Hoofdstuk 1 Zakelijke juridische dienstverlening in Nederland: de … · 16 Pemrattlmgöc taenlkat...

15

H o of d s t u k 1 Z a k e l i j k e j u r i di s c h e

di e n s t v e r l e n i n g i n Ne de r l a n d : de a dvo c at u u r e n h e t n o ta r i a at

Mr. Jos Janssen

1.1 Inleiding

Dit boek gaat over de organisatie van professional services in het juridische domein, in het bijzonder de organisatie van de zakelijke juridische dienstverlening in Nederland. De sector van juridische dienstverlening omvat een steeds breder scala van dienstverle-ners, variërend van de traditionele juridische beroepen van advocaat en notaris tot een groeiende en zeer diverse groep van andere juridische professionals zoals bedrijfsjuristen (inhouse councils), rechtsbijstandsverzekeraars, incassobureaus, juridische advies-bureaus (vaak zzp’ers) en ledenorganisaties met juridische dienstverlening (Ecorys, 2014, Kwakman e.a., 2008). Het kenmerkende onderscheid tussen beide groepen juridi-sche dienstverleners is dat de advocaat en de notaris gereguleerde beroepen zijn met een door de wet beschermde titel en bovendien is de notaris een door de Kroon benoemde openbaar ambtenaar. Voor de andere hiervoor genoemde juridische dienstverleners geldt dat niet en is er sprake van een grote verscheidenheid in de wijze waarop diensten worden verleend. Een bijzondere juridische dienstverlener is de door de Kroon benoemde gerechtsdeurwaarder die naast zijn wettelijke taken – het verrichten van ambtshande-lingen (uitbrengen dagvaarding, betekenen vonnissen, beslaglegging) – bevoegd is tot het verrichten van incassowerkzaamheden (Van den Berg-Smit, 2013). De rechterlijke macht (rechtspraak en Openbaar Ministerie) vormt weliswaar een wezenlijk onderdeel van de rechtspraktijk en is een organisatie van professionals, maar kan als onafhanke-lijke macht (rechtspraak) en ambtelijke organisatie (Openbaar Ministerie) niet worden gezien als professionals services firm, ondanks de steeds meer bedrijfsmatige aansturing van de rechtspraak.

Professional services in een organisatorische context.indd 15 3-8-2016 15:50:19

16

Professional services in een organisatorische context

In dit boek is vanwege de grote heterogeniteit in het aanbod van juridische dienst-verleners gekozen voor behandeling van de advocatuur en het notariaat als professional services firms.1 In beide gevallen is er sprake van een eenduidig en afgebakend beroep en worden diensten verleend in een overwegend zakelijke en commerciële omgeving, hoewel advocaten ook gesubsidieerde rechtsbijstand kunnen verlenen. Dit betekent dat de bedrijfskundige aspecten van management & organisatie, kennismanagement, kwa-liteitsmanagement, strategie, marketing, human resources management, organisatie-cultuur, innovatie en planning & control die in dit boek aan de orde komen, grosso modo een vergelijkbare vorm en betekenis hebben in de advocatuur en het notariaat.In dit hoofdstuk wordt een schets gegeven van de advocatuur en het notariaat als aanbie-ders van professional services. Daarbij worden steeds de volgende aspecten behandeld:– de markt;– het beroep;– de beroepsorganisatie;– de opleiding;– toezicht en tuchtrecht.

Dit hoofdstuk beschrijft aldus de bredere maatschappelijke en economische context van de juridische beroepen, advocaat en notaris, die zich gedragen als professional services firms. In de volgende hoofdstukken komen de hiervoor genoemde bedrijfskundige aspecten van professional services firms aan bod.

1.2 De markt van de advocatuur

De advocatuur is de grootste speler op de markt van juridische dienstverlening en de beroepsgroep heeft vanaf de jaren zeventig tot 2009 een ongekende groei doorgemaakt: van 2063 advocaten in 1970 tot 17.343 in 2016. Elk decennium was er sprake van een toename van 70-80% in het aantal ingeschreven advocaten. Als gevolg van de economi-sche crisis is deze groei in de laatste jaren duidelijk afgevlakt tot minder dan 1% in 2014 en lijkt een licht herstel zichtbaar van 1,6% groei in 2015. Op 1 januari 2016 waren en er 5.291 advocatenkantoren in Nederland gevestigd. Opvallend is daarbij de variatie in omvang van de kantoren, waarbij de eenpitters met 53% de grootste groep vormen.

1 ‘Professionals services firms’ zijn door De Jong (2010) als volgt gedefinieerd: Professional service firms are organiza-tions whose core business consists of independent, highly educated and skilled people performing knowledge work and providing non-routine services to other firms or institutions in close interaction with cliënt representatives on a temporary basis (Jong, G.R.A. de (2010). Professional Services firms. Laren: Strategic Management Center).


17

Zakelijke juridische dienstverlening in Nederland

Tabel 1.1 Aantallen advocatenkantoren

Aantal kantoren per 1 januari 2016 (Jaarverslag NOvA, 2015)eenpitters 2 – 5 advocaten 6 - 20 21 - 60 60+ Totaal

2847 1853 501 69 21 5291

Gebaseerd op onderzoek van Nyenrode (Kwakman e.a., 2008) zijn deze vijf typen advo-catenkantoren als volgt beschreven (Ecorys, 2014):

Tabel 1.2 Typen advocatenkantoren

Type Grootte Overige eigenschappenEenpitter 1 advocaat – 2.847 kantoren; 2.847 advocaten (2016)

– Focus op beperkt aantal rechtsgebieden– Verspreid over heel Nederland, nationale focus– Klanten onbekend, waarschijnlijk vooral particulier en mkb

Klein kantoor

2-5 advocaten – 1.853 kantoren; 5.306 advocaten (2016)– Focus op twee tot vijf rechtsgebieden m.n. personen- en familierecht en

arbeidsrecht– Verspreid over heel Nederland, nationale focus– Klanten vooral particulieren (62%), mkb (24%) en grootbedrijf (8%).

45% omzet van particuliere klantenKlein-middel-groot kantoor

6-20 advocaten – 501 kantoren; 4.670 advocaten (2016)– Focus vaak op meer dan vijf rechtsgebieden– Verspreid over heel Nederland, enkele vestigingen in buitenland– Klanten particulieren (45%), mkb (31%), grootbedrijf (11%) en

non-profit (7%); 50% omzet van zakelijke klantenMiddel-groot kantoor

21-60 advocaten – 69 kantoren; 2.183 advocaten (2016)– Focus vaak op meer dan vijf rechtsgebieden, veelal arbeidsrecht, onder-

nemingsrecht, bouwrecht, huurrecht– Verspreid over heel Nederland; 20% heeft ook kantoren in buitenland– Klanten vooral mkb (37%) en grootbedrijf (26%), maar ook particulieren

(20%), overheid (9%) en non-profit (8%); 85% omzet van zakelijke klantenGroot kantoor

>60advocaten

– 21 kantoren; 2.337 advocaten (2016)– Full-service aanbod en specialisatie op veel rechtsgebieden– Verspreid over heel Nederland en de helft heeft ook buitenlandse kanto-

ren.– Klanten grootbedrijf (54%), mkb (21%), overheid (11%), particulieren

(7%) en non-profit (7%)

In het onderzoek van Kwakman e.a. (2008) worden drie segmenten van dienstverlening onderscheiden:1. geven van strategisch advies;2. voorzien in oplossingen;3. genereren van capaciteit door inzet van experts op korte termijn.


18


Vervolgens zijn er zes typen dienstverlening in de advocatuur te zien:1. complexe procedures (strategisch advies);2. advies op maat (strategisch advies);3. routinematig werk (oplossingen);4. detacheren (capaciteit);5. beschikbaar stellen van informatie;6. mediation en arbitrage.

Door de advocatuur zelf wordt doorgaans het onderscheid gemaakt tussen proceswerk (procederen), advieswerk (strategisch advies, mediation) en contractwerk (opstellen van overeenkomsten).De marktpositie van de advocatuur in de zakelijke dienstverlening staat de laatste jaren echter onder druk. Enerzijds door de macro-economische invloed van de crisis sinds 2008 en anderzijds door veranderingen in de markt van juridische dienstverlening (Dullaert e.a., 2015, ING, 2014, Rabobank, 2016). De omzet van juridische dienstverleners bleef na de crisis groeien maar in een veel lager tempo (daling van 4 naar 1% per jaar). Tarieven kwamen onder druk te staan en de marges werden kleiner. Daarnaast nam het aantal aanbieders van juridische diensten buiten de advocatuur spectaculair toe: van 2.200 in 2007 naar 5.535 in 2015 (ING, 2015).Met name de toegenomen concurrentie lijkt een structurele wijziging van de markt-omstandigheden te zijn. Er is sprake van nieuwe toetreders binnen en buiten de advo-catuur. Binnen de advocatuur ontstaan in bepaalde niches kleine boetiekkantoren die zich hebben afgesplitst van één of meer grotere kantoren. Buiten de advocatuur betreden accountantskantoren, rechtsbijstandsverzekeraars, juridische adviesbureaus, zelfstan-dige interimjuristen de markt van juridische dienstverlening en zetten daarmee het marktaandeel van de advocatuur onder druk. Een andere ontwikkeling is legal process outsourcing (LPO) waarmee gespecialiseerde bedrijven procesmatige juridische diensten aanbieden, zoals contractmanagement en corporate housekeeping (ING, 2014).Deze ontwikkelingen leiden tot nieuwe verhoudingen in de juridische dienstverlening en vragen om innovatie van de advocatuur om zich te kunnen handhaven als juridisch dienstverlener bij uitstek. ‘Advocatenkantoren kunnen zich niet meer veroorloven om niets te doen. Ze zullen bezig moeten zijn met het formuleren van een visie op de toekomst, keuzes moeten maken en investeren in nieuwe dienstverlening’ (Dullaert e.a., 2015). Vanuit economische analyses wordt gesuggereerd dat de werkverdeling binnen de advocatuur suboptimaal is en verbeterd kan worden door een betere organisatie van bedrijfsprocessen en verdeling van taken daarin. Daarnaast kunnen de mogelijkheden van informatietechnologie beter worden benut om kosten te reduceren en inkomsten te vergroten (ING, 2014).


19


Dullaert e.a. (2015) komt op basis van een aantal interviews met experts op het gebied van juridische dienstverlening tot de volgende aanbevelingen voor de advocatuur:1. Investeer in IT en technische toepassingen voor cliënten.2. Focus op nieuwe markten en/of niches.3. Werk aan nieuwe verdienmodellen en/of businessmodellen en innoveer de dienst-

verlening.4. Zet in op sterk management in een sterk veranderende wereld.5. Zorg intern voor optimale flexibiliteit.6. Koppel opleidingen aan strategie.7. Trek talent aan en behoud jong talent.

Deze aanbevelingen sluiten goed aan bij de thematiek van dit boek en kunnen de lezer wellicht inspireren bij de bestudering van verschillende aspecten van zakelijke dienst-verlening in het juridische domein.

1.3 Het beroep van advocaat

Hoewel het beroep van advocaat bij het publiek een grote bekendheid geniet, o.a. vanwege de grote media-aandacht voor en talloze (internationale) tv-series over dit beroep, bestaat er een minder eenduidig beeld van de precieze inhoud van de functie van advocaat. Zoals hiervoor geschetst zijn er naast de advocaat veel andere juridische dienstverleners actief. Wat is nu kenmerkend voor het beroep van advocaat? De Advoca-tenwet bevat bijvoorbeeld geen definitie van ‘de advocaat’. Volgens de Commissie-Van Wijmen is de kerntaak van de advocaat ‘het waarborgen van de rechtspositie van zijn cliënt’ (Commissie-Van Wijmen, 2010, p. 19), ofwel de rechtsbescherming van zijn cliënt. Deze kerntaak bestaat uit twee onderdelen:1. het geven van juridisch advies (hij informeert de cliënt over toepasselijke rechts regels

die van belang zijn om zijn juridische situatie goed te begrijpen en om mogelijke problemen te voorkomen of op te lossen);

2. vertegenwoordiging van de cliënt in juridische conflicten en procedures (hij verde-digt de belangen van de cliënt, verleent bijstand en waakt voor een behoorlijk proces-verloop).

Voor de uitoefening van deze kerntaak bestaan er een aantal essentiële voorwaarden die in 2015 zijn verankerd in artikel 10a Advocatenwet, de kernwaarden van de advocatuur:


20


– OnafhankelijkheidDe advocaat dient in de uitoefening van zijn beroep onafhankelijk te zijn en zich onafhankelijk op te stellen tegenover derden, de overheid en de rechter, maar ook tegenover de eventuele werkgever van de advocaat en tegenover de cliënt.

– PartijdigheidHet belang van de cliënt dient bepalend te zijn voor de wijze waarop de advocaat zijn zaken behandelt. Van de advocaat mag worden verwacht dat hij zich niet (mede) laat leiden door belangen die strijden met het belang van zijn cliënt.

– DeskundigheidVan de advocaat mag worden verwacht dat hij deskundig is op zijn rechtsgebied en zijn deskundigheid onderhoudt.

– IntegriteitDe bijzondere positie van de advocaat stelt hoge eisen aan zijn integriteit bij het bewaren en bewaken van zijn onafhankelijkheid en het op peil houden en op zorg-vuldige wijze inzetten van zijn deskundigheid.

– VertrouwelijkheidEen rechtzoekende die in een conflict verwikkeld is of zou kunnen raken, moet zijn zaak in vertrouwelijkheid kunnen bespreken. Het belang van de cliënt en van de rechtsstaat bij vertrouwelijkheid brengt mee dat de rechtshulpverlener niet verplicht kan worden in rechte een verklaring af te leggen over wat hem van de rechtzoekende ter ore is gekomen. Dit betreft het verschoningsrecht en de geheimhoudingsplicht.

Sinds de wijziging van de Advocatenwet in 2015 is de geheimhoudingsplicht wettelijk verankerd in artikel 11a Advocatenwet (Hesemans, 2015).De wetgever heeft de advocaat een aantal privileges toegekend die het beroep duidelijk onderscheiden van andere juridische dienstverleners. Ten eerste is de titel van advocaat wettelijk beschermd. Daarnaast is er sprake van een (gedeeltelijk) domeinmonopolie in die zin dat de verplichte procesvertegenwoordiging door een advocaat is voorgeschreven in civiele zaken bij de rechtbank, het gerechtshof en de Hoge Raad en dus niet bij de kantonrechter. In het strafrecht geldt de verplichte procesvertegenwoordiging alleen bij de Hoge Raad, maar de verdachte die zich bij de lagere rechter wil laten bijstaan moet daarvoor wel een beroep op een advocaat doen. In het bestuursrecht bestaat geen verplichte procesvertegenwoordiging. Tot slot kan de advocaat zich beroepen op het hiervoor al genoemde verschoningsrecht in verband met zijn positie als vertrouwens-persoon van de cliënt.De laatste jaren is er discussie over de vraag naar de reikwijdte en de invulling van het beroep van advocaat. Docters van Leeuwen stelde in 2010 de vraag: ‘Wanneer is een advocaat een advocaat? Is iemand die zich twintig jaar geleden heeft laten inschrijven op


21


het tableau, die nu alleen maar adviezen geeft en nooit meer een rechtszaal van binnen ziet, nog een advocaat? Of is hij “gewoon” juridisch adviseur, die “schuilt” onder de paraplu van geheimhoudingsplicht en verschoningsrecht? Behoort hij nog aanspraak te kunnen maken op alle rechten en plichten van een advocaat?’ (Docters van Leeuwen, 2010, p. 41). In feite gaat het hier om het onderscheid tussen de processuele en adviserende werkzaamheden van de advocaat en de vraag of de louter adviserende advocaat zich nog wel mag beroepen op de geheimhoudingsplicht en het verschoningsrecht. Vooralsnog lijkt deze discussie beslecht omdat het onderscheid tussen proces- en adviespraktijk moeilijk is te maken. Bovendien behoort adviseren tot het beroep van advocaat omdat het wezenlijk bijdraagt aan het vaststellen van de rechtspositie van de rechtszoekende (Commissie Wat is een advocaat, 2013).In opdracht van de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) heeft de Commissie Wat is een advocaat? in 2013 een rapport geschreven waarin de advocaat wordt getypeerd als ‘bemiddelaar in de rechtsstaat’. Volgens dit rapport heeft een rechtsstaat de advocaat nodig als bemiddelaar tussen de burger en recht. De advocaat biedt de burger toegang tot het recht en draagt zo bij aan de rechtstatelijke verhoudingen tussen burgers en overheid en burgers onderling. In het rapport wordt geconcludeerd dat niet elke bemiddelaar tussen het recht en de burger advocaat is. De advocaat onderscheidt zich van anderen door zijn verbondenheid aan de kernwaarden, aan het gedragsrecht en aan toezicht. Het in acht nemen van deze kernwaarden rechtvaardigt de privileges die een advocaat toekomen zoals het procesmonopolie en het verschoningsrecht. De Commissie doet ook een voorstel voor de volgende definitie van ‘advocaat’:

‘Als academisch geschoolde jurist is een advocaat een bijzondere bemidde-laar tussen de rechtzoekende en de rechter (procederen) en het recht (advies- en transactiepraktijk). Daargelaten dat ten aanzien van een (afnemend) aantal procedures de advocaat een procesmonopolie heeft, kan deze bemid-deling ook worden verricht door anderen, maar het bijzondere van de advo-caat is dat hij deze diensten verricht vanuit vijf kernwaarden: partijdigheid, onafhankelijkheid, deskundigheid, vertrouwelijkheid en integriteit, en dat naleving van deze kernwaarden door de inbedding van de advocaat binnen een wettelijk stelsel zo nodig kan worden gecontroleerd en zo kan worden afgedwongen.’ (Commissie Wat is een advocaat? 2013, p. 59)

Op grond van artikel 28 Advocatenwet heeft de Nederlandse Orde van Advocaten de wettelijke opdracht om verordeningen vast te stellen ter waarborging van de kern-waarden. Het moge duidelijk zijn dat de advocaat als verlener van professional services een bijzondere positie inneemt. Enerzijds heeft de advocaat een aantal privileges en


22


anderzijds is hij gehouden aan een aantal kernwaarden die zijn beroepsuitoefening ver-regaand bepalen.

1.4 Beroepsorganisatie

De advocatuur heeft een eigen beroepsorganisatie, de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA). De NOvA is de publiekrechtelijke beroepsorganisatie van de advocatuur en heeft aldus de bevoegdheid verordeningen op te stellen die verbindend zijn voor alle advocaten. De belangrijkste taken van de NOvA omvatten: verantwoordelijkheid voor de beroepsopleiding van de advocatuur (artikel 9c Advocatenwet); het opstellen van beroeps- en gedragsregels voor advocaten (artikel 26, 28 Advocatenwet); het houden van toezicht op de advocatuur (artikel 45a Advocatenwet). Deze taken worden verderop nader besproken, na een korte beschrijving van wijze van organisatie van de NOvA.Het bestuur van de NOvA wordt gevormd door een algemene raad (AR) bestaande uit zes advocaten. De voorzitter van de algemene raad is de algemeen deken. Deze wordt gekozen door het college van afgevaardigden (CvA) bestaande uit 54 afgevaardigden, op hun beurt gekozen door advocaten uit de verschillende arrondissementen. Het CvA is het vertegenwoordigende orgaan van de NOvA en stelt verordeningen vast in het belang van de goede uitoefening van de praktijk en ter waarborging van de kernwaarden van de advocatuur. De AR kan een voorstel voor een verordening indienen bij het CvA. Op 1 januari 2015 heeft de NOvA de nieuwe Verordening op de advocatuur ingevoerd. Daarmee zijn de vroegere afzonderlijke verordeningen, regelingen en reglementen van de NOvA vervangen (Hesemans, 2015). Een nieuw orgaan van de NOvA is de raad van advies (RvA) die is belast met advisering over ontwerpen van bepaalde verordeningen van de Orde.Naast de landelijke NOvA kent elk arrondissement zijn eigen orde. De elf ordes staan onder leiding van de raad van de orde (RvdO), onder voorzitterschap van een lokale deken. De advocaten uit het arrondissement kiezen de lokale deken. Deze deken is eind-verantwoordelijk voor het toezicht op de advocaten in het betreffende arrondissement. De NOvA wordt ondersteund door het landelijk bureau gevestigd in Den Haag.

1.5 De opleiding

Om als advocaat te kunnen worden ingeschreven op het tableau is als vooropleiding een universitaire juridische master vereist. Een beginnend advocaat treedt als advocaat- stagiair bij een kantoor in dienst. De stage duurt drie jaar en in die periode werkt de advocaat-stagiair onder leiding van een ervaren advocaat, de patroon. Gelijktijdig volgt de advocaat-stagiair de beroepsopleiding advocaten. Op grond van de Advocatenwet


23


(artikel 9b) draagt de NOvA zorg voor een opleiding voor stagiairs die met een examen wordt afgesloten. Deze opleiding is enkele jaren geleden ingrijpend gewijzigd naar aanleiding van het rapport ‘Met recht advocaat’ van de Commissie- Kortmann ( Commissie-Kortmann, 2010). De beroepsopleiding is verplicht voor alle beginnende advocaten en heeft als doel zelfstandige en deskundige advocaten op te leiden die optimaal bijdragen aan de kwaliteit van de advocatuur. De uitvoering van de beroeps-opleiding advocaten is sinds 2013 door de NOvA uitbesteed aan de uitvoeringsorgani-satie CPO-Dialogue. Bepaalde onderdelen van de beroepsopleiding kunnen ook worden gevolgd bij andere geaccrediteerde aanbieders. De beroepsopleiding duurt ruimt twee jaar en bestaat uit de volgende drie pijlers:1. vaardigheden en ethiek;2. leerlijn (major in burgerlijk recht, bestuursrecht of strafrecht; minor in een van de

andere twee rechtsgebieden);3. overige cognitieve vakken (ADR en jaarrekeninglezen).

De voorwaarden voor de stage en de beroepsopleiding advocatuur zijn geregeld in de Verordening op de advocatuur en de Regeling op de advocatuur (Advocatenwet, 2016).

1.6 Toezicht en tuchtrecht

Sinds 1 januari 2015 geldt er een nieuw toezichtsmodel voor de advocatuur (Wet positie en toezicht advocatuur). Deze wet kwam tot stand na een lange en turbulente discussie over het toezicht op de advocatuur die draaide om de vraag hoever de bemoeienis van de overheid met de advocatuur mag gaan (Hesemans, 2015). Uiteindelijk is het toezicht op advocaten gemoderniseerd en meer transparant en onafhankelijk geworden. Dit is onder andere gebeurd door de invoering van het college van toezicht, een nieuw orgaan van de NOvA. Het college van toezicht is belast met het toezien op de taakuitoefening van de lokale dekens die eindverantwoordelijk zijn voor het toezicht op advocaten. Het toezicht is integraal vormgegeven en omvat ook de naleving van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). De lokale deken kan in geval van overtreding van bepaalde beroepsnormen een boete of last onder dwangsom opleggen. Daarmee kan de effectiviteit van het toezicht worden vergroot. Het college van toezicht stelt landelijk het toezichtsbeleid vast waardoor de uniformiteit van het toezicht door de lokale dekens wordt bevorderd.

Evenals andere wettelijk gereglementeerde vrije beroepen (bijv. accountants, artsen, gerechtsdeurwaarders, notarissen, octrooigemachtigden) is de advocaat onderworpen aan een tuchtrecht. Op grond van de Advocatenwet wordt de tuchtrechtspraak uitgevoerd


24


door de raden van discipline en is hoger beroep mogelijk bij het hof van discipline. De tuchtprocedure begint met een klacht van een belanghebbende zoals de cliënt van een advocaat of de advocaat van de wederpartij die moet worden ingediend bij de lokale deken. De deken onderzoekt de klacht en bemiddelt zo mogelijk tussen partijen. Als dit niet tot een oplossing leidt, kan de deken de klacht doorzenden aan de raad van discipline, het onafhankelijke tuchtcollege van de advocatuur. Bij gegrondverklaring van de klacht kunnen de volgende maatregelen door de tuchtrechter worden opgelegd: waarschuwing, berisping, geldboete, schorsing in de beroepsuitoefening of schrapping als advocaat. Overigens kan deze procedure ook worden geïnitieerd door een dekenbezwaar, dat wil zeggen een klacht ingediend door de toezichthouder zelf.

1.7 De markt van het notariaat

Het aantal notarissen is de laatste jaren gedaald en er zijn per 1 januari 2016 in Nederland 1.285 benoemde notarissen actief en het aantal kandidaat-notarissen bedraagt 1.752. In totaal zijn er 957 kantoren waarvan 458 solitair, dat wil zeggen een vestiging met één notaris (KNB, 2016). De combinatie van advocatuur en notariaat binnen één kantoor komt regelmatig voor. De helft van de 30 grootste notariskantoren is onderdeel van een interdisciplinaire samenwerking met advocaten. Sinds 2013 is het mogelijk om toege-voegd notaris te worden en dat aantal stijgt sindsdien gestaag tot 68 in 2016. De toege-voegd notaris is in dienst van een andere notaris en dus geen zelfstandig ondernemer.Bijna de helft van de notariskantoren bestaat uit één notaris en één of meer kandidaat- notarissen. De 30 grootste kantoren bestaan uit 10 tot 75 (kandidaat-)notarissen (De Stand van de Advocatuur & het Notariaat, 2016). Door Kwakman (Kwakman e.a., 2009) zijn zeven bedrijfsmodellen in het notariaat geschetst:1. kleine notarispraktijk in een gemeente met 40.000 inwoners;2. generieke notarispraktijk met stedelijke, regionale uitstraling;3. grotere notarispraktijk met hoge kwaliteitsaspiraties;4. notarispraktijk in transactiepraktijk in een groot advocatenkantoor;5. netwerk: samenwerkingsverband van kleinere kantoren;6. nichepraktijk gericht op specifieke doelgroepen en hun problemen;7. commoditykantoor met scherpe prijzen.

Het moge duidelijk zijn dat verschillen in bedrijfsvoering tussen de hiervoor getypeerde notarispraktijken aanzienlijk kunnen zijn.De notaris is actief in drie hoofddomeinen te weten de familiepraktijk (personen- en familierecht), de ondernemingspraktijk (rechtspersonenrecht) en de onroerendgoed-praktijk (goederen- en vermogensrecht) (Ecorys, 2014).


25


Door de crisis is het notariaat sinds 2009 gekrompen van bijna 1500 tot 1285 notarissen in 2016. Sinds 2014 stijgt het aantal gepasseerde akten echter weer en de vraag naar notariële diensten neemt door gunstiger economische omstandigheden toe. Volgens recente eco-nomische analyses zullen notarissen echter moeten blijven investeren in de kwaliteit van dienstverlening om uit de negatieve spiraal van prijsconcurrentie te komen (Rabobank, 2016). Uit een onderzoek van Barendrecht (Barendrecht, 2014) naar trends en innovaties die relevant zijn voor het notariaat blijkt dat er nog veel onvervulde behoeften van de gebruiker van notariële diensten zijn. Er zijn kansrijke bedrijfsmodellen en rollen voor het notariaat die voortbouwen op de sterke kanten van het notariaat zoals standaardisatie van producten, vervullen van de rol van neutrale derde, focus op nauwgezette uitvoering en risicobeheersing. Gezien de complexiteit van de wereld waarin het notariaat opereert en de uiteenlopende behoeften van cliënten is er volgens Barendrecht niet één model van praktijkvoering dat een oplossing gaat bieden. Daarvoor is een complexe strategie voor de beroepsgroep als geheel nodig.

Het beroepDe notaris heeft als professional een bijzondere positie aangezien hij zowel openbaar ambtenaar als ondernemer is aan wie een aantal wettelijke taken is toevertrouwd. Op grond van de Wet op het notarisambt (Wna) is de belangrijkste daarvan de bevoegd-heid om authentieke akten op te maken, hetgeen betekent dat hij rechtsverhoudingen kan vastleggen waarmee rechtszekerheid wordt verschaft (artikel 2 Wna). De notaris in Nederland is een ‘Latijnse notaris’ die ook een advies-, informatie- en waarschu-wingsplicht heeft. Hierdoor heeft hij als onafhankelijk adviseur een inhoudelijke inbreng en toegevoegde waarde. De ‘Angelsaksische’ notaris beperkt zich daarentegen tot het opmaken van akten en het vastleggen van hetgeen partijen zijn overeengekomen (Commissie-Hammerstein, 2005).Volgens de Commissie-Hammerstein behoort de taak van de notaris meer in te houden dan alleen het opmaken van akten en het uitvoeren van de daarbij behorende controles. De consument moet erop kunnen vertrouwen dat de notaris, die is belast met de opdracht rechtszekerheid te verschaffen, voldoende toezicht houdt en op onpartijdige wijze alle belangen behartigt (artikel 17 Wna). De kern van de vertrouwenspositie is de zwaar-wegende zorgplicht van de notaris tot wilscontrole en de Belehrungs-plicht (artikel 43 Wna). Dit betekent volgens Hammerstein (2005) dat de notaris in zijn ambtsuitoefening niet te lijdelijk mag zijn. De zorgplicht van de notaris gaat in het algemeen aanzienlijk verder dan de zorgplicht van een gewone ondernemer of dienstverlener. Hij moet niet alleen rekening houden met de belangen van zijn cliënt maar ook met die van de weder-partij van zijn cliënt en van derden.


26


Het domeinmonopolie van de notaris betreft het opmaken van authentieke akten in de gevallen waarin de wet dat aan hem opdraagt en wanneer een partij dit van hem vraagt. Het is de verantwoordelijkheid van de notaris dat in de authentieke akte op eenduidige wijze de rechtsbetrekking tussen partijen is vastgelegd. De belangrijkste functie van de authentieke akte is immers het verschaffen van rechtszekerheid. De authentieke akte bezit het vermoeden van echtheid, heeft bijzondere bewijskracht (dwingend bewijs) en levert een executoriale titel op, die ten uitvoer kan worden gelegd.Tegenover het domeinmonopolie van de notaris staat de ministerieplicht (artikel 21 lid 1 Wna). Deze houdt in dat de notaris verplicht is de werkzaamheden te verrichten die de wet hem opdraagt of die een partij van hem verlangt. De notaris mag zijn diensten in beginsel dus niet weigeren en is verplicht een full service kantoor te houden en dus alle notariële diensten aan te bieden. In de praktijk kan dit een grote opgave zijn vanwege de complexiteit van de verschillende rechtsgebieden en worden daarmee bovendien de mogelijkheden tot specialisatie belemmerd. De Wna voorziet inmiddels in de mogelijk-heid om zaken door te verwijzen naar een andere notaris binnen of buiten het eigen kantoor.In zijn rol als ondernemer heeft de notaris een moeilijke periode doorgemaakt. In 1999 werd het vestigingsbeleid en werden de vaste tarieven afgeschaft waardoor meer (prijs)concurrentie ontstond. Vervolgens heeft de financiële crisis na 2008 een zeer sterk effect gehad op de beroepsgroep die nog steeds in een transitiefase verkeert en een balans zoekt tussen ondernemerschap en uitvoering van de publieke taak (Ecorys, 2014).

BeroepsorganisatieDe Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) is een openbaar lichaam (publiek-rechtelijke beroepsorganisatie) waarvan alle notarissen lid zijn. De KNB heeft op grond van de Wna de taak om een goede beroepsuitoefening van de leden en hun vakbekwaam-heid te bevorderen. Daarnaast stelt de KNB beroeps- en gedragsregels op en regels met betrekking tot de vakbekwaamheid van notarissen en de kwaliteit van de beroeps-uitoefening.De KNB heeft een bestuur waarin ten minste vijf (kandidaat-)notarissen zitten. Alle leden van de KNB zitten in een ring, de bestuurlijke regio die samenvalt met de arron-dissementen. Elke ring vaardigt maximaal twee leden af naar de ledenraad van de KNB die de algemene beleidslijnen van de KNB vaststelt. De ledenraad controleert het beleid van het bestuur van de KNB. Daarnaast is er nog een algemene ledenvergadering die minimaal een keer per jaar samenkomt en de jaarstukken van de KNB vaststelt. De KNB heeft een bureau met een ondersteunende taak in de voorbereiding en uitvoering van het beleid van de KNB.


27


De opleidingOm het beroep van notaris te kunnen uitoefenen is een universitair diploma van een opleiding op het gebied van notarieel recht vereist (artikel 6 Wna). Na deze opleiding kan men als kandidaat-notaris in dienst treden van een notariskantoor en vervolgens starten met de driejarige Beroepsopleiding Notariaat. Dit is een op de beroepspraktijk afgestemde opleiding die is georganiseerd door de Stichting Beroepsopleiding Notariaat (SBN), een samenwerkingsverband tussen de KNB en verschillende universiteiten. De opleiding is gericht op vaardigheden, juridische kennis en beroepsattitude. Nadat de kandidaat-notaris gedurende een stage van ten minste zes jaar werkzaam is geweest bij één of meer notariskantoren kan hij worden benoemd tot notaris. Een bijkomend vereiste voor de benoeming is dat de kandidaat-notaris beschikt over een ondernemingsplan. Uit het ondernemingsplan moet in elk geval blijken dat de kandidaat-notaris over voldoende financiële middelen beschikt om een kantoor te houden dat in overeenstemming is met de eisen van het ambt en dat op redelijke gronden mag worden verwacht dat na drie jaren de praktijk kostendekkend kan worden uitgeoefend. Over het ondernemingsplan wordt advies uitgebracht door een Commissie van deskundigen.

Tuchtrechtspraak en toezichtOp grond van de Wet op het notarisambt is de (kandidaat-)notaris onderworpen aan beroeps- en gedragsregels en het daaraan gekoppelde tuchtrecht. De beroeps- en gedragsregels zijn te vinden in de Verordening beroeps en gedragsregels die is vastgesteld door de ledenraad van de KNB. Klachten over de ambts- of beroepsuitoefening van een (kandidaat-)notaris kunnen worden ingediend bij een van de kamers voor het notariaat die zijn gevestigd in elk hofressort (Amsterdam, Arnhem-Leeuwarden, ’s-Hertogen-bosch, Den Haag). De kamer bestaat uit de president van een rechtbank, een rechter en een belastinginspecteur (beiden benoemd door de minister van Justitie) en twee (kandi-daat-)notarissen.De voorzitter van de kamer kan de tuchtklacht op bepaalde gronden afwijzen, klager vragen de klacht voor te leggen aan de Geschillencommissie Notariaat of partijen ver-zoeken tot een minnelijke schikking te komen. Klachten die niet zijn voorgelegd aan de geschillencommissie, niet zijn geschikt of afgewezen, worden aan de volledige kamer voorgelegd en (na een vooronderzoek) tijdens een openbare zitting behandeld. Wanneer de kamer van oordeel is dat de tegen de (kandidaat-)notaris gerezen bedenking gegrond is, kan de kamer een tuchtmaatregel opleggen. Dit kan zijn een waarschuwing, berisping, geldboete, schorsing van maximaal zes maanden of ontzetting uit het ambt. Tegen uit-spraken van de kamer is hoger beroep mogelijk bij het Gerechtshof Amsterdam.Het preventief toezicht op het notariaat is in handen van het Bureau Financieel Toezicht (BFT). Dit toezicht richt zich op financiën, integriteit en kwaliteit van de notaris. Het


28


BFT kan als toezichthouder handhavend optreden en bestuursrechtelijke boete of dwangsom opleggen. Daarnaast kan het BFT een tuchtklacht indienen van de kamer voor het notariaat.

Literatuur en andere bronnen

Barendrecht, M. (2014). Notariaat en innovatie. WPNR 2014 (7030), p. 793-801.Berg-Smit, I. van den (2013). De gerechtsdeurwaarder: ambtenaar en ondernemer. Ontwikkelingen

in de beroepsuitoefening en de gevolgen voor de opleiding. Apeldoorn/Antwerpen: Maklu Uit-gevers.

Commissie ‘Wat is een advocaat?’ (2013). Dit is een advocaat. Onderzoeksrapport i.o.v. Nederlandse Orde van Advocaten (verkort aangehaald als: Commissie Wat is een advocaat?, 2013).

Commissie Evaluatie Wet op het notarisambt (2005). Het beste van twee werelden. Onderzoeks-rapport i.o.v. Minister van Justitie (verkort aangehaald als: Commissie-Hammerstein, 2005).

Commissie-Kortmann (2010). Met recht advocaat. Adviesrapport i.o.v. Nederlandse Orde van Advocaten (verkort aangehaald als: Commissie-Kortmann, 2010).

Commissie-Van Wijmen (Commissie Advocatuur) (2006). Een maatschappelijke orde. Advies-rapport i.o.v. Minister van Justitie (verkort aangehaald als: Commissie-Van Wijmen, 2006).

Docters van Leeuwen, A.W.H. (2010). Het bestaande in geen alternatief. Een verkenning naar verbeteringen in het toezicht op de advocatuur. Nederlandse School voor Openbaar Bestuur.

Dullaert, Chr., Griendt, M. van & Mensch, J. (2015). De nieuwe advocaat. Nieuwe kansen voor ondernemende advocaten. Den Haag: Sdu Uitgevers.

Ecorys (2014). Onderzoek naar de juridische en rechtskundige dienstverlening. Eindrapport i.o.v. Ministerie van Economische Zaken.

Hesemans, D.J. (2015). De Wet positie en toezicht advocatuur. Ars Aequi 2015, p. 142-149.ING (2014). Sectorvisie Advocatenkantoren.ING (2015). Technologie in de juridische sector.KNB (2016). Factsheet leden en medewerkers.Kwakman, F.E., Burgers, R.G.B.M., Spaargaren, F.D. & Zomerdijk, C.J. (2008). De markt van de

advocatuur. Marktstudie van Nyenrode Business Universiteit.Kwakman, F.E., Spaargaren, F.D. & Zomerdijk, C.J. (2009). Ondernemen in het notariaat: zeven

kantoren als inspirerend voorbeeld. Nyenrode Business Universiteit.Nederlandse Orde van Advocaten (2015). Jaarverslag 2015.Rabobank (2016). Cijfers & Trends, Branche-informatie, Advocatenkantoren.Rabobank (2016). Cijfers & Trends, Branche-informatie, Notariskantoren.Wopereis, L. (red.) (2015). Stand van de Advocatuur & het Notariaat 2015. Den Haag: Sdu Uitgevers.www.advocatenorde.nlwww.advocatie.nlwww.beroepsopleiding.advocatenorde.nlwww.bureauft.nlwww.hofvandiscipline.nlwww.knb.nlwww.raadvandiscipline.nl


Hoofdstuk 1 Zakelijke juridische dienstverlening in Nederland: de … · 16 Pemrattlmgöc taenlkat...

Documents

Transcript of Hoofdstuk 1 Zakelijke juridische dienstverlening in Nederland: de … · 16 Pemrattlmgöc taenlkat...