Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 1 t/m 5.
-
Upload
erna-moens -
Category
Documents
-
view
216 -
download
0
Transcript of Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 1 t/m 5.
Hoofdstuk 1Endogene en exogene processenParagraaf 1 t/m 5
inhoud• Rusteloze aarde (par. 1)• De opbouw van de aarde (par. 2)• Platentectoniek (par. 3)• Vulkanisme (par. 4)• Aardbevingen (par. 5)
Rusteloze aarde
De miljoenenstad Napels ligt op nog geen 10km van de Vesuvius, niemand lijkt zich zorgen te maken…Toch ging het in 79 na Chr. grandioos mis… De inwoners van Pompei waren volledig verrastDankzij de opgraving in Pompei weten we hier erg veel van.
In mei 1980 was iedereen voorbereid op een uitbarsting van de Mount St. Helens. Toch had nie-mand verwacht dat het zo heftig zou verlopen
Na afloop bleek het grootste deel van de vulkaankegel te zijn verdwenen. De gevolgen waren onvoorstelbaar.
Rusteloze aarde
Hoewel we steeds meer van de aarde weten, laten veel mensen zich steeds weer verrassen door de vaak moeilijk voorstel-bare processen binnen en buiten de aarde.
Rusteloze aarde
Continentale korst Oceanische korst
-licht gesteente -zwaar gesteente
-graniet -basalt-ligt ±4km hoger -ligt ±4km lager
Twee soorten aardkorst
AardkorstAardmantel
Vast gesteente(aardkorst)
Vast gesteente(aardmantel)
Gedeeltelijk vloeibaar(aardmantel)
Aardkorst +bovenste deel aardmantel ►Deel van de aardmantel ►
Welke uitspraak is juist?
1 De aardkorst drijft op de aardmantel.2 De lithosfeer drijft op de asthenosfeer.
De drijvende aardkorst
Kern
1 binnenkern
2 buitenkern
3 mantel
vast, kernreacties▼
verwarmt buitenkern▼
vloeibaar▼
verwarmt mantel▼
Convectiestroming (4) in vast gesteente
6400 km
De kern van de aarde bevat een natuurlijke kernreactor die veel warmte produceert.
De inwendige processen in de aarde moeten er voor zorgen dat de aarde die warmte weer kwijt raakt.
Maar hoe?
De opbouw van de aarde
Wat is het verschil tussen de Zuid-Amerikaanse plaat en de Nazca plaat, wat betreft omvang, opbouw en snelheid?De Zuid-Amerikaanse plaat is groter, bestaat uit oceanische en continentale korst en beweegt langzamer.
Platentektoniek
Aardkorstplaten bewegen t.o.v. elkaar …
convergent divergent transform
Platentektoniek
Oceaanbodem Ontstaat en Verdwijnt terwijl continenten blijven drijven
1 De Nazcaplaat groeit aan de ene kant aan en verdwijnt aan de andere kant.
2 De Zuid-Amerikaanse plaat groeit in het oosten aan en blijft in het westen gelijk.
Basalt nieuwe oceaan- bodem
Platentektoniek
Midoceanische rug
Subductie
Drie theorieën
1 Drijven: convectiestroming, de aardkorst drijft mee.2 Duwen, opstijgende magma duwt de aardkorst uit elkaar3 Trekken, de zware wegduikende oceaanbodem trekt de rest van de plaat mee4 Een combinatie van deze twee of drie
1 Drijven; convectiestroming, de aardkorst drijft mee.2 Duwen, opstijgende magma duwt de aardkorst uit elkaar
3 Trekken, de zware wegduikende oceaanbodem trekt de rest van de plaat mee
De kracht achter platentektoniek, diverse theorieën
Platentektoniek, een doorgaande beweging
De bewegingsrichting van de continenten*
▼De bewegingsrichting draait om
▼
◄De continenten zijn grotendeels naar elkaar gedreven: Pangaea
◄De continenten bewegen uit elkaar, alleen Europa en Afrika naderen elkaar
◄De continenten bewegen naar elkaar
▼De bewegingsrichting draait om
▼
* Bedenk dat eigenlijk de aardkorstplaten bewegen en niet de afzonderlijke continenten
Platentekoniek bepaalt het vulkanisme.
Divergerende beweging op de oceaanbodem▼Rustige (effusieve) erupties
Convergente beweging, subductie▼explosieve erupties
Vulkanisme
1 Het mantelgesteente is vast door de combinatie van een hoge druk en hoge temperatuur.
2 Zodra het mantelgesteente omhoog komt bij de midoceanische rug, wordt de druk minder en smelt het gesteente door de hoge temperatuur.
1
2
3
Effusieve erupties
3 Door het gat tussen de platen stroomt de magma rustig naar buiten.
1
2
3
4
5
1 Oceaanbodem (basalt) + sediment + water duiken naar beneden
2 Op 150km diepte smelt het basalt, sediment en water en vormt lichte maar stroperige magma
3 De lichte magma stijgt tot in de magmakamer4 Pas als de druk groot genoeg is komt er een explo- sieve eruptie. Hoe langer deze uitblijft, des te groter de eruptie
5 Een deel van de magma stijgt maar stolt langzaam ondergronds > een intrusie
Explosieve erupties
Magma
Lava
Intrusie > granietAndesiet
Pyroklastisch materiaal:verpulverd materiaal
Vulkanisch materiaal
Deze stratovulkaan is opgebouwd bij elke uitbarsting met lagen lava en as
Vulkanisch materiaal
Vulkanisme is een ‘opbouwend’ proces
er een heel grote explosie komt waarbij zoveel materiaal naar buiten verdwijnt dat de vulkaan instort > caldera… totdat
Vulkanisme is een ‘opbouwend’ proces
De meeste vulkanen liggenaan de randen van platenen functioneren inovereenstemming met deaard van de plaatbeweging.
Vulkanen die hier niet aanvoldoen worden ‘hotspot’-vulkanen genoemd omdat:
1 omdat ze midden op een plaat liggen
2 omdat ze andersfunctioneren dan je bij die plaatbeweging zouverwachten
Hot spots
Voorbeelden van hotspot-vulkanen:
- IJsland- Azoren- Canarische eilanden- Yellowstone- Hawaii
Zijn dit voorbeelden van 1 of 2?
Hot spots
Door de platentektoniek ontstaat er rek en druk bij convergente en divergente plaatbewegingen
rek
rek
rek
druk
druk
convergent
convergent
divergentdivergent
divergent
Convergente / divergent / rek / druk …..
Aardbevingen
Het ontstaan van een aardbeving
Twee aardkorstplaten bewegen in tegengestelde richting langs elkaar. Ze zitten klem tegen elkaar maar de beweging gaat door…
Het ontstaan van een aardbeving
Terwijl de platen klem zitten tegen elkaar, verbuigt het gesteente, het is elastisch. Van deze vervorming merkt niemand iets maar met nauwkeurige apparatuur kan het wel worden gemeten.
En… terwijl het gesteente verbuigt, bouwt er zich een spanning op in het gesteente.Wanneer deze spanning te groot wordt breekt, het gesteente en verplaatsen de twee platen in tegengestelde richting langs elkaar.
Dit voorbeeld vindt plaats bij een transforme plaatbeweging. Bij convergerende en divergerende bewegingen ontstaat een aardbeving in principe hetzelfde.
Het ontstaan van een aardbeving
Schaal van Mercalli De schaal van Richter t.o.v. Mercalli (bij benadering)
Inten-
siteit
Gevolgen Magnitude
XII buitengewoon catastrofaal; naast de enorme verwoestingen verandert het landschap
9
XI catastrofaal; algemene verwoesting van alle constructies
X vernietigend; naast gebouwen word ook grond verplaatst en is er schade aan dijken en dammen
IX verwoestend; de schade aan gebouwen en infrastructuur is groot 8
VIII vernielend; grote schade aan alle soorten gebouwen 7
VII zeer sterk; veel schade aan slecht gebouwde huizen
VI sterk; muren in huizen raken beschadigd, paniek 6
V vrij sterk; iedereen voelt het, gebroken ramen, kasten vallen om 4,5
IV matig; ’s nachts worden mensen wakker, krakende geluiden in huis. De trillingen lijken afkomstig van zwaar verkeer
III licht; vergelijkbaar met trillingen van het verkeer; niet iedereen voelt het 3
II zeer licht; wordt door enkele personen gevoeld, vooral bovenin gebouwen 1,2
I wordt niet gevoeld, alleen door seismografen geregistreerd
De schaal van Mercalli meet de intensiteit van een aardbeving aan de hand van de hoeveelheid
schade.
De schaal van Richter meet de magnitude van een
aardbeving aan de hand van de hoeveelheid energie
die vrijkomt.
De schalen van Mercalli en Richter
Het effect van rek en druk op de aardkorst op de lange termijn is groot!
Bij welke foto horen de volgende kenmerken?
-rek-druk-gesteente buigt-gesteente breekt-aardbeving-geleidelijk-aan de oppervlakte-diep in de aardkorst
Vervorming van de aardkorst
-druk-gesteente buigt-geleidelijk-diep in de aardkorst
-rek-gesteente breekt-aardbeving-aan de oppervlakte
Vervorming van de aardkorst
Horst?
Slenk?Horst
Slenk
Breuk
Oost-Afrika: Kenia
Plooiings- of breukgebergte?