Paragraaf 16: Water in Nederland

InleidingEen groot deel van Nederland ligt onder de zeespiegel. Zonder bescherming van dijken en duinen zou het land dat lager ligt dan +1 NAP overstromen. Duinen, stuwwallen en kort geleden opgeslibde kwelders in Zeeland, Friesland en Groningen blijven boven water.

Strijd tegen het waterDe strijd tegen het water heeft een aantal typerende landschappen opgeleverd: zeepolders, veenpolders en droogmakerijen.

TerpenVanaf ongeveer 500 na Chr worden in Zeeland en vooral Friesland en Groningen aangelegd.

Het zijn veehouders die hun dieren laten grazen op de kwelders. Omdat deze gebieden met hoge vloed onder water kunnen lopen bouwen ze hun huizen en stallen op zelfgemaakte vluchtheuvels.

In het tegenwoordige landschap zijn de terpen nog goed te zien.

Terp = door de mens opgeworpen heuvel om bij hoog water droog te blijven.

+ 30 m

+ 20m

+ 10 m

N.A.P.

- 10 m

- 20 mPleistoceen dekzand

Doordat de mens het veen heeft ontgonnen is het oppervlak gedaald tot onder NAP. Door ontginning van de duinen gingen deze verstuiven en werden weggespoeld.

strandwal

oude duinen

Oude mariene afzettingenzeeklei en wadzand Basisveen

De zee kon het gebied weer binnendringen. Veel veen werd weggespoeld. De huidige Waddenzee en de Zuiderzee ontstonden. In Zeeland ontstonden brede zeearmen. Over het Hollandveen of op de oude zeeklei wordt nu jonge zeeklei afgezet; de kwelders.Op de hoge delen van de kwelders werden terpen gebouwd.

Oude zeeklei

Jonge zeeklei

KwELDERS

Hoe is het kweldergebied ontstaan ?

Zeespiegel bij eb. Oude mariene afzettingen

Wadzand en zeekleiOpslibbing

Jonge zeeklei

OpslibbingJonge zeeklei

Basisveen

HollandveenTerp

500 na Chr

Oude dijk1000 na Chr

Nieuwe dijk1300 na Chr

Zeepolderkwelder kwelder

aanTEKENING kwelder op blz 37 van je werkboek

Vanuit de lucht ziet het er zo uit:

Terp

Bedijkte kwelder

Z

eepolder (veel akkers)

Onbedijkte kwelder (geen akkers, alleen gras)

Opslibbing met jonge zeekleiWaddenzee

Oude dijk

Nieuwe dijk

Zie de topografische kaart op blz 36 van je werkboek

Terp

Geef in jouw kaart aan:-de terp-de oude dijk-de nieuwe dijk-de bedijkte kwelder / zeepolder-de onbedijkte kwelder

Klik verder en volg de pijl.

Wat valt je op aan de hoogteligging als je de pijl volgt?

Juist ja ! Hoe dichter je bij de zee komt, des te hoger ligt het land !

Dat komt doordat het nieuwe land aanslibt bij een hogere zeespiegel en het oude land inklinkt.

Omcirkel de betreffende hoogtecijfers in de kaart en noteer vraag en antwoord naast de kaart.

Buitendijks, in de Waddenzee, wordt Nederland nog steeds verder opgebouwd. Klik verder en bekijk de filmpjes om te zien op welke manier dit gebeurd.

eb

ZeepolderZee

De zeepolder ligt 1 tot 2 meter boven NAP. Bij eb staat het zeewater dus lager dan het land. Als je de spuisluis open zetloopt het overtollige water uit de sloten vanzelf weg.

Bij vloed staat het water hoger dan het land. De dijk beschermt de zeepolder tegen het water en de spuisluis is dicht.

Vloed

Klik verder om te zien hoe zo een spuisluis er in het echt uit ziet.

Zeepolder

Spuisluis

Zee bij eb

Als het land zowel met eb als met vloed onder zeeniveau ligt moet het water kunstmatig worden weggepompt.

Bekijk de clip !

Aantekening WB blz 36

Strijd tegen het water.►In Laag-Nederland (boven +1 NAP) en langs de grote rivieren kans op overstromingen. Strijd tegen het water grote invloed op het landschap. (soms zelfs nieuwe landschappen)  ● Vanaf 500 na Chr.…worden in Groningen, Friesland, Noord-Holland en Zeeland terpen gebouwd. Terp = Door de mens opgeworpen vluchtheuvel tegen hoog water. Door de zeespiegelstijging moesten de terpen steeds hoger worden. 

Aantekening WB blz 36 (vervolg)

● Vanaf het jaar 1.000 na Chr wilden de mensen niet alleen hun woonplaats, maar ook de landbouwgrondbeschermen. Dijken. ■ Na 1300..worden dijken niet alleen aangelegd om bestaand land te verdedigen, maar ook om nieuw land op het water te winnen.Hoog opgeslibde kwelders worden bedijkt. Kwelder = hoog opgeslibd en begroeid deel van een waddengebied.

Aantekening WB blz 37

► Polder = een door dijken omgeven gebied waarbinnen de waterstand kan worden geregeld.

3 soorten:● 1-Zeepolder. (NW en ZW NL) Deze bedijkte kwelders liggen tot 1 a 2 m boven NAP. Bij eb kan overtollig water meestal via sluisjes in de dijk op zee worden geloosd.Als dit zonder pompen gebeurd natuurlijke afwatering.Als je moet malen –omdat ook bij eb het water niet weg kan lopen- spreken we van kunstmatige afwatering.

Aantekening WB blz 37 (vervolg)

● 2-Veenpolder. (W NL) Door inklinking en oxydatie op 1 a 2 m onder NAP komen te liggen. Gemalen pompen het overtollige water weg.

● 3-Droogmakerij. Vanaf 16e eeuw zijn veenplassen drooggelegd. Deze liggen 3 tot 6 m onder NAPRond een meer werd een ringvaart gegraven. Het water uit het meer werd d.m.v. molens en later gemalenvia een ringvaart weggepompt.

Aantekening WB blz 39 (onderaan)

■ Lage ligging water om de polder staat hoger perst zich onder de dijk door / door de dijk heen kwelwater.

Het Nederlandse landschap Grote veranderingen in de loop der tijd.

HeerhugowaardObdam

Schagen

Alkmaar

Ursem

Hensbroek

Bestond jouw woonplaats al in

1300 ?

De West-Friezen proberen hun door de oprukkende zee bedreigde land te redden. Ze bouwen de Westfriesche omringdijk. West-Friesland lijkt dan wel een eiland. Via de Rekere EN via Zuiderzee, Beemster en Schermer komt het zeewater tot bij Alkmaar.In 1248 breekt tijdens een noordwester storm de dijk bij Schagen.Het water spoelt veel veengrond weg. De ‘Waerd’ als meer ontstaat.

1248

In 1631 wordt de Heerhugowaard drooggemalen, maar de kolkgaten van de dijkdoorbraak in 1248 zijn nog altijd zichtbaar.

Hoeveel meter is het veenoppervlak in West-Nederland gedaald?Wat is de oorzaak van deze bodemdaling ?

4 m Ontwatering !Begreppeling

+bemaling

Hoeveel is de (gemiddelde) zeespiegel in deze periode gestegen?

Met inklinking en oxydatie als

gevolg

De zeespiegel is ongeveer

1m gestegen

Rond 1300 moesten we dijken gaan

bouwen omdat het land met vloed onder

begon te lopen.

Sindsdien pompen we onszelf naar beneden !

  Zeepolder Veenpolder DroogmakerijHoogteligging t.o.v. N.A.P. 

Wat was het voor de inpoldering 

Belangrijkste grondsoort 

Hoogte van het grondwater t.o.v. het maaiveld

Veel / weinig sloten  

Agrarisch bodemgebruik 

Type verkaveling  

akkerbouw / weinig / hoog / laag / veel / veen / Altijd al een veengebied. Wel is de bodem gedaald / 0,5 tot 2 m onder NAP / kweldergebied / tot 6,6 m onder NAP / Oude zeeklei / meer of plas / strokenverkaveling / blokverkaveling / modern-rationele verkaveling / akkerbouw / veeteelt / jonge zeeklei / laag / weinig / akkerbouw / tot 1-2 m boven NAP

HoogVul de tabel in. Kies uit de woorden / teksten die er onder staan.

Klik verder voor het antwoord op vraag 3.

Zie voor het antwoord op vraag 4 blz 7 uit het

werkboek .Maak vervolgens ook de opdrachten 5 en 6