Instituut voor VerbintenissenrechtAcademiejaar 2018-19

Hoe orde brengen in het verbintenissenrecht?

Deel 1: Diagnose en krachtlijnenProf. dr. Sophie Stijns

Gewoon hoogleraar KU Leuven, Instituut voor Verbintenissenrecht

“Middag van het Recht”, te Brussel, 15 maart 2019

Instituut voor VerbintenissenrechtAcademiejaar 2018-19

1. Diagnose van de patiënt

1. Het gemeen verbintenissenrecht in het BW is:

• verouderd

• inhoudelijk onvolledig (lacunes bij aanvang (bv. enac) en later opgedoken (bv. imprevisie)

• onoverzichtelijk gestructureerd (verspreide bepalingen, bv. de sancties bij niet-nakoming, nietigheidsregels)

• biedt niet meer het beeld van het geldend recht (enkel te vinden na studievan de rechtspraak en de rechtsleer)

Instituut voor VerbintenissenrechtAcademiejaar 2018-19

“Het BW biedt niet meer het beeld van het geldend recht”

1. Ondanks vele maatschappelijke evoluties, kende het verbintenissenrecht in het BW sinds 1804 een stand still

2. De rechtspraak nam de fakkel over van de wetgever en zorgde vooral doorinterpretatie en alg. Rbeginselen voor enige evolutie – Cass.: te traag en fragmentarisch, geen democratische legitimiteit

3. Ook het Europees recht bracht vernieuwing – bv. consumentencontractenrecht – maar ook gelaagdheid van het recht

4. De soft law instrumenten (PECL, Unidroit, DCFR) toonden belang van de Rvergelijking aan én de nood aan harmonisatie van het contractenrecht

5. De doctrine heeft andere benadering van de contractuele relaties: oog voorzwakkere partij, toetredingscontracten, goede trouw als gedragsnorm, …

Al deze evoluties en bronnen van het recht vindt men niet in het BW! De rechtszekerheid – kenbaarheid en voorspelbaarheid - komt in het gedrang

Instituut voor VerbintenissenrechtAcademiejaar 2018-19

1. Diagnose van de patiënt

Doctrine, buurlanden en onze regering zijn overtuigd geraakt van noodzaak én haalbaarheid van een hervorming

• ‘haalbaar’? al gerealiseerd NBW (‘92), BGB (2004) en recenter in Franserecht: nieuw verbintenissenrecht in C. civ. = gemeen contractenrecht, algemeen regime en bewijsrecht (Ordon. n° 2016-131 du 10 février 2016, in werking sinds 1/10/2016 (inmiddels bekrachtigd én beperkt ‘gerepareerd’ met Loi n° 2018-287 van 20 april 2018)).

• ‘noodzakelijk’? zonder hervorming blijft Belgisch recht, samen met Luxemburg, achterop in groep landen van napoleontische traditie

Initiatief met Justitieplan van 18/3/2015 Aankondiging oprichting 6 Commissies in Beleidsnota van 10/11/2015

Instituut voor VerbintenissenrechtAcademiejaar 2018-19

1. Diagnose van de patiënt

2. Het voorontwerp van wet tot invoeging van Boek 5 “Verbintenissen” in het nieuw Burgerlijk Wetboek

Commissie Verbintenissenrecht is gestart in sept. 2015: P. Wéry en S. Stijns(Voorz.), E. Dirix, R. Jafferali, B. Kohl, I. Samoy (experten).

• 7 december 2017: Presentatie van het Voorontwerp van wet • Tussen 7/12/17 en 1/2/18: online toegankelijk voor eenieder = Publieke Consultatie (kende groot succes)

• Februari 2018: inwerking van suggesties en opmerkingen in een nieuwe versie

Herwerkte voorontwerp is, in 1e lezing, goedgekeurd in Ministerraadvan 30/3/2018

Instituut voor VerbintenissenrechtAcademiejaar 2018-19

1. Diagnose van de patiënt

•Advies R.v.St. van 23 mei 2018

•26 juni 2018: nieuwe versie na inwerking advies R.v.St. (weinigaanpassingen)

• 2e lectuur door Ministerraad vond nooit doorgang (regeringscrisis)

Weetjes:- Inwerkingtreding was lang: 18 maanden na publicatie in BS- Overgangsrecht was beschermend: enkel voor nieuw geslotencontracten, niet voor lopende contracten noch voor hun gevolgen na de inwerkingtreding

Er zouden twee BW’s naast elkaar bestaan!

Instituut voor VerbintenissenrechtAcademiejaar 2018-19

2. Krachtlijnen van het vernieuwde verbintenissenrecht

1. Doelstellingen van het nieuw verbintenissenrecht:

• rechtszekerheid herstellen door te ‘moderniseren’ (= geldend recht codificeren, aanvullen en vernieuwen waar nodig)

• toegankelijkheid versterken en coherenter en transparanter geheelnastreven

• evenwicht tss. wilsautonomie van partijen en de rol van de rechter als behoeder van de belangen van de zwakkere partijen en het algemeen belang= idee: als SE zijn aanspraken krachtdadiger en efficienter kan laten gelden, is de bescherming van zwakkere partij een noodzakelijke tegenhanger

SE krijgt nieuwe instrumenten die de afdwingbaarheid versterken rechter krijgt instrumenten om co. onevenwicht bij te sturen

Instituut voor VerbintenissenrechtAcademiejaar 2018-19

2. Krachtlijnen van het vernieuwde verbintenissenrecht

2. Vormelijke aanpassingen:

• behoud van de sobere en zuinige stijl;

• moderne en eenvormige terminologie (bv. onwerkzaamheid);

• algemeenheid behouden voor mogelijke verdere evolutie;

• gebruik van inleidende artikels met opsommingen(bijv. art. 5.86 met sancties bij toerekenbare tekortkoming in contract; art. 5.115 met gronden van tenietgaan van het contract; art. 5.318 van gronden van tenietgaan van de verbintenis).

• nieuwe structuur

Instituut voor VerbintenissenrechtAcademiejaar 2018-19

2. Krachtlijnen van het vernieuwde verbintenissenrecht

Nieuwe structuur:

• Titel 1: Inleidende bepalingen(over: verbintenis, bronnen van verbintenissen, rechtshandeling, kennisgeving, vertegenwoordiging, verbod op rechtsmisbruik)

• Titel 2: Bronnen van verbintenissen(contracten, eenzijdige rechtshandelingen, oneigenlijke contracten enbuitencontractuele aansprakelijkheid (= 70 artikels zijn gereserveerd))

• Titel 3: Algemeen regime (modaliteiten, pluraliteit van objecten en van subjecten, overdracht, nakoming enniet-nakoming van de verbintenis, uitdoving van de verbintenis)

Instituut voor VerbintenissenrechtAcademiejaar 2018-19

2. Krachtlijnen van het vernieuwde verbintenissenrecht

3. Inhoudelijke aanpak (methode is sterk geïnspireerd op evolutie in buurlanden en instrumenten van soft law):

• verankeren van verworvenheden uit RS en RL (bv. de verbintenis uit eenzijdige Rh., verbod op rechtsmisbruik, enac, ongerechtvaardigde verrijking, maar ook partiële nietigheid en partiële ontbinding uit recente Cass.)

• verduidelijken (bv. met definities van oorzaak, overmacht; bv. met regimes voor bv. ongerechtvaardigde verrijking)

• aanvullen lacunes (bv. restituties, overmachtsregime, overdracht van schulden)

• vereenvoudigen (bv. regime van overdreven schadebeding en pluraliteit subjecten)

• vernieuwen

Instituut voor VerbintenissenrechtAcademiejaar 2018-19

2. Krachtlijnen van het vernieuwde verbintenissenrecht

• vernieuwen door evenwicht tss. wilsautonomie en rechterlijke controle =evenwicht tss. efficiëntie en proportionnaliteit. Voorbeelden:

1) Afdwingen van aanspraken van een SE krachtdadiger en efficienter maken:

-anticipatieve sancties (exceptio timoris en anticipatory breach)-sancties op kennisgeving mogelijk maken (nl. nietigverklaring, ontbinding, vervanging, prijsvermindering)

2) Beschermen van zwakkere partij:- misbruik van omstandigheden met aanpassingsbevoegdheid van de rechter- imprevisieregels met aanpassingsbevoegdheid van de rechter- controle a posteriori van beslissingen op kennisgeving + onwerkzaamheid- motiveringsplicht van kennisgeving en rechtsmisbruikcontrole- controle versterkt op exoneratiebedingen- controle vergemakkelijkt op schadebedingen

Instituut voor VerbintenissenrechtAcademiejaar 2018-19

Hoe orde brengen in het verbintenissenrecht?

Besluit:

“door een evolutie, meer dan revolutie”