisch, Excel

in je vingers, Pixel Perfect (beeldbewerking met

Photoshop) en Pittig presenteren (Power Point). Die cd’s bevatten een hele reeks didactische

filmpjes met oefeningen plus een uitvoerige handleiding. Zowel via de website als via onze talrijke cursussen voor senioren werden deze

schijfjes verkocht. We tonen de omslag van de allereerste cd.

Alhoewel de Windowsversies én die van MS Office

intussen flink zijn vernieuwd, blijven die cd’s toch de moeite van het bekijken waard.

Vanaf de start tot op heden is SNVL een onafhankelijke en

pluralistische vrijwilligersorganisatie, die ook niet gesubsidieerd wordt. Maar ook digitaal koken kost geld.

Daarom werd er uitgekeken naar sponsoren. Eerste in de rij was Telenet: onze

animatoren gingen bij senioren aan huis (het “Tupperware-concept”) een initiatie geven in het werken met een pc. Daarbij werd een in samenwerking ontwikkelde

dubbele presentatie over basaal computergebruik gehanteerd. Op één jaar tijd werden zo 305 thuisopleidingen gegeven. Deelnemers werden gevraagd om de wijze van optreden en de effecten daarvan op een 5-puntschaal te evalueren, en

de resultaten waren globaal erg positief, zoals het diagram hierboven laat zien. De samenwerking met Telenet werd echter na anderhalf jaar stopgezet. We

keken dan richting Vlaamse overheid.

Met het Ministerie van Welzijn werd eerst een project “DIGITAAL

PLATFORM » uitgewerkt dat liep van 1-11-2002 tot 31-10-2003. Via onze website en de media deden we aan informatie en

voorlichting over computer en Internet, we gaven basisopleidingen en leverden een bijdrage tot verhoogde participatie van senioren aan de digitale samenleving. Minister

Mieke Vogels wilde echter meer: via het project ZILVEREN SURFERS (website) wilde ze zog. kansarme senioren naar de

informatiesnelweg leiden, maar dat lukte nauwelijks. Na één jaar werd het project stopgezet.

Een ander innovatief project heette JONGPLUS. Hier stond TWINNING voorop: de digitale samenwerking tussen

(klein)kinderen en grootouders/senioren via de basisschool bevorderen. Concreet ging

het om “de eigen leefomgeving van school/buurt in kaart en in beeld brengen”. Dit project werd officieel in een Leuvense

basisschool tijdens de Ouderenweek van 2003 door Onderwijsminister

Vanderpoorten gelanceerd. Alle basisscholen kregen toen ook onze eerste cd. Hiervoor werd ook een nieuwe website gemaakt. Hoe aantrekkelijk de idee ook was, toch sloeg het initiatief maar beperkt aan: in totaal werkten 21

basisscholen, vooral dan het 3e-4e leerjaar, mee. Meest indrukwekkend was de deelname van de basisschool in Evergem: samen

met een 10-tal grootouders gingen in totaal 60 leerlingen mee op verkenning naar de beemden die een zijarm van de Schelde vormden, en

leerden ze oude volkssporten kennen. Dat alles werd opgenomen en op de schoolwebsite gezet.

Eind 2004 nam ik om persoonlijke redenen

ontslag als voorzitter. Voortaan wilde ik actief meewerken vanop de zijlijn: cursussen geven,

handleidingen uitwerken, de opleidingen voor nieuwe animatoren verder verzorgen. Op de grootse “apotheose” die we toen in Brussel hielden, werden verdienstelijke

animatoren én senioren in de bloemetjes gezet, en kreeg ook ik een warme hulde, door

Hedwige op pakkende wijze in filmbeeld gezet. Bijna tegelijk werd in het Provinciehuis van Vlaams Brabant een grote animatorendag

gehouden, met terugblik op de “pionierstijd” en feestelijk uitzwaaien van de voorzitter die nu

“erevoorzitter” werd.

Na een tussenperiode in het crisisjaar 2004-2005, werd in de lente van dat jaar een “doorstart” gemaakt: de jong-senior Willy

Wellens uit Keerbergen (rechts op de foto) werd

voorzitter, we kregen een nieuwe webmaster in de persoon van Guido Willekens (links op foto

hierboven) én een nieuwe penningmeester in de daartoe zeer geschikte persoon van Rina Raddoux (links op foto hiernaast). Maria Jennes

werd ondervoorzitter (foto rechts), per provincie werden “regioverantwoordelijken” aangesteld,

die ook de ruggengraat van de nieuwe RVB vormden. De band met het OOK – dat ons met mondjesmaat gesteund had – werd losgelaten.

Voor het ontwerp van de nieuwe website zorgde ikzelf, de leuze van SNVL

indachtig: “Senior leert senior”

De website nam de goede zaken over die Hedwige ontwikkeld had, vooral dan een online-forum waar aan de animatoren allerlei vragen over computer en Internet konden gesteld worden, die meestal voor een snel en deskundig

antwoord zorgden. Tegelijk kregen de animatoren via een beveiligd stuk van de website allerlei hulpinstrumenten aangeboden, waaronder vooral presentaties én

handleidingen over de steeds groter wordende lijst van lesonderwerpen.

De animatoren-opleidingen liepen eerst onder mijn leiding en daarna onder die van André Junius verder. Kandidaat animatoren kregen nu een driedaagse

opleiding over de digitale samenleving, het maken van een PPt-presentatie, het leren en vormen van ouderen en de concrete werking van SNVL. Tot en met opleiding 16 in 2013 werd van de kandidaten een “werkstuk” verwacht, en

bovendien moesten zij op een bijkomende sessie een deel van een les aan senioren komen presenteren, waarna een 5-koppige jury vaak gunstig

evalueerde. Hieronder twee werkstukken: dat van Guy Saenen over de “Mappenstructuur in Windows” en dat van André Junius over “Een Wenskaart maken in Word 2007”.

Zij slaagden glansrijk. Guy werd naderhand secretaris van SNVL en André opleidingsverantwoordelijke. Vanaf 2013 werd de driedaagse opleiding vervangen door een praktijkstage bij een actieve animator met evaluatie én een

presentatie op de Raad Van Bestuur, dat daarna over de aanstelling besliste. Nieuwe tijden, nieuwe regels!

Toch werden af en toe vormingsdagen voor animatoren ingericht, zowel in St.

Franciscus Heverlee als in het Vormingscentrum in Oostkamp. Zo hielden we

enkele jaren geleden een vormingsdag rond nieuwe technologieën, vooral dan

nanotechnologie met professor Bruynseels in Heverlee. Achteraf maakten we

één van de eerste groepsfoto’s van de daar aanwezige animatoren.

In de startjaren gaven we “les waar

men ons vroeg”: in schoollokalen, in

dienstencentra, tussen de boeken in

bibliotheken, in parochiezaaltjes,

noem maar op. Uit die bijna

heroïsche tijd staan enkele beelden

in ons geheugen gegrift.

Meestal was het een ernstige

bedoening, maar soms namen de

humor en de lach de overhand.

Op een basiscursus “ “Leren omgaan met de pc” werden een paar

muisoefeningen uitgevoerd, vertrekkend van materiaal op de website van

Seniornet Vlaanderen. Bij rondgang merkte ik één deelnemer die met zijn muis

over het computerscherm aan het schuiven was. “Hoezo mijnheer, ik heb toch

gezegd dat u de muis over het tafelvlak op het matje moet bewegen?” “Ja

maar mijnheer, ik zie hier een wit pijltje op het scherm, en dat wil ik van nabij

volgen”…

SNVL mag dan vooral cursussen organiseren, het deed ook meer dan dat. Zo

namen zowel ikzelf als Willy Wellens deel aan allerlei overlegorganen of

ministeriële commissies die het telkens weer hadden over de “digitale kloof”

die ze, zeker ook voor de doelgroep van de senioren, wilden dichten of

verkleinen. Al die projecten en acties

zullen wel iets hebben bijgedragen

tot de verkleining van de “kloof”,

maar er is ook sprake van een

algemene evolutie. We tonen

enerzijds een tabel

uit 2005,

anderzijds een dia

uit een presentatie

uit 2015.

In 2005 had één

op vijf senioren

een pc. Eens per

week surfen deed

één op de acht. Uit

een statistiek die

we hier niet tonen

weten we dat het

pc-bezit in 2013

opgelopen was tot

48 %.

Onze dia gaat wel over alle Vlaamse gezinnen. Daar zien we dat er tussen

2006 en 2013 een sterke toename was van Internetgebruik: van 49% naar

83%. Daarmee zitten we in Europa wel slechts in het midden van het peloton.

Er is wel een ander fenomeen: terwijl vroeger haast iedereen een GSM had,

was dit in 2013 bij de gezinnen teruggelopen tot de helft. Maar velen – vooral

jongeren en jongvolwassenen - waren overgeschakeld op de smartphone. Uit

ervaring weten we dat de meeste senioren het bij de GSM hielden.

Anderzijds hebben ook heel wat senioren nu een tablet. We zien dat aan de

grote belangstelling voor lessen over tabletgebruik.

En waar haalde SNVL de broodnodige centen? Niet van de overheden, want die namen wel allerlei initiatieven maar ondersteunden ons vrijwilligerswerk niet. Die vrijwilligers kregen wel de wettelijk geregelde vrijwilligersvergoeding van ca 30-

45 € per les. Het was dus weer uitkijken naar sponsors. De grootste die we op dat vlak hebben gekend was Belgacom tussen 2005-2007. Voor bestaande of nieuwe senioren-klanten werd een tweevoudige sessie opgezet gericht op hun

nieuwe ADSL-lijn, enerzijds over het Internet, anderzijds over computergebruik en speciaal het mailen met Skynet. Zo werden in totaal ca 1100 opleidingen

gegeven voor net iets meer dan 10.000 deelnemers. Alle sessies werden schriftelijk door de deelnemers geëvalueerd. Hieronder een voorbeeld van een les door Arnold Vanhoucke en mezelf in het Leuvense Seniorama gegeven:

Dit lijkt wel “erg positief”! Daarom namen we een toevalssteekproef van 100

formulieren, en kwamen uit op gemiddeld 8,3 voor “Inhoud” en 9,1 voor “Lesgever”. Laat dit een bewijs zijn voor onze zorg voor kwaliteit. Maar: ook

Belgacom liet het na 2007 afweten. Andere commerciële sponsors passeerden daarna kortstondig de revue: KBC, Fortis, Dexia, Scarlet, en recent weer KBC.

Het vizier werd daarom op verenigingen – vooral KVLV -, op OCMW ’s en op

plaatselijke bibliotheken gericht.

Er kan over SNVL nog zoveel gezegd worden. Eén zaak verdient een bijzondere vermelding: de vereniging beschikt nu per regio over een mobiele computerklas

inclusief beamer, zodat er “ter plaatse les kan gegeven worden”. Bovendien zijn de pc’s uitgerust met alle nodige software, en straks ook met Windows 10.

Dit jaar heb ik beslist om alleen nog

erevoorzitter te zijn. Op het jaarlijkse banket in januari 2016 werd ik daarom speciaal in de bloemetjes gezet. De

grootste verrassing daarbij was dat de “pioniers van toen” daar ook aanwezig

waren: Juul Geeroms, thans voorzitter van de Vlaamse Ouderenraad, Godie Desmet, vroeger voorzitster van het OOK en ook

SNVL-animator, en, last not least, Hedwige Daenens. Het was een warm en interactief

weerzien! Er zijn een 15-tal jaar over heen gegaan, maar ook deze foto toont dat we nog steeds Jongplussers zijn.

2. Het Emeritiforum van de KU Leuven en de computercursussen

Vroeger werd je op 65-jarige leeftijd “Emeritus” (letterlijk: man of vrouw van

verdienste) en vaak verloor je bijna alle contact. Sedert 2003 is dat anders

geworden: op initiatief van ere-rector Dillemans werd een Emeritiforum

opgericht met standplaats

in “Eygen Heerdt”,

Minderbroedersstraat 5 te

Leuven. Voorzitter werd

professor Camiel De

Ranter (Farmacologie,

midden op de foto), en ik

werd gevraagd toe te

treden tot het Bureau, wat

ik erg graag deed.

Ik ontwierp ook de eerste eigen website, waarvan de openingspagina er uitzag

zoals op de volgende pagina getoond.

Hoofdbedoeling was het houden van “forumgesprekken” over actuele

wetenschappelijke en maatschappelijke vraagstukken zoals de “Big Bang”, de

werking van de menselijke hersenen, het functioneren van justitie, de relatie

Europa-USA en Europa-China, nucleaire energie, DNA, palliatieve zorg, de

toekomst van permanente vorming, de Google-maatschappij, privacy,

Salagassos, gezondheid en ziekte, nieuwe muziek, enzovoort.

Eén thema lag me natuurlijk nauw aan het hart: Levenslang en Levensbreed

Leren (LLL). Zoals voor elk forum werd een “coach” aangesteld, en werden

meestal twee sprekers uitgenodigd, waarvan minstens één uit een andere

universiteit of instelling kwam. Bijeenkomsten vonden en vinden plaats in de

Faculty Club, met volgende standaard verloop: 10:00 u. koffie (best gezellig),

10:30 forum met inleiding door de voorzitter én de coach, toespraken mét

presentatie door de spreker(s), waarna vragenuurtje. De sessie wordt

afgesloten met een lunch, waarvoor leden zich moeten inschrijven én betalen.

Gemiddeld aantal aanwezigen bedraagt 70-80 emeriti uit alle faculteiten.

Voor ons forum over

LLL, waar de foto

hiernaast genomen

werd, kwam Herman

Baert spreken. Een

deel daarvan betrof de

opkomst en neergang

van Universitaire

Permanente Vorming

(UPV) dat Karel De

Witte en ikzelf in 1995

via een “blauwdruk”

hadden gelanceerd,

met zes

“stuurgroepen” uit

evenveel praktijkdomeinen, van onderwijs over recht en ingenieurswezen tot

geneeskunde. Na een aanvankelijk beloftevolle start, met een eigen dienst

geleid door professor De Ketelaere, werd het hele idee van wat Dillemans “een

academisch onderhoudscontract” had genoemd, door rector Oosterlinck

doorgeschoven naar de “Hogescholen” met het argument dat zoiets daar thuis

hoorde.

Het voordeel van deze forumgesprekken is dubbel: enerzijds krijg je informatie

uit de eerste hand, en vervolgens

wordt een thema vanuit

multidisciplinaire invalshoek

benaderd: gedaan dus het idee

dat “thema X” uitsluitend

toebehoort aan “faculteit of

discipline Y”. Bovendien is een

open discussie mogelijk, al lukt

dat niet altijd.

De vraag kwam natuurlijk spoedig

of ook de “partners” van de

emeriti aan dergelijk succesvol

initiatief konden deelnemen?

Deze vraag werd pragmatisch

beantwoord: aangezien de

zaalcapaciteit meestal ten volle

benut werd door de emeriti zelf,

stelde men één of twee sessies

open voor de partners.

Het Emeritiforum deed en doet

meer dan forumgesprekken

inrichten. Jaarlijks wordt een

uitstap georganiseerd zoals naar

Ieper en de Grote Oorlog of,

recent, naar het Louvre in Lens.

Bovendien neemt men deel aan

culturele activiteiten zoals tentoonstellingen of concerten.

En uiteindelijk zijn er… de

computercursussen. Die werden

gestart in september 2006, en

lopen intussen al 10 jaar. We

vertrokken echt bij eenvoudig

computergebruik, want bij

navraag stelden de 20

deelnemers in 2006 dat “de

secretaresse de computerzaken

deed”! Op één van de eerste

cursussen kwam zelfs een

redacteur van de Campuskrant

interviews afnemen en foto’s nemen “want dit is toch een primeur in

academieland” (foto).

Cursussen werden in pakketten van 5 voormiddagsessies gegeven, en dat één

keer in de lente en één keer in het najaar. Gaandeweg schakelden we van

basisniveau over op het meer geavanceerde werk. Dat werd duidelijk gemaakt

in een folder dat het Emeritiforum in 2010 uitbracht. We tonen één pagina

daaruit.

Onderaan staat het getuigenis van Mia Vandesande – haar gevraagd door de

voorzitter en niet door mij. De cursussen werden opgevat zoals eertijds de

lessen: zorgvuldige voorbereiding, aanmaak van een handleiding in “doe-

termen”, aanmaak van een presentatie en uiteindelijk het “les” geven in

dialoog met de 8 à 15 deelnemers. Het organisatorische werk, vanaf de

inschrijvingen via mail, over het uitprinten van de handleiding tot en met het

reserveren en klaar maken van het lokaal plus het helpen van sommige

deelnemers – dit alles werd kundig gedaan door Annemieke Kets, ook onder de

nieuwe voorzitter professor André Vandeputte.

Verder verdient LUDIT, nu ICTS KU Leuven een bijzondere vermelding. We

kregen niet alleen de beschikking over frisse en goed toegeruste

opleidingslokalen met ook een goed functionerende én noodzakelijke projector,

maar we kregen in de laatste jaren ook logistieke én digitale ondersteuning

van ICTS-medewerker Christophe Zwaenepoel.

De hierboven vernoemde

evaluatie werd herhaald in het

voorjaar van 2015. Eén

frequente cursist, Marie-Claude

Rutten (foto), bracht in haar tas

zowaar een camera mee, en

nam een deel van de les op. Bij

de volgende sessie had ze het

gemonteerde filmpje mee – “ik

heb uw les over Windows

Moviemaker toegepast” – en ik

kreeg dat als geschenk samen met

een zoetigheidje. Op de foto ook een

andere “trouwe” cursist, Paul

Daenens en rechtstaand Mieke Kets.

Sinds een paar jaar worden de

cursussen in online-kleed in de mails

aangekondigd, en kunnen

gegadigden zich ook rechtstreeks

inschrijven, zoals het voorbeeld

hiernaast uit 2016 toont.

De allerlaatste cursus van dit

voorjaar gaat over Windows 10. Dat

hadden we in 2015 al behandeld,

maar dan ging het over “laten zien

zonder nadoen”. Nu krijgen we een

virtuele schijf met zowaar Windows

10, zodat men echt kan oefenen!

We eindigen dit hoofdstuk vanuit het

perspectief van de deelnemers, toen we het hadden over de iPad. En met een

foto van collega

Camiel, die aan

haast elke cursus

deelnam en 10 jaar

voorzitter bleef!