1 '·

ISBN: 0168-0498

TIDINGE VAN DIE GOUDE Mededelingenblad Oudheidkundige K,-ing "Die Goude".

Rc<.fr"til.': n1cvr. H.A. \'all l)oldcr•c.k \Vit. P. H.A. rvt. Abds. 1\.1. G. C. J. de .long.

Ri:daclic.:11.Jrcs: l .;1gL" Gouwe 20 • 22. 280 1 LG Goud:i

Secrc1:1ria:11: Zotumans1raa1 64, 2806 XD G.buda (iel. 01820- 16943). rcnningml!estc:r: R. f. Stijn is, Vli<:1cnburg 32, 2804 WT Gouda (!Cl. 01820-32278).

Postrekening nr. 39.70.93. t.n.v. '"Die Goud1.···. Gouda.

• Hel1'le11 Packard·dirt~Ctt11r IV.P. Elfrink (links), ()1•erl1tu1digr dt• gifs 1•011 10.00Q gulde,1 ua11 'Dit• Gomt,~·.,·oorûuer ~11g. A . .1. i\l. Ho11dijk. St·tn·taris 1\.fevro11w fl. 1•an Dol,ler (reclus) kijk/ 1oe. (ro10: M:u1in Droogj.

Oudheidkundige Kring krijgt 10.000 gulden

Hcwlctt Packard heeft een bedrag van 10.000 gulden geschonken aan de Oudheid­kundige Kring 'Die Goudc'.

Technisch directeur W. P. Elfrink van J-lewlell Packard overhandigde de gift aan ing. A.J.M. Houdijk, voorzitter van 'Dlc Goude'. Dat gebeurde bij de opening van het

nieuwe bedrijfspand in de Goudse Poort. Het Amerikaanse computerbedrijf wil met

het doen van deze donatie tonen 'zich verbon­den te voelen met de Goudse burgerij'.

HP, met als hoo(cJzelel Palo Alto in Californie (USA), baseert zich bij het zaken­doen op een zevental doelstellingen. Een daarvan is die van het 'good cilizenship' -waarbij wordt uitgegaan dat men verplich­tingen \Vil nakomen aan de gemeenschap. In dat kader wil men op economisch, intellec­tueel en sociaal gebied een bijdrage leveren aan het land en de .gemeenschap, waarin het bedrijf actief is.

17

l1DINGl3: VAN OIB GOUDE

Oudheidkundige Kring 'Die Goude' werd door Hewlett Packard-directeur Elfrink voor zijn gift uitge.kozen, van,vege het \vaardevolJe. werk, dat de Kring verricht op het gebied van bestudering van de historie van Gouda, en de inzet voor behoud van architectonisch en historisch ,vaardcvoJlc aspecten in onze stad van vestiging'.

Voorzitter ing. Houdijk betoonde zich zeer verrast door het karakter en omvang van deze geste.

"Wij zijn er zeer erkentelijk voor - en kunnen de btJdrage zeer goed gebruiken, omd~t. 'Die Goude' geen gemeentelijke subs1d1e ontvangt'_. a.ldus de voorzitter. ,, Wij ku~nen onze a~t1v1.te1ten ontploo1en, uit­sluitend dankz1J de financiële steun van onze ruim 700 leden".

De gift van Hewlett Packard zal worden gebruikt ter medefinanciering van het kwartaalblad 'de Tidinge', dat de Oudheid­kundige Kring uitgeeft - en is gewijd aan verdieping van de kennis van Gouda ·s historie.

Oudheidkundige Kring wil prins Charles als erelid

Oudheidkundige Kring 'Die Goudc' heeft prins Charles schriftelijk het ere-lidmaatschap aangeboden. Het voltallig bestuur van 'Die Goude' heeft een uitvoerige brief geschreven aan de prins van Wales, die kantoor houdt in Kensington-palace in Londen.

In die brief betuigt 'Die Goudc' steun aan het streven van prins Charles, die scherp is gekant tegen de aantasting door lelijke hoogbouw van de oude Londense City.

Onlangs viel de prins van Wales ongewoon scherp uit tijdens een bijeenkomst van Lon­dense architecten. In zijn zogeheten 'Mansion House-speech· verweet hij ze letterlijk de Londense binnenstad te verkrachten.

,,Veel moderne architectuur is middelmatig. De enige manier \Vaarop men die zich her­innert, is aan de hand van de frustraties, die zij bevorderen. Het is alsof er een basketbal> tea1n schouder aan schouder staat tussen u en de Mona Lisa" - aldus de prins.

Directe aanleiding om prins Charles het erelidmaatschap van 'Die Goude' aan te bieden, is de "dreigende aantasting van de oude Goudse binnenstad" - aldus de brief va,1 het bestuur aan de Britse kroonprins.

'Die Goude' is hevig verontrust over de bou,v van grootschalige en 1nonotone nieu,,•­bouw in en rond het centrum - zoals bijvoor-

18

• /'ri11.s Charles -fel geka11, tege,r aan-1astil1g ~·an 111omu11cnle1r ,'n ,Ie Lon­se Cil)'.

beeld in de Vrouwesteeg. Voorts verwacht het genootschap negatieve ontwikkelingen van het toestaan van hoogbouw tussen de oude monumenten. Dat mag nu, omdat de maximale bouwhoogte is 'opgerekt' in de nieu,vc gemeentelijke vdorschriften van Gouda. 'Die Goude'-voorzitter ing. A.J.M. Houdijk en secretaris H. van Dolder hebben de brief aan prins Charles ondertekend, en hebben daarbij ingesloten een fotoboek van Gouda, voorlichting.sfolders .:,vér de St. Jan en de gebrandschilderde glazen en een folder over doel en streven van 'Die Goudc'.

Het bestuur wacht nu in spanning af of prins Charles i,ndcrdaad het hem aangeboden ere-lidmaatschap zal accepteren.

Lezers reageren Bij het artikel over de legerdag van 1917

van Mevr. van Dolder zag ik gaarne een kleine rectifi~atie of aanvulling geplaatst.

"B1J gebrek aan een portret van Plesman uit 1917 werd een ongedateerde foto geplaatst die voor Sept. 1928 werd genomen. Plesman stond daar niet als piloot na een geslaagde landing, maar als directeur van de KLM, na terugkeer va_d zijn eerste Indië vlucht. Volgens het b.oek. ,,Plesman" door Anthony van Kampen 1s dte terugkeer omstreeks Febr.-Maart 1928 geweest''.

Op blz. 12 staat ,jaarklasse 1908". Klopt dat met de datum Augustus 1917'! Toch geen soldaatjes van 9 jaar! Moet dat niet zijn 19007

Dr. J.L.van Eijk.

;

'

TIDJNOE VAN DIE GOUDE

JAARVERGADERING OP 12 APRIL GECOMBINEERD MET

MAROKKO-LEZING Op n1aandag 25 april a.s. \vordt in gcbOU\\'

'Brandpunt' aan de Turf markt onze jaar­vergadering gehouden. Aanvang: 8 uur precies.

Eerst komt, voor de pauze, het huishoude­lijk deel aan de orde. Na de pauze houdt onze vice-voorzitter Th. de Jong een lezing over de oriëntaalse n1onumentcn van de vier oude koningssteden in Marokko: Marrakech, Rabat, Fès en Mek-Nès. Na zijn inleiding - gebaseerd op een recent bezoek aan deze boeiende oude steden in Marokko, vertoont de heer Taibi Khattab, directeur van het Nationaal Marokkaans Verkeersbureau, een Nederlandstalige kleurenfilm over hetzelfde onderwerp.

Voor wie bedenkt dat één op elke 20 Gouwenaars uit Marokko afkomstig is, vormt dit initiatief een goede kans om méér te weten te komen van dit fascinerende land, dat kan bogen op een lange en bewogen historie, waarin veroveringstochten van de oude Romeinen, Vandalen, Noormannen(!), Spanjaardén, Portugezen, Turken en Ara­bieren een grote rol speelden.

Al die volken hebben, in gebouwde vorm, hun sporen nagelaten in Marokko. Vooral de oude koningssteden " een soort vroege stad-staatjes, die later uitgroeiden tot h~\ huidige koninkrijk Marokko - hebben op historisch, monumentaal en architectonisch gebied heel wat moois en belangwekkends te bieden. Daarover dus méér in het programma van maandag 25 april, na de jaarvergadering.

In het bestuur van 'DieGoude' is ondertus­sen het plan gerezen om te onderzoeken of er onder onze leden wellicht belangstelling be­staat om een excursie naar de vier oude Marokkaanse koningssteden te organiseren. Het Nationaal Marokkaans Verkeersbureau heeft, bij monde van directeur Tai bi Khattab, toegezegd voor onze leden "een zeer speciaal niet-commercieel tarief te berekenen - omdat het om een culturele studiereis gaat". De gedachten gaan uit naar een reis vari 7 à 8 dagen, waarin twee weekends - zodat deel­nemers met een baan slechts vijf werkdagen op pad zijn.

Wc bezoeken oude kasbah's, historische moskcecn, en ook de oude Romeinse stad Volubilis, die door archeologen is blootge­legd.

Als beste tijdvak voor deze oudheidkun­dige excursie naar Marrakech wordt eind september/begin oktober aangeraden. Het is dan is dat deel van Marokko mooi weer, maar beslist niet te \varm - hooguit 25 graden. De reis is geheel verzorgd: vliegreis Schiphol/ Marokko, vervoer l?er luxe tourinecar ter plaatse, en verblijf m uitstekende hotels. Men kan kiezen uit logies + ontbijt, oflogics + ontbijt en diner. De excursies per 'eigen' bus zijn eveneens in de prijs inbegrepen. Ter plaatse is steeds voor de leden van de Oudheidkundige Kring een eigen gids beschikbaar.

Deze beslist niet-vermoeiende reis draagt dus een gericht 'cultureel' karakter - met veel aandacht voor musea, kunst en ambacht, architectuur en monumentale bouw,verken. De kosten van deze speciaal voor Die Goude "op maat gesneden reisn liangcn n1ede af van het aantal inschrijvenden. Hoe meer belang­stellenden, hoe voordeliger de prijs kan \\'orden.

Op de komende jaarvergadering ligt een inschrijvingslijst met geschatte prijs-opgave klaar. Wie geïnteresseerd is, kan zich - zonder verplichting - opgeven. Aan de hand van later te versturen schriftelijke informatie \VOrdt men op de hoogte gehouden. Voor de serieus belangstellenden wordt waarschijnlijk, in eigen kring, nog een vervolg-bijeenkomst gehouden .

Nu staat al vast dat een deputatie van het bestuur van de Oudheidkundige Kring 'Die Goude' zal deelnemen aan deze bijzon­dere culturele excursie. Omdat de reis vooral is bedoeld voor de ouderen onder ons, zal worden gekozen voor korte tripjes ter plaatse; dus géén uitstapjes die zware lichamelijke inspanningen vereisen. Door eigen reisleiding is er geen taalprobleem. \toorts \VOrdt in dc"hotcls, \Vaar v.'ordt verbleven, ons vcrlrOu\\1d 'v.•cs1crs' voedse) geserveerd.

Zo,vel voor degenen die. \Vél en niet over­\vegen voor deze reis in te .schrijven: de komende lezing met filmvertoning, gewijd aan de Marokkaanse koningssteden, is op 25 ap(il uw bezoek zeker waard.

19

11D1NGE \'AN D1E CiOUDE

ORGELBESPELING in de Groot.e of St. Janskel'k,

op l)insdag 4 .full 1899, des iwonds 7 uur,

door den He.er J. n. n. Spaaodcrman, met welwillende medewerking van

Mejulfrouw ll. L. ,IACOl!I, (Sopraan), Amsterdam.

Programma's, tevens bewijzen van toegang, zijn tegen bota.ling vnn 10 Cent verkrügbaar bij de Bookhandeln,,rs J. YAJ< BEN'l' UM & ZOON en bij den Koster.

M. TIMMERMAN~, D1tbbele Biiurt B 4.. Go,ula,

vervaardigt alle mogelijke 11oorten van

Haarwerken.

Al)V EltTENTil~N Geachte Stadgenooten.

Ondergoteekende zeil niet meer knnnendo workon en door ziekte zijner vronw en dochter in behoeftige omstundigboid geraakt, vraagt vriendelijk aan zijne mede stndgcnooten om eenige ondersteuning, ten· cindo in de be· hoelto, waarin zijn gezin thans ve1·kcerd, te kunnen voorzien.

20

Met de meeste boogaeltting, A. VERGEER, Bosehweg.

Go11nA.

STADSNIEUWS.

GOUDA, 29 Oetobor 1!101.

Een gevaarlijk werkje is heden morgen gelukkig volbracht. Het uicnwo krais, on· geveer 7 meter boog, isUgeplantst op den nieuw gebouwden toree van de Onze Lieve VroulVO Homolvaarts kerk, aan den Kleiweg alhier. Vele bolangatollonduu waren op den Kleiweg om de workzanmbcdon to zion ver­richten. Gelukkig zijn bij dezen bonw tot op boden nog geen ongelnkken voorgevallen, wel eon he11•ijs dat allo steigers enz. accu­raat zijn daargestold.

Wij waarschuwen onze ingezetenen voo.r ccnc vronw wonende in een \vagen, die bij winkeliers geld ter ,visseling vraagt voor pa.pier. Zoodra een hoe,·eelheid geld is nit­geteld, verlangt· zij hee1 klein gold en wan­neer dat is neergeteld wil zij den anderen dag terugkomen om een grooter bedrng aan kleingeld waarop zij vertrekt. Bij het natellen van het geld bespeurt dat men be­drogen is. Men zij dus op zijn hoede.

Toen gisteren namiddag omtrent half eon de arbeiders bezig mot het doen van peilingen in den Holi. IJssel bij het voor anker lig­gende directie vaartuig terug keerden vonden· zij do daarop tot het noteeren van water· standen acht~rgeblevel\ T. ,K. nit Gónda niet meer aanwezig. ?

Het vermoeden dat hier een ongeluk had plaats gehad werd spoedig bcw11,arheid daar na. eenige minuten zijn lijk onmiddellijk naast het · vanrtnig werd opgehaald. Op welke wijze bij overboord is geraakt zo.! steeds een raadsel blijven. Het peilregistcr was nog te 11.15 .door hem ingevuld. T. K., wiens vader voor t'Vco ja:ir stier!, was thans de steun en hoop zijner moeder.

\"

TIOl~OE VAN 01E COUD1!

PORTRET VAN GOUDA Gouda's oudste foto's gebundeld

Onder de titel 'Portret van Gouda' is bij Oudheidkundige Kring 'Die Goude' ,•er­schenen een boek met 50 zeldzame foto's uit de periode 1876-1881. Het gaat daarbij om de aJJcreerstc foto's, die ruim een ceu,v gc]cdcn in Gouda zijn gemaakt. Het grootste deel is­niet eerder gepubliceerd. Een hartstochtelijk ver1..an1elaarster vond ze. Historici zijn ver­baasd over deze 'bijzondere toevalstreffer'. Het boek kost f 39,50 en is te koop in ons pandje, Dubbele Dmtrt nr. 4.

Gouda, en met name de oude Goudse binnen­stad , is in de afgelopen decennia ontelbare malen gefotografeerd. Amateurfotografen, touristcn, ansicht­kaartmakcrs, fotojournalisten: zij allen hebben hun lenzen gericht op de piuoreske gevels, de oude monumenten, de grachten, de markante plekjes, die Gouda zijn bijzondere karakter verlenen.

Toch, hoe vaak ook het Goudse stadsbeeld, gestold op oude en nieu,ve foto's, is vastge­legd: eens zijn de allereerste foto's van Gouda gemaakt. Dat gebeurde toen de-plrotographie nog een modernistische nieuwigheid was. Een nouveauté ook - ,vant die eerste fotogra­fen, die met hun loodzware platencamera's op pad gingen, gaven hun toentertijd nieuwe beroep of bezigheid graag een artistiek tintje, leunend op hun 'kunstbroeders'. Dat waren de schilders, die zich immers ook bij hun scheppende arbeid vaak door het stadsbeeld lieten inspireren.

Opna111C'n 1•an de oude binntnstad

Vooral de oude Goudse' binnC'nStatl, "'"' zijn grachten en sü1gelf, is \'astgc/C'gd door ,Ic Go1,dJc fo1ogrnfe11, llie kort 110 het ,riid<IC'n win de \'Orige eeuw J1u11 werk ,lede 11. De Dclfts,:fotogrouf lfenri de Louw - \·011 wie onla11gs 40 o,ulr opn1unen :lj,1 on11/,•k1 - maakte de \•olgende foto's, die in blJt•k,•orm ziji1 gf'bun,frl,1: l1t'I f/ou1nu1n•1no11u1'1en1, de Have11sluis aa,1 de llollundsche /Jut•!, De Oost- en ~Yes1l1ave11. DubbC'IC' 9,,,,,,, !'IJárkt, ]Jogt~ Gouwe, Galgei,vetd. Kleiwegbrug ,net KallC'nl·ingcl. Jaagpad, Turfti11gel, (irt:,teSJu;s111e1 heukmolc-n uo11 ,Jr /Jssrl, ,te Vt•t•rstal, B0ge11. De JYaag 111et hotel lJC' Za/111. dC' IYlj,l$tr1Jat, de Vismarkt, de Gomw:, Kh:i11'C'C!ltra11t, Tlen,lewcg ,net de Tiendeweg!J­brug, tlt• Han,'.pra,û. de J/aastrcchue brug, Blekers· s_ü,gel, 1î1rfsi11gt:I, Karnt•1r1rlkJ{oot t'II hei S1otio11. FotoK,raaf Jiró111C' Kit•brrt n,11ak1e op11nmcn \'Q11: het .uodhuis, dt• Aforkt, koffiehuis De Har,nonie e11 de rYijduraat.

Het Goudse gemeente-archief koestert een tiental foto's van de Goudse fotograaf Jéröme Henri Kiebert ( 1843-1889) als kostbaarheden. Dat is niet venvonderlijk, ""ant Kiebcrt maakte in 1867 de vroegste photograpl,ie­opnamen van Gouda. En het mag gerust een speling.van het lot heten, dat die kleine serie stadsopnamen van Gouda bewaard is ge­bleven.

Tot voor kort werd er vanuit gegaan, dat de daarop vo1gende fotoserie van oud­Gouda, die uit de vorige eeuw dateert, ná 1880 werd gemaakt. Een bijzondere vondst uit particulier bezit toont nu echter aan, dat het 'gat' in de foto­grafisch-vastgelegde historie van Gouda kan worden opgevuld. . Het is aan het gepassioneerde collectioneur" schap van mejuffrouw Annie ,•an Dijk uit de Keizerstraat in Gouda te danken, dat een uiterst zeldzame serie foto's van maar liefst veertig stuks uit de periode 1876-1881 voor het nageslacht is zek~r gesteld.

Die bijzondere col1cetic foto's ,vas tot voor kort niet of, nauwelijks bekend bij de lokale historici. De opname zijn vervaardigd door de Delftse kunstfotograaf Jacobus Hendricus Johan de Louw (1851-1944), photographe de Son Majesté Ie Roi • destijds woonachtig aan de Oude Delft 137.

Zijn veertig opnamen vortnen tezamen een ongeëvenaard picturaal historisch document van Gouda uit de vorige eeuw. Zij tonen, zonder de vaak artistieke 'vertekening' van etser, schilder of tekenaar, de stad Gouda -zoals deze zich ruim een eeu,v geleden aan de bezoeker prc.'ienteerde: een rustige, somtijds zelfs statige gemeente, waar het leven kalm vergleed, en waar de verbou\\·ings­woedc nog niet had toegeslagen.

! De Goudse binnenstad ademt nog de ingehouden sfeer van een typisch Hollandse waterstad, met royale huizen langs de Markt en grachten, en knusse burgerpandjcs in de kleinere straten. Veertig foto's, meer dan 100 jaar oud, gemaakt door één en dezelfde fotograaf, vormen een kostbare topografische collectie. Een visuele erfenis van hoge kwaliteit, tegelijkertijd een geschenk voor de Gouwenaar-van-nu.

21

TIOINGE VAN DIE GOUDE

'Die Goude' Op initiatief van de Oudheidkundige

Kring 'Die Goude' - een historisch genoot­schap met bijna 700 leden, dat zich inzet Voor bestudering en behoud van oud-Gouda­is deze unieke fotoserie nu in boekvorm gebundeld.

Het is tegelijkertijd de twintigste bundel, die de jubilerende vereniging uitgeeft: dat gebeurt ter markering van het 55-jarig bestaan. Aan de 40 foto's van De Louw is dus de serie ·van 10 stuks toegevoegd - afkomstig van de Goudse fotograaf Jéróme Henri Kiebert (1843-1889). Deze tien kiekjes berusten in het Goudse gemeente-archief en zijn door archivaris dr... B.J. v.d.Saag belangeloos voor dit doel afgestaan.

De onbekende 'Goudse' foto's van De.Jftenaar Henri de Louw, aangevuld met de opnamen van Kicbcrt, vormen tci.amcn de vroegst fotografisch vastgelegde beelden van Gouda.

Beelden voor de Gou\venaars van nu, bcnicu\l.'d naar hoc de stad er kort na het begin van de tweede helft van de 19de eeuw uitzag. Temeer een bijzonder gegeven, omdat J.N.Nièpce (1765-1833) en J.L.M.Daguèrre

22

(1789-1851) in de jaren dertig van de 19de eeuw elkaar de eer betwistten de fotografie te hebben uitgevonden. Nauwelijks 25 jaar later zijn dus de Go11dse foto's vervaardigd, die nu zijn ge~undeld.

Al in maart-1851 bezocht de toentertijd bekende Franse fotograaf Guyard de stad Gouda. Hij hield zitting in café 'Het Schaak­bord' aan de Kleiweg. Op 2 maart 1851 meldt een advertentie in het Goudsch Kr<mijkske:'

'Daguèrrotypc-portretten in kleuren, en vervaardigd in een vcr\varmde kamer, onver­schillig bij welk weder, mits niet regende'. (Was getekend) M. Guyard. Zijn adres te Amsterdam is te verkrijgen bij de heer P. van Werkhoven op de Kleiweg in Gouda' .

. ; In hetzelfde jaar !ic( fotograaf Henry Pronk

weten dat hij 'photografische portretten' maakte in hotel 'Het Hert huis' aan de Markt. De heer Pronk bdcht voor zijn met de hand ingekleurde werkjes tarieven van vijf tot twintig gulden in rekening - 'afhankelijk van de grootte van de bestelde photo'. Een derde fotograaf in het Goudse bood zijn diensten aan het publiek aan vanuit hotel 'de Pauw' aan de Markt.

'

1101:NûE \'AN DIP. GOUDE

Builen-opnamen Was het tot dan toe slechts doenlijk om van aan de hand van één Daguèrro-type één foto te maken, via de uitvinding van de zogeheten collodium-photografie kon men meer afdruk­ken van één opname maken. Dat k,vam doordat de foiograaf met negatieven van glas werkte. Daartoe gebruikte hij een platencamera w \vaarmee hij voor het eerst ook buiten kon werken.

Dat blijkt ook duidelijk uit hel karakter van de allereerste buiten-opnamen in hel Goudse stadsbeeld.

Gebou,ven fotograferen \Yas eenvoudig geworden - die stonden immers stil. Maar mensen moesten langdurig •bevriezen', wilden ze tenminste herkenbaar en scherp op de foto komen.

Het is ook om die reden, dat op de vroegste buitenopnamen van Gouda verhoudingsge· wijs slechts zelden mensen of bewegende voertuigen, zoals handkarren, koetsen of sleperswagens te zien zijn. Op hun 'snelheid' was de antieke platencamera nog niet afgestemd.

Allengs kwamen er meer fotografen naar Gouda, en vestigden zich soms blijvend. Zo opende ene Frederik Harting in januari 1863 zijn atelier in de Dubbele Buurt te Gouda. In 1863 opende Adrianus Johannes Martens zijn fotografiezaak aan de Peper­straat. In 1886 kondigde David Wessels zijn komst als fotograaf aan in Gouda . Andere vroege kiekjes-makers in Gouda: Dirk Klaarwater (in Gouda .van 1887-1900), de Zweed G ustav Johan Erik Jochmann (1892-1895), Weyen Ja,1 van Zanen (1893-1913), Barend Zweers (1895-1896) en Pieter van der Waals (1887-1905).

De Delftse fotograaf Henri de Louw (1851· 1944) is de maker van de tot nu toe onbekende uitvoerige en bijzondere serie antieke stads­foto's, die hij in het tijdvak 1876-1881 in Gouda vervaardigde.

Hij was niet de eerste de beste, zo blijkt uit navorsing in het gemeente-archief van Delft. Jacobus Hendricus Johan de Louw werd op 14 december 1851 in Den Haag geboren, waar hij geruime tijd zou blijven. In 1875 vestigde hij zich te Delft. Op 22 j11ni 1875, kort nadat hij zijn militaire dienstplicht had beëindigd, trad hij in het huwelijk met Elisa Augusta Doris Ida Kirchner, dochter van de toentenijd bekende fotografe Emma Kirchner.

Aanvankelijk gingen ze aan de Korenmarkt 16 in Delft wonen. Al spoedig,op 5 november 1880, openden zij een zaak aan de Oude Delft 137. Vanaf 1880 was De Louw gerech­tigd tot het voeren van het predicaat 'hof" fotograar. Henri de Louw prees in Delft zijn portrenen aan met de term 'plrorograplrie artis1iq11c'.

Volgens de Delftse historicus Erik Krcytz waagde De Louw zich in het begin van de jaren zeventig van de 19de eeuw ook aan buiten-opnamen. Zo bevindt zich in het konin~Jijk huisarchief in Amsterdam een album van zijn hand met foto's, waarop hij de Aprilfeesten te Amsterdam heeft vastgelegd. Het ging om de feestelijkheden in 1887, die \vcrdcn.gevierd ter ere van de 70-ste verjaar­dag van koning Willem IJl.

Op 14 september 1891 vertrok Henri de Louw uit Delft en vestigde zich aan de Prinsestraat in Den Haag. In dccêmber werd zijn huwelijk met Elisa Kirchner ontbonden. Hij overleed

• Sfeervoltr! b/;k op dr! Dubbch• D11ur1 • waar lrct 1110,lcr,u· n,uo ,•erkeer nog niet had tof'gt:slagt•n. (foto: He11ri de Louw - anno /876).

23

TIDJSCE VAN DJE COUDE

' •

• Gouda. l'anaf de J.Jo/ltuulsclre JJssef ge:ie11. De i11gang l'mt de Hal'et1 was vrij l'oordr:scht•r:pl'aul t ,.,, ,wg 11irt 11/gr:;/otcn ,Joor ltr:t 111odernt• r0111/wtg1ract'. (/010: llenri de l()uw - anno 1876).

in '1944 in Den !-laag. Leerling van De Louw · was August Grégoire fl881-197 1), wiens grote foto-verzameling in 1953 het begin vormde voor de fotocollectie van het Leidse Prentenkabinet.

Kicberl Jérömc Henri Kiebcrl, van \viens hand

10 foto's in het nieuwe boek 'Portret van Gouda' zijn opgenomen, werd op 11 oktober 1843 te Oude Wetering geboren. !-lij vestigde zich op 22 januari 1863 te Gouda op de hoek van de Karncmelksloot en de Eerste Kade. Op I augustus 1867 verhuisde hij naar de Markt/hoek Korte Groenen daal. !-lij vertrok op 28 mei 1888 vanuit Gouda naar Amsterdam. Zijn bedrijf werd overge­nomen door Charles van Kervel.

Kiebert werd op 15 mei 1888 in het bevolkingsregister van Amsterdam inge­schreven , te zamen n1et zijn vrou\v en vier kinderen: twee dochters en twee zoons. Zijn vrouw heette Louise Petronella Messemakers. 24

!-lij vestigde zich aan de Van Woustraat. In januari 1889 verhuisde hij naar de Jan Steenstraat, waar hij op 15 februari 1889 ovcr]ccd. Uit de nu in druk verschijnende antieke foto's van ruim een ccu,v oud, komt Gouda naar voren als een overzichtelijk stadje, ,vaar het dagelijks leven kalm vergleed.

Rond dezelfde tijd werd (op 1 april t862)de Goudschc Courant opgericht, werd aan de Kleiweg korenmolen 'de Noord' afgebroken (1865), vestigde zich de eerste stoomblckcrij in Gouda (1866), en ging café 'Belvédère aan de Markt open (1868). Op hetschavot van het stadhuis van Gouda had de laatste terechtstelling plaats: Pieter Pijnacker uit Reeuwijk werd opgeh~ngen ( 1870). En in 1872 werd het 600-jarig bestaan van de stad gevierd.

Teeen die achtergrond zien de oudste foto's van Gouda opnieuw het daglicht: Gouda, een rustig provincieplaatsje in een rustig Nederland • nog ver verwijderd van de 1noderne dyna1nische t\vintigstc ecu,v.

Theo de Jong.

\

TIOU~qE \'A~' DJE OOUDE

GOUDA IN BEDRIJF Als deel 1 van de reeks "Midden-Holland

in bedrijf' verscheen bij Repro-Holland in Alphen a/d Rijn, onder auspiciën van de S1ich1ing Bedrijfsmonumemen Midden­Holland, keurig verzorgd, een interessanl boekje over de ontwikkeling van de industrie

ïn Gouda; in het bijzonder in de jaren 1850-1940.

Het boekje, met de tilel "Gouda in bcdrijr', is gebaseerd op de scriplie "Gouda industrieel erfgoed en stedebouw-kundige ontwikkeling". Deze scriptie \verd in het kader van hun studie aan de Technische Universiteit in Delft in 1987 geschreven door Berthold Bakke.- en Harry Bernelmans. De studenten kozen voor hun onderzoek Gouda, omdat onze stad een rijk ambachlelijk en handelsverleden heef1 en bovendien een duidelijk regionale cen­trumfunctie vervult. Het onderzoek ver-eiste een bepaalde beperking, daarom werd gekozen voor het tijdvak 1850-1940, omdat dit een belangrijke fase in de indumiële revolutie markeert.

De in druk verschenen publicatie wijkt cvcn\vel in een aantal opzichten af van de oorspronkelijke scriptie. De bewerkers ervan, drs. Bernt R. Feis en Herman Fr. D. Rutten, beiden woonachtig in Oudewater, hebben de scrip1ie, de oorspronkelijke lekst zoveel 1nogelijk volgend, hier en daar redactioneel aangepast en ,vaar nodig ook het een en ander geschrapt, dat niel paste in een boekje over Goudse bedrijven.

Het boekje telt zes hoofdstukken. Het eerste bevat een beknopte schc-ts van het ontstaan en de ontwikkeling van Gouda tol het midden van de vorige ceu\v; het t\\•eede Gouda in de reeds vermelde periode 1850-1940. In de derde wordt beschreven hoc Gouda zich heeft ontwikkeld tot een centrum van nijverheid en handel. Deze ontwikkeling was o.m. het instandhouden en verbe1eren van de beslaande en hel scheppen van nieuwe goede verbindingen te water en te land, en het gaan gebruiken van nieu\vc energiebronnen, zoals gas en ele-ctricitcit.

In de loop der eeuwen heeft.de industrie in Gouda hoogte- en dieptepunten gekend: verdwenen of slerk in omvang verkleind zijn de bierbrouwerij, de lakennijverheid, de tOU\\'· en garenindustrie, de fabrieken \vaar aardewerk, pijpen en plateel werd gemaakt. De zgn. kaarsenfabriek is overgegaan op het maken van andere produkten. De blekerijen zijn, op t,vee na, verd,venen, een bloeiende, ove,· het algemeen kleinschalige sigaren­industrie eveneens.

Goed gaat hel nog steeds met de machine­fabrieken en de fabricage van vuurvaste sleenproduklen, welke laatste vooral ná 1945 een grote opbloei vertoonde. De kaashandel bestaat nog s1eeds, al is de kaasmarkt prak1isch verdwenen.

In het vierde hoofdstuk word1 een aantal Goudse bedrijven beschreven. Daarvan zijn er enkele inmiddels ah\1eer verd\venen of worden ciders op kleinere schaal voortgezet. Het vijfde hoofdstuk is gewijd aan Gouda als woon• en werkstad. In het laa1s1e hoofdstuk wordt een verantwoording gegeven van het onderzoek en van de bronnen \Vaaruit de informatie ,verd verkregen. De auteurs hebben hun onderwek niet alleen gericht op de bedrijven als zodanig, maar ook op de gebou\ven ,vaarin deze ,vcrdcn uitgeoefend, \\'aarondcr er een aaQtal is, \Vaard om als bedrijfsmonument in stand te worden ge­houden. Veel passende iltustra1ics verleven­digen de teksl en vormen daarop een welkome aanvulling.

Er is waarschijnlijk nog nooil een publi­catie verschenen zonder feilen en ook deze omkwam er niet aanl Het is bepaald jammer dat men de tekst niet voor deze ter perse ging, hccfl !alen lezen door een Gouwenaar. Dat had veel narigheid bespaard. Het boekje vertoont thans te veel kleine onzorgvuldig­heden (zoals namen van bedrijven, gebouwen enz.), die onbekendheid mei de situalie in Gouda verraden. Ook wel enkele andere.

Zo hcelle de edelman die in 1306 heer van Gouda werd niet Willem maar Jan van Beaumont. Hel was ook bepaald niet de toen zevenjarige graaf (nog niet prins) Maurits die de vloot commandeerde die in 1574 Leiden lc lnilp kwam na het opbreken van het beleg door de Spanjaarden, maar Louis Boisot. Afb. 12 is niet de Rotterdamse maar de Kleiwegspoort en de brug op afb. 53 ligt niet over de Nieu,vc Gou,vc (Nicu,ve Vaart), ,vant die bestond toen niet, maar over de Kromme Gouwe. En hel plateelfabriekje aan "het" Raam \\•as ,vel de Plazuid! (een naam die aan de schrijvers onbekend schijnt te zijn). Als laatsle opmerkihg: bij het lezen van de hoofdtekst wordt men soms gehinderd door de manier waarop de kaderteksten zijn aangebrachl. Daarin is weinig systeem te ontdekken. '

Het werkje is in de boekhandel verkrijgbaar en kost slechts f 25,-. Het telt 100 pagina's, 88 illustraties en is gestoken in een aantrek­kelijke omslag.

Dr. A. Scheygrond.

25

TIDTNGë VA~ 016 G-OUDE

Legerdag 1917 Ter gelege11heid v1111 de Lege1·dag i11 1917

te f.iouda. verscheen ook ee11 speciale kronr. De omva11g was vier bladzijde11 e11 het papier ,vas van ,•ee/ be/ere k,,10/iteit dan dal ,•011 gewo11e kranten. Dal betere papier lvas H1el gelvenst, 1vant daardoor k1van1e11 de illustra­ties beter lot hun recht. De illustraties ,vo1Y!ll na1nelijk kuappe. vlotte penteke11i11ge11 van de destijds zeer bcke11de schilde/' v1111 o.m. miliwire tafel'ele11: Jan Hoynck va11 Papendrecht (1858· I 9 33).

Mogelijk is ee11 exemplaar van de gcnoenule kratll nog in hel bezit van een Gouu1ent1ar. A,Jocht di1 het geval zijn, dan zou de redactie va11 'de Tidi11ge' het op prijs stel/e11 als zij daarvan zou mogen kennis11e111e11. De krant 1vertl lve/lish1aa1· waarschijnlijk gedrukt bij de firma A. Bri11k111a11 & Zoon, lvaar ook de Goudsche Courant ,,a,, ,Ie pers k1va1u, maar i11 ,Ic legger vtm deze kram i11 het Gemeente-Archief heeft men ce11 exem­plaal' vtm het blad 11ict k111111e11 ter11g1•ilulc11. Het blijft daardoor 011zeker of het ging om een cxt1·a etlitie va11 tie Goudsclu: Courant dan ,vel 0111 een afzontlc,·lijke uitgave. Nadere i11/ichti11ge11 worden door de re,lactie ,1an de 1·;t1;uge ganl'ne ingen•ac/u.

0(zit• ·J,~ Titlh1ge' ,·a11 Die Go,ule, ja1111ori 1988).

Openbare Verkooping T~ GOUDA,

ten overslaan van den Notaris

G. C. FORTUI.IN DROOGLEEVEll, op M.d..4.NDAG 27 J,J.NUARI 1!>02, des morgens to cit uren, in het Kolfiehuis ,HARMONIE" aan de Markt, van :

No. 1. Een op drnkken stand gelegen, goed onderhouden en ruim ingericht

BIEB- EN EOFFIEHUIS, BIERBO'l'TELARI.J,

Limonade- en Spuitwaterfab.-iek , . .. ... - -- . ·····-

26

-- · __..,, .- , .. -STADSNIEUWS.

GOUDA, 20 Mnarl !U02. In de suikerbnllenkookcrij van den heet·

Vermcy, Lnngo Noodgods/eeg, br:,k WocnS· d::iga\'Ot!tl ongeveer 12 uren, een hevige brnnd uit, die 1.ich in den beginne zeer ernsti~ liet aauzicn. Wcldrn stond hot gebouw i~ licbte laaie, en daalde een zee vnn vonken, als aan een rcuzenfontein ontsprongen, op de belendende gobomYen neer, vnn welke er nog een pnnr aan het vernielende ele­ment een kleine tol moesten betalen. Als altijd was de. brnndweer spoedig ter J)laatse. Spuit No. 1, kommandant do heer de Ruyter, ga! het eerst water. Door meerdere spuiten versterkt, bad men don brand, die zich ge­lukkig tot dat eene pand bepaalde, spoedig onder de knie ; toch hebben nog vele om­wonenden door waterschade enz., geleden.

De brand .schijnt boven ontstaan te zijn en vond genoeg vnn • zijn gading om de bewoners van de naastbij gelegen woningen schrik) en vrees in te boezemen.

Dit jaar zllllen weder twee commissies de cin<lexamens voor L. b~rgerscholen met ö j. e. afnemen, een te 's Gravenhage (dubbele com­missie), een te Schiedam (enkele).

De Gondsche leerlingen zullen examen doen in den Haag bij de le nfdceling.

Van de Goudsclt'o leer:,rcn hebben zitting ht do commissie te 's Gravenhage: 1e afdoe· hng do boeren A. Langerhuize van Oven Dr. N. Qnint Gz. en J. C. T. Prikken· 2~ afdeeling de heoren Dr. F. W. Ra.ah~ en J. H. van der Voort.

-· --De 18-jnrigc Cornolia v. d. Ent te Krim·

pen aan de Lok, werd Zntordogonmiddag, ongeveet· 5 uur door baar n1oc<lcl' uif.gczoudcn om eeoigo boodschappen en kreeg daarvoor l 1 modo. Eenigo vriendinnetjes stonden to spelen en toen zij . b'aur vroegen mede te doen, stnk zii den g1Îldcn in den mond, 0111 den to kaatsen bal te vangen. Bii het tellen slikte zij het muntslnk in en hevig benauwd bracht men ha:ir thuis. De guldtin scheen in dien tusschentijd in de maag terccbtgc· komen te zijn, altbans dr. V,111 Stro1·on kon het voorwc1·p in het keelgat niet meer vinden.

-

r

. '

·'

,,

\

TIOINCE VAN DIE oouoe

De sluiting van een kaasfabriek

In de Goudsche Courant van 28 september 1987 werd de sluiting aangekondigd van de ruim 80 jarige kaasfabriek "Oud-Holland" te Bodegraven. Aangezien over de geschiedenis van deze zaak, buiten zuivel vakkringen, v.•einig bekend is, leek het me wenselijk een kleine kroniek op te stellen over de voornaamste feiten.

Op 10 december 1898 werd ,•oor notaris A. Schehema Beduin te Amsterdam opgericht de N.V.,,Full Crcam Kaasbond", waarop de Koninklijke Bewilliging op het ontwerp reeds op 16 November was verleend.

· Opriclners waren de makelaars Gerrit Mcereboer en Dirk Jan van den Berg; Georg van den Berg, zonder beroep en de kaas­handelaar Jan van Zuijlcn, allen te Amster­dam. Het maatschappelijk kapitaal bedroeg f 50.000 waarvan geplaatst f 10.000 en vol te storten voor I Januari 1908. Het was een voor dien lijd aanzienlijk bedrag. In 1903 stichtte men de fabriek te Bodegraven, in een boeren woonhuis. Met moeite kreeg men 300 liter melk per dag bij elkaar en startte de fabricage op ambachtelijke wijze. Net als op de boerderijen deden vrouwen alle het werk, met dezelfde apparatuur. Later kwam er een kaasmaker uit Noord Holland en in 1913 werd Jodocus de Mars directeur, een Fries n1et een zuivelopleiding en coöpç• ratieve inslag en dat in een particulier bedrijf. De melk werd per paard en wagen of per boot aangevoerd uit de omgeving van Bodegraven, Reeuwijk, Gouda en Waddinx,•een. De aanvoer steeg tot 5000 li.t.er per dag. Reeds in 1918 was de heer de Mars er in geslaagd een aanvoer van 3.000.000 liter per jaar voor elkaar te krijgen.

Nu blijkt uit het.archief van de Kaashandel Mij "Gouda" N.V. dat de Full Cream Kaasbond in liquidatie was, zonder dat over de redenen iets werd ,•ermeld. Op 14 October 1918 kocht de president­directeur J.L. van Eijk, te samen met de Haagse Melkinrichting "De Sierkan" alle aandelen. Het kapitaal bedroeg f 100.000 en de koers werd vastgesteld op 721/,%. De Kaashandel Mij hoopte daardoor de gehele productie van vette kaas (roomkaasjcs) in handen te krijgen en de Sicrkan om in tijden van meJkgebrek verse melk naar Den Haag te krijgen.

Op 26 Februari 1919 sloten "De Sicrkan" en "Gouda" een overeenkomst (zij hadden ieder 91 aandelen) terzake van de kaas en melkverdeling en de heer de Mars werd offici­eel directeur. Commissarissen \Varen de heren Wilhelmus Heusden namens Gouda en T.J. Huisman voor de Sierkan. Geldbcleggen was voor de aandeelhouders niet het hoofddoel, maar wel het beter functioneren van hun bedrijven. Op 21 ijo, vember 1919 werd het hoofdkantoor van de Full Crcam Kaasbond verplaatst van Amsterdam naar Gouda. In 1921 kreeg de Bodeng.-aafse fabriek ook melk van de destijds in Oudewater en IJssel­stein bestaande fabrieken, die per boot werd aangevoerd. Men beschikte voorts over 4 wagens en 4 paarden en was al overgegaan 101 de aanschaf van auto's.

Op l November 1925 werd de naam ge­wijzigd in N.V. Mij ,tot Exploitatie van Kaas­fabrieken "Oud-Holland".

Ondertussen was op 30 Juni 1914 (Staats­blad no. 150) de N.V. ,,Excelsior", fabriek van melkproducten (Dairy Produce Com­pany) te Woerden opgericht doorC. W.H. van Dam te Rotterdam, Johannes van Noordam te West IJsselmonde, L.A. van Guntcren J r te Rotterdam, Mr \V.M. KoUT te Hilversum en Jan HordiJk te Utrecht (die tot directeur werd benoemd). Het kapitaal bedroeg f 200.000, waarvan gestort f 159.000. Een statutenwijziging vond plaats op 13 Juni 1921 (KB 1/2/1922 no. 40); op 10 Februari 1922 werd het kapitaal vergroot tot f 300.000, geheel gestort. Op 18 Januari 1927 weer een Statuten­wijziging (SI.Cour. 24/2/1927 onder art.480). Op 12 Maart 1929 werd de heer D.H. Socters directeur, terwijl op 15/3 de commissaris J. Noordam aftrad. In Augustus werd een (niet ondertekend) rapport uitgebrach11aan de Sierkan en de Mij Gouda over de vodruîtzichtcn van Excelsior. De bouw der fabriek was geheel verouderd en primitief. Men vond de ligging slecht, noch aan water, noe!h spoor. Dat was natuurlijk schromelijk overdreven want het terrein begon aan de Utrechtse Straatweg en het weiland erachter strekte tot bijna aan het spooremplacement; wel was een feit dat de riolering over vreemd terrein naar de Rijn moest. De boterprnductic bedroeg in 1922

27

TIDISOI: VAN DU! OOUDE

.......... Kaasfabriek "Oud-Bolland" te Bodegraven vijftig jaar

......

• Jl/11nrarie uir /rei CJ\JC-11jdsclrrift ,\l,·lk • okr()ber 195.î.

ruim 185000 kg, in 1928 322000 kg; in 1922 werd ruim 5.000.000 liter melk verwerkt, in 1928 9.600.000 liter. In 1922 werden 82000 kisten gecondenseerde melk geproduceerd en in 1928 170.000 kisten.

De taxatiewaarde bij publieke verkoop werd getaxeerd op f 35500 voor de gebouwen, f 39400 voor de machines. De bedrijfswaarde op f 64000 resp. f 65600. De heer van Gunsteren schatte echter f 145000 resp. f 146000 en de taxatie van de rapporteurs kwamen op f 100.000 resp. f 47000. De N.V. Amst. Bank gaf per 15 November 1928 een crediethypotheek van f 150.000. Het verlies over 1928 bedroeg f 21857.55.

De Mij Gouda en de Sierkan besloten Excelsior aan te kopen voor f 105.000, overdracht op naam van de. fabriek Oud­Holland. Bankier gaf f 200.000 crcdict, echter onder borgtocht van Gouda en de Sierkan. 28

/·;. . . . /.A ,. , c;y , = // ''7~/u'Y,/'''"'rt'.·,o" ' "'"' ,,,:.et1, <'l'I ,d"'. 1<'-e ";!//lv,$

Op 24 December 1929 (St.Cour. 17/4/1930 no. 76 art. 1490) compareerden voor notaris J. van Kranenburg te Gouda de heren C.H. W. Heusden, directeur der Kaa.~h. Mij Gouda en de procuratiehouder Albertus Elshout, die overgingen tot de oprichting van de N.V. Fabriek van Melkproducten "Nieuw-Holland/New Holland, Dairy Produce Company", gevestigd te Woerden. Kapitaal f 200.000, geplaatst f 100.000. Tot directeur werd benoemd de heer J. de Mars te Bodcgravt n, directeur van Oud-Holland. 7

Men begon onmiddellijk met uitbreiding en vernieu\ving van ,Je fabriek_, \vaarvoor in het boekjaar 1929/1930 f 51500 werd uitgetrok­ken. Op I Juli 1929 waren er 60 man in dienst tegen tesamen f 1096. 71 per weck. In 1937 bracht de Mij Gouda een bod van 130% uit op de aandelen in de NV's Oud- en Nieuw-Holland. Reden wasdaidedirecteurilc

, .,

'· .,

TIDINGE VAN DIE GOUD~

twee aandeelhouders (Gouda en de Sierkan) als aandeelhouders wenste te beschouwen en niet als de \Verkelijke e-igenaars, die de aandelen met speciale bedoelingen hadden gekocht.

Het bod maakte de Sierkan wakkeren deze kwam met een tegenbod van 150%. Daarvan \vas Gouda \Veer niet gediend; nlen schatte de indirecte belangen op f 6000 per jaar en de· netto opbrengsten voor dat jaar op rond f 40.000 voor ieder der fabrieken.

Na \Vat he.en en \Veer gepraat besloot men de zaak te laten zoals die was. Ondanks de oorlog begon op 21 Augustus 1940 de algehele verbouwing van Oud­Holland en in Mei 1941 werd de fabriek heropend.

Op 26 Februari 1949 schreef de Goudse directeur G.C. van Eijk aan commissarissen: steeds meer landbouwers sluiten zich aan bij de coöperatieve fabrieken (verenigingen). De "Produccnt0 nam al de bOU\\I van een fabriek in de omgeving van Woerden in overweging en ook de Coöp. Melk(afzet) Centralc(CMC) is op zoek naar een fabriek. De directeur van Oud- en Nieuw-Holland ziet zijn melkvoorziening in gevaar komen en als voorstander van het coöperatie\vezen ging hij een 5-jarig contract aan met de CMC, om zodoende voldoende melk te krijgen; waarvoor de CMC een aandeel in de winst kreeg. De CMC begon nu op medezeggenschap aan te dringen, hetgeen de directeur van de Sierkan, de heer de Vries in een moeilijk parket bracht. Hij had nl. ook zitting in de M.I.V. (Melkinkoopvereniging) waarvoor hij de belang.en van de particuliere zuivelfabrie­ken behartigde. De tijdsomstandigheden dwongen echter de partijen tot veranderingen over te gaan.

Op 24 Mei verkreeg de CMC een 1/3 deel van de aandelen in zowel Oud- als Nieuw-Holland, tegen een boekwaarde van 450% ! pat had nog al wat voeten in de aarde, omdat de boekwaarde fiscaal op 100% stond en de fiscus een Oink winstaandeel opeiste.

In dezelfde tijd kwam de Goudse Melk­inrichting in financiële moeilijkheden.

Nu behoorden Oud- en N.H. tot de zgn. Industriemelk afdelingen en de GMI tot de Consumptiemelk afdeling in het Nederlandse zuivelbestel. De melkverwerking van de GMI was rond 20.000.000 kg per jaar en deze melk bracht meer op dan de industricmclk. Daarom ,vas het voor Oud-Holland van belang de GMI in handen te krijgen.

In October 1951 kwam het besluit tot aankoop over te gaan en werd de Goudse fabriek geheel gemoderniseerd. Ondertussen was in Februari 1950 door de drie aandeelhouders (Gouda, de Sierkan en de CMC) besloten de Nieuw-Holland uit te breiden voor een grotere aanmaak van kaas en gecondenseerde n1elk, \vaarn1ee ongeveer f 750.000 was gemoeid.

Ook bij de Kaashandel Mij ,;Gouda" zelf hadden de ontwikkelingen niet stil gestaan. Omstreek.~ Juli 1949 bracht de Curaçaoschc Handel Mij (Cetcco) een bod uit op alle aandelen van "Gouda". Er volgden roerige jaren van veranderingen, concentratie en afstoot. Tenslotte botsten de oude handelsactiviteiten van een in \vezen speculatieve kaashandel met de meer buro· cratische politiek van de Ceteco en op

15 November 1955 deed de Cetcco haar bezit over aan de Nationale Coöperatieve Zuive)­verkoop Centrale NCZ. Daarmee k,van1 een~ einde aan een 85-jarig beslaan van deze particuliere kaashandel en kwam geheel in de coöperatieve sfeer. Reeds omstreeks 1954 had de Cur.H.Mij de aandelen van de GMI ook aan de NCZ over­gedaan. Door de vele veranderingen in de zuivel­industrie \vcrdcn Oud- en Nieu\v-Holland geheel geïntejlreerd in de CMC. Aantekeningen hierover zijn in het archief van "Gouda" niet aan\\lczig.

Zo staat nu Oud-Holland op het punt van verdwijnen en Nieuw-Holland werd uitge­breid. gemoderniseerd en tot een nicu,ve Mona (Lisa) verfraaid en gaat verde,· als de fabrikant van de MONA-toetjes·.

Dr. J. L. van Eijk.

!

Or<.>nncn: GcJcnkbock Ka3sh. Mij ... Gouda" N.V. tao 1920. /\n::hicf Kn..1:sh. Mîi, Pri,1é aanlckcningcn F11milic 11rchîcf Van Eljk. C?>tC, Ti!·dschrirt ~kik 17 Oct. 195), 50-j.arig_jubikum Ood·H<>I .::ind,

Gouda. Januari 19SS.

29

11DTNGE \'AN DIE COUDE

Vijf eeuwen een eigen Goudse archiefruimte

ln de ruimte. ,vaar nu het archief en hel boekenbezit van de Hervormde Gemeente van Gouda in de St.-.lanskerk zijn onderge­bracht, was oorspronkelijk de stedelijke bibliotheek · de Goudse Librije • gehuisvest. Zij verbleef daar meer dan vier eeuwen.

Dit jaar is het echter precies vijf eeuwen geleden, dat in een archiefstuk melding werd gcn1aakt van bou,,•-activitcitcn aan de zuid­zijde van het in 1485 gefundeerde koor van de St. Janskerk.

De werkzaamheden betroffen kennelijk de aanbouw van de kerkmeesterskamer en de daarboven liggende ruimte. Een post uit de jaarrekening van 1487 van de St.· Janskerk vermeldt namelijk een betaling 'van de lybery Ie tymmeren ende te doeken'. Een jaar later ontving de schilder Jannes zeven Rijnse guldens voor het stofferen en werd aan Filips, de metselaar, 22 gulden uilbe1aald voor het 'vcr"·c)\·cn ende paneren' van de ruimte. Tenslolle kreeg de glazen­maker Codde vier C(arolus) gulden 'van 6 glasen te verloyen in de lihery' .

In die beginjaren was de archiefkamer waarschijnlijk alleen bestemd voor het bewa­ren van · ook toen al zeer kostbare -liturgische geschriften. Het boekenbezit werd in de Joop der jaren door schenkingen en legaten, o.a. van de pastor ,•an de St.-Janskerk Rudolf Monnickendam (1545) en Johannes Tsanci­tus (1554).

Bij de brand van 1552, waarbij de kerk grotendeels werd verwàest, liepen de kerk· bibliotheek en de daaronder gelegen kerk­meesterskamcr geen schade op. De eerste geschiedschrijver van Gouda, Ignatius Walvis, schrijft hierover: 'Maerwaer't ,·erwulr was met steen, als de saerlficcie•broeders Capelle, voorts hel ,·oorportael aen de Noord· sijde en hadde sondcrling geen noodt, met de Kerckencamcr, die boven de Libri soldcr bekent was'. De dikke muur tussen kerkruimte en de aangebouwde vertrekken bood blijkbaar voldoende bescherming.

30

In 1564 is er reeds sprake van 'Librarie· meesters'. Aanvankelijk is er ,veinig over hun activiteiten bekend. Later bepaalden zij het aankoopbeleid. Het, later gemeentelijk, college werd pas in 1982 opgeheven en ging toen op in de Commissie van Advies voor de Archieven.

Nadat Gouda in 1572 was overgegaan naar de Prins, kwamen enkele bockcncollcctics van opgeheven klooster~ naar de St.-Jans­kcrk. Het boekenbezit nam voortdurend in omvang toe. Diverse catalogi geven een beeld van de steeds wisselende samenstelling ervan, vaak naar gelang de interesse van de librijemcesters. In 1612 werd de archiefruimte grondig verbouwd en van enig meubilair voorzien. 1

Een der meest bekende (en dominerende) figuren onder de Librijemeesters uit de l 7de eeu,v ,vas Hieronymus van Bcvcrningh, die in 1646 toctratl tot het college. De naam van een der fraaiste grafkapellen in de St.-Jans­kerk, gebouwd in 1668-1674, houdt de herinnering aan hem levendig. Zijn aankoop­beleid was vooral gericht op juridische ,verken, ,vaarvan er in de Librije maar weinig aan,vezig ,varen. ·

In 1650 kwam hij op het idee een bord te laten vervaardigen, waarop in gouden lellers wu worden aangegeven: 'de tijt en de namen van Libraricmeesters door welcl<er moeytc ende ,·oorsorgc de Lybrye soo zierlijck ge­timmerd en verstelt is'.

Hel cirkelvormige, door Van Beverningh ontworpen bord is nog in het Gemeente­archief van Gouda aa11wezig. Het werd geschilderd door Bartiiu Arbos. · Inderdaad had in 1648 een grondige ver­bouwing plaatsgevonden. De ruimte werd toen tevens verfraaid door het aanbrengen van kruiskozijnen; de vloer werd vernieuwd en voorlicn van een Italiaans n1ozaiek, bestaande uit wille en blauwe tegels. Jammer genoeg werden daaroverheen mallen gelegd, die de fraaie vloer weer grotendeels aan het gezicht onttrokken. Tot in 1819 werden er

TIDJ~GE VAN DIE GOUDE

• fllc•ro11y111us wi11 /Je\•er11i11gh, qe11s lib,;je1t1c•<·ster te Gouda.

nog vier borden met namen der Librije­meesters aan de ,vanden aangebracht; cnkeJc werden zelfs beschilderd met de familie­wapens van de leden van dit college.

Deze borden zijn te zien in 'het Ruim' van het stedelijk museum 'Het Catharina Gast­huis'.

In 1893 verhuisde de boekencollectie naar de Gasthuiskapel aan de Oosthavcn, waar een jaar eerder het archief van de gemeente Gouda ,vas ondergebracht, dat nu is gcvc~'itigd aan de Spieringstraat.

Een in zandsteen gehouwen opschrift 'Libryc' in de muur van het koor in de St.-Janskcrk is het enige, dat thans nog herinnert aan het langdurige verblijf van deze oude srndsbibliotheek in de huidige archief­ruin1tc.

Henny van Dolder.

OPENBARE VRIJWILLIGll VllRKOOPING te GOL'Oil.

De Notaris ~10NTIJN 1c GOUDA v.al op MAANDAG 14 APRIL 1902, v. m. 11 mi,•, in het bot~I

,DE PAAUW" aan do Markt, pnbliek veilen en verkoopcn :

No. ·1. Een pand, waarin sedert onltenge­Jijke jaren

l(OFFIEIIUIS m~t VEI;iGUNNING

staande en gelegen in den Roozendaal te Gouda, wijk i\I no. 10 en 12, met 'l'Uill' en VRIJE POOR'l'. Het pand bevat : ruime Gelngkamor, tevens ingericht tot Danszaal, en di1•ersc. andere lokaliteiten, en i~ voorzien van Gas- en Watol'leidîng.

No. 2. Een Winkelhuis, stnande aan- en naast het vorige perceel, in den Roozendaal te Gouda, wijk M no. 14, verhuurd bij de week voor l 1.50, met inbe· grip van W ntcrleiding.

No. 3. Een Huis, Erf en Loods, staande en gelegen in de Boomgaardstrnnt te Gouda, wijk RR no. 44, ve,·ltuurd bij de week voor 1 1.70 met inbegri11 van Waterleiding. De perceelen 1 en 2 worden gecombineerd

en zUn te bezichtigen alle werkdagen ; 11crceol 8 te bezichtigen de 3 laatste werkdagon vóór de verkooping1 des vóórmiddags, en op den dag van verko'opu,g.

Nndero inlichtingen ten kantore van Notaris MONTIJN voornoemd aan den mei weg E 21. Breeder bij biljetten.

31

TID1~GS VAN OIE COUDE

Veiling Goudse tekening

Een onbekende heeft op een veiling van Sotheby/Mak van Waaij een bijzondere Goudse tekening gekocht voor een bedrag van 8200 gulden. Het ging om een 'blik op Gouda' - in 1683 vervaardigd door Vincent Laurenz. Van der Vinne. De aanvankelijk geschatte opbrengst was 4.000 gulden.

Omdat de verkoopprijs aanzienlijk hoge,· lag, greep drs. N.Sluyter-Scijtîert, directeur van de stedelijke musea van Gouda, naast het aanbod. Haar budget was niet toereikend.

De bijzondere Goudse tekening laat Gouda vanuit hel Noorden zien -waarbij de Sint Jan hel stadsbeeld domineert.

Vincent van de Vinne maakte de tekening in 1683. Het formaat is 9,8 bij 20,4centimeter. "Helaas was de uiteindelijke prijs het dubbele van de sch::uting - en dat \vas vooJ' ons te hoog gegrepen", aldus de teleurgestelde Goudse museum-directrice.

De schilder Fortuny te Gouda

In Gouds bezit bevinden zich (of waren) een tcke,1ing van ee11"Jongen1an van Gout/a·,. en ce11 aquarel van cc11 n,an die droon1t over een me/sje, dat op de voo,·grond gepo1·1re1-1eertl is.

Fommy Y. Carbo (Maria1to) geborelt in 1838, was een leerling van de school voor schone kunsten te Barcelona. Een schilderij van hem is o.a. aanwezig in het Haagse Mesdag museum. Hij overleed te Rome i1t 1874.

Nu is de aquarel uil oud Gouds bezit e11 tie teke11ing, ltoewel aangekocht op eelt Utrechtse ,•eiling, wijst äoor de onder­titeling ook naar eelt mogelijk bezoek aan Gouda.

Zij11 er nog meer "Fommy's" te Gouda aa,nvezig?

---

• Gouda, vanuit het noorden gezien. Tekening: Vincem Laurensz van de Vimte de Oudere (1683).

32

·,

TIDINOE VAN DIE GOUOE

• De ho~k w,n ,Ic l oge Goull'e e,r Acl1ter de Jlün1urkt. cf ,xo: M.n t i11 OrMg).

33

1'l~INCE VAN DIE GOUOE

ONBEKEND GOUDS PASTEL

Eén der bestuursleden van de Oudheid­kundige Kring 'Die Goude' verwierf onlang.s, uit particulier bezit, de hierbij afgedrukte pastel-tekening. Het gaat om een onbekende krijt-tekening, gemaakt door de kunstenaar Jan Kossaar. De fijnzinnig-getroffen pastel biedt een blik op een bijzonder sfeervol plekje van de Goudse binnenstad: de hoek van de Lage Gouwe en Achter de Vismarkt.

Op impressionistische wijze is, met lichte kleurtoetsen, het (toentertijd nog bestaande) grachtje vastgelegd. Het winters tafereeltje heeft als centrale punt het brugje boven de sluisdeuren, die werden gebruikt om de grachten - waarop ook de zijlen uitkwainen -te 'schuren'. Door gebruik te maken van verschil in waterstanden tussen de IJssel en de grachten, werd het afval uit de zijlen (een soort open riolen) weggespoeld.

Een diep in de kraag weggedoken man en tVi•cc ,vinters gek1ede vrou,,•en vormen het menselijk element op de,.c bijzondere Goudse afbeelding. De bebouwing rechts en de kale boom links vormen tezamen het kader, dat diepte biedt en de blik op het stadhuis op de achtergrond een sterk perspectivische wer­king verleent. Duidelijk is ook het markante en historische toogbrugje te zien, dat vroeger tegenover de Vissteeg lag. Beide schilder- · ac.htige oeververbindingen ,noesten ,vijkcn bij het dempen van het grachtje - een ge­meentebesluit, ,vaar1egcn onze Kring destijds scherp protest.aantekende- hetgeen overigens tevergeefs bleek.

De maker van deze bijzondere Goudse afbeelding was Jacobus Cornelis Wijnand Kossaar. Hij werd op 18 augustus 1874 te Amsterdam geboren, en overleed op 25 no­vember 1966 in Den Haag. Hij woonde en werkte tot 1901 te Amsterdam. In Parijs en Londen van 1901-1906. In Den Haag van 1906-1907. In Rotterdam na 1907. In Londen tot 1909, en ven•olgens vanaf 1909 in Den Haag. .

Jan Kossaar ,vas leerling van de Tc-kcn­school voor Kunst en Ambacht en van de Rijks-Academie te Amsterdam. Hij studeerde voorts te Londen en Parijs. Kossaar kreeg in 1902 twee subsidies uit het Willink-Collen Fonds. Hij schilderde aquarellen, straatge-1.ichten en vooral kerk-interieurs. Hij gaf les aan L. J. Niehorstcr.

34

Kossaar was lid van Pulchri Studio, de Haagse Kunstkring en van Arti et Amicitiae in Atnsterdam.: Werken van Kossaar bevin­den zich in de rijkscollectie. Daartoe behoort onder meer zijn schilderij 'Kathedraal van Chartres'. Jan Kossaar, die- getuige de hierbij afgedrukte pasteltekening - ook één of meer bezoeken aan Gouda moet hebben gebracht -wordt vermeld in kunstboeken van Luns, Mak van Waay, Plassehaert en Van Hall.

Theo de Jong.

Ondorgeteckondon hebben de eer te be­richten, dt1l zij zich niet ingang 1•an heden aan hunne zaken 011ttrckke11 en dal de Koninklijke Ii'abriok ,DE S'rEARINE KAAR­SENFABRIEK GOUDA" alhier, deze onder dezelfde firma· ::al vooi·t::ctten i nl hunne fabrieks· en han<lclsmqrken zullen tevens in baar eigendom overgaan.

'l'. P. VIRULY & Ço. l,OUDA, 8 Maart 1902.

~·~~~~~~~~

Bij onderhandscbe a.etc don 6 Febrnnri 1902 gedeponeerd ondci de miouten van den ondergeteekenden Notnl'is irr. P. J. VAN WIJNGAARDEN, residee,·ende te Rotterdam, is de tusschen ' deu Heer 'J.'B EOJ.>OltUS P .E'l'BUS V lllU LY Jr. le 's Gravenhage als bebcerend en voor het geheel aansprake­lijk vennoot on N. N. als commanditair vennoot bcs tnnn hebbende ,•eun~otschap tot het fabriceere11 ' v.an Zeep en P<ltcutoUo, alsmede den handel daarin en in de gro11d­stoffcn, wclko in do fabriek gebruikt worden, welke Vennootschap gev~stigd was te GounA en gedreven werd ondc1· do Ffrmn :

,,T. P. VIRULY &, Co.", met onderling goedvinden ONTBONDEN, met bepaling dnl de voreUening en lik wi­dalio van alle loopcndi zaken der vennoot· schap zullen geschieden door den Heer 'l'HEODORUS PE'l'RUS VIRULY Jn.

Gcscbiedeudo' deze bekendmaking inge· volge nrlikel 81 van het Wetboek van Koop­

handel. Mr. P. J. VAN WIJNGAARDEN,

Notaris.

TIDINGE VA:,O: Dil! GOUDE

Automatisering bij archief dienst van de gemeente

Mag de computer oprnkken bij banken, bedrijven en zelfs bij de krant - ook de over­heid stapt steeds meer over op deze snelle en n1oderne vor1n van geauto1natiseerde gegevcnsver\verking.

Drs. Bert v.d. Saag, archivaris van de gemeente Gouda, doet daarover mededeling in het blad 'de Schatkamer' - regionaal historisch tijdschrifl voor Boskoop, Gouda, Moordrecht, Nieuwerkerk a.d. IJs.sel, Reeuwijk en Waddinxveen. 'De Schatkame,·' is een co-produktie van de gemeentelijke archiefdienst Gouda en de stichting 'Vrienden van Archief en Librije'.

De heer Van der Saag, in het Schatkamer­ar1ike1 van zijn hand, dat ,net zijn instem1ning hierbij \1:ordt clvcrgenomen in 'de Tidingc~: "Dankzij het automatiseringsfonds van de stichting Vrienden van Archief en Librije, aangevuld met ge1ne.entelijke Financ.iering, heeft sinds het voorjaar van 1987 bij de Goudse archiefdienst de automatisering haar intrede gedaan. Ging het in het (recente) verleden bij gemeentelijke archiefdiensten, \vaar sprake van automatisering \Vas, meestal om tekstverwerking of hooguit-het vervaar­digen van indices, in Gouda wordt over de hele linie van het beheer van archieven en verzamelingen de computer ingezet. Vooral natuurlijk op het gebied van het toegankelijk maken van het beheerd materiaal".

.,Het programma, waarmee bij de gc­mec11telijke archiefdienst van Gouda in hoofdzaak wordt gewerkt , draagt de curieuze naam 'AskSam' en is in de USA ontworpen voor documentaire toepassingen. Omdat dit programma toestaat (grote) bestanden op.te bouv.•cn, \vaarbinncn een vee]voud van struc­turen naast elkaar kan bestaan, en het bovendien erg goed met lange teksten overweg kan, b1ijkt het voor archief- (en aanvcnvantc-, bijvoorbec]d museum-, bibliotheek- e.d.) toepassingen uitermate gesch.ikt. Bovendien is het bijzonder goed­koop en kan het bijvoorbeeld op micro· computers met uitsluitend floppy-diskdrives worden gebruikt".

Uit de. \Voorden van drs. Van der Saag blijkt, dat in het Goudse archief momenteel wordt gewerkt aan de invoer van de volgende bestanden:

• Goutla's g~•t,u.•t•11t1.•-archii'arir drs. B.J. ,·.,/. Soug: 'Crt•o1lt!/ rn ln1e/Jet1ueel 1ne1ut•nwC'rk' ...

(fot<>: M1111lr1 o,oo~GwJsdir c,.·111n11t).

• Beschrijvingen van archieven en vcrza1nc­lingen, ten behoeve van het zogeheten archievenoverzicht (deze zijn reeds ingevoerd; het systeem moet echter worden verfijnd en ten behoeve van het dcpotbchcer volledig worden bijgewerkl); • [nvcntarjs-bcschrijvingcn van archieven, ten behoeve van de samenstelling van defini­tieve inventarissen (met name: de archieven van de kaarsenfab1iek en van de Gerefor­meerde Kerk) resp. plaatsingslijsten; er zijn reeds circa 2500 beschrijvingen ingevoerd; • Bilbliotheekbeschrijvingen (met name de aan,vinstcn van1dc laatste jaren, n1aar ook de de!initicf, ten behoeve van de nieuwe hoofdwoordencatalogus, beschreven boeken); circa 1500 beschrijvingen zijn ingevoerd; • Beschrijvingen van cartografisch materiaal; hiermee is nog maar een zeer beperkt begin gemaakt;

35

TIDJNG.[E VAN DIE OOUDE

• Bijzondere collecties_, zoals de collectie oorlogsdocumentatie en de collectie 'varia' (losse documenten en handschriften, die niet bij een van de aanv.rezigc archief en of in de bibliotheek kunnen worden ondergebracht); circa 400 beschrijvingen; • Analyses van de inhoud van archietbestand­delen (met name notulen); circa 300 beschrij­vingen ingevoerd); • Indexen op archietbestanddelen: circa 8.000 indexverwijzingen op het bevolkings­register 1850/60 ingevoerd.

Drs. Van der Saag: ,,Zoals van tevoren natuurlijk al bekend was, vormt het invoeren van cle gegevens duidelijk een bottleneck. Echter, ook al zal er sprake zijn van talloze jaren gegevensinvoer, uiteindelijk zal de doorsnee gebruiker van de studiezaal ermee ·gebaat zijn dat sneller duidelijker wordt of de door hem of haar gezochte gegevens inderdaad in Gouda te vinden zijn. Nu al is bijvoorbeeld het zoeken naar een foto in de aan,vinsten van de laatste jaren een simpele 'druk op de knop' geworden".

Tot slot stelt de heer Van der Saag: .,Eén ding is zeker: het vervaardigen van de beschrijvingen blijft een creatief en intellectu­eel stuk mensenwerk. Gelukkig maar" ...

Publicatie's betreffende GOUDA

CJl.&fogui •'IIA dr •fdtll111,, Guuda•a i114rS1;11hlib1y~,;1n (;oudt, (;.ouda l!IS.t, -c a tnvull~ u11 1941 r11 H17. ln1tabflc un4, utthitrm 11111 hel Up-t'n rruu·nknh11is IC' c:;o,,,c11, Go..l.l lf60, Gooibf p(l1trt1folotflfm i. ~ ntEtt1lk116t ttuw, C,11, N!Dln j;, 16, 1?61, ltlt.. 15-11', •. R,i:.e.,1c11 •u dtoor&.:011.Jtn 1111 de J:irtn 1:us-1sn111drudllc,-c11 "~n4r St.Jantkerk Il' Goud11. ml'I mC'dc:'llttLlni: •1111 C. H.J.Htldrt$,Coud.a 19111. ln.ll'.fll»iUC'II .-udt llfthie11'11 •~11 d, 1ml,11ttd"J:ildtn. Uli dtplllRUtl!Jkt t,(lffillllulc- ,u ic11cul:u11di; fOC"nn:i<ht fft 011 dt' pijPQfrins: tt (;011d11, CiOllli• 1961, lh1 lott'"tnl 1·11a <".oudD In Dt11 Hui:, lul,S.llul!a11d Ji;, 1, 1962, bit, ll-16, Dt , ·1011..,en1ortn Ic: Cn11û, Zuld•llol!~11d j;. 8, 1961. bit, 3.5-38, Ztu1211.~r«l11, 1.u.1d-llol1~11d k , 9, 196,.\ bit, 1·11, Htl huli 11111 ttn dich1u, Cc-H No>IC",1, k , 18, 1%), bll, JS~J6J. lluri:t.m~ctf •·&n Go11d;i. llr ,ttnmtllni: bijdr•i:tn 1•11 * oudht ldk....Sli:c l::rilll! "Dl, Goudr", Coud, 196J.. o,.1., . .\.t:e<pc-r, L'lt dot f:e5dlitdC"tlit ... " hl'! >tt"dflijl. Coornlltll,f,)'mn:1.1;lum 4t Cioud1, 1111ni:t1·11ld door C .• , 13 ren. bljdru;;,11 \'&n dt Mdhridlundit, krint "Di, Guudt", GouJ:,, "''· :\tri dt' ln.111 nlllr Ood<l!f';t>C'II, Zt1ld,Hnlltnd Jll- Il, 1961, hlt. 40-46.' l111e11l11ri~ un het ouJ-11rthltC n11 (;audu (llll,IIISJ. Go11dii 19'S. Ot us:,th "" hf1 "''fl'" "*Il (;nuda, 1,uJd-lloll~~ M"udik XII, 1966, bb. 10.5-111, Amb«l'll•rtn op dt "'Ïfl, luicl·Hol1~11Jft. 12, 19'6, bil, t•ll. 1kt >bd>j11till \'JII Go11d:a, 7.uld,Holl~lld Ji . 12, 19'6, bit, ·lt-27. A1111pl.i.l.bilj,lltn ul1 1$41, 1,uld-llnUond J«. 11, 196S, blr. Il& 19. Ad1n1(•nlitl.ronltl.: 1·2.0 Gnud:1 11n . 1•'-' (1191•1199), 1·,r..dl,11e11 111 llt Go11d,cbt Cw:nnt 11111 IH6-1'68, ln•e11t11rls un dt udÄ(l\'111:111 htl $1.Ç11,h11rin11i:1..ihuk, hd 5'.Diu.bl'lit­~iólhulf t11 lrlt< 861C'drll11;;,11h,is tl' Cioud•, GuuJ:i. 1964. mt1 rtce<Cc-s 1G11 de 001l::011dtn "Ic dt J:1tt11 131$,,1571, Goo:Sa 1962. GuuJ:1 runJ Jt ttu11.,.b.ió«!11c. IDINdln; e11 ltlu1 bij dt ruto', Delft 1967,

36

lk'l.::1pl'l u 11 btl Helllc:,Grof, t:uad 1:11 lfülorit i11 drilrc~k Gu11J.;&Ji:. t 11r. 1. (;.nud11"1; u h:Uutlltt. De ucltl~wurpl:iiib nn dt l;t'ffl\'(111\> Goud11, hllaf tn,(h~niS 1:11 lnhOlld, (.nud.l 19'7. Gnrliiflknk Uli dt \\"'J11f, C11udi,ehc Couront 10k2T opril 1968. W:i~, ,1oed ,J.t ,oo,i:1111~r van bN "udllul,!, Co11rh<bt Co11nnt 1 j..-i lffl. llt>t dt :unb~tht,11 fl.roti;, Th111I e.fl 't Wttsif, 1'!11 Bf"Ofthuitt'n onblOl'ldcn, Zulti-lloll111d Ji:, 1.&. 19'8, bil. IS.lO. Ar~t.hrW •1111 l'NIIMt.fl11ud ambt (1:mitt11!t-Oelh1111i;t'r), Guudw:ht c-r•nl 9 j111u11ri 1969, couJll".s e:l11!hl~. Holbnd Je. 1. 1n9, blr. I0•1l. Rdllw)d11ij,illf("II oM\Utti.s 1100, Coud..~hc Couronl 9 mri 1969. "Sh'tllfw11Mi·1161Jt.hul\"' t1p f'r,'..ult.nuaDI bttt't nooit aaa pldr bt'll1111fd, Guutb:ht' Cour.int IS au,:u,.,.u) 1969, Ern ll111da1!t11pt"<ibl«m fdc ,:u,Jt), lloll11adjt. 1, ''"· hlt. 83-IIS. Or Stu&.dotll'9 "mt •dt> m•lt11 ,..,nku'lld, (;ou;hcbC' c-&nt 2 M"pl, 1969, Dl' GoudM' pïlU~nlA.Uttij. Gouchtht ('(lul':lfll I C'fl :.\ oktnber H6t. Gt'.Kbit"CIC"Db <ran n n uibp11!111iltf (11cc *11:t:aU.ord), Go11tbcht Cour1111t 111 110,·,• bff •969, lto ldOOl<ltr f.mm11e in ti.it ltnJ "1111 Sltyll, Er1sn1asnum11Mr 0 11 Ktru­ChtuM"O._ Guud~ nUn'fflbtr 196?, Dr ,tuii!Mt'S: Rutlff'd•m·Cio.:SII, f1041ffiS1mi j:utllflct-Jr 1910, blr. 211·222, \ 'lade., ctn GouJk C•mUlt, Ctns ~Il• Je. U.. 1910, blr. lft,17'. Mn1ot11 uil Cioucb, l-lull:iad Je. 2, t!tîO. b11- 19•3l. R11111lll'r o•H Jan •111 Otm, Holfand Jit, 3, 19,i blr. 19.:.n. l111ff1l:uh n.11 6t nthi•trn nn tin Vcrt11li,l w- c11 A•l-1n:r.!rnh11li. lt Go.da, Gnudl 19?0, mt't ft,:r,119 11111 dt oom:ondtn 1111 dt J:ittn lll4-1S)2, Go..d• 1960. l)f As:,i.icttnl.t11tl. (;oud\chC' Cour1fll lt oklobrr H70. Wo4 Adrbtll 1:111 dtr $ptJI 1crmuoni?, Oud·l lollu11d llt?O bit.. 116-118, Ntmtn ...ao t.ul- 1t <'.oudii, Coud1 nn. /'ob1l:1 U li ,\IU\l\'fl'Jl(II, 011$ Uf'Cr j;. SS, 1911, 11r, 10, blz.. 1-11.

ln1t11lub u.n ettt nn:ua.ctini; hoedtlp11piht11111l(o~lit ~n At111lll:1 Jo11i:kl11t, Good• 11111. lJt 1td.111Ht U li ,\1n,dc-nbrn nur GO.Sa 16S$-lllJ. Affl)ldodtmum Je, Sf, 11tn. bli. 7-15, &n 11J•lrul tn 1.IJn niill.lc111,t.hap. lloU111d Ji;, J .• llt?l bit.. 1:.-1s. (;oudst plJ11111,Hbn tTU.1&81, Cn11da lt'U. Ik' opl::00\(1 Uli Covda, Cooib it•tll tt\l'IICII ~id: Goud• 19n, bh. IJ.34.

1h rulmtd!Jkr t111t..,lll.dln, ,a <'.011dii tot 19'0), Guud:1 llt7l, .iC'l'l'l l5-&9, 1k elklr., ldt.m, ,J.tO. ~ ~ l:1,bnaJJv~ld. Idem, llt-.1~ Jln1]e5 van barmllut~hcid, idem, 11.,.l)?, lltl Ven:111;.d Wtt,· l'II Aalmonl'Jlienl111b lt Golld:i. H,S. lJ4&.. ld.lm., 1Jt,1U. lfrt 111:l'I' ondmoij, i11 4, oulk lijJ, idtnt, 36.5-380. Nku'lll' uilrlndin,:t'II b("ihn Good11, IJtm, 429>.ut. Mrmoirff 11111 rc11 SC:ho11't •11• MOOfdlttlll (PtlSIIW-C MU)fen), IRoOm!iimi p arbOC"kJr un. bb. 14S-IS2. BN "tdn:,boo:k" 11111 Nlru"ulul :1~11 J,.. Ui~I u11 hrl Jur ,,n, OM \'oof\!fflllhJ Jii. 11, 1'1l, blz. J~JJI. O..J.t pl:illf'fllllldCII lU <'.oudll, llnlland ji;. s. lt7.l, t.lL .. ~56, Ttlf'St 11,on1u11, u11 ffll ,cbnolmtt,ll'f, lloll:uad ic, S, 1973. bit. 1~191. F.tll ll'INk..,utdlllt wltttdnlk, C'.«!ltt111t-l.rtd'it111111 Btltli i:, U. bi(, l~. 19H, Ot l:l'Jll<"'lt r~~1tn •11•dcr1Jtd,nn1eafohn Mhid<ra11Guudll,Arthkf· '" lhülio!ktl. .. tn11 l• lkl1!U dl. XLV, 1,1.i, blr. 112S-UO.

- Ard Lci;i.;'Guudwht Co11rt111 l6 ltbru:lrl 197.t. O.st huitt11 1, Go-t1, 'Uolbad jt. 6, 191.t, hll.. 110.13'. Or ~krkt S1m,on l,rtf1 ftlort\'ta, Gnud'(bC' Co.rtnt 2 opril 19TJ. Go11N Kh!Pfl(fi.fam!l~t i11 6t Hdt,<1118dt ttuw, o~ ,·~:~b$1 ji:, 19, 1974, bli. 11J.lt9. Utrl'<b.btdom.;bpanni~ n11dritl'Cll'llffl(lud, C11uds.ehcCouruit 11jull 197' Atllltkl'lll11ge11 btfl't'rlc11dt htl nOOtbal lt Gouda 1S25-111'5, Goud, )91,1, l>t nr ,:l'lllit11 mokn, •-a11 Cio.d• t-,(1,. (;~ Cou:rant I, 1S&.:22DO", 19?,. AlfabttiSCht 11umlijJt l';Lll dt , ·r(ll'<kditp u n Go11'11. ISS9-179S, Coud:i l!l?S, Rioulwa!trfOn'II• ~1121 ttM bulcn:r.plnn ,\ctlrho•t 11 "'lli, Guudscht Cour•111 H murt llt76, 't 11,nbu~s :1:1,n ~ M•1~1: 111.11 Hcrtnlnittmt11t IOC S11permfflt. GoudKht Ct1uni.Qol 21 1pn1 1916. 011denoiji;ifthiu19 te Goudll, Goud• IJ'''-(b.anu.-.111h1111"1t ma:tll ~t,diiNlc1As?Go-6sck Cn11run..1 Il Juli 1916. Voor• ,11 ltf;;ClllpOC'd in dt a:udc•,u,-rl,,lnd~lriC', (iovduM Cou1111111.l 111i;, 1916. fJ11dt 11111 lle Guudw •tfm~rl.1. Gvud«ht ('ou,anl I nk1nbcr 1916. ik oU,n:11 In dr St.J:in.,lol. o Gouda, (;ouch 197'. ru .. - de V~1 "" V~k11~:111s:, Goud«ht Covs.ant 11 rrbrv;iri 1917. Ik Coodlt fi-~Ct'n, 11011.t11d 1!117blr. 211A-274. Urt Am~triJ;ilMof rijp11J, Amutlo1famum 1911 bil. J).,1,1, 1Un11t"nKhttp,:i~r1 duur Go\llb In, dt 17&-, 11 IMr«11w, llolbiid 197' bli, 1~19. lll'l Nul dt'td nullis: "'ult. oot ill Coud11, ll!Jdrai:~ "Dk Co11dt" 111, 1982, blL 1?1•11". (;.oud11. Hbl. 1eri:d!jM11dc bnd&oir"i-,: bij dt U«)('al!I.I( U li RIDl'U, A'llu.lD 1961 blr. SO-Sl, .

TIOIS'GE VAN DIE OOUOf.

De ondergedoken burgemeester: Historie of anecdote?

De Amerikaanse diplomaat en historicus John Lothrop Motley (1814-1877) schreef in 1856 een boek over de Hollandse opstand tegen het Spaanse gezag in de 16e eeuw, "The Rise of the Dutch Republic", een boek dat kleurrijk en boeiend is geschreven en dat een grote verspreiding heeft gekend.

In het tweede deel op blz. 365 beschrijft hij een voorval dat in Gouda heeft plaatsge­vonden;

"The burgomaster of Gouda, long the supple slave of Alva and the Blood-Council, fled for his life as the revolt broke forth in that city. He look refuge in the house of a certain v.•ido,v and begged for a place of concealment. The widow led him in a secret closet wich served as a pantry. 'Shall I secure therc?' asked the fugitivc functionary, ·o yes, sir' Burgo1naster' rcplied the ,vido,v, 'it \Yas in that very place that my husband lay conccalcd ,vhen you, acco1npanicd by the officers of justice, ,verc searching the house, that you might bring him to the scaffold for his religion. Enter the pantry, your worship; I will be rcsponsible for your safety'. Tlllls faithfully did the hum bie widow of a hunted and murdered Calvinist proleet the lifc of the magistrate who had brought desolation to her hearth."

Een aardig verhaal kleurrijk en pikant, n1aar hoe betrouwbaar is het? Heeft er in J 572 werkelijk zoiets plaatsgevonden en wat moeten we denken over de dialoog tussen de burgemeester en de ,vcdu,ve? Motlcy's werk is ook in het Nederlands vertaald onder redactie van R. C. Bakhuizen van den Brink en daar luidt de dialoog als volgt:

"O ja, heer Burgemeester, in die zelfde plaats lag mijn man verborgen toen gij met gerechtsdienaars huiszoeking deedt, opdat ge hem om den godsdienst op het schavot mocht brengen. Treed maar gerust binnen, ik wil voor uwe veiligheid borg staan."

Molly was wel een populair schrijver maar in het algemeen worden zijn geschriften als van geringe wetenschappelijke waarde gezien. In een voetnoot geeft Motley zijn bron aan: "Hoofd VI-253".

Bedoeld is hier P.C. Hooft "Nederlandsche Historiën", zesde boek blz. 253. (in de door mij gebruikte uitgave van 1831 is het deel Il blz. 322), en Hooft vertelt ....

"Zeeker Burghermeester, in deeze d,verlingh, liep uit vcrbaasthcid, ten hui1.e eener weduwe, om lijfberghing, en geslooten van haar in een spinde, vraaghde, of hij daar al veyligh was. Zij antwoorde: 'gc,vislijk, en dat haar m~1n daar meenigh­maals gcschuylt had, als hy van hem en anderen gezocht werd, en de Burghvooght daar voor stond." ·

Hooft voegt er dan verder als co,nmentaar aan toe: ;

"Ende vind ik niet dat hem yet zwaarders ,veedervoer, dan dit koelzinnigh ver\vyt, in weedcrwraak der geplceghde vervolging. Thans riep Swieten de vroedschap te gaadcr en deed hen eerst, daarna de schutteryen aan den Koning, ~amt den Prins als Stadhouder eedt doen."

De versie van Hooft werd ook door 1. Walvis gebruikt voor zijn bekende boek "Beschry­ving der Stad Gouda" (1713) en waar we in

deel I op blz. 346 lezen; "Zeker Burgemeester, in deze dwerling, liep uit verbaastheid, ten huize eener ,,·edu,ve., om lijlberginge, en gcslootcn van haar in een spinde, vraagde of hij daar al veilig was. Zij ani woord de, 'gcwissclijk, en dat haar n1an daar n1enigrnaals ge­sehuyld had, als hij van hem en anderen gezocht wierd, en de Burgvoogd daar voor stond.".

Afgezien van 'moderner' \YOordgebntik is duidelijk dat Walvis Hooft als zijn bron heeft gebruikt. Maar is Hooft de oudste bron? Nee, c.r is een oudere versie. en \Yel die van Pieter Bor, die in 1601 een groot werk o,•cr de opstand uitgaf op der de titel "Van de Ncderlandsehe ootlogen geduerende den gouvernementen van den hertoghc van Alva, waerachtighe ende historische beschrij­vinghe", Utrecht 1601 in drie delen. In deel 1, blz. 378 schrijft ,Bor;

"In dit inkomen is gebeurt, dat een van de Burgc1neesters. uit vcrvacrthcid vJicdcndc, geracckte in een weduwen huis, haer biddende hem te willen bergen, zij wees hem een spinde, daer zij hem in sloot, en hij vragende of hij daer seker ,vas, ant•

37

TIDl~GEl VAN DIE COUD[

woorde zij: 'Och ja Heer Burgemeester, mijn man is daer zoo dick in geborgen geweest als gy en anderen hem quamen soeken en de castelein daer voor stond."

Deze oude versie van het verhaal heeft een duidelijk kortere dialoog dan de versie van Motley. Maar alvorens verder op de ver­schillen in te gaan, eerst een enkel woord over de persoon van Pieter Bor, wie was deze man en hoe betrouwbaar zijn zijn geschiedenissen?

Pieter Christiaansz Bor werd in 1559 in Utrecht geboren als zoon van een apotheker en is op 19 maart 1635 in Haarlem overleden, de stad waar hij zich als notaris had gevestigd en waar hij ook benoemd was tot raad- en rentmeester generaal van Noord Holland. Bor ging er al op jonge leeftijd toe over de geschiedenis van zijn tijd te onderzoeken. "Van jonghs aen vond! hij ~ich met ~en . ongemene liefde tol de kenmsse der H1stoncn ontsteken; en syne neerstîgheit, om de waerheit der geschiedenissen uit te vorschen was bijna ongelooflijk". Hij maakte het zich tot een gewoonte allerlei ofliciëlc stukken te raadplegen en ooggetuigen te horen. Later kreeg hij ook toegang tot de charter­kamer van Holland. Bor stelde bijzonder hoge eisen aan de geschiedschrijving, hij zegt zelf:

~'Dese wet is den historie-schrijveren ;~ge· ven datse niet valsch seggen noch schnJven en ,;,oghcn, noch oock de ll'aerheydt ve_r­swijghcn. Een historie-schrijver en sal met alleen geen valsche dingen verhalen, maar hij en magh oock de waerheyt_ om niemants liefde of vrese verbergen; htJ moet de eenvoudige \Yaerheyt meer achten dan icmants vriendschap .. .. '' en verder" . . . . dat hij eenige saeken bij anderen beschreven, hadt achtergelaten, omdat hij daer na vlij1ich ondcrsoeck geen" sekerheit van kon bekoomen; dat h•J veele andere saeken van ge\Yichte bij anderen niet aangeroen, hadt vcrhaclt met goede ende vaste sekerheit, opdat de nakome­linge;~ me~ de waerheyt moghten gedicnt sijn.n

Hij streefde dus objectiviteit en nauwkeurig· heid na, begrippen die bij de meeste toen­ma1i"e schrijvers niet altijd in ere ,vcrdcn geho~den. Het werk van Pieter Bor _is da~ ook van grote ,vaarde voor onze gesch1eden1s, een waarde die het tot in onze tijd heeft behouden. Een goede beschrijving van zijn persoon en \\'erk is te vinden in het "Nieu"' Nederlandsch Biografisch Woordenboek" deel 6, kolom 160-163. Maar nu;!erug naar het Goudse verhaal. Wc hebbep nu vijf versies naast elkaar gezet,

38 ...

versies ,vaarvan vooral de t\vee van Motlcy opvallen door toegevoegde details, zoals de vermelding van het feit dat de man van de weduwe om zijn geloof was vervolgd, hetg~en \\•Cl \Yaarschijnlijk is, maar zeker is het. niet. De doodsoorzaak van de man wordt met genoemd, maar Motley suggereert dat hij op het schavot is gestorven.

Robert Fruin gaat in een artikel "De Nederlandsche beroerten in de XV!e eeuw" uit 1867 en gepubliceerd in Fruins "Verspreide Geschriften", deel II blz. 1-37 (uitgave den Haag 1900) dieper op de zaak in. Zijn · commentaar luidt als volgt: "Gij merkt misschien, dat hij het vrouwtje meer laat zeggen dan Bor haar in de mond had gegeven. Dat haalt hem (Motley, gm) de volgende berisping van dr. Noyen op d~n hals, 'een bewijs hoe Motley dcfcit~!l schtldert naar fantasie, niet naar hetgeen htj geboek­staafd vindt. In het antwoord der weduwe zoo als zijn zegsmannen het opgeven, slaat van den godsdienst geen enkel woord.' Het is ZOO, maar veranaeren de ingelaste woorden iets aan den zin? Mij dunkt, wat Motley de weduwe laat uitspreken, lag reeds onmiskenbaar in de bedoeling van Bor. Het pikante van de anecdote ~it hierin, dat de burgemeester zich voor de Geuzen ver­bergt in dezelfde. schuilplaats waarin zich vroeger meermalen een Geus voor hem verscholen had. Ware hij slechts weggestopt in den gewoncn schuilhoek van een g~meen misdadiger, de gehele anecdote zou met veel beteekenen. Blijkbaar heeft Hooft de strekkino van het verhaal ook zo begrepen, want aa:: de beschrijving van Bor, die hij bijna woordelijk overneemt, voegt hij het ,•olgende toe: 'Ende vind ik niet, dat hem yct 2waa1·ders wedervoer dan dit koelzinnig verwijt, in wederspraak der gepleeghde vcrvolgi1,1_gh " . Hoc dit zij, stellig doet Motley met Ztjn uitbreiding de historische waarde geen geweld aan. Gesteld, de man van dat Goudsehc vrouwtje ware niet vc_rvolg_d wege_i:,s ketterij, duizenden anderen z1Jn bmtcn t Wtjfcl. gesteld, die. ongenoemde burgemeester had nooit een ketter laten opzoeken, vele anderen hebben het wel gedaan." Aldus Fruin in zijn commentaar, waarbij wel opvalt dat hij de man yan de wedu\~e een Geus noemt, hetgeen ook wel rcdchJk te veronderstellen is maar ook niet aangetoond kan \\'Orden in Bors versie.

Blijft het beantwoorden van de vraa~: is dit een historische gebeurtenis of is het slechts een anecdote'/ Gezien Bars nauwgezetheid zal er zich beslist in Gouda een dergelijke situatie hebben voorgedaan. Kwetsbaar blijft de dialoog, het gesprek tussen vrou,v en burgemeester. Het later (zelfs een of enkele

TIOINGE VAN DIE GOUOE

dagen later) zuiver woordelijk weergeven van een gehoord gesprek is bijna onmogelijk. Heeft u, waarde lezer, weleens geprobeerd een kort gesprek van de vorige dag letterlijk · te herhalen en het dan vergeleken met een bandopname die van het eerste gesprek buiten uw kennis was gemaakt? De kern van het verhaal zal wel gelijk zijn, de woordkeuze zal beslist verschillen laten zien: Reden om achter de woorden van de dialoog een klein vraag­teken te zetten. Trouwens lazen wc niet bij Fruin: .. 'dan Bor haar in de mond had gegeven'? Ik moet hier denken aan het verhaal van Pierre Jansen over historische schilde­rijen, waarin hij stelde dat de historische 'waar gebeurde' situatie, afgebeeld werd zoals de schilder dacht dat het gebeurd was.

. Wat d;tt betreft lijken schilders en schrijvers \\lel oj) elkaar.

Maar is dit Goudse verhaal nu historie of anccdote?

Laten we het erop houden dat het een bijzonder aardige historische anecdotc is.

G.A.F.Maatje.

GOUDA, 18 April HJ02. Gisteren waren een . vijftal dronken per­

sonen in de oude Gouwe in een koffiehuis aangeland en een bnoner onlvrecmde een flescb, in de meening vorkeerencte dat die jeneve1· bevatte; dit was niet het geval, de flescli bo1•ntte limonade, wnnrop men die stnk wierp. Do eigennnr vnn qet kofftohuis gnf daarvan kennis aan een agent vnn po­litie die iu de Wilbelmi11astr<1at den verdachte aanhield en hem naar het bureau van politie tt·<1chttc to brengen; dit wns geen gemak­lceluko taak, van het vijftal waren er maar trio overgebleven, die door rukken on trek­:on den an·estant wilden bevrijden. Eindelijk .n do Stoofstccg aangeland was de dndor <Oo verwoed dat hij den agent in het water der Zeugestrant wilde werpen. Door hnlp van den heer van de W. werd de wildeman achter slot ea grendel gebrnebt eu zal ziju straf niet ontgaan.

Wandeling door oud Gouda

Hierbij de route voor ee11 wnndeli11g door oud-Gouda.

Stadhuis. Gebouwd in 1448 en volgende jaren. 'Laat-gotisch. Voor het laatst ge­restaureerd in 1947-1952. Het enige vrij­staande stadhuis in Nederland.

Waag. In 1668-1671 gebouwd door Pieter Post. Relief in voorgevel van Bartholomeus Eggers. Laatste restauratie in 1956-1959. Het kaaswcgcn op donderdagmorgen heeft nog alleen een functie als toeristische attractie. De Zalm. Naast de Waag, daarom: "Niet te hooch-niet te Jaeeh,•van passe". Het oudste hotel in Holland, mogelijk van Nederland begin J6e eeuw. • In 1985 geheel gemoderniseerd .

• Via de Korte Groene11daol naar de Nt1aiers1roo1 (oorspronkelijk E(ielstront). Steenhouwershuis (nr. 6).,Dateert van ca. 1515. In het middenstuk van de gevel· een voor­stelling vap de vier gekroonde martelaren. ,vaaronder een steenhouv.•er en een metselaar. Eigendom van de vereniging "Hendrick de Keijser", gerestaureerd in 1973.

* T11rfmark1 De noordwestzijde heette vroeger Honds­coop, de overzijde Tevecoop. Een cope was een door de landsheer uitgegeven ontginning. Hondscoop is afgeleid van de eigennaam Hoen, Tcvecoop ·van Mattheus. ·Enkele rijke gevels. De Trappenbrug dateert van ca. 1500. Adiniraalshuis. (nr. 142). In de 17de en J8de eeuw bewoond door enkele admiraals (Johan den Haan, Roemer Vlacq). Laatste restauratie in 1974.

Lage Gouwe ' * ?

Tegenover de Turf markt ligt over de gracht de Crabe\hbrug, zo genoemd omdat het pand nr. J 53 aan de Hoge Gouwe eens werd bewoond door de beroemde glazenier Dirck Crabcth. In de gracht, even voorbij de brug, liggen de laatste herinneringen aan de Amsterdamse sluis, in 1436 gebouwd en in 1954 buiten gebruik gesteld.

39

TIOfNOÎ! \'AN OlE COUOl?

St.-Jooslkapel. Op de hoek met de Lange Grocncndaal. Reeds vermeld in 1429, herbouwd na de brand van 1438. In 1680 in eigendom overgegaan naar de Evangelisch­Lutherse gemeente. In 1957 gerestaureerd.

• Schuin tegenover de kapel staan aan de Hoge Gouwe de gebouwen van de Oud· Katholieke Kerk.in de huidige vorm daterend uit 1863-1868. De schuilkerk is bekend om zijn kunstschatten.

• Visbanken. Deze zuilengalerijen werden gebouwd in 1588 en gerestaureerd in de jaren vijftig. Op deze plaats aan de Lage Gouwe werd in de eerste decennia van onze eeuw

· nog de (Oude) vismarkt gehouden. Deze was oudtijds alleen bestemd voor door poorters aangevoerde vis. In het huisje was het kantoor van de' commissaris van de markt gevestigd. De zuilengalerij aan de overzijde (ook wel de Korenbeurs genoemd) was de Vreemde vismarkt, voor handelaren van buiten. Donkere sluis. In de hoek waar de Gouwe overgaat in de Haven, ligt een sluis van een zeer zeldzaam type. Hij werd oorspronkelijk gebouwd als keersluis, maar omstreeks 1308 omgebouwd tot schutsluis. De sluis had tot ca. 1953 ook een zeer belangrijke funclie bij het zgn. "schuren", het verversen van het \Yatcr in de stadsgrachten. Daaraan kwam een einde bij het afsluiten van de Haven in 1955 met een duikersluis.

* Westliavc11 De Moriaan (nr. 29). Oorspronkelijk was hierin o.m. ec11 tabakswinkel gevestigd. In 1938 werd er. een museum voor pijpen en aardewerk ingericht. Er is ook een belangrijke tegelcollectie. De gevel dateert van ca. 1617 .

• Kamer van Koophandel (nr. 52). Het gebouw dateert uit 1728. Het was o.m. het woonhuis van stadshistorieschrijver mr. C.J.de Lange van Wijngaarden, ook bekend door zijn betrokkenheid bij de aanhouding van prinses Wilhelmina van Pruisen in 1787 in de Vlist en haar overbrenging naar Gocjan­ver,vellcsluis, het tegen,Yoordige Hekendorp. Later verleende het gebouw huisvesting aan het stedelijke gymnasium, dat in 1952 een nieuw gebouw betrok. In de jaren vijftig werd het stijlvol gerestaureerd. Zeilmakerij Endenburg. (nr. 65). In dit, waarschijnlijk oudste huis van Gouda, wordt al meer dan vier eeuwen de zeilmakerij uitgeoefend.

40

Tolhuis. Nadat Gouda in 1272 van Graaf Floris V stedelijke rechten had gekregen, werd de grafelijke tol van Moordrecht verplaatst naar Gouda, op het punt waar de Gouwe (via de Haven) uitkomt op de Hol­landsche IJssel De daar in 1614 gebouwde keersluis \YCrd in 1954 vervangen door een duikersluis. De Havensluis, de Donkere sluis en de Amsterdamse sluis vormden tezamen een gekoppelde schutsluis met een totale lengte van 784 m. Het Tolhuis heeft gevel­stenen uit 1623 en 1631. Tegen het Tolhuis werd in de 17de eeuw de dienstwoning van de stuis"•achter gebou,vd .

• Oosrliave11 Aan het eind, bij de Nieuwe Vccrstal staat de meelmolen '"t Slot", gebouwd op de fundamenten van het in 1577 door de burgerij gesloopte kasteel. In 1831 werd de molen, na brand, herbouwd. In de jaren zeventig gerestaureerd. Het Catharina-Gasthui~ (nr. 10). In het begin van de 14dc eeuw gebouwd als ziekenhuis en als zodanig in gebruik tot 1910. Daarna bestcdelingenhuis. In de jaren 1943 en volgende geleidelijk in gebruik genomen als· stedelijk museum, met o.m. fraaie schutters· stukken, stijlkamers, cl)irurgijnskamer, oude apotheek enz. De 16de-<:euwscGasthuiskapel (op nr,9) doet thans dicnstals expositieruimte.

Dubbele B1111rr ' . In het pand nr. 4 heeft "Die Goude" een

vast onderkomen. De winkel is alleen geopend op zaterdagen van 11.00 tot 15.00 uur. Verschillende publicaties over Gouda zijn hier verkrijgbaar.

Dr. A. Schcygrond.

/

•