Hoofdstuk 1Endogene en exogene processenParagraaf 11 t/m 13

• De vorming en afbraak van gebergten (par. 11)

• De gesteentekringloop (par. 12)

• Systeem aarde (par. 13)

Het uiterlijk van de aardkorst wordt bepaald door vele krachten die er op inwerken…

Van binnenuit

Van buitenaf

Exogene en endogene processen

Van buitenaf

Het uiterlijk van de aardkorst wordt bepaald door vele krachten die er op inwerken…

Van binnenuit

Exogeneprocessen Welke worden

exogeen genoemd en welke endogeen?

Endogeneprocessen

Exogene en endogene processen

Endogeen:- Aardbevingen- Vulkanisme- Breukvorming- Plooiing van gesteente- Opheffing - Daling

Welke van de volgende processen zijn endogeen en welke zijn exogeen?

Van binnenuit

Van buitenaf

Exogeen:- Verwering- Erosie - Sedimentatie

- Verwering- Aardbevingen- Sedimentatie- Daling - Vulkanisme- Breukvorming- Plooiing van gesteente- Opheffing - Erosie

Exogene en endogene processen

Exogene krachten worden aangedreven door…

▼processen in de atmosfeer

▼hydrologische kringloop

▼ ▼ ▼

de zon

Exogene processen

Endogene processen worden aangedreven door…

▼ beweging in de mantel

▼ platentektoniek

▼ ▼ ▼

de energie uit de aardkern

Endogene processen

Hooggebergten met veel reliëf veranderen in middelgebergten en heuvelland met afgeronde vormen.

Dit gebeurt dankzij exogene / endogene processen.

Dit gebeurt dankzij exogene processen.

De afbraak van gebergten

Welke processen dragen bij aan de vorming van gebergten?

De vorming van gebergten

- intrusies- vorming van sedimentlagen - subductie - vulkanisme - plooiing van gesteentelagen- aanvoer van sediment

fase 1 fase 2

Welke processen dragen bij aan de vorming van gebergten in fase 1?

De vorming van gebergten

-aanvoer van sediment-vorming van sedimentlagen

fase 1 fase 2

De vorming van gebergtenWelke processen dragen bij aan de vorming van gebergten in fase 1?

Het breken van de aardkorstplaat waardoor het ene stuk, de oceanische korst, wegduikt onder de continentale korst.

Dankzij welk proces gaat fase 1 over in fase 2?

fase 1 fase 2

De vorming van gebergten

Dankzij de huidige bewegingen en botsingen van aardkorstplaten!

Gebergtevorming op dit moment

Door de andere ligging van de aardkorstplaten bewogen en botsten de platen anders. De toen gevormde gebergten liggen als volgt…

Gebergtevorming in het verleden

Door de huidige plaatbewegingen

Door plaat-bewegingen in het verleden

Jonge gebergten

Oude gebergten

Fasen van gebergtevorming

In de loop van de geologische geschiedenis bewogen de aardkorstplaten om de zoveel jaar in een andere richting. Wat waren hiervan de gevolgen voor de oceaanbodem en het continent?

De oceaanbodem werd telkens gerecycled en is nergens ouder dan 200 miljoen jaar.

De continenten breidden zich uit door gebergtevorming. De jongste gebergten komen voor bij de actieve randen en de oude gebergten bij passieve randen.De totaal versleten gebergten vormen de kern van de continenten, dit worden de schilden genoemd.

De continenten breidden zich uit door gebergtevorming. De jongste gebergten komen voor bij de actieve randen en de oude gebergten bij passieve randen.De totaal versleten gebergten vormen de kern van de continenten, dit worden de schilden genoemd.

Platentektoniek, een doorgaande beweging

De vorming en afbraak van gebergten (par. 11)

De gesteentekringloop (par. 12)

Systeem aarde (par. 13)

Sedimentgesteente Metamorf gesteente Stollingsgesteente

Wat zijn de uiterlijke kenmerken van deze drie gesteentegroepen?

zandsteen granietmarmer

Drie groepen gesteenten

-gelaagd-vaak met fossielen-de oorspronkelijke sedimentdeeltjes kunnen zichtbaar zijn

-geen gelaagdheid-geen fossielen-vaak zijn mineralenzichtbaar als aparte ‘vlekjes’

?De uiterlijke kenmerken weerspiegelen de wijze van ontstaan:De uiterlijke kenmerken weerspiegelen de wijze van ontstaan:

Sedimentatie Magma ▼ of lava Wegzakken stolt ▼ Samenpersen

?

Sedimentgesteente Metamorf gesteente Stollingsgesteente

Drie groepen gesteenten

Metamorfose betekent …..

Metamorf gesteente ontstaat wanneer sedimentgesteente of stollingsgesteente onder hoge druk en/of temperatuur wordt omgevormd tot een ander gesteente.

Metamorfose betekent gedaanteverandering.

schist marmersteenkool

Metamorf gesteente

Wat gebeurt er als klei onder druk wordt gezet?

Let op, de druk wordt steeds Groter!

KleiSchalieLeisteenSchist

Metamorf gesteente: van klei tot schist

Wat gebeurt erals schelpen onder druk worden gezet?

Let op, de druk wordt steeds groter!

SchelpenKalksteenMarmer

Metamorf gesteente: van schelpen tot marmer

Sedimentgesteente Metamorf gesteente

Als de druk toeneemt

Plantenresten Veen Bruinkool Steenkool

Metamorf gesteente: van veen tot steenkool

Wat gebeurt met gesteente tijdens subductie?

Wat gebeurt met gesteente tijdens subductie?

1 Gesteente wordt de diepte in gesleurd.2 Twee aardkorstplaten schuiven in tegengestelde richting langs elkaar.

Metamorfose vindt vooral plaats in subductiezones, maar waarom?

Van sediment, tot sedimentgesteente, tot metamorf gesteente

klei

schalie

leisteen

schist

Wat gebeurt er met sediment in een subductiezone?

Gesteenten ontstaan en verdwijnen…Wat gebeurt er

bij elke pijl?

1

2

3

4

5

Gesteentekringloop

2

3

4

5

Gesteenten ontstaan en verdwijnen…Wat gebeurt er

bij elke pijl?

Gesteentekringloop

Wordt nog verder de diepte ingesleurd, hogere druk en temperatuur

Verwering, riviertransport, sedimentatie

Wegzakken en samenpersen

Wordt meegesleurd de diepte in, steeds grotere druk

Gesteente wordt omgesmolten en komt met intrusie omhoog

Exogene en endogene processen dragen bij aan de gesteentekringloop.

1 Hydrologische kringloop

2 Subductie3 Vorming en omhoog komen van magma

Exogene en endogene processen dragen bij aan de gesteentekringloop.

Exogene en endogene processen dragen bij aan de gesteentekringloop.

Gesteentekringloop

De vorming en afbraak van gebergten (par. 11)

De gesteentekringloop (par. 12)

Systeem aarde (par. 13)

De aardkorst is niet zomaar de buitenste schil van de aarde…De ‘sferen’ waar de mens direct mee te maken heeft beïnvloeden elkaar over en weer en worden beïnvloed door diepere ‘sferen’.

aardkorst

Systeem aarde

De aarde probeert moet zijn warmte kwijt te raken

De aarde wordt verwarmd

Een natuurlijke kerncentrale

Op welk deelsysteem van de aarde slaan de volgende omschrijvingen?

De aarde probeert moet zijn warmte kwijt te raken

De aarde wordt verwarmd

Een natuurlijke kerncentrale

Systeem aarde

Er zijn verschillende kringlopen op aarde zoals de waterkringloop en de gesteentekringloop. Deze lijken allemaal ‘doelloos’ in een kringetje te draaien. Maar hoe zit dat met de koolstofkringloop?

Systeem aarde

CO2

Steenkool, kalksteen, bruinkool, veen, marmer bestaan allemaal uit chemische verbindingen met koolstof

Organisch materiaalIn water

opgeloste CO2

Het element koolstof zit in alle ‘sferen’ om ons heen,maar steeds in een andere vorm…

De koolstofkringloop

fotosynthese

Van organisch materiaal, via veen en bruinkool tot steenkool

vulkanismeverwering

Kalksteen duikt wegin de aardkorst

Sedimentatie van kalkskeletjes en schelpen > kalksteen

CO2 wordt opgenomen en afgegeven door de oceaan

Bij welk cijfer horen de volgende processen?

Welke processen dragen bij aan de koolstofkringloop?

fotosynthese

Van organisch materiaal, via veen en bruinkool tot steenkool

vulkanisme

verwering

Kalksteen duikt wegin de aardkorst

Sedimentatie van kalkskeletjes en schelpen > kalksteen

CO2 wordt opgenomen en afgegeven door de oceaan

Welke processen dragen bij aan de koolstofkringloop?

‘So what keeps the planet stable and cool? ‘So what keeps the planet stable and cool? Trilions of tiny marine organisms that most of us have never heard of capture atmospheric carbon…’ (Bill Bryson)

De thermostaat van de aarde

0,035% CO2

>90% CO2

De concentratie CO2 in de atmosfeer is in de loop van de geologische geschiedenis sterk gestegen / gedaald.

Waar is alle koolstof uit de verdwenen CO2 gebleven?

Conclusie: het broeikaseffect is in de geologische geschiedenis sterk toegenomen / afgenomen.

De concentratie CO2 in de atmosfeer is in de loop van de geologische geschiedenis sterk gedaald.

Conclusie: het broeikaseffect is in de geologische geschiedenis sterk afgenomen.

Bij de vorming van kalksteen en steenkool zijn grote hoeveelheden koolstof opgeslagen in lithosfeer

De thermostaat van de aarde

In de afgelopen vier miljard jaar is de zonne-intensiteit met 25% toegenomen en het broeikaseffect is sterk afgenomen.

0,035% CO2

>90% CO2

Toenamezonne-intensiteit25%

‘Is dit een toevallige samenloop van omstandigheden?’

De thermostaat van de aarde

De koolstofkringloop beïnvloedt de CO2-concentratie van de atmosfeer.

- Welke processen sturen de koolstofkringloop aan?

-verwering en sedimentatie

-fotosynthese

-platentektoniek en gebergtevorming

exogeen►

leven►

endogeen►

De thermostaat van de aarde 0,035% CO2

>90% CO2

Toenamezonne-intensiteit25%

‘So what keeps the planet stable and cool? ‘So what keeps the planet stable and cool? Trilions of tiny marine organisms that most of us have never heard of capture atmospheric carbon…’ (Bill Bryson)

Het is alleen de vraag in hoeverre de menselijke invloed op de CO2 concentratie de koolstofkringloop verstoort.

De thermostaat van de aarde

De koolstofkringloop beinvloedt de CO2-concentratie van de atmosfeer. -Welke processen sturen de koolstofkringloop aan?

0,035% CO2

>90% CO2

-verwering en sedimentatie

-fotosynthese

-platentektoniek en gebergtevorming

exogeen►

leven►

endogeen►

De thermostaat van de aarde